Uittreksel uit arrest nr. 88/2006 van 24 mei 2006 Rolnummer 3792 In zake : de prejudiciële vraag over de artikelen 11.IV en 12 van de wet van 25 oktober 1919 « betreffende het in pand geven van de handelszaak, het disconto en het in pand geven van de factuur, alsmede de aanvaarding en de keuring van de rechtstreeks voor het verbruik gedane leveringen », gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Brussel.

Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters R. Henneuse, M. Bossuyt, J.-P. Snappe, E. Derycke en J. Spreutels, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior, wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging Bij vonnis van 6 oktober 2005 in zake de NV Fortis Bank tegen de NV CBC Banque en anderen, waarvan de expeditie ter griffie van het Arbitragehof is ingekomen op 20 oktober 2005, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te Brussel de volgende prejudiciële vraag gesteld : « Indien de artikelen 11.IV en 12 van de wet van 25 oktober 1919 betreffende het in pand geven van de handelszaak, aangevuld door de artikelen 4 tot 10 en in het bijzonder door artikel 5 van titel I van de wet van 5 mei 1872, die titel VI van het Wetboek van Koophandel vormt, zo worden gelezen dat zij de pandhoudende schuldeiser toestaan uitvoerend beslag te laten leggen op de roerende goederen die door het pand worden gedekt zonder voorafgaandelijk het in artikel 1499 van het Gerechtelijk Wetboek bedoelde bevel te laten uitvaardigen, vloeit daaruit dan, ten aanzien van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, een verbreking van de gelijkheid voort tussen, enerzijds, de pandschuldenaar en de gewone schuldenaar en, anderzijds, tussen de pandhoudende schuldeiser en de gewone schuldeiser ? En is, zo ja, die verbreking verantwoord ? ». (...) III. In rechte (...) B.1.1. Aan het Hof wordt gevraagd of de artikelen 11.IV en 12 van de wet van 25 oktober 1919 betreffende het in pand geven van een handelszaak, het disconto en het in pand geven van de factuur, alsmede de aanvaarding en de keuring van de rechtstreeks voor het verbruik gedane leveringen (hierna : de wet van 25 oktober 1919) bestaanbaar zijn met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.

Die bepalingen werden ingevoerd bij artikel 2 van het koninklijk besluit nr. 282 van 30 maart 1936 « tot wijziging van de wet van 25 october 1919 betreffende het beroepskrediet ten bate van de kleine burgerij in handel en nijverheid ». Dat koninklijk besluit werd bevestigd bij een wet van 4 mei 1936.

B.1.2. Artikel 11 van de wet van 25 oktober 1919 bepaalt : « I. Tegelijk met de in mora-stelling beteekend aan den ontleener, en zonder toelating van den rechter, kan de schuldeischer ten bate van wien een handelszaak in pand werd gegeven, tot zekerheid van de hem verschuldigde bedragen al de elementen welke de in pand gegeven handelszaak vormen, doen in beslag nemen.

II. Hij kan ook de grondstoffen, het materieel en de gereedschappen in beslag nemen wanneer deze zonder zijn toestemming werden verplaatst, en hij behoudt daarop zijn voorrecht mits hij het binnen den tijd van zes maanden heeft opgeëischt.

Hij die ze te goeder trouw heeft verkregen kan echter artikel 2279 van het Burgerlijk Wetboek aanvoeren.

III. De beslagene kan steeds als bewaarder aangesteld worden.

IV. Tot den verkoop op de krachtens voorgaande bepalingen gedane inbeslagnemingen, kan slechts worden overgegaan, nadat deze op de vordering van den schuldeischer die de vervolging instelt, door den voorzitter van de rechtbank van koophandel geldig werden verklaard.

Ingevolge die vordering wordt gehandeld op de wijze voorzien bij artikel 12 ».

Artikel 12 van dezelfde wet bepaalt : « Het te gelde maken van de in pand gegeven handelszaak moet worden vervolgd overeenkomstig de artikelen 4 tot 10 van titel I der wet van 5 Mei 1872, welke titel VI van het Wetboek van Koophandel uitmaakt.

De voorzitter kan den schuldeischer toelating verleenen om de handelszaak hetzij in haar geheel, hetzij bij deelen te verkoopen ».

B.1.3. De artikelen 4 tot 10 van de wet van 5 mei 1872 « houdende herziening der beschikkingen betreffende het pand en de commissie », die titel VI van het eerste boek van het Wetboek van Koophandel vormen (hierna : de wet van 5 mei 1872), zoals ze van toepassing zijn op het in het geding zijnde geschil, bepalen : «

Artikel 4.Indien de door het pand gewaarborgde schuldvordering niet voldaan is op de vervaldag, kan de schuldeiser, na een aanmaning te hebben betekend aan de lener en in voorkomend geval aan de derde-pandgever, op een verzoekschrift aan de voorzitter van de rechtbank van koophandel machtiging verkrijgen om het pand, hetzij openbaar, hetzij uit de hand, naar keuze van de voorzitter, te doen verkopen door de persoon die deze aanwijst.

Op dat verzoekschrift wordt eerst beslist twee vrije dagen nadat het aan de schuldenaar en in voorkomend geval aan de derde-pandgever is betekend met verzoek om in die tussentijd hun eventuele opmerkingen aan de voorzitter te doen toekomen.

De effecten en deviezen worden verkocht op de beurs : - de genoteerde, op de gewone vergaderingen van de beurs of van een der beurzen waar zij genoteerd worden; - de niet genoteerde, op de veilingen van de beurscommissie.

De voorzitter van de rechtbank wijst voor elk van de beurzen waar de verkoop zal geschieden, een op de lijst van die beurs ingeschreven wisselagent aan, die tot de verkoop zal overgaan overeenkomstig het beursreglement, zonder verdere formaliteiten.

Artikel 5.De aldus verkregen beschikking is eerst uitvoerbaar nadat ze aan de lener en in voorkomend geval aan de derde-pandgever betekend is, met aanwijzing van de dag, plaats en uur van de veiling, indien deze bevolen is. Die beschikking wordt definitief en geldt als in laatste aanleg gewezen, indien de lener of in voorkomend geval de derde-pandgever binnen drie dagen na de betekening er geen verzet tegen doet met dagvaarding voor de rechtbank van koophandel.

Artikel 6.De termijn om hoger beroep in te stellen tegen het op dat verzet gewezen vonnis is acht dagen te rekenen van de betekening.

Artikel 7.De beschikking en het vonnis zijn van rechtswege uitvoerbaar zonder borgtocht niettegenstaande verzet of hoger beroep.

Artikel 8.De hierboven gestelde termijnen kunnen niet worden verlengd wegens de afstand.

Indien de schuldenaar of in voorkomend geval de derde-pandgever zijn woonplaats niet heeft binnen het rechtsgebied van de rechtbank van koophandel of aldaar geen keuze van woonplaats gedaan heeft, worden de in de vorige artikelen vermelde betekeningen, behalve die waarvan sprake is in artikel 4, op geldige wijze gedaan ter griffie van die rechtbank.

Artikel 9.De uitoefening van de rechten bij de vorige artikelen aan de pandhoudende schuldeiser toegekend, wordt niet geschorst door het overlijden van de schuldenaar of van de derde-pandgever.

Artikel 10.Elk beding waarbij de schuldeiser zou worden gemachtigd zich het pand toe te eigenen of erover te beschikken zonder inachtneming van de hiervoren bepaalde vormen, is nietig ».

B.2. De verwijzende rechter ondervraagt het Hof over de mogelijke discriminatie tussen, enerzijds, de schuldeiser of de schuldenaar van een pand op een handelszaak en, anderzijds, de gemeenrechtelijke schuldeiser of schuldenaar indien de artikelen 11.IV en 12 van de wet van 25 oktober 1919, aangevuld met de artikelen 4 tot 10 van titel IV van het Wetboek van Koophandel zo worden geïnterpreteerd dat zij de schuldeiser die een pand heeft op een handelszaak toestaan uitvoerend beslag te laten leggen op de roerende goederen die door het pand worden gedekt, zonder voorafgaandelijk het in artikel 1499 van het Gerechtelijk Wetboek beoogde bevel te laten uitvaardigen.

Artikel 1499 van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt immers : « Aan elk uitvoerend beslag op roerend goed gaat een bevel aan de schuldenaar vooraf, dat ten minste een dag voor het beslag wordt gedaan en dat, indien de titel bestaat uit een rechterlijke beslissing, de betekening daarvan bevat indien dit nog niet gebeurd is ».

B.3.1. Met de aanneming van de wet van 25 oktober 1919 trachtte de wetgever « de kleine burgerij in handel en nijverheid » in staat te stellen makkelijker toegang te hebben tot het krediet, uitgaande van de vaststelling dat « de kleine handelaar doorgaans enkel zijn handelszaak bezit en geen enkele waarborg kan bieden in ruil voor het door hem gezochte krediet » (eigen vertaling) (Parl. St., Senaat, 1918-1919, nr. 242, p. 1).

Doordat de wetgever een handelaar toestaat, onder de in de wet van 25 oktober 1919 vastgestelde voorwaarden, zijn handelszaak in pand te geven, heeft hij aldus een nieuwe zakelijke zekerheid in het leven geroepen die is aangepast aan de economische realiteit en de behoeften van de handelaars die een krediet aanvragen.

De parlementaire voorbereiding van de wet van 25 oktober 1919 stelt aldus : « Zulk pand laat toe, ten bate van het krediet, voordeel te trekken uit het eenige vermogen dat de kleinhandelaar en de kleinnijveraar bezit, zonder dat hij het uit de hand moete geven » (Parl. St., Kamer, 1913-1914, nr. 28, p. 3).

B.3.2. Aldus is het pand op een handelszaak, in tegenstelling tot het burgerlijk pand (artikelen 2071 en volgende van het Burgerlijk Wetboek) en het handelspand (artikel 1 van de wet van 5 mei 1872), een pand zonder buitenbezitstelling, vermits de in pand gegeven handelszaak, die noodzakelijk is voor de economische activiteit van de handelaar, in handen blijft van laatstgenoemde, die, door de inpandgeving zelf, de bewaarder is (artikel 8 van de wet van 25 oktober 1919) en die dus, onder voorbehoud van de rechten van de pandhoudende schuldeiser, het zeggenschap erover behoudt.

Daaruit volgt dat het pand op een handelszaak een zakelijke zekerheid is waarvan de berekeningsbasis fluctueert, vermits zij betrekking heeft op het geheel der waarden die de handelszaak uitmaken, met name de klandizie, het uithangbord, de handelsinrichting, de merken, het recht op de huurceel, het mobilair van het magazijn en het gereedschap, behoudens strijdig beding (artikel 2 van de wet van 25 oktober 1919) : het geheel van de goederen die de handelszaak uitmaken, wijzigt dus noodzakelijkerwijze volgens de activiteit van diegene die zijn handelszaak in pand heeft gegeven.

B.4.1. De bijzondere aard van dat pand zonder buitenbezitstelling en met fluctuerende berekeningsbasis heeft de wetgever ertoe gebracht te voorzien in een specifieke regeling, zowel voor de voorwaarden van die zakelijke zekerheidsstelling als voor de procedure van tegeldemaking van het pand op een handelszaak « [die] op snelle en practische wijze [is] ingericht » (Parl. St., Kamer, 1913-1914, nr. 28, p. 3).

B.4.2. Aldus wordt het pand op de handelszaak gevestigd bij authentieke of bij onderhandse akte (artikel 3 van de wet van 25 oktober 1919), kan het pand bij het begin enkel worden gegeven aan schuldeisers die kredietinstellingen zijn die een vergunning hebben verkregen of financiële instellingen (artikel 7 van de wet van 25 oktober 1919) en moet het pand, teneinde tegenstelbaar te zijn aan derden, voldoen aan vereisten van openbaarheid (artikelen 4 en volgende van de wet van 25 oktober 1919).

B.4.3. Teneinde de bestanddelen van die waarborg te vrijwaren, kan de schuldeiser die een pand heeft op een handelszaak, tegelijkertijd met de ingebrekestelling die is betekend aan de schuldenaar en zonder toelating van de rechter, overgaan tot een beslag tot zekerheid van hem verschuldigde bedragen - een bewarend beslag - van de elementen welke de handelszaak vormen (artikel 11.I van de wet van 25 oktober 1919).

B.4.4. Wat betreft de procedure zelf van tegeldemaking van de handelszaak, zal de schuldeiser die een pand heeft op een handelszaak, bij gebreke van betaling op de vervaldatum, slechts dan kunnen overgaan tot verkoop van de in beslag genomen goederen nadat de zaak bij verzoekschrift is voorgelegd aan de voorzitter van de rechtbank van koophandel teneinde de geldigheid van de inbeslagneming te laten vaststellen (artikel 11.IV van de wet van 25 oktober 1919) en de machtiging tot verkoop te verkrijgen overeenkomstig de artikelen 4 tot 10 van de wet van 5 mei 1872, die titel VI van het Wetboek van Koophandel vormen (artikel 12 van de wet van 25 oktober 1919).

Op dat verzoekschrift kan eerst worden beslist twee vrije dagen nadat het aan de schuldenaar en in voorkomend geval aan de derde-pandgever is betekend, met verzoek hun opmerkingen aan de voorzitter te doen toekomen (artikel 4 van de wet van 5 mei 1872).

De aldus verkregen beschikking zal slechts uitvoerbaar zijn nadat ze aan de schuldenaar en in voorkomend geval aan de derde-pandgever is betekend, met aanwijzing van de dag, plaats en uur van de veiling, en zal slechts definitief worden en gelden als in laatste aanleg gewezen wanneer de schuldenaar of de derde-pandgever binnen drie dagen na de betekening geen verzet met dagvaarding voor de rechtbank van koophandel aantekent (artikel 5 van de wet van 5 mei 1872).

B.4.5. Ten slotte maakt artikel 10 van de wet van 5 mei 1872 elk beding nietig waarbij de schuldeiser zou worden gemachtigd zich het pand toe te eigenen of erover te beschikken zonder inachtneming van de formaliteiten waarin aldus is voorzien.

B.5.1. In het verslag aan de Koning dat aan het voormeld koninklijk besluit nr. 282 van 30 maart 1936 voorafgaat, waarbij de huidige tekst van de artikelen 11 en 12 van de wet van 25 oktober 1919 werd ingevoerd, wordt uiteengezet dat het ontwerp-besluit ertoe strekt de ontoereikendheid te verhelpen van sommige bepalingen van de wet van 25 oktober 1919, doordat het onder meer tot doel heeft de aan de schuldeiser verleende waarborgen te versterken (Belgisch Staatsblad , 7 april 1936, p. 2374).

B.5.2. Aldus stelt het verslag aan de Koning, wat betreft de tekst van artikel 11, vast : « Het voorrecht verleend aan den op handelszaken pandhebbenden schuldeischer komt overeen met het voorrecht van den eigenaar op de meubelen welke het verhuurd eigendom stoffeeren.

Doch terwijl de eigenaar ten opzichte van den ingebreke blijvenden huurder gebruik kan maken van de procedure van pandbeslag, beschikt de op handelszaken pandhebbende schuldeischer over geen bijzonder rechtsmiddel, buiten het conservatoir beslag. Het komt logisch voor, ten behoeve van het voorrecht van den op handelszaken pandhebbenden schuldeischer een rechtspleging in te voeren gelijkaardig aan deze van het pandbeslag, ingesteld bij artikel 819 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Zulks doet het nieuw artikel 11.

De schuldeischer, te wiens behoeve de handelszaak in pand werd gegeven kan voortaan, ingeval zijn schuldenaar in gebreke blijft, de handelszaak onmiddellijk in beslag nemen » (ibid., p. 2375).

B.5.3. Wat betreft de tekst van artikel 12, stelt het verslag aan de Koning : « Bij de wet van 25 October 1919 wordt een ingewikkelde rechtspleging voorzien betreffende de tegeldemaking van de handelszaak; zij houdt geen rekening met het feit dat de handelszaak in pand kan worden gegeven door een derde, die borg staat voor den hoofdschuldenaar.

Bij het ontwerp van besluit wordt de rechtspleging tot tegeldemaking van de handelszaak voortaan verbonden aan deze betreffende de handelspanden, zooals zij bij de artikelen 4 tot 10, titel I der wet van 5 Mei 1872 (titel VI van het Wetboek van Koophandel) bepaald wordt.

Deze regeling geeft aan den beslagen schuldenaar alle waarborgen alvorens tot het te gelden maken van het pand kan worden overgegaan, en voorziet terzelfdertijd het geval dat de handelszaak door den borg van den hoofdschuldenaar in pand werd gegeven » (ibid. ).

B.6. Rekening houdend met wat voorafgaat en zonder dat uitspraak dient te worden gedaan over de aard van de inbeslagneming van een in pand gegeven handelszaak, stelt het Hof vast dat er een verschil in behandeling is tussen de schuldenaars en schuldeisers in het raam van een pand op een handelszaak en de gemeenrechtelijke schuldenaars en schuldeisers.

Dat verschil in behandeling is evenwel in redelijkheid verantwoord.

B.7.1. Er bestaat immers tussen de schuldeiser die een pand heeft op een handelszaak en de schuldenaar die een handelszaak in pand heeft gegeven - zoals tussen elke schuldeiser en zijn schuldenaar die een burgerlijk pand, een handelspand of een pand op een handelszaak heeft gegeven - een zakelijke zekerheid die bij overeenkomst is verleend.

B.7.2. In het geval van een pand dat betrekking heeft op het geheel van de goederen die de handelszaak vormen, heeft de fluctuerende aard van dat bijzonder pand zonder buitenbezitstelling de wetgever ertoe gebracht af te wijken van de regels van het gemeenrechtelijk beslagrecht, met de bedoeling de doeltreffendheid te waarborgen van die nieuwe zekerheid die ertoe strekte het krediet te bevorderen in handel en nijverheid.

Aldus, wordt, enerzijds, de schuldeiser ertoe gemachtigd, zonder toelating van de rechter, bewarend beslag te leggen op elementen die de in pand gegeven handelszaak vormen. Anderzijds, wordt de procedure zelf van tegeldemaking van het pand op een handelszaak afgestemd op die waarin wordt voorzien voor het handelspand.

De bijzondere procedure van tegeldemaking van het handelspand, die in herinnering is gebracht in B.4.4, waarborgt bovendien een controle van de regelmatigheid van de procedure door de voorzitter van de rechtbank van koophandel, alsmede een herhaalde informatieverstrekking aan de schuldenaar die een handelszaak in pand heeft gegeven.

B.7.3. Voor het overige is de omstandigheid dat aan de schuldenaar die een handelszaak in pand heeft gegeven geen bevel wordt betekend dat voorafgaat aan de tegeldemaking van de goederen die het pand vormen, niet van dien aard dat ze diens rechten aantast, aangezien hij niet alleen wordt verwittigd van de inbeslagneming van de in pand gegeven goederen maar ook van het aan de voorzitter van de rechtbank van koophandel gerichte verzoekschrift, alsmede van de eventuele beschikking waarbij de verkoop van de in beslag genomen goederen wordt toegelaten.

B.8. De prejudiciële vraag dient bijgevolg ontkennend te worden beantwoord.

Om die redenen, het Hof zegt voor recht : De artikelen 11.IV en 12 van de wet van 25 oktober 1919 « betreffende het in pand geven van de handelszaak, het disconto en het in pand geven van de factuur, alsmede de aanvaarding en de keuring van de rechtstreeks voor het verbruik gedane leveringen », schenden de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet.

Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 24 mei 2006.

De griffier, P.-Y. Dutilleux.

De voorzitter, M. Melchior.