Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 47/2005 van 1 maart 2005 Rolnummer 2966 In zake : de prejudiciële vragen over artikel 4 van de wet van 4 mei 1999 tot wijziging van de wet van 13 april 1995 betreffende de handelsagentuurovereenkomst en de artikele Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters P. Mart(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 47/2005 van 1 maart 2005 Rolnummer 2966 In zake : de prejudiciële vragen over artikel 4 van de wet van 4 mei 1999 tot wijziging van de wet van 13 april 1995 betreffende de handelsagentuurovereenkomst en de artikele Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters P. Mart(...) Extrait de l'arrêt n° 47/2005 du 1 er mars 2005 Numéro du rôle : 2966 En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 4 de la loi du 4 mai 1999 modifiant la loi du 13 avril 1995 relative au contrat d'agence commercial La Cour d'arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges P. Martens, R.(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Uittreksel uit arrest nr. 47/2005 van 1 maart 2005 Extrait de l'arrêt n° 47/2005 du 1er mars 2005
Rolnummer 2966 Numéro du rôle : 2966
In zake : de prejudiciële vragen over artikel 4 van de wet van 4 mei En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 4 de la
1999 tot wijziging van de wet van 13 april 1995 betreffende de loi du 4 mai 1999 modifiant la loi du 13 avril 1995 relative au
handelsagentuurovereenkomst en de artikelen 3, 2° (vóór de opheffing contrat d'agence commerciale et les articles 3, 2° (avant son
ervan bij de wet van 4 mei 1999), en 29 van voormelde wet van 13 april abrogation par la loi du 4 mai 1999), et 29 de la loi précitée du 13
1995, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Gent. avril 1995, posées par le Tribunal de première instance de Gand.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges P.
P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen,
Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke en J. Spreutels, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke et J. Spreutels, assistée du
bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter A. Arts, greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président A. Arts,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging I. Objet des questions préjudicielles et procédure
Bij vonnis van 24 maart 2004 in zake de n.v. Dexia Bank België tegen Par jugement du 24 mars 2004 en cause de la s.a. Dexia Banque Belgique
P. Lagrange en anderen, waarvan de expeditie ter griffie van het contre P. Lagrange et autres, dont l'expédition est parvenue au greffe
Arbitragehof is ingekomen op 1 april 2004, heeft de Rechtbank van de la Cour d'arbitrage le 1er avril 2004, le Tribunal de première
eerste aanleg te Gent de volgende prejudiciële vragen gesteld : instance de Gand a posé les questions préjudicielles suivantes :
1. « Schendt artikel 4 van de wet van 4 mei 1999 tot wijziging van de 1. « L'article 4 de la loi du 4 mai 1999 modifiant la loi du 13 avril
wet van 13 april 1995 betreffende de handelsagentuurovereenkomst, de 1995 relative au contrat d'agence commerciale viole-t-il les articles
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, doordat het bepaalt dat de wet 10 et 11 de la Constitution en tant qu'il dispose que la loi ne
niet van toepassing is op de verbintenissen waarvan de uitvoering in s'applique pas aux obligations dont l'exécution a été demandée en
rechte is gevorderd voor de inwerkingtreding ervan op 12 juni 1999 ? » justice avant son entrée en vigueur le 12 juin 1999 ? »
2. « Schendt artikel 3, 2°, van de wet van 13 april 1995 betreffende 2. « L'article 3, 2°, de la loi du 13 avril 1995 relative au contrat
de handelsagentuurovereenkomst, voor de opheffing ervan bij de wet van d'agence commerciale, avant son abrogation par la loi du 4 mai 1999,
4 mei 1999, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, doordat het bepaalt viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution en tant qu'il
dat die wet van 13 april 1995, meer in het bijzonder de artikelen 24 dispose que la loi du 13 avril 1995, et plus précisément ses articles
en 26, niet van toepassing is op de door de kredietinstellingen met 24 et 26, ne s'applique pas aux contrats conclus par les
hun agenten afgesloten overeenkomsten ? » établissements de crédit avec leurs agents ? »
3. « Schendt artikel 29 van de wet van 13 april 1995 betreffende de 3. « L'article 29 de la loi du 13 avril 1995 relative au contrat
handelsagentuurovereenkomst de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in d'agence commerciale, interprété en ce sens que cet article n'a pas
die zin geïnterpreteerd dat dit wetsartikel niet de draagwijdte heeft pour portée que la validité d'une clause de non-concurrence puisse
dat de geldigheid van een niet-concurrentiebeding zou mogen beoordeeld être contrôlée en fonction de la loi entrée ultérieurement en vigueur,
worden volgens de later in werking getreden wet ? » viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution ? »
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
Ten aanzien van de in het geding zijnde bepalingen Quant aux dispositions en cause
B.1. De wet van 13 april 1995 betreffende de B.1. La loi du 13 avril 1995 relative au contrat d'agence commerciale
handelsagentuurovereenkomst heeft voor dat soort overeenkomst in het a introduit dans le droit belge une réglementation de ce contrat qui
Belgische recht een regeling ingevoerd voor onder andere de duur ervan concerne notamment sa durée (article 4), la détermination des
(artikel 4), de verplichtingen van de handelsagent (artikel 6) en van obligations de l'agent commercial (article 6) et du commettant
de principaal (artikel 8), de vergoeding van de handelsagent, meer (article 8), la rémunération de l'agent, spécialement son droit à des
bepaald zijn recht op commissies (artikelen 9 tot 17), de opzegging commissions (articles 9 à 17), la résiliation du contrat, plus
van de overeenkomst, meer bepaald de verplichting om een particulièrement l'obligation de notifier un préavis ou de payer une
opzeggingstermijn in acht te nemen of een compenserende vergoeding te
betalen (artikel 18) en de mogelijkheid om de overeenkomst zonder indemnité compensatoire (article 18), et la possibilité de le résilier
opzegging te beëindigen wanneer uitzonderlijke omstandigheden verdere sans préavis lorsque des circonstances exceptionnelles rendent la
samenwerking onmogelijk maken (artikel 19). De wet voorziet eveneens poursuite de la collaboration impossible (article 19). La loi traite
in een uitwinningsvergoeding (artikelen 20 tot 23), een également de l'indemnité d'éviction (articles 20 à 23), de la clause
concurrentiebeding (artikel 24), een beding van delcredere (artikel
25) en de verjaring van de rechtsvorderingen die uit de overeenkomst de non-concurrence (article 24), de la clause de ducroire (article 25)
zijn ontstaan (artikel 26). et de la prescription des actions nées du contrat (article 26).
B.2. Artikel 1 van de wet bepaalt : B.2. L'article 1er de la loi dispose :
« De handelsagentuurovereenkomst is een overeenkomst waarbij de ene « Le contrat d'agence commerciale est le contrat par lequel l'une des
partij, de handelsagent, door de andere partij, de principaal, zonder parties, l'agent commercial, est chargée de façon permanente, et
dat hij onder diens gezag staat, permanent en tegen vergoeding belast moyennant rémunération, par l'autre partie, le commettant, sans être
wordt met het bemiddelen en eventueel het afsluiten van zaken in naam soumis à l'autorité de ce dernier, de la négociation et éventuellement
en voor rekening van de principaal. de la conclusion d'affaires au nom et pour compte du commettant.
De handelsagent deelt zijn werkzaamheden naar eigen goeddunken in en L'agent commercial organise ses activités comme il entend et dispose
beschikt zelfstandig over zijn tijd. » librement de son temps. »
B.3. In zijn oorspronkelijke versie bepaalde artikel 3 : B.3. Dans sa version initiale, l'article 3 disposait :
« Deze wet is niet van toepassing op : « La présente loi ne s'applique pas :
1° de overeenkomsten gesloten met handelsagenten die hun werkzaamheid 1° aux contrats conclus avec des agents commerciaux dont l'activité
van tussenpersoon niet met regelmaat uitoefenen; d'intermédiaire n'est pas exercée de manière régulière;
2° de door de verzekeraars, kredietinstellingen en 2° aux contrats conclus par les assureurs, les établissements de
beursvennootschappen met hun respectieve agenten afgesloten crédit et les sociétés de bourse avec leurs agents respectifs;
overeenkomsten;
3° de door de handelsagenten gesloten overeenkomsten voor zover zij 3° aux contrats conclus avec des agents commerciaux dans la mesure où
werkzaam zijn op een effectenbeurs, op andere markten voor effecten en ils opèrent dans une bourse de valeurs mobilières, autres marchés en
andere financiële instrumenten of op de beurzen voor de termijnhandel valeurs mobilières et en autres instruments financiers ou dans les
in goederen en waren. » bourses et les marchés à terme sur marchandises et denrées. »
B.4. Bij de wet van 4 mei 1999 tot wijziging van de wet van 13 april B.4. Par la loi du 4 mai 1999, qui modifie celle du 13 avril 1995, le
1995, werden het 2° en het 3° van artikel 3 opgeheven, zodat de wet 2° et le 3° de l'article 3 ont été abrogés, de telle sorte que la loi
voortaan onder meer van toepassing is op de door de s'applique désormais, notamment, aux contrats conclus par les
kredietinstellingen met hun agenten afgesloten overeenkomsten. établissements de crédit avec leurs agents.
Artikel 4, eerste lid, van de wet van 4 mei 1999 bepaalt echter dat de L'article 4, alinéa 1er, de la loi du 4 mai 1999 dispose toutefois que
wet niet van toepassing is op de verbintenissen waarvan de uitvoering celle-ci ne s'applique pas aux obligations dont l'exécution a été
in rechte is gevorderd vóór de inwerkingtreding ervan op 12 juni 1999. demandée en justice avant son entrée en vigueur, le 12 juin 1999.
De eisende partij voor de verwijzende rechter, van wie de overeenkomst La partie demanderesse devant le juge a quo, dont le contrat qui la
met de eerste verwerende partij op 31 december 1995 door deze laatste liait à la première partie défenderesse a été résilié par celle-ci le
is opgezegd, heeft op 2 april 1997 voor de Rechtbank van eerste aanleg 31 décembre 1995, a introduit son action devant le Tribunal de
te Gent haar rechtsvordering ingesteld. De Rechtbank heeft vastgesteld première instance de Gand le 2 avril 1997. Le Tribunal a constaté que
dat de nieuwe wet, gelet op de feitelijke omstandigheden, niet van la nouvelle loi, compte tenu des circonstances de fait, n'était pas
toepassing is, en merkt op dat « [...] de vraag [zich] op dringt of applicable et a observé que « la question se pose de savoir si, les
wegens de uitsluiting van de door de kredietinstellingen met hun contrats conclus entre les établissements de crédit et leurs agents
agenten afgesloten overeenkomsten van de werkingssfeer van de wet, étant exclus de la sphère d'application de la loi, l'article 3, 2°, de
artikel 3, 2° van de wet van 13 april 1995, voor de opheffing ervan la loi du 13 avril 1995, avant son abrogation par la loi du 4 mai
bij de wet van 4 mei 1999, discriminatoir is ». De Rechtbank toont aan 1999, est discriminatoire ». Le Tribunal indique qu'il a connaissance
kennis te hebben van de arresten nrs. 161/2001 en 6/2004 van het Hof, des arrêts nos 161/2001 et 6/2004 de la Cour mais fait aussi observer
maar merkt tevens op dat het al dan niet discriminatoir karakter zich que le caractère discriminatoire allégué concerne la non-application
toespitst op de uitsluiting van die bepalingen van de wet van 13 april des dispositions de la loi du 13 avril 1995 relative au contrat
1995 betreffende de handelsagentuurovereenkomst die betrekking hebben d'agence commerciale qui se rapportent à la prescription (article 26),
op de verjaring (artikel 26), het concurrentiebeding (artikel 24) en, à la clause de non-concurrence (article 24) et, compte tenu de l'arrêt
gelet op het arrest van 28 februari 2003 van het Hof van Cassatie, op de la Cour de cassation du 28 février 2003, à la disposition
de overgangsbepaling in artikel 29. Volgens de Rechtbank heeft het Hof transitoire contenue dans l'article 29. Selon le Tribunal, la Cour n'a
in zijn arresten nrs. 161/2001 en 6/2004 dat onderzoek niet gedaan. pas examiné ces dispositions dans ses arrêts nos 161/2001 et 6/2004.
B.5. Het is aangewezen allereerst de tweede prejudiciële vraag te B.5. Il s'indique d'examiner d'abord la deuxième question
onderzoeken, gelet op het feit dat het antwoord op die vraag bepalend préjudicielle, la réponse à cette question étant déterminante pour la
is voor het antwoord dat moet worden gegeven op de eerste en de derde prejudiciële vraag. réponse à donner aux première et troisième questions préjudicielles.
Ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag Quant à la deuxième question préjudicielle
B.6. De verwijzende rechter beoogt met de tweede prejudiciële vraag B.6. Par sa deuxième question préjudicielle, le juge a quo demande à
van het Hof te vernemen of artikel 3, 2°, van de wet van 13 april 1995 la Cour si l'article 3, 2°, de la loi du 13 avril 1995 relative au
betreffende de handelsagentuurovereenkomst, vóór de opheffing ervan contrat d'agence commerciale, avant son abrogation par la loi du 4 mai
bij de wet van 4 mei 1999, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet 1999, violait les articles 10 et 11 de la Constitution en tant qu'il
schendt, doordat het bepaalt dat de wet van 13 april 1995, meer in het disposait que la loi du 13 avril 1995, et plus précisément ses
bijzonder de artikelen 24 en 26, niet van toepassing is op de door de articles 24 et 26, ne s'applique pas aux contrats conclus par les
kredietinstellingen met hun agenten afgesloten overeenkomsten. établissements de crédit avec leurs agents.
B.7. Het Hof heeft, in antwoord op een soortgelijke prejudiciële B.7. En réponse à une question préjudicielle similaire, la Cour a
vraag, in zijn arrest nr. 161/2001 geoordeeld : considéré dans son arrêt n° 161/2001 :
« B.5. In de memorie van toelichting bij de ontworpen wet van 13 april « B.5. Dans l'exposé des motifs de la loi du 13 avril 1995 en projet,
1995 werd de uitsluiting van de handelsagenten van de l'exclusion des agents délégués des établissements de crédit est ainsi
kredietinstellingen als volgt verantwoord : justifiée :
' Voor het rechtstreeks contact met de cliënten doen kredietinstellingen dikwijls een beroep op gevolmachtigde agenten. Hieronder worden personen verstaan die beroepshalve, maar niet op grond van een arbeidsovereenkomst, bevoegd zijn om in naam en voor rekening van een kredietinstelling verrichtingen uit te voeren die behoren tot haar normaal financieel bedrijf. Zij zijn te onderscheiden zowel van aangestelden die wel op grond van een arbeidsovereenkomst optreden in naam en voor rekening van een kredietinstelling, als van tussenpersonen-makelaars die zonder vertegenwoordigingsbevoegdheid alleen partijen samen brengen. Reeds in 1968 had de Bankcommissie in een rondschrijven aan de banken een beperkt aantal regels voorgeschreven in verband met de werking via gevolmachtigde agenten. De commissie heeft het nodig geoordeeld dit ' Pour le contact direct avec la clientèle, les établissements de crédit font souvent appel à des agents délégués. Par agents délégués, on entend les personnes qui, agissant à titre professionnel mais en dehors des liens d'un contrat de travail, ont le pouvoir d'effectuer, au nom et pour le compte d'un établissement de crédit, des opérations relevant de son activité financière normale. Ces personnes se distinguent tant des préposés agissant en vertu d'un contrat de travail au nom et pour compte d'un établissement de crédit, que d'intermédiaires-courtiers qui n'ont pas de pouvoir de représentation et se limitent à mettre les parties en présence. Déjà en 1968, dans une circulaire adressée aux banques, la commission bancaire avait prescrit un nombre limité de règles relatives à l'activité des agents délégués. La commission a décidé d'actualiser
rondschrijven bij te werken en heeft in het rondschrijven van 28 juli cette circulaire et a, dans une circulaire du 28 juillet 1987, établi
1987 een algemeen kader uitgewerkt dat, zowel in het belang van de un cadre général qui, dans l'intérêt aussi bien de l'établissement de
kredietinstelling als in het belang van de spaarder, de veiligheid crédit que de l'épargnant, vise à assurer la sécurité des opérations
beoogt van de financiële verrichtingen die via gevolmachtigde agenten financières réalisées par l'intermédiaire d'agents délégués.
worden gerealiseerd.
Gezien deze bijzondere toestand, acht de Regering het opportuun ook Vu cette situation particulière, le Gouvernement a également jugé
hier een uitzondering te voorzien. ' (Parl. St., Senaat, B.Z. opportun de prévoir une exception en leur faveur. ' (Doc. parl.,
1991-1992, nr. 355/1, p. 8) Sénat, S.E. 1991-1992, n° 355/1, p. 8)
In antwoord op een vraag van een lid van de Commissie voor de Justitie A un membre de la commission de la Justice du Sénat qui l'interrogeait
van de Senaat over de reden van die uitsluiting, heeft de Minister van sur la raison de cette exclusion, le ministre de la Justice a renvoyé
Justitie naar die memorie van toelichting verwezen (Parl. St., Senaat, à cet exposé des motifs (Doc. parl., Sénat, S.E. 1991-1992, n° 355/3,
B.Z. 1991-1992, nr. 355/3, p. 98). p. 98).
B.6. Alleen het feit dat zij hun activiteit in de banksector B.6. Le seul fait qu'ils exercent leurs activités dans le secteur
bancaire ne suffit pas pour considérer que les agents travaillant pour
uitoefenen, volstaat niet om ervan uit te gaan dat de agenten die voor des établissements de crédit ne pourraient être comparés aux autres
kredietinstellingen werken, niet met de andere handelsagenten kunnen agents commerciaux. Ils sont chargés les uns et les autres de négocier
worden vergeleken. Beide worden belast met het bemiddelen en eventueel et éventuellement de conclure des affaires au nom et pour compte de
afsluiten van zaken namens en voor rekening van hun principaal. De leur commettant. Les agents liés à des établissements de crédit
agenten van de kredietinstellingen zouden overigens onder de definitie seraient d'ailleurs visés par la définition donnée à l'article 1er de
van artikel 1 van de wet vallen indien artikel 3, 2°, ze niet had la loi si l'article 3, 2°, ne les avait pas exclus.
uitgesloten. B.7. Tussen de agenten van de kredietinstellingen en de andere B.7. Entre les agents des sociétés de crédit et les autres agents
handelsagenten bestaat een verschil dat op een objectief criterium commerciaux, il existe une différence fondée sur un critère objectif :
berust : de eerstgenoemden oefenen hun activiteit uit in een les premiers exercent leurs activités dans un secteur particulier et
specifieke sector en binnen een algemeen kader dat door de Commissie dans un cadre général défini par la Commission bancaire et financière.
voor het Bank- en Financiewezen is vastgelegd. Wanneer de wetgever bij Lorsque, par la loi du 4 mai 1999, le législateur a mis fin à
de wet van 4 mei 1999 een einde maakt aan de uitsluiting van de l'exclusion des agents des établissements de crédit, il a d'ailleurs
agenten van de kredietinstellingen, heeft hij overigens artikel 15 modifié l'article 15 pour permettre que, dans les trois secteurs
gewijzigd opdat, in de drie sectoren die oorspronkelijk bij artikel 3,
2°, waren uitgesloten, via een in een paritair overlegorgaan gesloten initialement exclus par l'article 3, 2°, une convention conclue au
overeenkomst, van de wet zou kunnen worden afgeweken voor wat het sein d'un organe de concertation paritaire puisse déroger à la loi en
bedrag van de commissies en de berekeningswijze ervan betreft (artikel ce qui concerne le montant des commissions et leur mode de calcul
3 van de wet van 4 mei 1999). Hij heeft het eveneens mogelijk gemaakt (article 3 de la loi du 4 mai 1999). Il a également permis que, dans
dat in de sector van de kredietinstellingen, voor de handelsagent le secteur des établissements de crédit, le montant de l'engagement de
wiens hoofdactiviteit erin bestaat zaken te doen waarvoor hij zichzelf l'agent commercial dont l'activité principale consiste en des affaires
borg stelt, het bedrag waarvoor hij zich aansprakelijk stelt, de pour lesquelles il se porte lui-même caution, puisse dépasser la
commissie kan overstijgen, zonder evenwel hoger te zijn dan het bedrag commission sans toutefois excéder le montant effectivement dû par le
dat effectief verschuldigd is door de derde aan de principaal, waarbij tiers au commettant, dérogeant ainsi à la règle inscrite à l'article
de wetgever aldus is afgeweken van de regel van artikel 25 van de wet, 25 de la loi, relatif à la clause de ducroire (article 25 modifié par
dat betrekking heeft op het beding van delcredere (artikel 25,
gewijzigd bij artikel 3 van de wet van 1 juni 1999). l'article 3 de la loi du 1er juin 1999).
B.8. Er dient echter nog te worden onderzocht of het op grond van dat B.8. Il reste toutefois à examiner si cette différence justifiait que
verschil verantwoord was de agenten van de kredietinstellingen van les agents des établissements de crédit fussent privés de toutes les
alle bepalingen van de wet uit te sluiten, meer bepaald van die dispositions de la loi, particulièrement de celles qui imposent le
bepalingen waarbij een minimumopzegtermijn wordt opgelegd en die welke respect d'un préavis minimum et qui concernent le droit à une
betrekking hebben op het recht op een uitwinningsvergoeding. indemnité d'éviction.
B.9. Het blijkt niet dat de omzendbrieven van de Bankcommissie B.9. Il n'apparaît pas que les circulaires de la Commission bancaire,
waarnaar tijdens de parlementaire voorbereiding werd verwezen, hebben invoquées dans les travaux préparatoires, prévoyaient des garanties
voorzien in specifieke waarborgen voor de agent. Uit het citaat in B.5 spécifiques en faveur de l'agent. Il ressort au contraire de la
blijkt daarentegen dat die omzendbrieven tot doel hadden de belangen citation faite en B.5 que ces circulaires visaient à préserver les
van de kredietinstelling en die van de spaarders te vrijwaren. intérêts de l'établissement de crédit et ceux des épargnants. En
Bovendien zou een omzendbrief geen afbreuk kunnen doen aan een outre, une circulaire ne pourrait faire obstacle à une réglementation
wettelijke regeling. De Ministerraad en de verwerende partij voor de légale. Le Conseil des ministres et la partie défenderesse devant le
verwijzende rechter geven overigens niet aan in hoeverre die juge a quo n'indiquent d'ailleurs pas en quoi ces circulaires
omzendbrieven dwingende bepalingen zouden bevatten die de handelsagent contiendraient des dispositions contraignantes accordant à l'agent
een bescherming bieden die de bescherming die bij de wet van 13 april délégué une protection qui rendrait inutile ou inappropriée celle que
1995 aan de handelsagenten is toegekend overbodig of ongeschikt zou la loi du 13 avril 1995 accorde aux agents commerciaux. Quant aux
maken. De collectieve overeenkomsten waarnaar de wet van 4 mei 1999 conventions collectives auxquelles il sera fait allusion dans la loi
zal verwijzen, zijn juridische instrumenten die de wetgever niet in de du 4 mai 1999, il s'agit d'instruments juridiques dont le législateur
hand heeft en die niet als verantwoording kunnen dienen voor de n'a pas la maîtrise et qui ne pourraient être invoqués pour justifier
weigering, aan de agenten in de kredietsector, van de wettelijke de refuser aux agents du secteur du crédit le régime de protection
beschermingsregeling die voor de andere handelsagenten geldt. légale accordé aux autres agents commerciaux.
B.10. De wetten van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet en van 4 B.10. Quant aux lois du 12 juin 1991 sur le crédit à la consommation
augustus 1992 op het hypothecair krediet leggen wellicht et du 4 août 1992 relative au crédit hypothécaire, sans doute
verplichtingen op die de agenten in de kredietsector moeten nakomen. imposent-elles des obligations auxquelles les agents travaillant dans
le secteur du crédit doivent se soumettre. Mais il ne s'ensuit pas
Dat betekent echter niet dat die wetten onverenigbaar zouden zijn met qu'elles seraient incompatibles avec l'instauration d'un cadre
de invoering van een juridisch kader zoals dat van de wet van 13 april juridique tel que celui qui fait l'objet de la loi du 13 avril 1995.
1995. B.11. Het Hof stelt overigens vast dat, hoewel de vertegenwoordigers B.11. La Cour constate d'ailleurs que, si les représentants du secteur
van de banksector tijdens de hoorzittingen ter voorbereiding van de bancaire ont déclaré, au cours des auditions qui ont préparé la loi du
wet van 4 mei 1999 hebben verklaard dat de wet van 13 april 1995 niet 4 mai 1999, que la loi du 13 avril 1995 ne devait et ne pourrait
moest noch zou kunnen worden toegepast op de agenten van de s'appliquer aux agents du secteur bancaire, le président de la
banksector, de voorzitter van de Commissie voor het Bank- en Commission bancaire et financière, en revanche, a confirmé que les
Financiewezen daarentegen bevestigd heeft dat de omzendbrieven van de circulaires de la Commission bancaire n'avaient pas vocation à
Bankcommissie niet tot doel hadden het statuut van de handelsagent te organiser un statut de l'agent délégué et que, si la loi du 13 avril
regelen en dat, indien de wet van 13 april 1995 op hen van toepassing 1995 leur était rendue applicable, ces circulaires devraient être
zou worden verklaard, die omzendbrieven zouden moeten worden
bijgestuurd (Parl. St., Kamer, 1997-1998, nr. 1423/3, pp. 8 en 3). réaménagées (Doc. parl., Chambre, 1997-1998, n° 1423/3, pp. 8 et 3).
B.12. Het kan niet worden ontkend dat de wet van 13 april 1995 tot B.12. Il est vrai que la loi du 13 avril 1995 avait pour objet
doel had de Belgische wetgeving aan te passen aan de Richtlijn d'adapter la législation belge à la Directive 86/653/CEE du Conseil du
86/653/EEG van de Raad van 18 december 1986, dat die richtlijn alleen 18 décembre 1986, que cette directive ne concerne que l'agent
betrekking heeft op de zelfstandige agent die permanent belast is met indépendant chargé de façon permanente de négocier ' la vente ou
het tot stand brengen van ' de verkoop of de aankoop van goederen ' l'achat de marchandises ' (article 1er, 2) et que le législateur a
(artikel 1, lid 2) en dat de wetgever aan de Belgische wet een grotere donné à la loi belge un champ d'application plus large en l'étendant à
werkingssfeer heeft toegekend door ze uit te breiden tot alle personen tous ceux qui négocient et éventuellement concluent des ' affaires ',
die ' zaken ' - wat eveneens diensten impliceert - bemiddelen en ce qui inclut la négociation portant sur des services. Il ne s'ensuit
eventueel afsluiten. Hieruit volgt echter niet dat de wetgever de pas pour autant que le législateur pourrait rétrécir arbitrairement le
werkingssfeer van de wet willekeurig zou kunnen beperken onder het champ d'application de la loi sous prétexte qu'antérieurement il
voorwendsel dat hij ze eerder had uitgebreid. l'avait élargi.
B.13. Uit wat voorafgaat volgt dat wegens de uitsluiting van de door B.13. Il se déduit de ce qui précède qu'en ce qu'il exclut du champ
de kredietinstellingen met hun agenten afgesloten overeenkomsten van d'application de la loi les contrats conclus entre les établissements
de werkingssfeer van de wet, artikel 3, 2°, van de wet van 13 april de crédit et leurs agents, l'article 3, 2°, de la loi du 13 avril
1995, vóór de opheffing ervan bij de wet van 4 mei 1999, 1995, avant son abrogation par la loi du 4 mai 1999, est
discriminatoir is. » discriminatoire. »
B.8. In het arrest nr. 6/2004 kwam het Hof tot eenzelfde beoordeling B.8. Dans son arrêt n° 6/2004, la Cour a abouti à la même conclusion
wat betreft de uitsluiting uit de werkingssfeer van de wet van 13 en ce qui concerne l'exclusion, du champ d'application de la loi du 13
april 1995 van de door de beursvennootschappen met hun agenten avril 1995, des contrats conclus par les sociétés de bourse avec leurs
gesloten overeenkomsten. agents.
B.9. Er zijn geen redenen om anders te oordelen wat betreft B.9. Il n'existe aucun motif pour conclure différemment en ce qui
inzonderheid de uitsluiting van de agenten van kredietinstellingen van concerne en particulier l'exclusion des agents des établissements de
de toepassing van artikel 24 (verjaringstermijn) en van artikel 26 crédit de l'application de l'article 24 (délai de prescription) et de
(niet-concurrentiebeding) van voormelde wet. l'article 26 (clause de non-concurrence) de la loi précitée.
B.10. De tweede prejudiciële vraag dient bevestigend te worden B.10. La deuxième question préjudicielle appelle une réponse
beantwoord. affirmative.
Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag Quant à la première question préjudicielle
B.11. De verwijzende rechter beoogt met de eerste prejudiciële vraag B.11. Par la première question préjudicielle, le juge a quo demande à
van het Hof te vernemen of artikel 4 van de wet van 4 mei 1999 tot la Cour si l'article 4 de la loi du 4 mai 1999 modifiant la loi du 13
wijziging van de wet van 13 april 1995 betreffende de avril 1995 relative au contrat d'agence commerciale viole les articles
handelsagentuurovereenkomst de artikelen 10 en 11 van de Grondwet 10 et 11 de la Constitution en tant qu'il dispose que la loi ne
schendt, doordat het bepaalt dat de wet niet van toepassing is op
verbintenissen waarvan de uitvoering in rechte is gevorderd vóór de s'applique pas aux obligations dont l'exécution a été demandée en
inwerkingtreding van de wet van 4 mei 1999 op 12 juni 1999. justice avant son entrée en vigueur le 12 juin 1999.
B.12. Artikel 28 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het B.12. L'article 28 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour
Arbitragehof bepaalt : d'arbitrage dispose :
« Het rechtscollege dat de prejudiciële vraag heeft gesteld evenals « La juridiction qui a posé la question préjudicielle, ainsi que toute
elk ander rechtscollege dat in dezelfde zaak uitspraak doet, moeten autre juridiction appelée à statuer dans la même affaire sont tenues,
voor de oplossing van het geschil naar aanleiding waarvan de in pour la solution du litige à l'occasion duquel ont été posées les
artikel 26 bedoelde vragen zijn gesteld, zich voegen naar het arrest questions visées à l'article 26, de se conformer à l'arrêt rendu par
van het Arbitragehof. » la Cour d'arbitrage. »
B.13. Uit het antwoord op de tweede prejudiciële vraag volgt derhalve B.13. Il découle donc de la réponse donnée à la deuxième question
dat de verwijzende rechter, evenals elk ander rechtscollege dat in préjudicielle que le juge a quo, ainsi que toute autre juridiction
dezelfde zaak uitspraak moet doen, artikel 3, 2°, van de wet van 13 appelée à statuer dans la même affaire, devra écarter l'article 3, 2°,
april 1995 buiten toepassing moet laten in de zaak waarin die vraag is de la loi du 13 avril 1995 pour trancher l'affaire dans laquelle a été
gesteld. posée cette question.
Daaruit volgt dat de artikelen 24 en 26 van die wet op dezelfde wijze Il s'ensuit que les articles 24 et 26 de cette loi doivent être
moeten worden toegepast op de in het geding zijnde appliqués au contrat d'agence commerciale en cause de la même manière
handelsagentuurovereenkomst als zij zouden worden toegepast op de qu'ils seraient appliqués aux autres contrats d'agence commerciale
andere handelsagentuurovereenkomsten bedoeld in die wet. visés par cette loi.
B.14. Een antwoord op de eerste prejudiciële vraag kan bijgevolg niet B.14. Une réponse à la première question préjudicielle ne saurait par
bijdragen tot de oplossing van het bodemgeschil en behoeft derhalve conséquent contribuer à la solution du litige au fond. La question
geen antwoord. n'appelle dès lors pas de réponse.
Ten aanzien van de derde prejudiciële vraag Quant à la troisième question préjudicielle
B.15. De verwijzende rechter beoogt met de derde prejudiciële vraag B.15. Par la troisième question préjudicielle, le juge a quo demande à
van het Hof te vernemen of artikel 29 van de wet van 13 april 1995 la Cour si l'article 29 de la loi du 13 avril 1995 relative au contrat
betreffende de handelsagentuurovereenkomst de artikelen 10 en 11 van d'agence commerciale viole les articles 10 et 11 de la Constitution
de Grondwet schendt, in die zin geïnterpreteerd dat dit wetsartikel s'il est interprété en ce sens que cet article n'a pas pour portée que
niet de draagwijdte heeft dat de geldigheid van een la validité d'une clause de non-concurrence puisse être contrôlée en
niet-concurrentiebeding zou mogen worden beoordeeld volgens de later fonction de la loi entrée ultérieurement en vigueur.
in werking getreden wet.
B.16. Artikel 29 van de wet van 13 april 1995 betreffende de B.16. L'article 29 de la loi du 13 avril 1995 relative au contrat
handelsagentuurovereenkomst luidt : d'agence commerciale dispose :
« Deze wet is niet toepasselijk op de verbintenissen waarvan de « La présente loi ne s'applique pas aux obligations dont l'exécution a
uitvoering in rechte is gevorderd voor de datum waarop zij in werking été demandée en justice avant la date de son entrée en vigueur. »
treedt. » B.17.1. Artikel 29 van de wet van 13 april 1995 bevestigt de algemene B.17.1. L'article 29 de la loi du 13 avril 1995 confirme les principes
principes van het overgangsrecht inzake overeenkomsten volgens welke généraux du droit transitoire en matière de conventions, en vertu
de oude wet van toepassing blijft op overeenkomsten gesloten vóór de desquels l'ancienne loi demeure applicable aux conventions conclues
datum van inwerkingtreding van de nieuwe wet, tenzij de nieuwe wet van avant la date d'entrée en vigueur de la nouvelle loi, à moins que la
openbare orde of dwingend recht is of uitdrukkelijk de toepassing nouvelle loi ne soit d'ordre public ou impérative ou ne prévoie
voorschrijft op de lopende overeenkomsten. expressément qu'elle s'applique aux conventions en cours.
B.17.2. De onmiddellijke werking van een aantal bepalingen van de B.17.2. L'effet immédiat de certaines dispositions de la nouvelle loi
nieuwe wet van 13 april 1995 betekent, volgens de rechtspraak van het du 13 avril 1995 signifie, selon la jurisprudence de la Cour de
Hof van Cassatie : cassation :
« Dat uit [artikel 29] niet volgt dat die wet onbeperkt toepasselijk « Qu'il ne résulte pas de [l'article 29] que cette loi est applicable
is op verbintenissen waarvan de uitvoering in rechte is gevorderd de manière illimitée aux obligations dont l'exécution est demandée en
nadat zij in werking is getreden;
Dat [...] aan de geldigheid van de bedingen van de overeenkomst justice après la date de son entrée en vigueur;
gesloten onder de oude wet door artikel 29 geen afbreuk wordt gedaan; Que [...] l'article 29 ne déroge pas à la validité des clauses du
Dat het niet de bedoeling was van de wetgever de geldigheid van contrat conclu sous l'empire de l'ancienne loi;
vroegere agentuurovereenkomsten te laten beoordelen volgens de nieuwe Que le législateur n'avait pas l'intention de faire apprécier la
validité des anciens contrats d'agence commerciale à la lumière des
normen; dat de wetgever alleen heeft gewild dat de nieuwe norm de nouvelles normes; que le législateur a uniquement voulu que la
uitvoering van bestaande overeenkomsten zou beheersen; nouvelle norme régisse l'exécution des contrats existants;
[...] dat de nieuwe wet niet de draagwijdte heeft dat de geldigheid [...] que la nouvelle loi n'a pas pour effet que la validité d'une
van een concurrentiebeding zou mogen beoordeeld worden volgens de clause de non-concurrence pourrait être appréciée à la lumière de la
later in werking getreden wet; [...] » (Cass., 28 februari 2003, A.R. loi entrée postérieurement en vigueur; [...] » (Cass., 28 février
C000603N). 2003, R.G. C000603N).
B.17.3. Uit artikel 29 van voormelde wet van 13 april 1995 volgt B.17.3. Il découle dès lors de l'article 29 de la loi précitée du 13
derhalve dat de geldigheid van de overeenkomst moet worden beoordeeld avril 1995 que la validité du contrat doit s'apprécier conformément à
overeenkomstig de op het moment van het sluiten ervan toepasselijke la législation applicable au moment de sa conclusion, tandis que son
wetgeving, terwijl de uitvoering ervan, meer bepaald de verbintenis
van niet-concurrentie, dient te worden beoordeeld overeenkomstig de op exécution, et plus précisément l'obligation de non-concurrence, doit
het moment van de uitvoering toepasselijke wetgeving. s'apprécier conformément à la législation applicable au moment où elle
B.18. Uit hetgeen voorafgaat vloeit voort dat concurrentiebedingen die se réalise. B.18. Il résulte de ce qui précède que les clauses de non-concurrence
opgenomen zijn in overeenkomsten welke gesloten zijn vóór de qui figurent dans des contrats conclus avant l'entrée en vigueur de la
inwerkingtreding van de wet op 12 juni 1995, niet nietig zijn omdat loi, le 12 juin 1995, ne sont pas nulles parce qu'elles ne
zij niet zouden beantwoorden aan de eisen gesteld in artikel 24 van de répondraient pas aux exigences de l'article 24 de la loi.
L'obligation, qui résulte d'une telle clause, de ne pas entrer en
wet. concurrence avec le commettant pendant une période déterminée doit
De verbintenis die uit een zodanig beding voortvloeit om gedurende een toutefois, lorsque l'exécution n'en a pas été demandée avant la date
bepaalde periode niet te concurreren met de principaal, moet, wanneer d'entrée en vigueur de la loi, être appréciée quant à sa conformité à
de uitvoering ervan niet is gevorderd vóór de datum van l'article 24, qui constitue une disposition de droit impératif. Le cas
inwerkingtreding van de wet, evenwel op haar overeenstemming met échéant, l'exécution de la clause de non-concurrence devra être
artikel 24 - bepaling van dwingend recht - worden beoordeeld. In réduite dans les limites fixées à l'article 24 précité.
voorkomend geval zal de uitwerking van het concurrentiebeding moeten
worden beperkt tot de grenzen bepaald in het voormelde artikel 24.
B.19. De artikelen 10 en 11 van de Grondwet vereisen niet dat een B.19. Les articles 10 et 11 de la Constitution ne requièrent pas
wijziging van wetgeving steeds met een bijzonder, van het gemeen recht qu'une modification législative soit toujours accompagnée d'un régime
afwijkend overgangsstelsel gepaard zou gaan. Het is daarenboven transitoire particulier, dérogeant au droit commun. C'est en outre le
inherent aan een nieuwe regeling dat een onderscheid wordt gemaakt propre d'une nouvelle règle d'établir une distinction entre les
tussen personen die betrokken zijn bij rechtstoestanden die onder het personnes qui sont concernées par des situations juridiques qui
toepassingsgebied van de vroegere regeling vallen en personen die entraient dans le champ d'application de la règle antérieure et les
betrokken zijn bij rechtstoestanden die onder het toepassingsgebied personnes qui sont concernées par des situations juridiques qui
van de nieuwe regeling vallen. Een dergelijk onderscheid maakt op zich entrent dans le champ d'application de la nouvelle règle. Semblable
geen schending van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet uit. Elke wetswijziging zou onmogelijk worden, indien zou worden aangenomen dat een nieuwe bepaling die grondwetsartikelen zou schenden om de enkele reden dat zij de toepassingsvereisten van de vroegere regeling wijzigt. B.20. Ook al is de invoering van de handelsagentuurovereenkomst nieuw en worden daardoor de rechten van bepaalde categorieën van handelsagenten beter beschermd, toch is zulk een wijziging niet van die aard dat zij de wetgever ertoe zou verplichten af te wijken van de normale regels van het overgangsrecht inzake overeenkomsten. B.21. De derde prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. Om die redenen, het Hof distinction ne viole pas en soi les articles 10 et 11 de la Constitution. A peine de rendre impossible toute modification de la loi, il ne peut être soutenu qu'une disposition nouvelle violerait les articles constitutionnels susdits par cela seul qu'elle modifie les conditions d'application de la législation ancienne. B.20. Même si l'instauration du contrat d'agence commerciale est neuve et que les droits de certaines catégories d'agents commerciaux s'en trouvent mieux protégés, une telle modification n'est pas de nature à obliger le législateur à déroger aux règles normales du droit transitoire en matière de contrats. B.21. La troisième question préjudicielle appelle une réponse négative. Par ces motifs, la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
1. De eerste prejudiciële vraag behoeft geen antwoord. 1. La première question préjudicielle n'appelle pas de réponse.
2. Artikel 3, 2°, van de wet van 13 april 1995 betreffende de 2. L'article 3, 2°, de la loi du 13 avril 1995 relative au contrat
handelsagentuurovereenkomst, vóór de opheffing ervan bij de wet van 4 d'agence commerciale, avant son abrogation par la loi du 4 mai 1999,
mei 1999, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet doordat het viole les articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'il dispose que
bepaalt dat de wet niet van toepassing is op de door de la loi n'est pas applicable aux contrats conclus entre les
kredietinstellingen met hun agenten afgesloten overeenkomsten. établissements de crédit et leurs agents.
3. Artikel 29 van de wet van 13 april 1995 betreffende de 3. L'article 29 de la loi du 13 avril 1995 relative au contrat
handelsagentuurovereenkomst schendt de artikelen 10 en 11 van de d'agence commerciale ne viole pas les articles 10 et 11 de la
Grondwet niet. Constitution.
Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 1 maart 2005. la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 1er mars 2005.
De griffier, Le greffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
De voorzitter, Le président,
A. Arts. A. Arts.
^