Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 60/2016 du 28 avril 2016 Numéro du rôle : 6183 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 1 er de la loi du 12 janvier 1993 concernant un droit d'action en matière de protection de l'environnemen La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...)"
Extrait de l'arrêt n° 60/2016 du 28 avril 2016 Numéro du rôle : 6183 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 1 er de la loi du 12 janvier 1993 concernant un droit d'action en matière de protection de l'environnemen La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...) Uittreksel uit arrest nr. 60/2016 van 28 april 2016 Rolnummer : 6183 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu, in samenhang gelezen met Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 60/2016 du 28 avril 2016 Uittreksel uit arrest nr. 60/2016 van 28 april 2016
Numéro du rôle : 6183 Rolnummer : 6183
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 1er de la In zake : de prejudiciële vraag over artikel 1 van de wet van 12
loi du 12 janvier 1993 concernant un droit d'action en matière de januari 1993 betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming van
protection de l'environnement, lu en combinaison avec l'article 194 du het leefmilieu, in samenhang gelezen met artikel 194 van het Vlaamse
décret communal flamand du 15 juillet 2005, posée par le Tribunal de Gemeentedecreet van 15 juli 2005, gesteld door de Rechtbank van eerste
première instance d'Anvers, division Anvers. aanleg Antwerpen, afdeling Antwerpen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E.
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R.
du greffier F. Meersschaut, présidée par le président E. De Groot, Leysen, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter E. De Groot,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par jugement du 26 mars 2015 en cause de la ville d'Anvers contre Bij vonnis van 26 maart 2015 in zake de stad Antwerpen tegen de vzw «
l'ASBL « Cultureel Centrum Mehmet Akif », dont l'expédition est Cultureel Centrum Mehmet Akif », waarvan de expeditie ter griffie van
parvenue au greffe de la Cour le 15 avril 2015, le Tribunal de het Hof is ingekomen op 15 april 2015, heeft de Rechtbank van eerste
première instance d'Anvers, division Anvers, a posé la question aanleg Antwerpen, afdeling Antwerpen, de volgende prejudiciële vraag
préjudicielle suivante : gesteld :
« L'article 1er de la loi du 12 janvier 1993 concernant un droit « Schendt het artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een
d'action en matière de protection de l'environnement juncto l'article vorderingsrecht inzake de bescherming van het leefmilieu juncto het
194 du décret communal du 15 juillet 2005 viole-t-il les articles 10 artikel 194 Gemeentedecreet van 15 juli 2005 de artikelen 10 en 11
et 11 (égalité et non-discrimination) et l'article 23 (droit à l'aide (gelijkheid en niet-discriminatie) en het artikel 23 (recht op
juridique) de la Constitution et le principe constitutionnel de juridische bijstand) van de Grondwet en het grondwettelijk beginsel
l'assistance d'un avocat librement choisi, et combinés avec l'article van de bijstand door een vrij gekozen advocaat en in samenhang gelezen
6 de la Convention européenne des droits de l'homme (droit de la met het artikel 6 van het EVRM (rechten van verdediging) en het
algemeen beginsel van het recht op verdediging, doordat, telkens
défense) et avec le principe général du droit de défense, en ce que, wanneer een inwoner optreedt namens de gemeente en daartoe een eigen
chaque fois qu'un habitant agit au nom de la commune et désigne à advocaat aanstelt om op te treden namens de gemeente, het College van
cette fin un propre avocat pour agir au nom de la commune, le collège burgemeester en schepenen ook het recht heeft om een eigen raadsman
des bourgmestre et échevins a également le droit de désigner un propre aan te stellen die evenwel enkel zou kunnen optreden ter ondersteuning
conseil qui pourrait toutefois uniquement agir pour soutenir van de inwoner, aangezien de gemeente de vrije beschikking is verloren
l'habitant, étant donné que la commune a perdu la libre disposition over de rechten die het voorwerp van de vordering uitmaken, terwijl
des droits qui font l'objet de l'action, alors que le fait que la het feit dat de gemeente de vrije beschikking is verloren over de
commune a perdu la libre disposition des droits qui font l'objet de rechten die het voorwerp van de vordering uitmaken zich niet verzet
l'action ne s'oppose pas à la circonstance que la commune expose sa tegen het gegeven dat de gemeente haar eigen visie over de vordering
propre vision quant à l'action, étant donné que ceci n'affecte pas uiteenzet, aangezien zulks niet raakt aan het uitoefenen van die
l'exercice de ces droits par l'habitant ? ». rechten door de inwoner ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1.1. La question préjudicielle porte sur l'article 1er de la loi du B.1.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 1 van de wet
12 janvier 1993 concernant un droit d'action en matière de protection van 12 januari 1993 betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming
de l'environnement, lu en combinaison avec l'article 194 du décret van het leefmilieu, in samenhang gelezen met artikel 194 van het
communal flamand du 15 juillet 2005. Vlaamse Gemeentedecreet van 15 juli 2005.
B.1.2. La Cour est plus précisément interrogée sur la compatibilité de B.1.2. Het Hof wordt meer bepaald ondervraagd over de bestaanbaarheid
ces dispositions avec les articles 10, 11 et 23, alinéa 3, 2°, de la van die bepalingen met de artikelen 10, 11 en 23, derde lid, 2°, van
Constitution, et avec le « principe constitutionnel du droit de se de Grondwet en met het « grondwettelijk beginsel van de bijstand door
faire assister par l'avocat de son choix », combinés ou non avec een vrij gekozen advocaat », al dan niet in samenhang gelezen met
l'article 6 de la Convention européenne des droits de l'homme et avec artikel 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met
le principe général des droits de la défense, en ce que, lorsqu'un het algemeen beginsel van de rechten van verdediging, doordat, wanneer
habitant agit en justice au nom de la commune, sur la base de
l'article 194 du décret communal, et désigne à cette fin un conseil, een inwoner op grond van artikel 194 van het Gemeentedecreet in rechte
le collège des bourgmestre et échevins, qui a le droit de désigner son optreedt namens de gemeente en daartoe een raadsman aanstelt, het
propre conseil, ne peut intervenir que pour soutenir la demande de college van burgemeester en schepenen, dat het recht heeft om een
eigen raadsman aan te stellen, enkel kan optreden ter ondersteuning
l'habitant. van de vordering van de inwoner.
B.1.3. La Cour limite son examen à l'hypothèse dans laquelle les B.1.3. Het Hof beperkt zijn onderzoek tot de hypothese waarin de
habitants intentent au nom de la commune une action en cessation inwoners namens de gemeente een milieustakingsvordering, bedoeld in
environnementale, au sens de l'article 1er de la loi du 12 janvier artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een
1993 concernant un droit d'action en matière de protection de l'environnement. vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu, instellen.
B.2.1. L'article 1er de la loi du 12 janvier 1993 concernant un droit B.2.1. Artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een
d'action en matière de protection de l'environnement dispose : vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu bepaalt :
« Sans préjudice des compétences d'autres juridictions en vertu « Onverminderd de bevoegdheid van andere rechtscolleges op basis van
d'autres dispositions légales, le président du tribunal de première andere wetsbepalingen, stelt de voorzitter van de rechtbank van eerste
instance, à la requête du procureur du Roi, d'une autorité aanleg, op verzoek van de procureur des Konings, van een
administrative ou d'une personne morale telle que définie à l'article administratieve overheid of van een rechtspersoon zoals omschreven in
2, constate l'existence d'un acte même pénalement réprimé, constituant artikel 2, het bestaan vast van een zelfs onder het strafrecht
une violation manifeste ou une menace grave de violation d'une [ou] de vallende handeling, die een kennelijke inbreuk is of een ernstige
plusieurs dispositions des lois, décrets, ordonnances, règlements ou dreiging vormt voor een inbreuk op één of meer bepalingen van wetten,
arrêtés relatifs à la protection de l'environnement. decreten, ordonnanties, verordeningen of besluiten betreffende de
bescherming van het leefmilieu.
Il peut ordonner la cessation d'actes qui ont formé un commencement Hij kan de staking bevelen van handelingen waarvan de uitvoering reeds
d'exécution ou imposer des mesures visant à prévenir l'exécution de is begonnen of maatregelen opleggen ter preventie van de uitvoering
ces actes ou à empêcher des dommages à l'environnement. Avant tout ervan of ter voorkoming van schade aan het leefmilieu. Voor elk debat
débat au fond, une tentative de conciliation aura lieu. over de grond van de zaak moet een verzoeningspoging plaatshebben.
Le président peut accorder au contrevenant un délai pour se conformer De voorzitter kan aan de overtreder een termijn toestaan om aan de
aux mesures ordonnées ». opgelegde maatregelen te voldoen ».
B.2.2. L'article 194 du décret communal flamand du 15 juillet 2005, B.2.2. Artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet van 15 juli 2005,
remplacé par l'article 64 du décret du 29 juin 2012 modifiant le zoals vervangen bij artikel 64 van het decreet van 29 juni 2012 tot
Décret communal du 15 juillet 2005, et partiellement annulé par wijziging van het Gemeentedecreet van 15 juli 2005 en gedeeltelijk
l'arrêt n° 9/2014 du 23 janvier 2014 de la Cour, dispose : « Si le collège des bourgmestre et échevins ou le conseil communal omet d'agir en droit, un ou plusieurs habitants peuvent agir en droit au nom de la commune, à condition qu'ils garantissent de supporter personnellement les frais de procédure ainsi que d'assurer la condamnation à des dommages et intérêts ou une amende pour procédure téméraire et vexatoire ou pour un recours qui pourrait être prononcé. Ce droit est également ouvert aux personnes morales dont le siège social est établi dans la commune. La commune ne pourra pas accepter une transaction quant à la procédure ou y renoncer sans l'accord de ceux qui auront lancé la procédure en son nom. Sous peine d'irrecevabilité, les personnes visées aux alinéas premier et deux ne peuvent agir en droit au nom de la commune que si elles ont notifié l'acte introductif d'instance au collège des bourgmestre et échevins et, préalablement, ont mis en demeure le collège des vernietigd bij het arrest nr. 9/2014 van 23 januari 2014 van het Hof, bepaalt : « Als het college van burgemeester en schepenen of de gemeenteraad nalaten in rechte op te treden, kunnen een of meer inwoners in rechte optreden namens de gemeente, mits zij onder zekerheidstelling aanbieden om persoonlijk de kosten van het geding te dragen en in te staan voor de veroordeling tot schadevergoeding of boete wegens tergend en roekeloos geding of hoger beroep die kan worden uitgesproken. Dit recht staat ook open voor de rechtspersonen waarvan de maatschappelijke zetel in de gemeente is gevestigd. De gemeente kan over het geding geen dading aangaan of er afstand van doen zonder instemming van degene die het geding in haar naam heeft gevoerd. Op straffe van onontvankelijkheid kunnen personen vermeld in het eerste en tweede lid slechts namens de gemeente in rechte optreden indien zij de gedinginleidende akte aan het college van burgemeester en schepenen hebben betekend en, daaraan voorafgaand, het college van
bourgmestre et échevins en raison de l'inaction, et si, après un délai burgemeester en schepenen wegens het niet-optreden in gebreke hebben
de dix jours suivant cette notification de la mise en demeure, aucune gesteld en na een termijn van tien dagen na de betekening van deze
action en droit de la part de l'administration communale n'a eu lieu. ingebrekestelling geen optreden in rechte vanwege het gemeentebestuur
En cas d'urgence, une mise en demeure préalable n'est pas requise ». heeft plaatsgevonden. In geval van hoogdringendheid is geen voorafgaande ingebrekestelling vereist ».
B.3.1. L'article 194 du décret communal flamand trouve son origine B.3.1. Artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet gaat terug op
dans l'article 271, § 1er, de la nouvelle loi communale et dans
l'article 150 de la loi communale du 30 mars 1836.
Selon les travaux préparatoires de l'article 150 de la loi communale artikel 271, § 1, van de Nieuwe Gemeentewet en op artikel 150 van de
du 30 mars 1836, cette disposition visait le cas où la commune refuse Gemeentewet van 30 maart 1836.
d'intervenir et laisse se produire des infractions aux dépens de Volgens de parlementaire voorbereiding van artikel 150 van de
Gemeentewet van 30 maart 1836 beoogde die bepaling het geval waarbij
certains habitants (Pasin., 1836, p. 388). Ainsi, les intérêts de la de gemeente weigert op te treden en inbreuken laat geschieden ten
commune sont protégés contre l'inaction de sa propre administration. koste van bepaalde inwoners (Pasin., 1836, p. 388). Aldus worden de
B.3.2. Un habitant d'une commune qui agit en justice sur la base de belangen van de gemeente beschermd tegen het stilzitten van haar eigen
l'article 194 du décret communal flamand n'agit pas en son nom propre, bestuur. B.3.2. Een inwoner van een gemeente die op grond van artikel 194 van
het Vlaamse Gemeentedecreet in rechte optreedt, treedt niet op uit
mais uniquement au nom et en tant que représentant de la commune. eigen naam, maar enkel uit naam en als vertegenwoordiger van de
L'action doit être fondée sur un droit de la commune et a pour but de gemeente. De vordering dient te steunen op een recht van de gemeente
défendre un intérêt collectif. Par conséquent, un habitant d'une en heeft tot doel een collectief belang te verdedigen. Bijgevolg
commune ne peut agir en justice au nom de celle-ci que pour autant que vermag een inwoner van een gemeente slechts namens haar in rechte op
la commune en question soit elle-même recevable à agir. te treden voor zover de gemeente in kwestie zelf een ontvankelijke
vordering kan instellen.
B.3.3. L'article 1er, alinéa 1er, de la loi du 12 janvier 1993 accorde B.3.3. Artikel 1, eerste lid, van de wet van 12 januari 1993 verleent
un droit d'action en matière de protection de l'environnement een vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu aan onder
notamment à une « autorité administrative ». Parmi les autorités meer een « administratieve overheid ». Tot de administratieve
administratives visées à l'article 1er de la loi figurent les overheden bedoeld in artikel 1 van de wet behoren de gemeenten.
communes. Par conséquent, cette disposition habilite une commune à Bijgevolg kan een gemeente op grond van die bepaling een vordering tot
introduire une action en cessation en vue de protéger l'environnement staking instellen ter bescherming van het leefmilieu of ter voorkoming
ou d'empêcher une menace grave pour l'environnement sur son van een ernstige dreiging voor het leefmilieu op haar grondgebied voor
territoire, pour autant que la protection de cet aspect de zover die bescherming van dat aspect van het leefmilieu tot haar
l'environnement relève de sa compétence (Cass., 14 février 2002, Pas., bevoegdheid behoort (Cass., 14 februari 2002, Arr. Cass., 2002, nr.
2002, n° 104). 104).
La commune est réputée avoir un intérêt à cet égard (Cass., 14 février De gemeente wordt geacht in een dergelijk geval een belang te hebben
2002, précité; dans le même sens, Cass., 10 mars 2008, Pas., 2008, n° (Cass., 14 februari 2002, voormeld; in dezelfde zin Cass., 10 maart
163). En conséquence, la commune ne doit pas justifier d'un intérêt 2008, Arr. Cass., 2008, nr. 163). Bijgevolg moet de gemeente niet doen
propre au sens de l'article 17 du Code judiciaire. Son droit d'action blijken van een eigen belang in de zin van artikel 17 van het
Gerechtelijk Wetboek. Haar vorderingsrecht vloeit rechtstreeks voort
découle directement de la loi du 12 janvier 1993. uit de wet van 12 januari 1993.
B.3.4. La lecture combinée des dispositions en cause fait apparaître B.3.4. Uit de combinatie van de in het geding zijnde bepalingen volgt
qu'un habitant peut introduire une action en cessation au nom de la dat een inwoner een vordering tot staking namens de gemeente kan
commune lorsque le collège des bourgmestre et échevins ou le conseil
communal s'abstiennent de le faire. Puisque cette action est instellen, als het college van burgemeester en schepenen of de
introduite « au nom de la commune », l'habitant agit dans ce cas en gemeenteraad nalaten dat te doen. Vermits die vordering « namens de
tant que représentant de la commune. Dès lors, cet habitant ne doit gemeente » wordt ingesteld, treedt die inwoner in dat geval op als
pas non plus justifier dans ce cas d'un intérêt au sens de l'article vertegenwoordiger van de gemeente. Bijgevolg dient die inwoner in dat
17 du Code judiciaire et c'est à lui qu'il appartient de choisir un geval evenmin van een belang in de zin van artikel 17 van het
Gerechtelijk Wetboek te doen blijken, en komt het hem toe een raadsman
conseil pour assister la commune dans la procédure. te kiezen om de gemeente te laten bijstaan in de procedure.
B.4. Lorsqu'un ou plusieurs habitants agissent en justice au nom de la B.4. Wanneer een of meer inwoners namens de gemeente in rechte
optreden, verliest het orgaan dat in de regel bevoegd is om de
commune, l'organe normalement compétent pour représenter la commune, gemeente in rechte te vertegenwoordigen, zijnde het college van
c'est-à-dire le collège des bourgmestre et échevins, perd la libre burgemeester en schepenen, de vrije beschikking over de rechten die
disposition des droits faisant l'objet de l'action (Cass., 23 het voorwerp van de vordering uitmaken (Cass., 23 september 2010, Arr.
septembre 2010, Pas., n° 542). Conformément à l'alinéa 3 de l'article
194 du décret communal, la commune ne peut effectivement pas conclure Cass., 2010, nr. 542). Krachtens het derde lid van artikel 194 van het
une transaction quant à l'instance ou se désister de celle-ci sans Gemeentedecreet kan de gemeente over het geding immers geen dading
l'accord de ceux qui ont engagé la procédure en son nom. aangaan of er afstand van doen zonder instemming van degene die het
geding namens haar heeft gevoerd.
B.5.1. La Cour s'est déjà prononcée à plusieurs reprises sur le droit B.5.1. Het Hof heeft zich reeds meermaals over het in het geding
d'action en cause des habitants. zijnde vorderingsrecht van de inwoners uitgesproken.
B.5.2. Par ses arrêts nos 70/2007, du 26 avril 2007, et 121/2007, du B.5.2. Bij zijn arresten nrs. 70/2007 van 26 april 2007 en 121/2007
19 septembre 2007, rendus sur questions préjudicielles, la Cour a dit van 19 september 2007, gewezen op prejudiciële vragen, heeft het Hof
pour droit que l'article 1er de la loi du 12 janvier 1993 concernant voor recht gezegd dat artikel 1 van de wet van 12 januari 1993
un droit d'action en matière de protection de l'environnement, combiné betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu,
avec l'article 271, § 1er, de la Nouvelle loi communale ne violait pas in samenhang gelezen met artikel 271, § 1, van de Nieuwe Gemeentewet,
les articles 10 et 11 de la Constitution lorsque ces dispositions sont de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet schendt, wanneer die
interprétées en ce sens qu'un habitant d'une commune peut intenter une bepalingen in die zin worden geïnterpreteerd dat een inwoner van een
action en cessation au nom de cette commune, même si l'acte contesté gemeente namens die gemeente een vordering tot staking kan instellen,
est conforme à une autorisation ou à un avis favorable de cette zelfs indien de betwiste handeling in overeenstemming is met een
commune. vergunning of een gunstig advies van die gemeente.
En effet, l'article 159 de la Constitution n'empêche pas une autorité Artikel 159 van de Grondwet belet een administratieve overheid immers
administrative d'invoquer devant un juge l'illégalité d'une décision niet om voor een rechter de onwettigheid aan te voeren van een besluit
qu'elle a elle-même prise. On ne saurait en outre alléguer que la dat zij zelf heeft genomen. Er zou ook niet kunnen worden aangevoerd
commune - et donc également l'habitant qui agit au nom de la commune - dat de gemeente - en dus ook de inwoner die namens de gemeente
n'a aucun intérêt à semblable action, étant donné qu'une commune qui optreedt - geen belang zou hebben bij een dergelijke vordering,
intente une action en cessation sur la base de l'article 1er de la loi vermits een gemeente die op grond van artikel 1 van de wet van 12
du 12 janvier 1993 en vue de protéger l'environnement ou de prévenir januari 1993 een vordering tot staking instelt ter bescherming van het
leefmilieu of ter voorkoming van een ernstige dreiging voor het
une menace grave pour l'environnement sur son territoire est réputée leefmilieu op haar grondgebied, wordt geacht een belang te hebben
avoir un intérêt (Cass., 14 février 2002, Pas., 2002, n° 104; Cass., (Cass., 14 februari 2002, Arr. Cass., 2002, nr. 104; Cass., 10 maart
10 mars 2008, Pas., 2008, n° 163). 2008, Arr. Cass., 2008, nr. 163).
B.5.3. Par son arrêt n° 29/2011, du 24 février 2011, rendu sur B.5.3. Bij zijn arrest nr. 29/2011 van 24 februari 2011, gewezen op
question préjudicielle, la Cour devait se prononcer sur la een prejudiciële vraag, diende het Hof zich uit te spreken over de
constitutionnalité de l'article 1er de la loi du 12 janvier 1993 grondwettigheid van artikel 1 van de wet van 12 januari 1993
concernant un droit d'action en matière de protection de betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu,
l'environnement, combiné avec l'article 194 du décret communal flamand in samenhang gelezen met artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet
du 15 juillet 2005, interprétés en ce sens que la commune n'aurait pas van 15 juli 2005, in die zin geïnterpreteerd dat de gemeente niet de
la possibilité de se faire assister par un avocat de son choix dans mogelijkheid zou hebben om zich in een procedure die door een inwoner
une procédure qu'un habitant a introduite au nom de cette commune. namens die gemeente is ingeleid, te laten bijstaan door een zelf gekozen advocaat.
Par cet arrêt, la Cour a jugé que le fait qu'une action soit intentée Het Hof heeft bij dat arrest geoordeeld dat het feit dat een vordering
au nom de la commune par un de ses habitants n'empêche pas que le is ingeleid namens de gemeente door een inwoner, niet belet dat het
collège des bourgmestre et échevins ait le droit de choisir lui-même college van burgemeester en schepenen het recht heeft om zelf een
un conseil et de le désigner (B.13). Les dispositions précitées ne raadsman te kiezen en aan te stellen (B.13). De voormelde bepalingen
limitent donc pas le droit, pour la commune, de choisir librement un beperken bijgevolg het recht van de gemeente om vrij een raadsman te
conseil (B.14). kiezen niet (B.14).
B.5.4. Par son arrêt n° 9/2014 du 23 janvier 2014, la Cour s'est B.5.4. Bij zijn arrest nr. 9/2014 van 23 januari 2014 heeft het Hof
prononcée sur un recours en annulation de l'article 64 du décret geoordeeld over een beroep tot vernietiging van onder meer artikel 64
flamand du 29 juin 2012 modifiant le Décret communal du 15 juillet van het Vlaamse decreet van 29 juni 2012 tot wijziging van het
2005, qui limitait le droit des habitants d'agir au nom de la commune, Gemeentedecreet van 15 juli 2005, dat het recht van de inwoners om
namens de gemeente op te treden, zoals daarin is voorzien in artikel
comme le prévoit l'article 194 du décret communal flamand, aux cas où 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet, beperkte tot de gevallen waarin
un dommage est causé à l'environnement. La Cour a jugé : schade aan het leefmilieu wordt toegebracht. Het Hof oordeelde :
« B.5.2. Il ressort des travaux préparatoires [...] qu'en adoptant les « B.5.2. Uit de [...] parlementaire voorbereiding blijkt dat de
dispositions attaquées, le législateur décrétal flamand entendait en Vlaamse decreetgever met de bestreden bepalingen met name beoogde om,
particulier limiter, dans le domaine de l'aménagement du territoire, in het domein van de ruimtelijke ordening, de combinatie van het recht
l'utilisation combinée du droit d'agir en justice au nom de la commune om namens de gemeente of de provincie in rechte op te treden met de
ou de la province et de l'action en cessation environnementale prévue milieustakingsvordering bedoeld in de wet van 12 januari 1993 aan
par la loi du 12 janvier 1993, parce qu'il jugeait qu'il en avait été banden te leggen, omdat hij oordeelde dat van die combinatie misbruik
fait un usage abusif et que, dans cette procédure, le collège des werd gemaakt en dat het college van burgemeester en schepenen en de
bourgmestre et échevins et la députation sont désavantagés, parce deputatie in die procedure worden benadeeld, doordat zij niet in het
qu'ils ne peuvent pas intervenir dans la cause pour exposer leur geding kunnen tussenkomen om hun visie op het gemeentelijk of het
vision de l'intérêt communal ou provincial ou pour soutenir que provinciaal belang uiteen te zetten of om aan te voeren dat de namens
l'action introduite au nom de la commune ou de la province doit être de gemeente of de provincie ingestelde vordering onontvankelijk of
déclarée irrecevable ou non fondée. ongegrond moet worden verklaard.
B.5.3. Dans les matières qui relèvent des compétences communales ou B.5.3. In de materies die tot de gemeentelijke of de provinciale
provinciales, il revient aux autorités communales et provinciales de bevoegdheden behoren, komt het aan de gemeentelijke en de provinciale
faire cesser ou de prévenir des actes illicites et, au besoin, d'agir overheden toe om onwettige handelingen te doen ophouden of te
en justice à cette fin. L'article 194 du Décret communal et l'article voorkomen en om daartoe desnoods in rechte op te treden. Artikel 194
187 du Décret provincial visent à permettre aux habitants d'une commune ou d'une province d'agir en justice au nom de la commune ou de la province si le collège des bourgmestre et échevins ou la députation s'en abstiennent à tort. Il appartient, dans ce cadre, au juge saisi de l'affaire de déclarer l'action ou le recours irrecevables, si les habitants qui agissent en justice au nom de la commune ou de la province poursuivaient non pas un intérêt collectif mais un intérêt purement personnel. En outre, le juge déclarera l'action ou le recours non fondés si aucune illégalité n'a été commise. La circonstance que le collège des bourgmestre et échevins ou la van het Gemeentedecreet en artikel 187 van het Provinciedecreet beogen de inwoners van een gemeente of van een provincie in de mogelijkheid te stellen om namens de gemeente of de provincie in rechte op te treden indien het college van burgemeester en schepenen of de deputatie dat ten onrechte nalaten. Het komt daarbij aan de rechter bij wie de zaak aanhangig is gemaakt, toe om de vordering of het beroep onontvankelijk te verklaren indien de inwoners die namens de gemeente of de provincie in rechte optreden, geen collectief, maar een louter persoonlijk belang zouden nastreven. Bovendien zal de rechter de vordering of het beroep ongegrond verklaren indien geen onwettigheid werd begaan. De omstandigheid dat het college van burgemeester en schepenen of de
députation perdent à cette occasion la libre disposition des droits deputatie daarbij de vrije beschikking verliezen over de rechten die
qui font l'objet de l'action est la conséquence de l'inaction de ces het voorwerp van de vordering uitmaken, is het gevolg van het
organes ». stilzitten van die organen ».
La Cour a conclu que la suppression, dans toutes les matières qui ne Het Hof besloot dat de afschaffing, in alle aangelegenheden die geen
concernent pas l'environnement au sens strict, de la possibilité pour betrekking hebben op het leefmilieu sensu stricto, van de mogelijkheid
les habitants de défendre l'intérêt général de leur commune contre van de inwoners om het algemeen belang van hun gemeente te beschermen
l'inaction infondée de leur administration ne pouvait être justifiée. tegen het onverantwoorde stilzitten van hun bestuur, niet kon worden
Par conséquent, la Cour a annulé, dans l'article 194 du décret verantwoord. Bijgevolg vernietigde het in artikel 194 van het Vlaamse
communal flamand, modifié par l'article 64 du décret flamand du 29 Gemeentedecreet, gewijzigd bij artikel 64 van het Vlaamse decreet van
juin 2012 modifiant le Décret communal du 15 juillet 2005, les mots « 29 juni 2012 tot wijziging van het Gemeentedecreet van 15 juli 2005,
et si cette inaction résulte en des dommages environnementaux et en de woorden « en als gevolg van dit stilzitten het leefmilieu schade
une menace grave de dommages environnementaux, ». toegebracht wordt of een ernstige dreiging op schade aan het leefmilieu ontstaat, ».
B.6. Dans la présente affaire, le juge a quo demande à la Cour si les B.6. In onderhavige zaak wenst de verwijzende rechter van het Hof te
dispositions en cause lues en combinaison affectent de manière vernemen of de in het geding zijnde in samenhang gelezen bepalingen op
discriminatoire le droit à l'aide juridique et les droits de la discriminerende wijze afbreuk doen aan het recht op juridische
défense, dans l'interprétation selon laquelle le conseil qui est bijstand en aan de rechten van verdediging, in die interpretatie dat
désigné par le collège des bourgmestre et échevins ne peut agir que de raadsman die wordt aangesteld door het college van burgemeester en
pour soutenir la demande qui a été introduite par un habitant au nom schepenen enkel kan optreden ter ondersteuning van de vordering die
de la commune, « étant donné que la commune a perdu la libre een inwoner namens de gemeente heeft ingesteld, « aangezien de
gemeente de vrije beschikking is verloren over de rechten die het
disposition des droits qui font l'objet de l'action, alors que le fait voorwerp van de vordering uitmaken, terwijl het feit dat de gemeente
que la commune a perdu la libre disposition des droits qui font de vrije beschikking is verloren over de rechten die het voorwerp van
l'objet de l'action ne s'oppose pas à la circonstance que la commune de vordering uitmaken zich niet verzet tegen het gegeven dat de
expose son propre point de vue quant à l'action, étant donné que ceci gemeente haar eigen visie over de vordering uiteenzet, aangezien zulks
n'affecte pas l'exercice de ces droits par l'habitant ». niet raakt aan het uitoefenen van die rechten door de inwoner ».
C'est dans cette interprétation que la Cour répond à la question Het is in die interpretatie dat het Hof de prejudiciële vraag
préjudicielle. Dans les arrêts précités, la Cour n'a pas encore statué beantwoordt. Het Hof heeft in de voormelde arresten nog geen uitspraak
sur cette question. B.7.1. La perte, par le collège des bourgmestre et échevins, de la libre disposition des droits qui font l'objet de l'action vise à empêcher que la commune mette fin à l'instance introduite par un habitant sans l'accord de ce dernier. C'est pour cette raison que l'alinéa 3 de l'article 194 du décret communal flamand dispose que la commune ne peut pas conclure une transaction concernant la procédure ou se désister de celle-ci sans l'accord de ceux qui ont engagé la procédure en son nom. En effet, le juge saisi de l'affaire serait ainsi empêché de trancher le litige en question. Cet objectif de garantir le droit des habitants d'agir en justice au nom de la commune ne peut toutefois pas justifier que la commune, représentée par son collège des bourgmestre et échevins, ne puisse être partie à la cause que pour soutenir l'action introduite par un habitant en son nom, mais non pour contester cette action. gedaan over die vraag. B.7.1. Het verlies door het college van burgemeester en schepenen van de vrije beschikking over de rechten die het voorwerp van de vordering uitmaken, strekt ertoe te verhinderen dat de gemeente een einde zou maken aan het door een inwoner ingesteld geding zonder instemming van laatstgenoemde. Om die reden bepaalt het derde lid van artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet dat de gemeente over het geding geen dading kan aangaan of er afstand van kan doen zonder instemming van degene die het geding namens haar heeft gevoerd. De rechter bij wie de zaak aanhangig is gemaakt, zou op die wijze immers worden verhinderd het betrokken geschil te beslechten. Die doelstelling om het recht van de inwoners te vrijwaren om namens de gemeente in rechte op te treden, kan evenwel niet verantwoorden dat de gemeente, vertegenwoordigd door haar college van burgemeester en schepenen, enkel mag deelnemen aan het geding ter ondersteuning van de vordering die door een inwoner namens haar is ingesteld, doch niet om die vordering te betwisten.
B.7.2. Comme il est dit en B.6.1 des arrêts nos 70/2007 et 121/2007, B.7.2. Zoals is vermeld in B.6.1 van de voormelde arresten nrs.
précités, et comme c'est le cas dans l'instance devant le juge a quo, 70/2007 en 121/2007, en zoals het in het geding voor de verwijzende
le président du tribunal de première instance peut, dans le cadre rechter het geval is, kan de voorzitter van de rechtbank van eerste
d'une procédure en cessation, être amené à examiner, sur la base de aanleg in het kader van een procedure tot staking ertoe worden
l'article 159 de la Constitution, la validité d'une décision prise par la commune, parce qu'est demandée la cessation d'un acte qui en est une exécution. Les décisions de la commune peuvent donc être attaquées de manière indirecte par ses habitants sur la base des dispositions en cause. L'inaction de la commune n'est donc pas nécessairement une conséquence d'une négligence ou mauvaise volonté par rapport à la défense de l'intérêt communal, mais peut traduire tout autant un choix mûrement réfléchi parce que la commune juge qu'aucune illégalité n'a été commise et qu'il n'y a donc pas lieu d'introduire une action en gebracht op grond van artikel 159 van de Grondwet de geldigheid van een door de gemeente genomen beslissing te onderzoeken, omdat de staking wordt gevorderd van een handeling die er een uitvoering van is. Op grond van de in het geding zijnde bepalingen kunnen de beslissingen van de gemeente aldus op onrechtstreekse wijze worden aangevochten door haar inwoners. Het stilzitten van de gemeente is dan ook niet noodzakelijkerwijs een gevolg van een nalatigheid of onwilligheid om het gemeentelijk belang te behartigen, doch kan evenzeer de uiting zijn van een weloverwogen keuze, omdat de gemeente van oordeel is dat er geen onwettigheid is begaan en er dus geen aanleiding is om een
cessation. Dans ce cas, l'habitant qui agit au nom de la commune, stakingsvordering in te stellen. De inwoner die optreedt namens de
d'une part, et le collège des bourgmestre et échevins, d'autre part, gemeente, enerzijds, en het college van burgemeester en schepenen,
ont dans l'instance des intérêts manifestement contradictoires. Les anderzijds, hebben in dat geval klaarblijkelijk tegenstrijdige
droits de la défense de la commune, représentée par son collège, belangen in het geding. De rechten van verdediging van de gemeente,
vertegenwoordigd door haar college, worden op onevenredige wijze
seraient limités de manière disproportionnée si, dans une telle beperkt in zoverre de gemeente in een dergelijk geding enkel zou
instance, la commune ne pouvait intervenir que pour soutenir l'action kunnen optreden ter ondersteuning van de vordering van een inwoner,
d'un habitant, mais pas pour contester cette action et défendre sa doch niet om die vordering te betwisten en haar beslissing te
décision. verdedigen.
Il en va d'autant plus ainsi que lorsque le juge qui est saisi du Dat geldt des te meer nu, in zoverre de rechter bij wie het geschil
litige déclare illégale la décision de la commune et en écarte aanhangig is gemaakt de beslissing van de gemeente onwettig verklaart
l'application sur la base de l'article 159 de la Constitution, cette en op grond van artikel 159 van de Grondwet buiten toepassing laat,
commune peut être exposée à une éventuelle action en dommages-intérêts die gemeente kan worden blootgesteld aan een mogelijke vordering tot
introduite par le bénéficiaire de cette décision. A la lumière de ces schadevergoeding vanwege de begunstigde van die beslissing. Mede in
conséquences, il ne saurait être justifié que cette commune, het licht van die gevolgen, kan het niet worden verantwoord dat die
représentée par son collège des bourgmestre et échevins, ne puisse gemeente, vertegenwoordigd door haar college van burgemeester en
opposer aucune défense à la demande introduite par un habitant en son schepenen, geen verweer zou kunnen voeren wat betreft de vordering die
nom dans le cadre d'une procédure contradictoire. door een inwoner namens haar is ingesteld in het kader van een op
tegenspraak gevoerde procedure.
B.8. Il résulte de ce qui précède que les dispositions en cause ne B.8. Uit hetgeen voorafgaat volgt dat de in het geding zijnde
sont pas compatibles avec les articles 10 et 11 de la Constitution, bepalingen niet bestaanbaar zijn met de artikelen 10 en 11 van de
lus en combinaison avec le principe général des droits de la défense, Grondwet, in samenhang gelezen met het algemeen beginsel van de
en ce que la commune, représentée par son collège des bourgmestre et rechten van verdediging, in zoverre de gemeente, vertegenwoordigd door
échevins, ne peut participer à l'instance concernant l'action en haar college van burgemeester en schepenen, enkel kan deelnemen aan
cessation introduite par un habitant sur la base de l'article 194 du het door een inwoner op grond van artikel 194 van het Vlaamse
décret communal flamand et de l'article 1er de la loi du 12 janvier Gemeentedecreet en artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 ingestelde
1993 que pour soutenir la demande de l'habitant. geding betreffende de vordering tot staking om de vordering van de
inwoner te ondersteunen.
B.9. Dans cette interprétation des dispositions en cause, la question B.9. In die interpretatie van de in het geding zijnde bepalingen dient
préjudicielle appelle une réponse affirmative. de prejudiciële vraag bevestigend te worden beantwoord.
B.10. Cependant, les dispositions en cause, lues en combinaison, B.10. De in het geding zijnde bepalingen, in samenhang gelezen, kunnen
peuvent être interprétées différemment, en ce sens que la commune, evenwel anders worden geïnterpreteerd, in die zin dat de gemeente,
représentée par son collège des bourgmestre et échevins, peut
participer à l'instance introduite par un habitant sur la base de vertegenwoordigd door haar college van burgemeester en schepenen, kan
l'article 194 du décret communal flamand, non seulement pour soutenir deelnemen aan het door een inwoner op grond van artikel 194 van het
la demande de l'habitant, mais également pour exposer son propre point Vlaamse Gemeentedecreet ingesteld geding, niet enkel om de vordering
de vue et, le cas échéant, contester cette demande. van de inwoner te ondersteunen, maar ook om haar eigen visie ter zake
Dans cette interprétation, les dispositions en cause sont compatibles uiteen te zetten en die vordering in voorkomend geval te betwisten.
In die interpretatie zijn de in het geding bepalingen bestaanbaar met
avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met het
le principe général des droits de la défense. algemeen beginsel van de rechten van verdediging.
B.11. Par ailleurs, dans cette interprétation, les dispositions en B.11. Overigens doen de in het geding zijnde bepalingen in die
cause ne portent pas atteinte au droit des habitants d'agir en justice interpretatie geen afbreuk aan het recht van de inwoners om namens de
au nom de la commune. gemeente in rechte op te treden.
La commune perd en effet la libre disposition des droits qui font De gemeente verliest immers de vrije beschikking over de rechten die
l'objet de la demande lorsqu'un ou plusieurs habitants sont intervenus het voorwerp van de vordering uitmaken wanneer een of meer inwoners
namens haar in rechte zijn opgetreden. De uitoefening door de
en justice en son nom. L'exercice par la commune, représentée par son gemeente, vertegenwoordigd door haar college van burgemeester en
collège des bourgmestre et échevins, de son droit de participer à schepenen, van haar recht om aan het door een inwoner ingesteld geding
l'instance introduite par un habitant, n'a donc pas pour effet que deel te nemen, heeft derhalve niet tot gevolg dat de inwoner niet
l'habitant n'est plus admis à poursuivre l'instance en vue de faire langer het geding mag voeren teneinde de rechten van de gemeente te
valoir les intérêts communaux (Cass., 23 septembre 2010, Pas., 2010, doen gelden (Cass., 23 september 2010, Arr. Cass., 2010, nr. 542).
n° 542). En outre, la commune ne peut pas accepter une transaction Bovendien kan de gemeente over het geding geen dading aangaan of er
quant à la procédure ou y renoncer sans l'accord de l'habitant qui a afstand van doen zonder instemming van de inwoner die het geding
lancé la procédure en son nom. namens haar heeft gevoerd.
Il appartient au juge qui a été saisi de l'affaire d'apprécier la Het komt aan de rechter bij wie de zaak aanhangig is gemaakt toe te
recevabilité et le bien-fondé de la demande qui a été introduite par oordelen over de ontvankelijkheid en de gegrondheid van de vordering
un habitant au nom de la commune. Le fait que la commune, représentée die door een inwoner namens de gemeente is ingesteld. De omstandigheid
par son collège des bourgmestre et échevins, peut exposer son point de dat de gemeente, vertegenwoordigd door haar college van burgemeester
vue sur cette demande et, le cas échéant, contester cette demande dans en schepenen, haar visie over die vordering kan uiteenzetten en die
vordering in voorkomend geval kan betwisten in kader van een op
le cadre d'une procédure contradictoire, ne porte nullement atteinte tegenspraak gevoerde procedure, doet op geen enkele wijze afbreuk aan
au droit des habitants d'agir en justice au nom de la commune et de het recht van de inwoners om namens de gemeente in rechte op te treden
faire trancher le litige par un juge. en het geschil door een rechter te laten beslechten.
B.12. Sans qu'il soit nécessaire d'examiner si les autres normes de B.12. Zonder dat het noodzakelijk is te onderzoeken of de overige in
référence mentionnées dans la question préjudicielle peuvent de prejudiciële vraag vermelde referentienormen te dezen toepassing
s'appliquer en l'espèce, il suffit de constater que le contrôle au kunnen vinden, volstaat het vast te stellen dat de toetsing aan die
regard de ces normes ne saurait conduire à un autre résultat. normen niet tot een ander resultaat zou kunnen leiden.
B.13. Dans l'interprétation des dispositions en cause mentionnée en B.13. In de in B.10 vermelde interpretatie van de in het geding zijnde
B.10, la question préjudicielle appelle une réponse négative. bepalingen dient de prejudiciële vraag ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
- L'article 1er de la loi du 12 janvier 1993 concernant un droit - Artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een
d'action en matière de protection de l'environnement, lu en vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu, in samenhang
combinaison avec l'article 194 du décret communal flamand du 15 gelezen met artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet van 15 juli
juillet 2005, viole les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en 2005, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang
combinaison avec le principe général des droits de la défense, dans gelezen met het algemeen beginsel van de rechten van verdediging, in
l'interprétation selon laquelle la commune, représentée par son die interpretatie dat de gemeente, vertegenwoordigd door haar college
collège des bourgmestre et échevins, peut participer à l'instance van burgemeester en schepenen, kan deelnemen aan het door een inwoner
introduite par un habitant sur la base de l'article 194 du décret op grond van artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet ingesteld
communal flamand, mais uniquement pour soutenir la demande de l'habitant. geding, doch enkel om de vordering van de inwoner te ondersteunen.
- L'article 1er de la loi du 12 janvier 1993 concernant un droit - Artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een
d'action en matière de protection de l'environnement, lu en vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu, in samenhang
combinaison avec l'article 194 du décret communal flamand du 15 gelezen met artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet van 15 juli
juillet 2005, ne viole pas les articles 10, 11 et 23 de la 2005, schendt niet de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet, in
Constitution, lus en combinaison avec l'article 6 de la Convention samenhang gelezen met het artikel 6 van het Europees Verdrag voor de
européenne des droits de l'homme et avec le principe général des rechten van de Mens en met het algemeen beginsel van de rechten van
droits de la défense, dans l'interprétation selon laquelle la commune, verdediging, in die interpretatie dat de gemeente, vertegenwoordigd
représentée par son collège des bourgmestre et échevins, peut
participer à l'instance introduite par un habitant sur la base de door haar college van burgemeester en schepenen, kan deelnemen aan het
l'article 194 du décret communal flamand, non seulement pour soutenir door een inwoner op grond van artikel 194 van het Vlaamse
la demande de l'habitant, mais également pour exposer son propre point Gemeentedecreet ingesteld geding, niet enkel om de vordering van de
inwoner te ondersteunen, maar ook om haar eigen visie uiteen te zetten
de vue et, le cas échéant, contester cette demande. en die vordering in voorkomend geval te betwisten.
Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française, Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 28 avril 2016. op 28 april 2016.
Le greffier, De griffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
Le président, De voorzitter,
E. De Groot E. De Groot
^