23 MAART 2006. - Besluit van de Regering tot vaststelling van het globaal concept inzake gezondheidspromotie in de Duitstalige Gemeenschap

De Regering van de Duitstalige Gemeenschap, Gelet op het decreet van 1 juni 2004 betreffende de gezondheidspromotie, inzonderheid op artikel 2, lid 1;

Gelet op het advies van de Adviesraad voor gezondheidspromotie, uitgebracht op 18 maart 2005;

Op de voordracht van de Minister bevoegd inzake Sociale Aangelegenheden;

Na beraadslaging, Besluit :

Artikel 1.De Regering neemt het globaal concept inzake gezondheidspromotie in de Duitstalige Gemeenschap aan zoals opgenomen in de bijlage bij dit besluit.

Art. 2.Voorliggend besluit heeft uitwerking op 1 januari 2006.

Art. 3.De Minister bevoegd inzake Sociale Aangelegenheden is belast met de uitvoering van dit besluit.

Eupen, 23 maart 2006.

Voor de Regering van de Duitstalige Gemeenschap : De Minister-President, Minister van Lokale Besturen, K.-H. LAMBERTZ De Vice-Minister-President, Minister van Vorming en Werkgelegenheid, Sociale Aangelegenheden en Toerisme, B. GENTGES De Minister van Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek, O. PAASCH De Minister van Cultuur en Media, Monumentenzorg, Jeugd en Sport, I. WEYKMANS

Bijlage bij het besluit van de Regering van 23 maart 2006 tot vaststelling van het globaal concept inzake gezondheidspromotie in de Duitstalige Gemeenschap Gezondheidspromotie in de Duitstalige Gemeenschap 1 Welke zijn de gezondheidsdeterminanten ? 1.1. Definitie van de basisprincipes 1.1.1. Wat is de mens ? 1.1.2. Wat is « ziekte » ? 1.1.3. Wat is « gezondheid » ? 2 Hoe kan de gezondheid bevorderd worden ? 2.1. Wat is « gezondheidspromotie » ? 2.2. Verschil tussen gezondheidspromotie en preventie 2.3. Hoe zou de gezondheidspromotie in de Duitstalige Gemeenschap er uitzien ? 3 Definitie van de doelstellingen inzake gezondheidspromotie 3.1. Structurele aanpak 3.2. Persoonsgerichte aanpak 4 Methodes en strategieën 4.1. Maatregelen inzake persoonsgerichte communicatie 4.1.1. Informatie/voorlichting 4.1.2. Life skill programma's (bevordering van de levensvaardigheden) 4.1.3. cultureel-pedagogische aanpak 4.1.4. Empowerment (burgerparticipatie) 4.1.5. Multiplicators 4.2. Structurele maatregelen (1) schepping van gezondheidsbevorderende kadervoorwaarden (2) netwerken (3) samenwerking en coördinatie 4.3. Settingaanpak 4.4. Maatregelen i.v.m. massacommunicatie 5 Kwaliteitscriteria 6 Evaluatievormen 7 Referenties en bronnen 1. Welke zijn de gezondheidsdeterminanten ? 1.1. Definitie van de basisprincipes 1.1.1. Wat is de mens ? De mens is een autonoom wezen dat bekwaam is om bewust over zichzelf te reflecteren, plannen te maken en zijn eigen gedrag doelgericht te sturen en te beoordelen. (1) Hij verzoekt de basisbehoeften te vervullen die tot zijn fysiek, sociaal, psychisch en spiritueel welzijn leiden. (2) De mens is niet alleenstaand : hij is in bestendige interactie met zijn materiële en zijn sociale omgeving, waardoor hij verzoekt voor zijn overleving en zijn ontplooiing te zorgen. (1) Voor de raadpleging van de tabel, zie beeld 1.1.2. Wat is « ziekte » ? (3) Het begrip « ziekte » impliceert verschillende aspecten van het « niet-gezond zijn ».

Zo is de ziekte - een objectieve vaststelbare combinatie van symptomen en fysieke eigenschappen die zich door gestoorde lichamelijke (bio-fysieke) functies laten uitleggen (= « disease ») - een subjectieve ervaring van pijn en klacht (= « illness ») - een sociale rol met rechten (een beroep kunnen doen op het solidariteitssysteem) en plichten (naar hulp zoeken) (= « sickness »).

De zieke mens heeft een sociaal bepaalde « opdracht » : hij verzoekt gezond te worden of ten minste met de ziekte te leren leven. (3) 1.1.3. Wat is « gezondheid » ? De definitie van het begrip « gezondheid » is mettertijd veranderd. (4) In 1976 gaf de WGO de volgende definitie : « een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden, en niet slechts de afwezigheid van ziekte of gebrek ». (Reeds gewijzigd bij de « Ottawa Charter for Health Promotion » (1986) : « Gezondheid is een toestand van een zo optimaal mogelijk fysiek, mentaal en sociaal welzijn, waarbij iedereen de kans moet hebben om als mens capaciteiten te ontwikkelen en te gebruiken met een maximum aantal vrijheidsgraden en keuzemogelijkheden ».

Dit begrip, dat het stempel draagt van de naoorlogse euforie van het mogelijke, had in de loop van de laatste twee decennia een duidelijke mutatie ondergaan : in de moderne socio-medische opvatting wordt eerder van een dynamisch proces uitgegaan, ook « homeostase » benoemd, waarmee een individu altijd verzoekt in evenwicht te zijn met zijn omgeving om zijn welbevinden te optimaliseren.

In deze homeostase beïnvloeden vier dimensies de individuele gezondheidstoestand, t.w. de bio-genetische gegevens, de medisch-technische mogelijkheden (volksgezondheid), alsmede de leefstijl en de omgevingsfactoren.

Voor de raadpleging van de tabel, zie beeld Afgeleid van deze opvatting en door de WGO sterk gestimuleerd, heeft zich een moderne opvatting inzake gezondheidsbevordering ontwikkeld. (4) Zij heeft als uitgangspunt de voorwaarden voor het ontstaan van de gezondheid, in de zin van de « salutogenese » (zelfgenezing) van Antonovsky. (7) pagina 97 « Het salutogenetische perspectief probeert het belang van het persoonlijk vermogen bij de genese, het behoud en het herstel van de gezondheid te verklaren. » Ebenda, pagina 96 « Vanuit salutogenetisch oogpunt gelden gezondheid en ziekte niet als alternatieve, elkaar uitsluitende toestanden. Ze worden gezien als de veronderstelde polen van een continuüm gezondheid-ziekte. De gezondheidstoestand van elk individu is het resultaat van de dynamische interactie tussen factoren aanwezig in de mens en zijn omgeving, die een negatieve, positieve en zelfs beschermende invloed kunnen hebben. De balans tussen de risico- en beschermingsfactoren, die een verschillende stabiliteit aantonen en in de tijd veranderlijk zijn, bepaalt het gezondheidsniveau van het individu. » Samengevat kan men zeggen dat de gezondheidstoestand door de bio-genetische gegevens, de medisch-technische mogelijkheden, de leefstijl en de omgevingsfactoren beïnvloed wordt.

De genese, het behoud en het herstel van de gezondheid worden door het persoonlijk vermogen beïnvloed. 2. Hoe kan de gezondheid bevorderd worden ? 2.1. Wat is « gezondheidspromotie » ? (4) Luidens de Handvest van Ottawa (WGO) van 1986 is de bevordering van de gezondheid « het proces dat aan volkeren de middelen verschaft waarmee ze een grotere controle op hun eigen gezondheid kunnen uitoefenen en waarmee ze deze gezondheid kunnen verbeteren. Deze aanpak is afgeleid van een concept waarbij « gezondheid » wordt omschreven als de mate waarin een groep of een individu enerzijds zijn ambities kan waarmaken en zijn behoeften bevredigen, en anderzijds met het milieu kan mee-evolueren of zich aan dat milieu aanpassen. De gezondheid wordt dus beschouwd als een belangrijke « grondstof » voor het dagelijks leven en niet als het voorrangsdoel van het leven. Dit is een positief concept dat niet alleen de sociale en individuele middelen, maar ook de fysieke capaciteiten in de verf zet. Zo is de bevordering van de gezondheid niet alleen een zaak van de gezondheidssector : ze overstijgt de notie van een gezonde leefstijl en mikt op het welzijn. » Daaruit volgt (5), pagina 24 : « De WGO beklemtoont de sociale dimensie van de gezondheid, waar de sociale en natuurlijke omgeving rekening houdend met de gezondheidsvereisten zou worden georganiseerd. Ze beklemtoont ook de persoonlijke dimensie die erin bestaat zodanig te handelen dat de noodzakelijke bevoegdheden aan ieder overgedragen worden opdat hij zijn eigen gezondheid kan verbeteren. Een ander belangrijk oogpunt betreft de opdrachten die inzake gezondheidspromotie moeten worden vervuld en niet alleen de beroepsbeoefenaars zouden betrekken maar als opdrachten zouden worden beschouwd die aan alle burgers worden toegewezen en waar men wenst dat de zelforganisatie tot principe wordt verheft. Vele verschillende beroepsgroepen moeten, met het oog op de sanitaire emancipatie, tot zelforganisatie en -verantwoordelijkheid aansporen en bijdragen. » 2.2. Verschil tussen gezondheidspromotie en preventie Uit (4) : « In brede zin omvat de gezondheidspromotie alle maatregelen die in het kader van een maatschappij nuttig zijn voor de gezondheid, terwijl de preventie (profylaxe) reeds doelgericht is, te weten het behoud van de gezondheid alsmede het voorkomen en het opsporen van ziekten ».

Voor de raadpleging van de tabel, zie beeld Schema uit (3) Gezondheidspromotie is meer dan preventie; zij bevat de dimensie van de subjectieve perceptie van de levenskwaliteit en van de beslissingsvrijheid.

Opmerking : Preventie is een ouder begrip dat toch verder bestaat. Ook de toenmalige indeling in primaire, secundaire en tertiaire preventie blijft geldig. Beide begrippen « gezondheidspromotie » en « preventie » overlappen elkaar qua inhoud daar de preventieve maatregelen een bestanddeel van de gezondheidspromotie kunnen vormen, zijn echter niet de enigen. Het grootste verschil berust bij de deelname (participatie) van het doelpubliek. Preventiecampagnes behoren tot de gezondheidspromotie voor zover de beslissingsvrijheid van het individu als zodanig in acht wordt genomen. « Het beleid van de WGO en de filosofie inzake gezondheidspromotie zoals hierboven voorgesteld hebben praktische gevolgen in de doelstellingen van het regionaal programma « Gezondheid voor allen » dat de landen die deel uitmaken van de WGO-Europese Regio zich hebben opgelegd en de laatste jaren herzien en afgestemd hebben. De doelstellingen zijn een beschrijving van de wenselijke gezondheidstoestand, van de bevorderende factoren, van het gezondheidsbeleid en van de actieprincipes geworden. Zij draaien om vier thema's die elkaar bedingen en de basis vormen van de 12 doelstellingen (...) : - voor de gelijkheid van kansen zorgen door de kloof te dichten die op het niveau van de gezondheidstoestand tussen de landen en, binnen de landen, tussen de groepen bestaat; - het leven levenswaardiger maken door de mens erin te helpen zijn lichamelijk, psychisch en sociaal vermogen volledig te ontplooien en uit te putten; - gezonder leven door ziekte en handicap te verminderen; - langer leven dankzij een hogere levensverwachting » (WGO 1991 :6) (5) pagina 27 De gezondheidspromotie moet als een concept worden gezien dat verschillende maatregelen omvat die tot doel hebben de gezondheid te verbeteren, te beschermen en te behouden.Meer in het bijzonder bestaat er geen strikte theoretische en nog minder een praktische afbakening tussen de gezondheidspromotie en de ziektevoorkoming. De « gezondheidspromotie » integreert verschillende maatregelen en aanpakken zoals gezondheidsvoorlichting, -educatie en -raadgeving. De preventieve maatregelen zijn er ook een bestanddeel van.

Preventie heeft niet alleen zin vanuit een staathuishoudkundig standpunt omdat zij kosten bespaart door de morbiditeit en de verloren tijd te verminderen en de invaliditeit en de mortaliteit te voorkomen; zij heeft ook zin op het individueel vlak daar zij ertoe bijdraagt onze levenskwaliteit te behouden en zelfs te verbeteren door ziekte en/of invaliditeit te voorkomen.

Zowel de huidige als de toekomstige preventieve maatregelen zijn derhalve geenszins overbodig; zij moeten eerder als een bestanddeel van de gezondheidspromotie worden beschouwd, op voorwaarde dat ze zich echter zoveel mogelijk naar de principes van de gezondheidspromotie richten : intersectorale en interdisciplinaire actie, participatie van het doelpubliek, inaanmerkingneming van de levensomstandigheden van de betrokken personen. 2.3. Hoe zou de gezondheidspromotie in de Duitstalige Gemeenschap er uitzien ? Opmerking : Met uitzondering van enige punctuele acties betreffen de tot nog toe op het gebied van de gezondheid in de Duitstalige Gemeenschap doorgevoerde initiatieven vooral de preventie (DKF, gezondheidsinspectie, arbeidsgeneeskunde, centra voor schoolgeneeskunde).

Repressieve gezondheidsboodschappen met « objectieve waarheden » negeren het gedeelte van eigenverantwoordelijkheid en leiden niet noodzakelijk tot een gedragswijziging. Om werkelijk een gedragswijziging te bereiken, is het noodzakelijk de informaties op interactieve wijze voor te stellen. De mens zou er als individu het centrum van zijn en de klemtoon op zijn eigenverantwoordelijkheid worden gezet. Daardoor wordt hij verantwoordelijk voor zijn eigen leven en zijn levensomstandigheden (voor zover hij deze kan beïnvloeden).

Er moeten dus positieve boodschappen worden verspreid. Zo'n aanpak onderstreept de eigenverantwoordelijkheid van de mens en legt eerder de nadruk op de mogelijkheden dan op de verplichtingen.

De mens kan derhalve niet tot zijn enkel lichaam worden gereduceerd : « de subjectieve beleving beslist klaarblijkelijk of men zich al dan niet ziek voelt ». (Präventiv 07.01/p2) Daar het individu samen met zijn levensomstandigheden moet worden beschouwd, hebben de modellen die op naïeve wijze tot een gedragswijziging willen leiden (« model van het lege vat », « Goliath-model », « model van de tijdbommen ») weinig kans van succes.

In tegenstelling tot deze modellen, die aannemen dat over een risicogedrag informeren automatisch een wijziging van de levenswijze met zich brengt, baseren de moderne concepten inzake gezondheidspreventie op psychologische theorieën en modellen.

Daaruit kunnen vier basisprincipes worden afgeleid (6) : « - stapsgewijze wijziging van het gezondheidsgedrag - het gaat om een continu proces (health behaviour change occurs in stages); - de wet van de minste inspanning (law of minimal effort) impliceert dat de beslissing de mens wordt voorbehouden maar dat de gezonde oplossing gemakkelijker wort gemaakt; - het waargenomen (gezondheids)gedrag is afhankelijk van onderliggende gedragspatronen (observable health behaviour is controlled by underlying mechanisms), d.w.z. dat het gedrag niet rationeel gestuurd wordt; - het gedrag baseert op een uitwisseling tussen de mens en zijn omgeving (health behaviour is the result of an interaction between the individual and his environment). » Het is bijzonder belangrijk de eigenorganisatie en -verantwoordelijkheid te ondersteunen om de sanitaire emancipatie te bereiken. 3. Definitie van de doelstellingen inzake gezondheidspromotie Op het vlak van de gezondheidspromotie is een project of maatregel een reactie op een vastgesteld probleem.Een project begint altijd met een idee die daarna kan worden gepland en uitgevoerd. De doelstellingen staan centraal : zij maken het mogelijk doelgericht te werken en de resultaten te controleren.

Om aangepaste doelstellingen te formuleren, moet ten eerste de uitgangssituatie/probleemsituatie geanalyseerd worden. Bij deze probleemanalyse of « diagnostische evaluatie » (zie hoofdstuk 6), worden niet alleen de problemen maar ook de doelstellingen en de noodzakelijke hulpmiddelen opgesomd en geformuleerd. De programmatie van de maatregelen integreert al de latere evaluatie (zie hoofdstuk 6) om ervoor te zorgen dat alle noodzakelijke gegevens tijdens het project verzameld worden.

De definitie van de doestellingen zou op basis van een raster gebeuren om later de evaluatie van de bereikte en niet bereikte doelstellingen te vergemakkelijken. Volgende raster wordt voorgesteld : - Gezondheidsdoel - Gezondheidsobjectief - Gezondheidsdoelstelling Definities : Gezondheidsdoel (Richtziel, finalité, health goal) : Het gezondheidsdoel is de diepe motivatie, een richtinggevend ideaal.

In feite is het gezondheidsdoel onbereikbaar.

Voorbeeld : nieuwe Aids-besmettingen verhinderen Gezondheidsobjectief (Grobziel, strategisches Ziel, but, health objective) : De gezondheidsobjectieven zullen de gebieden waar moet worden gehandeld om naar de gezondheidsdoelstelling te streven, afbakenen en hen een grove structuur geven. In zekere zin geven ze de realistische praktische doelstellingen weer. Zij moeten kunnen worden onderzocht.

Voorbeeld : herhaaldelijk informeren over AIDS Gezondheidsdoelstelling (Feinziel, operationelles Ziel, objectif, health target) Een doelstelling is de verwezenlijking van een doel. Hier gaat het om « kleine stappen » die duidelijk te definiëren en af te bakenen zijn.

Voorbeeld : na één jaar moet x % van de mensen een voldoende kennis van het thema Aids hebben.

Binnen een doelstelling kunnen « subdoelstellingen » of « secundaire doelstellingen » worden gedefinieerd, hier b.v. : de Aids-informatiegraad verbeteren binnen een bepaalde doel-groep/subgroep.

Het is mogelijk de gezondheidspromotie op twee niveaus aan te pakken : het structureel en het persoonlijk niveau. 3.1. Structurele aanpak De structurele aanpak focaliseert op de structuur van het gezondheidsaanbod als zodanig : netwerken, inrichtingen zoals scholen, ziekenhuizen, bedrijven... dus de verschillende « settings » (leefplaatsen). (7) p.100 « Een setting wordt begrepen enerzijds als een sociaal systeem dat een groot aantal pertinente invloeden van het milieu op een bepaald personengroep en anderzijds als een systeem waar deze gezondheids- en ziekteomstandigheden eveneens kunnen worden « bewerkt ». Worden als eerste settings aangewezen : de gemeenten, de scholen, de ziekenhuizen en de bedrijven. » Voorbeelden van definities van doelstellingen op basis van de vastgelegde raster : gezondheidsdoel, gezondheidsobjectief en gezondheidsdoelstelling Voor de raadpleging van de tabel, zie beeld 3.2. Persoonsgerichte aanpak De gezondheidspromotie begint bij de mensen, in hun heel concreet leefmilieu. Op dat niveau richt zich de gezondheidspromotie naar de verschillende doelgroepen : naar de mens als individu en als bestanddeel van een personengroep.

Voor de raadpleging van de tabel, zie beeld Bij de persoonsgerichte aanpak werkt men met de verschillende doelgroepen, waarbij de doelstellingen de hunne zijn en op hen toepasselijk zijn, b.v. : - de kinderen en jongelui, - de volwassenen, - de chronisch zieken.

De gezondheidspromotie moet zowel op een structurele als op een persoonsgerichte aanpak baseren. 4. Methodes en strategieën In het midden van de gezondheidspromotie staat de vroege en bestendige bevordering van het persoonlijk materieel en sociaal vermogen (beschermende factoren).De naar het vermogen gerichte aanpak wordt aangevuld met programma's die een minimalisering van de risicofactoren beogen.

De gezondheidspromotie betreft de mensen van alle leeftijdscategorieën. Zij is doelgroepgericht en houdt rekening met hun respectievelijke leefstijl- en milieu.

Derhalve bevat de gezondheidspromotie een groot aantal structurele maatregelen en maatregelen inzake persoonsgerichte communicatie die op elkaar afgestemd worden. 4.1. Maatregelen inzake persoonsgerichte communicatie Vallen onder de maatregelen inzake persoonsgerichte communicatie : (1) Informatie/voorlichting De informatie/voorlichting is een methode om de gezondheid te bevorderen.Zij breidt de kennis uit en ondersteunt de rationele beslissingsprocessen. Alleen kan de informatie/voorlichting echter niet tot een gedragswijziging leiden (probleem van cognitieve dissonantie). Informatie/voorlichting is wel noodzakelijk maar niet voldoende om de gezondheid te bevorderen en moet door andere diepergaande methodes worden aangevuld. (2) de Life skill programma's (bevordering van de levensvaardigheden) De aanpak die de levensvaardigheden bevordert, versterkt de krachten/capaciteiten waarvan de mensen gebruik maken om op constructieve wijze de vereisten en sollicitaties van het alledaags leven te kunnen beheersen (b.v. persoonlijke doeltreffendheid, bekwaamheid om conflicten te beheren) en zo ertoe bijdraagt de gezondheid te behoeden (naar het vermogen gerichte aanpak : versterking van de beschermende factoren).

De Life skill programma's zijn, bovenop de noodzakelijke voorlichting, vooral op actie gericht. Zij bieden trainingsprogramma's aan, openen zelfs ervarings- en leervelden die het individu het mogelijk maken om zijn beschermende factoren te ontwikkelen. Evaluaties van Life skill programma's tonen goede resultaten aan op het niveau van de instelling en van het gedrag. Zulke resultaten bereiken, veronderstelt eigenlijk programma's van kwaliteit. Het is belangrijk voldoende tijd te nemen om nieuwe leerervaringen, nieuwe handelswijzen bij te brengen/toe te passen en te verankeren.

Naargelang van het gezondheidsthema (preventie van de toxicomanie, voeding, enz.) verbinden de Life skill programma's een versterking van de algemene beheersingsbekwaamheden (bevorderende factoren) met de bevordering van bekwaamheden die het betrokken thema eigen zijn (b.v. de training tot vastberadenheid, wat de preventie van de toxicomanie betreft).

De Life skill programma's zijn een aanpak waar het individu centraal staat. Zij moeten worden aangevuld door de betrokkenheid van het sociaal milieu van de doelgroep en een structurele aanpak (b.v. : de programma's met de leerlingen voortzetten om de gezondheid in samenwerking met de ouders te bevorderen; in het kader van de bewegingsbevordering : inrichting van de speelplaats om op aangepaste wijze tot beweging aan te sporen of, in het kader van de voeding : kiosk, cafetaria... die geschikte producten aanbieden). (3) de cultureel-pedagogische aanpak van de gezondheidspromotie Een cultureel-pedagogische aanpak van de gezondheidspromotie (b.v. pedagogische projecten van theaterstukken over thema's i.v.m. de gezondheid) maakt het mogelijk het individu tot een persoonlijke (affectieve, niet alleen cognitieve) innerlijke analyse van een gezondheidsthema aan te sporen. Vakkundig uitgevoerd kan ze een diepe analyse bevorderen en nieuwe schattingen/ervaringen mogelijk maken die verder gaan dan een gewone cognitieve informatieverstrekking. De grenzen worden bereikt met de overdracht in het dagelijks leven. Deze aanpak moet dan worden aangevuld met een extensieve aanpak gericht op actie.

Hoe meer de deelnemers persoonlijk in het creatief proces ingewikkeld zijn hoe groter is de persoonlijke waarde. Maatregelen die de deelnemers eerder de rol van toeschouwer toekennen (tentoonstellingen, theaterstukken) kunnen een impuls vormen om door een problematiek geroerd te worden en de mens ertoe aanzetten deze te analyseren. (4) het empowerment (burgerparticipatie) Normaliter worden de hierboven beschreven aanpakken door specialisten voor bepaalde doelgroepen toegepast.Inzake gezondheidspromotie is het belangrijk niet alleen experten maar ook leken in te wikkelen. De burgerparticipatie (gezondheidskringen in de gemeenten, oudergroeperingen, enz.) heeft als voordeel dat ze de betrokkenen ertoe leidt zich te uiten over het belang dat ze aan de gezondheidspromotie hechten, in hun leefmilieu/hun dagelijks leven de beheersing van vragen te bewerken die ze op het vlak van de gezondheid als belangrijk beschouwen. Het wordt gemakkelijker tot een structurele gezondheidspromotie over te gaan. De vakmannen kunnen het engagement van de burgers ondersteunen door de processen te animeren, door als katalysator te werken en, desgevallend, door een organisatorische hulp of gespecialiseerde inputs aan te bieden. (5) de multiplicators Bovendien is het belangrijk een netwerk van multiplicators (sleutelpersonen) op te richten die inhouden/maatregelen ter gezondheidspromotie overbrengen, als conceptoren en animators van gezondheidsbevorderende processen fungeren.Het is zinvol het werk van de multiplicators vakkundig te ondersteunen (b.v. animatietraining) en voor een uitwisseling van ervaringen tussen de multiplicators te zorgen. Door het organiseren van vakkundige netwerken van multiplicators worden zowel structurele aspecten als aspecten van de persoonsgerichte communicatie betrokken. 4.2. Structurele maatregelen Behoren tot de structurele maatregelen : 1° de schepping van gezondheidsbevorderende kadervoorwaarden : Het doel is het leef- en werkmilieu van de mensen zodanig te organiseren dat voor de gezondheid schadelijke omstandigheden afgeschaft en structuren die de gezondheid bevorderen, ontwikkeld worden.Enkele voorbeelden : - in de peutertuinen : ruimten die het de kinderen mogelijk maken rust/ontspanning te experimenteren en volwassenenstoelen zodat de opvoeders niet op kinderenzetels moeten zitten; - in de scholen : een aangepaste inrichting van de speelplaatsen (om de beweging te bevorderen, de agressiviteit te verminderen); - bescherming tegen geluidshinder op de werkplaats : inrichting van een werkplaats die de gezondheid bevordert; - gemeente : gezondheidswinkels, rustoasis, verkeersplannen met het oog op de bescherming tegen geluidshinder; - in de restaurants alcoholvrije dranken aanbieden die goedkoper zijn dan alcoholdranken. 2° de netwerken Organisatie van netwerken (zowel netten van sociale steun, b.v. nabijheidshulp, als netwerken van vaklui/organisaties) 3° de samenwerking en de coördinatie De gezondheidspromotie betreft alle plaatsen waar mensen leven en werken.Daarom ressorteert de gezondheidspromotie onder heel verschillende sociale groeperingen en gespecialiseerde diensten. Om materiële en menselijke hulpbronnen te bundelen en synergie-effecten te bereiken, is het essentieel samenwerkingsstructuren en vakkundige coördinatiecellen te ontwikkelen. 4.3. Settingaanpak Uittreksel uit de « Leitbegriffe der Gesundheitsförderung, BzgA, p.100) : « De settingaanpak focaliseert op de kaderomstandigheden waarin de mensen leven, leren, werken en consumeren. Zij is het antwoord op het beperkt succes van de traditionele activiteiten inzake gezondheidseducatie, welke zich door middel van informatie en boodschappen tot afzonderlijk beschouwde personen richten. Er werd ermee rekening gehouden dat de gezondheidsproblemen van een bevolkingsgroep het resultaat zijn van een bilaterale betrekking tussen de economische, sociale en organisatorische omgeving enerzijds en de persoonlijke leefstijl anderzijds. » (Voorbeelden van settings : scholen, bedrijven, ziekenhuizen en gemeenten).

De settingaanpak is dus een sleutel-strategie voor de gezondheidspromotie. Zij is bijzonder geschikt om de structurele aspecten en de aspecten van de persoonsgerichte communicatie met elkaar te verbinden.

Een voorbeeld : Gezondheidspromotie in de setting (leefplaats) « school », thema « voeding » Maatregelen voor de leerlingen, de leerkrachten en de ouders (b.v. het thema in het gezinsmilieu voorzetten) Pauze : kiosk met geschikte producten, gezond ontbijt op school Betrokkenheid van de omgeving : b.v. verse melk uit de naburige boerderij en niet uit de supermarkt 4.4. Maatregelen i.v.m. massacommunicatie Maatregelen i.v.m. massacommunicatie kunnen ertoe bijdragen aanwezige standpunten te fixeren (« ik blijf niet-roker »), beelden te bouwen (Niet roken is in, roken niet) en een openbare discussie over een thema in het leven te roepen. Maatregelen i.v.m. massacommunicatie moeten door maatregelen i.v.m. persoonsgerichte communicatie en/of structurele maatregelen worden gedempt. 5. Kwaliteitscriteria Om de gezondheidspromotie efficiënt te ontwikkelen, moeten de verschillende aanpakken worden gecoördineerd.Bovendien zou er bij de uitwerking van de maatregelen met verschillende kwaliteitscriteria rekening moeten worden gehouden : een duidelijke definitie van de doelstellingen De doelstellingen van de maatregelen moeten zo concreet en zo realistisch als mogelijk worden vastgelegd. De volgende (smart-) criteria zijn richtinggevend : sspecifiek m meetbaar a acceptabel r realistisch t tijdgebonden adequatie tussen doelstelling en methode overdracht in het alledaags leven Bij de planning zouden de maatregelen i.v.m. persoonsgerichte communicatie eveneens rekening houden met de overdracht, b.v. van aanleren in het alledaags leven van de doelgroep. middellange en lange termijn De verschillende maatregelen zouden in een globaal concept op middellange en lange termijn passen. In de regel hebben op geïsoleerde wijze toegepaste maatregelen weinig invloed. documentatie Om na te denken en plannen maar ook om de geldgevers bewijzen te leveren is het raadzaam documentatie te verstrekken over de hoofdaspecten van de projecten m.b.t. de gezondheidspromotie (resultaatgarantie). evaluatie Vooral modelmaatregelen moeten worden geëvalueerd. In de praktijk kunnen ook eigenevaluaties tot de reflectie en de programmatie bijdragen.

Kwaliteitscriteria zijn toepasselijk op de ontwikkeling van maatregelen i.v.m. de gezondheidspromotie. 6. Evaluatievormen « De evaluatie is de beoordeling van programma's en maatregelen.De werking van de maatregelen wordt onderzocht (effectiviteitsonderzoek, confrontatie van de doelstellingen en de geboekte successen) en de relatie kosten/nuttigheid van de maatregelen (efficiëntieonderzoek, confrontatie succes/investering). Te dien einde gebruikt de evaluatie de methodes van de socio-economische wetenschappen. Inzake gezondheidspromotie betekent dikwijls evaluatie de beoordeling van het door maatregelen en programma's geboekt succes. De analysen kosten/nuttigheid om de efficiëntie te onderzoeken zijn nog zeldzaam. » (7) De evaluatie neemt verschillende vormen aan (8) : - De diagnostische evaluatie is gericht op het verzamelen van gegevens om aangrijpingspunten voor een project (doel en doelstellingen, doelgroep, implementatiewijze) te bepalen. Deze evaluatie wordt soms ook als probleemanalyse aangeduid. Diagnostische evaluatie geeft geen oordeel over een project en is dus niet echt een evaluatie-activiteit, maar eerder een onderzoeksactiviteit die een inschatting maakt van gegevens met het oog op het empirisch onderbouwen van een project. - De effectevaluatie geeft een antwoord op de vraag of het project dat werd opgezet de beoogde doelstellingen heeft bereikt en of het heeft geresulteerd in een meetbaar effect. Er wordt gekeken naar wat er veranderd is na en ten gevolge van het project in vergelijking met de situatie ervoor. Dit veronderstelt dat men beschikt over duidelijke en concreet geformuleerde doelstellingen en over criteria of normen waarmee de resultaten van de effectevaluatie van het project kunnen vergeleken worden. Wanneer de effecten op korte termijn worden onderzocht, dan spreekt men van een impactevaluatie. Bijvoorbeeld : determinanten van gedragsverandering zoals kennisverhoging, attitudewijziging of omgevingsverandering. Voor het nagaan van de effecten op langere termijn of op het niveau van de einddoelen wordt ook de term « outcome-evaluatie » gebruikt. - De procesevaluatie gaat na hoe een project precies werd uitgevoerd vanaf de start tot het einde van het project en of het werd uitgevoerd zoals gepland. Ze onderzoekt het proces en de kwaliteit (sterktes en zwaktes) van de uitvoering van het project. Dit houdt in dat in de loop van de uitvoering wordt opgevolgd of het project volgens plan verloopt. Bijvoorbeeld : registratie van de acties en activiteiten en deelname eraan, beoordeling van het project door betrokkenen. De procesevaluatie kan helpen om de (uitgebleven) effecten van de effectevaluatie te begrijpen. De resultaten van de procesevaluatie zijn een bron voor de regelmatige bijsturing van een interventie.

Een specifieke vorm van procesevaluatie is de productevaluatie. Een project levert vaak een product (een draaiboek, een cd-rom) op. De productevaluatie gaat na hoe dit product door de doelgroep wordt onthaald, bijvoorbeeld door het pretesten van het ontwikkelde product. - De efficiëntie-evaluatie is een combinatie van elementen van proces- en effectevaluatie en is een economische beoordeling van een project.

Efficiëntie-evaluatie wordt in toenemende mate gebruikt als hulpmiddel bij de toewijzing van financiële middelen in de gezondheidszorg. De kosten-baten analyse berekent de verhouding tussen de input (de gemaakte kosten) en de output (de opbrengsten) van een project. De kosten-effectiviteitsanalyse gaat na hoeveel investering vereist is om een bepaald effect te bereiken.

Referenties : (1) Gesundheitsförderung in der Schule, Schriftenreihe « Lehrerfortbildung in Nordrhein-Westfalen », Landesinstitut für Schule und Weiterbildung, 1.Auflage 1998. (2) Annemie Ernst, handschriftliche Notizen vom Beginn der Treffen.(3) VIG, Materialien zur « Basisopleiding Gezondheitsbevordering herfst 1999 ».(4) Begriffserklärung und Ansätze aus Sozial- und Präventivmedizin, Public Health F.Gutzwiller/O. Jeanneret, Verlag Hans Huber 1999, 2.

Auflage. (5) Gesundheitsförderung in der Pflege, Kohlhammer Studienbücher Krankenpflege, Marianne Brieskorn-Zinke, 1996.(6) Over psychologie en volksgezondheid, S.Maes, Gedrag & Gezondheid, 1993, 21, 4, s. 159. (7) Leitbegriffe der Gesundheitsförderung, Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung, Reihe « Blickpunkt Gesundheit« , 1999.(8) VIGoureus, Tijdschrift van het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie, Jaargang 12, Nummer 3, September 2004. Gezien om gevoegd te worden bij het besluit van 23 maart 2006 tot vaststelling van het globaal concept inzake gezondheidspromotie in de Duitstalige Gemeenschap.

Eupen, 23 maart 2006.

Voor de Regering van de Duitstalige Gemeenschap : De Minister-President, Minister van Lokale Besturen, K.-H. LAMBERTZ De Vice-Minister-President, Minister van Vorming en Werkgelegenheid, Sociale Aangelegenheden en Toerisme, B. GENTGES De Minister van Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek, O. PAASCH De Minister van Cultuur en Media, Monumentenzorg, Jeugd en Sport, Mevr. I. WEYKMANS