Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 36/2008 du 4 mars 2008 Numéros du rôle : 4164 et 4195 En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 22, alinéa 2, et 39 du décret de (...)"
Extrait de l'arrêt n° 36/2008 du 4 mars 2008 Numéros du rôle : 4164 et 4195 En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 22, alinéa 2, et 39 du décret de (...) Uittreksel uit arrest nr. 36/2008 van 4 maart 2008 Rolnummers 4164 en 4195 In zake : de prejudiciële vragen over de artikelen 22, tweede lid, en 39 van het decreet van het Vlaamse Gewest van 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning, art Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en M. Melchior, en de rechter(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 36/2008 du 4 mars 2008 Uittreksel uit arrest nr. 36/2008 van 4 maart 2008
Numéros du rôle : 4164 et 4195 Rolnummers 4164 en 4195
En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 22, In zake : de prejudiciële vragen over de artikelen 22, tweede lid, en
alinéa 2, et 39 du décret de la Région flamande du 28 juin 1985 39 van het decreet van het Vlaamse Gewest van 28 juni 1985 betreffende
relatif à l'autorisation anti-pollution, l'article 13, § 1er, du de milieuvergunning, artikel 13, § 1, van het decreet van het Vlaamse
décret de la Région flamande du 2 juillet 1981 relatif à la prévention Gewest van 2 juli 1981 betreffende de voorkoming en het beheer van
et à la gestion des déchets et les articles 1382, 1383 et 1251, 3°, du afvalstoffen en de artikelen 1382, 1383 en 1251, 3°, van het
Code civil, posées par la Cour d'appel de Gand et la Cour de Burgerlijk Wetboek, gesteld door het Hof van Beroep te Gent en het Hof
cassation. van Cassatie.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents M. Bossuyt et M. Melchior, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en M. Melchior, en de
Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. rechters P. Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen,
Moerman, E. Derycke et J. Spreutels, assistée du greffier P.-Y. J.-P. Moerman, E. Derycke en J. Spreutels, bijgestaan door de griffier
Dutilleux, présidée par le président M. Bossuyt, P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Bossuyt,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
a. Par arrêt du 16 février 2007 en cause du ministère public et autres a. Bij arrest van 16 februari 2007 in zake het openbaar ministerie en
contre J.-M. L. et autres, dont l'expédition est parvenue au greffe de anderen tegen J.-M. L. en anderen, waarvan de expeditie ter griffie
la Cour le 9 mars 2007, la Cour d'appel de Gand a posé les questions van het Hof is ingekomen op 9 maart 2007, heeft het Hof van Beroep te
préjudicielles suivantes : Gent de volgende prejudiciële vragen gesteld :
1. « L'article 22, alinéa 2, du décret du 28 juin 1985 ' relatif à 1. « Schendt artikel 22, tweede lid, van het decreet van 28 juni 1985
l'autorisation anti-pollution ' viole-t-il les articles 12 et 14 de la betreffende de milieuvergunning de artikelen 12 en 14 van de Grondwet,
Constitution, combinés ou non avec les articles 10 et 11 de la al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 10 en 11 van de
Constitution et avec l'article 7 de la Convention européenne des Grondwet en met artikel 7 EVRM en artikel 15 van het BUPO-verdrag,
droits de l'homme et avec l'article 15 du Pacte international relatif doordat de omschrijving ' de nodige maatregelen treffen om schade,
aux droits civils et politiques, en ce que la disposition selon hinder en zware ongevallen te voorkomen en, om bij ongeval de gevolgen
laquelle il convient de ' prendre les mesures nécessaires pour éviter ervan voor de mens en het leefmilieu zo beperkt mogelijk te houden '
dégâts, incommodités et accidents graves et [de] limiter dans la
mesure du possible, en cas d'accident, les effets pour l'homme et geen voldoende normatieve inhoud heeft om een misdrijf te kunnen
l'environnement ' n'a pas un contenu normatif suffisant pour pouvoir
définir une infraction ? »; definiëren ? »;
2. « L'article 13, § 1er, du décret du 2 juillet 1981 ' relatif à la 2. « Schendt artikel 13, § 1, van het decreet van 2 juli 1981
prévention et la gestion des déchets ' viole-t-il les articles 12 et
14 de la Constitution, combinés ou non avec les articles 10 et 11 de betreffende de voorkoming en het beheer van afvalstoffen de artikelen
la Constitution et avec l'article 7 de la Convention européenne des 12 en 14 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de
droits de l'homme et avec l'article 15 du Pacte international relatif artikelen 10 en 11 van de Grondwet en met artikel 7 EVRM en artikel 15
aux droits civils et politiques, en ce que la disposition selon
laquelle il convient de ' prendre toutes les mesures qu'on peut van het BUPO-verdrag, doordat de omschrijving ' alle maatregelen te
raisonnablement demander à lui, pour prévenir ou réduire autant que nemen die redelijkerwijs van hem kunnen worden gevraagd om gevaar voor
possible les risques pour la santé de l'homme et pour l'environnement, de gezondheid van de mens of voor het leefmilieu, meer bepaald risico
notamment les risques pour l'air, l'eau, le sol, la faune et la flore, voor water, lucht, bodem, fauna en flora, geluids- of stankhinder,
les incommodités par le bruit ou les odeurs et les atteintes aux schade aan natuur- en landschapsschoon te voorkomen of zoveel mogelijk
paysages et aux sites ' n'a pas un contenu normatif suffisant pour te beperken ' geen voldoende normatieve inhoud heeft om een misdrijf
pouvoir définir une infraction ? »; te kunnen definiëren ? »;
3. « Les articles 1382, 1383 et 1251, 3°, du Code civil violent-ils 3. « Schenden de artikelen 1382, 1383 en 1251, 3°, van het Burgerlijk
les articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'ils permettent aux Wetboek de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in zoverre zij de
derden-schadelijders van bedieningshandelingen van
tiers victimes d'actes d'organes d'une société, qui ne constituent pas vennootschapsorganen die geen bedrog, zware schuld of regelmatig
un dol, une faute lourde ou une faute récurrente, de rendre lesdits weerkerende schuld uitmaken, toelaten gezegde organen volledig
organes entièrement responsables et permettent à la personne morale aansprakelijk te stellen en de rechtspersoon toelaten volledig verhaal
d'exercer un droit de répétition intégral, alors que l'article 18 de te nemen, terwijl artikel 18 van de wet betreffende de
la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail et l'article arbeidsovereenkomsten van 3 juli 1978 en artikel 2 van de wet van 10
2 de la loi du 10 février 2003 relative à la responsabilité des et februari 2003 betreffende de aansprakelijkheid van en voor
pour les membres du personnel au service des personnes publiques, ne personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen werknemers,
rendent responsables, directement ou par voie d'action récursoire, respectievelijk personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen,
respectivement les travailleurs salariés et les membres du personnel wier toestand statutair is geregeld, slechts aansprakelijk stellen,
au service de personnes publiques, dont la situation est réglée rechtstreeks of bij regres, in geval van bedrog, zware schuld of
statutairement, qu'en cas de dol, de faute lourde ou de faute légère
présentant un caractère habituel plutôt qu'accidentel ? ». eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomende lichte schuld ? ».
b. Par arrêt du 3 avril 2007 en cause de A.D. contre M.B. et autres, b. Bij arrest van 3 april 2007 in zake A.D. tegen M.B. en anderen,
dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 17 avril 2007, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 17 april
la Cour de cassation a posé la question préjudicielle suivante : 2007, heeft het Hof van Cassatie de volgende prejudiciële vraag
« Les articles 22, alinéa 2, et 39 du décret du Conseil flamand du 28 gesteld : « Schenden de artikelen 22, tweede lid, en 39 van het decreet van de
juin 1985 relatif à l'autorisation anti-pollution violent-ils les Vlaamse Raad van 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning, de
articles 12 et 14 de la Constitution, combinés ou non avec les artikelen 12 en 14 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen
articles 10 et 11 de la Constitution, en ce que la disposition selon met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, doordat de omschrijving '
laquelle il convient de ' prendre les mesures nécessaires pour éviter de nodige maatregelen treffen om hinder te voorkomen ' geen voldoende
[...], incommodités [...] ' n'a pas un contenu normatif suffisant pour nauwkeurige normatieve inhoud heeft om een misdrijf te kunnen
pouvoir définir une infraction et en ce qu'une différence de definiëren en doordat op deze manier een niet te verantwoorden
traitement injustifiée est ainsi créée entre les justiciables qui sont verschil in behandeling in het leven wordt geroepen tussen de
poursuivis pour d'autres infractions et ceux qui sont poursuivis pour rechtsonderhorigen die vervolgd worden voor andere misdrijven en
diegenen die vervolgd worden wegens het niet-nakomen van de
non-respect de l'obligation de prévoyance visée à l'article 22, alinéa zorgvuldigheidsplicht zoals omschreven in artikel 22, tweede lid, van
2, du décret relatif à l'autorisation anti-pollution ? ». het Milieuvergunningsdecreet ? ».
Ces affaires, inscrites sous les numéros 4164 et 4195 du rôle de la Die zaken, ingeschreven onder de nummers 4164 en 4195 van de rol van
Cour, ont été jointes. het Hof, werden samengevoegd.
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
Quant aux première et deuxième questions préjudicielles dans l'affaire Over de eerste en de tweede prejudiciële vraag in de zaak nr. 4164 en
n° 4164 et quant à la question préjudicielle dans l'affaire n° 4195 over de prejudiciële vraag in de zaak nr. 4195
B.1.1. Dans l'affaire n° 4164, la Cour d'appel de Gand demande si B.1.1. In de zaak nr. 4164 vraagt het Hof van Beroep te Gent of
l'article 22, alinéa 2, du décret de la Région flamande du 28 juin artikel 22, tweede lid, van het decreet van het Vlaamse Gewest van 28
1985 « relatif à l'autorisation anti-pollution » (ci-après : le décret juni 1985 betreffende de milieuvergunning (hierna : het
relatif au permis d'environnement), d'une part, et l'article 13, § 1er, milieuvergunningsdecreet), enerzijds, en artikel 13, § 1, van het
du décret de la Région flamande du 2 juillet 1981 « relatif à la decreet van het Vlaamse Gewest van 2 juli 1981 betreffende de
prévention et à la gestion des déchets » (ci-après : le décret relatif voorkoming en het beheer van afvalstoffen (hierna : het
aux déchets), d'autre part, violent le principe de légalité en matière afvalstoffendecreet), anderzijds, een schending inhouden van het
pénale, combinés ou non avec le principe d'égalité et de wettigheidsbeginsel in strafzaken, al dan niet in samenhang gelezen
non-discrimination, en ce que ces dispositions n'auraient pas un met het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie, doordat die
contenu normatif suffisant pour pouvoir définir une infraction. bepalingen geen voldoende normatieve inhoud zouden hebben om een
misdrijf te kunnen definiëren.
B.1.2. Dans l'affaire n° 4195, la Cour de cassation demande si les B.1.2. In de zaak nr. 4195 vraagt het Hof van Cassatie of de artikelen
articles 22, alinéa 2, et 39 du décret relatif au permis 22, tweede lid, en 39 van het milieuvergunningsdecreet een schending
d'environnement violent les articles 12 et 14, combinés ou non avec inhouden van de artikelen 12 en 14, al dan niet in samenhang gelezen
les articles 10 et 11, de la Constitution, en ce que la disposition met de artikelen 10 en 11, van de Grondwet, doordat de omschrijving «
selon laquelle il convient de « prendre les mesures nécessaires pour de nodige maatregelen treffen om hinder te voorkomen » geen voldoende
éviter des incommodités [lire : nuisances] » n'aurait pas un contenu normatieve inhoud zou hebben om een misdrijf te kunnen definiëren.
normatif suffisant pour pouvoir définir une infraction.
B.2.1. L'article 22 du décret relatif au permis d'environnement dispose : B.2.1. Artikel 22 van het milieuvergunningsdecreet bepaalt :
« L'exploitant d'un établissement est obligé de respecter les « De exploitant van een inrichting is verplicht de
conditions environnementales. exploitatievoorwaarden na te leven.
Indépendamment de l'autorisation délivrée, il doit toujours prendre Ongeacht de verleende vergunning moet hij steeds de nodige maatregelen
les mesures nécessaires pour éviter dégâts [lire : dommages],
incommodités [lire : nuisances] et accidents graves et limiter dans la treffen om schade, hinder en zware ongevallen te voorkomen en, om bij
mesure du possible, en cas d'accident, les effets pour l'homme et ongeval, de gevolgen ervan voor de mens en het leefmilieu zo beperkt
l'environnement. mogelijk te houden.
L'Exécutif flamand fixe les règles complémentaires relatives aux De Vlaamse Regering stelt nadere regels vast in verband met de
obligations de l'exploitant ». verplichtingen van de exploitant ».
En vertu de l'article 39 de ce décret, le non-respect de cette Op grond van artikel 39 van het decreet is de niet-naleving van die
disposition est passible de sanctions pénales. bepaling strafbaar.
B.2.2. L'article 13, § 1er, du décret relatif aux déchets dispose : B.2.2. Artikel 13, § 1, van het afvalstoffendecreet bepaalt :
« Sans préjudice de l'application des autres dispositions du présent « Onverminderd de toepassing van andere bepalingen van dit decreet en
décret et de ses arrêtés d'exécution, la personne physique ou la zijn uitvoeringsbesluiten is de natuurlijke persoon of rechtspersoon
personne morale qui gère ou élimine des déchets, est tenue [de] die afvalstoffen beheert of verwijdert, verplicht alle maatregelen te
prendre toutes les mesures qu'on peut raisonnablement [lui] demander, nemen die redelijkerwijs van hem kunnen worden gevraagd om gevaar voor
pour prévenir ou réduire autant que possible les risques pour la santé de gezondheid van de mens of voor het leefmilieu, meer bepaald risico
de l'homme et pour l'environnement, notamment les risques pour l'air, voor water, lucht, bodem, fauna en flora, geluids- of stankhinder,
l'eau, le sol, la faune et la flore, les nuisances par le bruit ou les schade aan natuur- en landschapsschoon te voorkomen of zoveel mogelijk
odeurs et les atteintes aux paysages et aux sites. Le Gouvernement te beperken. De Vlaamse regering kan deze maatregelen nader
flamand peut préciser ces mesures ». omschrijven ».
En vertu de l'article 56, 1°, du décret précité, le non-respect de Op grond van artikel 56, 1°, van het voormelde decreet is de
cette disposition est passible de sanctions pénales. niet-naleving van die bepaling strafbaar.
B.3. Tant le décret relatif au permis d'environnement que le décret B.3. Zowel het milieuvergunningsdecreet als het afvalstoffendecreet en
relatif aux déchets et leurs arrêtés d'exécution imposent des hun uitvoeringsbesluiten leggen de onderworpen personen en
obligations détaillées aux personnes et établissements qui y sont soumis. inrichtingen gedetailleerde verplichtingen op.
Outre l'obligation de respecter les prescriptions légales et les Naast de verplichting om de wettelijke voorschriften en de
conditions relatives aux permis, le législateur décrétal a estimé vergunningsvoorwaarden na te leven, heeft de decreetgever het
qu'il était nécessaire d'imposer aux intéressés un devoir général de noodzakelijk geacht de betrokkenen een algemene zorgvuldigheidsplicht
prévoyance en vue de prévenir et de limiter les dommages causés à la op te leggen ter voorkoming en beperking van schade voor de gezondheid
santé de l'homme et à l'environnement. La responsabilité pénale fondée van de mens en het milieu. Strafrechtelijke aansprakelijkheid op grond
sur cette disposition peut être mise en oeuvre, même si les van die bepaling is mogelijk, ook indien de wettelijke en
administratieve regelingen strikt worden nageleefd.
prescriptions légales et administratives sont strictement respectées. B.4. Het opleggen van een algemene zorgvuldigheidsplicht zoals vervat
B.4. L'imposition d'un devoir général de prévoyance, tel qu'il est in de in het geding zijnde bepalingen draagt bij tot de
prévu par les dispositions en cause, contribue à réaliser le droit à verwezenlijking van het recht op de bescherming van een gezond
la protection d'un environnement sain, consacré par l'article 23 de la leefmilieu, dat door artikel 23 van de Grondwet wordt gewaarborgd. Dit
Constitution. Il n'empêche que si le non-respect de cette obligation neemt niet weg dat, indien de niet-naleving van die verplichting
fait l'objet d'une sanction pénale, celle-ci doit satisfaire aux strafrechtelijk wordt gestraft, ze moet voldoen aan de eisen van het
exigences du principe de légalité en matière pénale. wettigheidsbeginsel in strafzaken.
B.5.1. En attribuant au pouvoir législatif la compétence, d'une part, B.5.1. Door aan de wetgevende macht de bevoegdheid te verlenen,
de déterminer dans quels cas et sous quelle forme des poursuites enerzijds, om te bepalen in welke gevallen en in welke vorm
pénales sont possibles et, d'autre part, d'adopter la loi en vertu de strafvervolging mogelijk is en, anderzijds, om een wet aan te nemen op
laquelle une peine peut être établie et appliquée, les articles 12, grond waarvan een straf kan worden bepaald en toegepast, waarborgen de
alinéa 2, et 14 de la Constitution garantissent à tout citoyen artikelen 12, tweede lid, en 14 van de Grondwet aan elke burger dat
qu'aucun comportement ne sera punissable et qu'aucune peine ne sera geen enkele gedraging strafbaar zal worden gesteld en geen enkele
infligée qu'en vertu de règles adoptées par une assemblée délibérante, straf zal worden opgelegd dan krachtens regels aangenomen door een
démocratiquement élue. democratisch verkozen beraadslagende vergadering.
B.5.2. Le principe de légalité en matière pénale procède en outre de B.5.2. Het wettigheidsbeginsel in strafzaken gaat bovendien uit van de
l'idée que la loi pénale doit être formulée en des termes qui permettent à chacun de savoir, au moment où il adopte un comportement, si celui-ci est ou non punissable. Il exige que le législateur indique, en des termes suffisamment précis, clairs et offrant la sécurité juridique, quels faits sont sanctionnés, afin, d'une part, que celui qui adopte un comportement puisse évaluer préalablement, de manière satisfaisante, quelle sera la conséquence pénale de ce comportement et afin, d'autre part, que ne soit pas laissé au juge un trop grand pouvoir d'appréciation. B.5.3. Toutefois, le principe de légalité en matière pénale n'empêche pas que la loi attribue un pouvoir d'appréciation au juge. Il faut en idee dat de strafwet moet worden geformuleerd in bewoordingen op grond waarvan eenieder, op het ogenblik waarop hij een gedrag aanneemt, kan uitmaken of dat gedrag al dan niet strafbaar is. Het eist dat de wetgever in voldoende nauwkeurige, duidelijke en rechtszekerheid biedende bewoordingen bepaalt welke feiten strafbaar worden gesteld, zodat, enerzijds, degene die een gedrag aanneemt, vooraf op afdoende wijze kan inschatten wat het strafrechtelijke gevolg van dat gedrag kan zijn en, anderzijds, aan de rechter geen al te grote beoordelingsvrijheid wordt gelaten. B.5.3. Het wettigheidsbeginsel in strafzaken staat evenwel niet eraan in de weg dat de wet aan de rechter een beoordelingsbevoegdheid toekent. Er dient immers rekening te worden gehouden met het algemene
effet tenir compte du caractère de généralité des lois, de la karakter van de wetten, de uiteenlopende situaties waarop zij van
diversité des situations auxquelles elles s'appliquent et de toepassing zijn en de evolutie van de gedragingen die zij bestraffen.
l'évolution des comportements qu'elles répriment. Aan het vereiste dat een misdrijf duidelijk moet worden omschreven in
La condition qu'une infraction doit être clairement définie par la loi de wet, is voldaan wanneer de rechtzoekende, op basis van de
se trouve remplie lorsque le justiciable peut savoir, à partir du bewoordingen van de relevante bepaling, en in voorkomend geval, met
libellé de la disposition pertinente et, le cas échéant, à l'aide de behulp van de interpretatie daarvan door de rechtscolleges, kan weten
son interprétation par les juridictions, quels actes et omissions welke handelingen en welke verzuimen zijn strafrechtelijke
engagent sa responsabilité pénale. aansprakelijkheid meebrengen.
B.5.4. Ce n'est que dans le cadre de l'examen d'une disposition pénale B.5.4. Het is slechts bij het onderzoek van een specifieke
spécifique qu'il est possible de déterminer, compte tenu des éléments strafbepaling dat het mogelijk is om, rekening houdend met de
propres aux infractions qu'elle entend sanctionner, si les termes elementen eigen aan de misdrijven die zij wil bestraffen, te bepalen
employés par le législateur sont à ce point imprécis qu'ils of de door de wetgever gehanteerde bewoordingen zo vaag zijn dat ze
violeraient le principe de légalité consacré par l'article 12, alinéa het door artikel 12, tweede lid, van de Grondwet gewaarborgde
2, de la Constitution. wettigheidsbeginsel zouden schenden.
B.6.1. Selon l'article 22, alinéa 2, du décret relatif au permis B.6.1. Volgens artikel 22, tweede lid, van het
d'environnement, l'exploitant d'un établissement doit, « milieuvergunningsdecreet moet de exploitant van een inrichting, «
indépendamment de l'autorisation délivrée, toujours prendre les ongeacht de verleende vergunning, [...] steeds de nodige maatregelen
mesures nécessaires pour éviter dommages, nuisances et accidents treffen om schade, hinder en zware ongevallen te voorkomen en, om bij
graves et limiter dans la mesure du possible, en cas d'accident, les ongeval, de gevolgen ervan voor de mens en het leefmilieu zo beperkt
effets pour l'homme et l'environnement ». mogelijk te houden ».
B.6.2. Le législateur décrétal peut, sans violer le principe de B.6.2. De decreetgever kan, zonder het wettigheidsbeginsel te
légalité, charger le juge d'apprécier le degré de gravité à partir schenden, de rechter ermee belasten de graad van ernst te beoordelen
vanaf welke een gedraging strafbaar is. De rechter zal, in de
duquel un comportement est punissable. Le juge pourra, dans l'exercice uitoefening van zijn beoordelingsbevoegdheid, rekening kunnen houden
de son pouvoir d'appréciation, tenir compte des indications fournies met de aanwijzingen vermeld in de regels in verband met de
dans les règles relatives aux obligations de l'exploitant qui sont verplichtingen van de exploitant, die worden gepreciseerd in de
détaillées dans les arrêtés d'exécution du décret relatif au permis uitvoeringsbesluiten van het milieuvergunningsdecreet, meer bepaald in
d'environnement, plus précisément à l'article 1er, 24°, de l'arrêté du artikel 1, 24°, van het besluit van de Vlaamse Regering van 6 februari
Gouvernement flamand du 6 février 1991 « fixant le règlement flamand 1991 houdende vaststelling van het Vlaams reglement betreffende de
relatif à l'autorisation écologique ». milieuvergunning.
B.6.3. Les notions de « dommage » et de « nuisance » n'étant pas B.6.3. Vermits de begrippen « schade » en « hinder » in het
définies dans le décret relatif au permis d'environnement, il faut, milieuvergunningsdecreet niet worden gedefinieerd, dient men om de
pour déterminer le contenu de ces notions, se référer à leur sens inhoud ervan te bepalen, zich te richten naar de gangbare betekenis
courant. ervan.
B.6.4. En outre, il ressort de la jurisprudence, en particulier de B.6.4 Bovendien blijkt uit de rechtspraak, inzonderheid van het Hof
celle de la Cour d'appel de Gand - qui est la juridiction a quo dans van Beroep te Gent - het verwijzende rechtscollege in de zaak nr.
4164, waarvan een arrest het voorwerp uitmaakt van een voorziening bij
l'affaire n° 4164 et dont un arrêt a fait l'objet d'un pourvoi devant het Hof van Cassatie, dat een prejudiciële vraag heeft gesteld in de
la Cour de cassation qui interroge la Cour dans l'affaire n° 4195 - zaak nr. 4195 - dat niet elke schade of hinder de strafrechtelijke
que tout dommage ou toute nuisance ne saurait mettre en cause la
responsabilité pénale des contrevenants. En effet, selon cette aansprakelijkheid van de overtreders in het gedrang kan brengen. In
jurisprudence, l'article 22, alinéa 2, premier membre de phrase, du die rechtspraak wordt immers geoordeeld dat artikel 22, tweede lid,
décret relatif au permis d'environnement impose un devoir général de eerste zinsdeel, van het milieuvergunningsdecreet een algemene
prévoyance dans l'exploitation en vue d'éviter, s'agissant de zorgvuldigheidsplicht oplegt bij de uitbating met het oog op, wat de
l'environnement, une nuisance anormale, c'est-à-dire une nuisance qui omgeving betreft, het vermijden van abnormale hinder, dit is hinder
sort des limites de ce que doit accepter un homme raisonnable dans les die niet valt binnen de grenzen van wat een redelijk mens in dezelfde
mêmes circonstances, en tant que nuisance normale due à sa situation omstandigheden dient te aanvaarden, als normale hinder ten gevolge van
par rapport à l'établissement à l'origine de la nuisance. de ligging ten opzichte van de inrichting die aan de oorsprong van die
Cette interprétation se fonde sur le raisonnement suivant : hinder ligt. Die interpretatie steunt op volgende redengeving :
« Dans le contexte du système des permis, comprenant des « In de context van het vergunningssysteem, met niet ingedeelde
établissements non classés et des établissements considérés comme
incommodes classés dans trois classes en fonction du degré selon inrichtingen en als hinderlijk beschouwde inrichtingen ingedeeld in
lequel ils sont censés être polluants pour l'homme et l'environnement, drie klassen naar gelang de graad waarin zij geacht worden belastend
mis en oeuvre par le législateur décrétal dans le décret relatif au te zijn voor de mens en het leefmilieu door de decreetgever in het
permis d'environnement, il faut, en effet, admettre qu'il ne peut Milieuvergunningsdecreet tot stand gebracht, moet immers worden
s'agir en l'occurrence de toute nuisance, si mineure soit-elle le cas aanvaard dat het hierbij niet kan gaan om elke hinder, hoe gering
échéant. Entre les propriétés se situant dans un certain desgevallend ook. Tussen eigendommen in een bepaalde omgeving bestaat
environnement, il existe, par ailleurs, une sorte d'équilibre en vertu verder een soort evenwicht waarbij elke eigenaar of gebruiker van een
duquel chaque propriétaire ou usager d'une propriété doit tolérer une eigendom een zekere hinder moet dulden die nu eenmaal eigen is aan het
certaine nuisance propre à la vie en commun, a fortiori lorsqu'il est samenleven, a fortiori wanneer hierbij sprake is van de uitbating van
question en l'occurrence de l'exploitation d'une entreprise » (Gand, 15 septembre 2006). een bedrijf » (Gent, 15 september 2006).
B.7.1. L'article 22, alinéa 2, du décret relatif au permis B.7.1. Artikel 22, tweede lid, van het milieuvergunningsdecreet
d'environnement dispose que l'exploitant doit « prendre les mesures bepaalt verder dat de exploitant « de nodige maatregelen » moet nemen
nécessaires » afin d'éviter les dommages, nuisances et accidents om schade, hinder en zware ongevallen te voorkomen en bij ongeval de
graves et, en cas d'accident, « limiter dans la mesure du possible » gevolgen ervan voor de mens en het leefmilieu « zo beperkt mogelijk te
les effets pour l'homme et l'environnement. houden ».
B.7.2. De manière similaire, l'article 13, § 1er, du décret relatif B.7.2. In soortgelijke zin verplicht artikel 13, § 1, van het
aux déchets oblige la personne physique ou morale qui gère ou élimine afvalstoffendecreet de natuurlijke persoon of rechtspersoon die
des déchets à « prendre toutes les mesures qu'on peut raisonnablement afvalstoffen beheert of verwijdert « alle maatregelen te nemen die
[lui] demander pour prévenir ou réduire autant que possible les redelijkerwijs van hem kunnen worden gevraagd om gevaar voor de
risques pour la santé de l'homme et pour l'environnement ». gezondheid van de mens of voor het leefmilieu [...] te voorkomen of
B.7.3. Le devoir de prévoyance ainsi imposé ne se limite pas au strict zoveel mogelijk te beperken ».
respect des prescriptions légales et administratives; il est général B.7.3. De aldus opgelegde zorgvuldigheidsplicht is niet beperkt tot
et englobe ainsi toute mesure de prévoyance ou de précaution. het strikt naleven van de wettelijke en administratieve voorschriften,
B.8. La nature des intérêts à protéger, en particulier la santé de zij is algemeen en omvat aldus elke maatregel van voorzichtigheid of
l'homme et l'environnement, peut inciter le législateur décrétal à les voorzorg. B.8. De aard van de te beschermen rechtsgoederen, met name de
protéger de manière maximale. Eu égard à la complexité de la gezondheid van de mens en het leefmilieu, kunnen de decreetgever ertoe
problématique de l'environnement, certaines prescriptions légales aanzetten deze maximaal te beschermen. Door de complexiteit van de
spécifiques et conditions d'octroi d'un permis ne sont toutefois pas milieuproblematiek kunnen specifieke wettelijke voorschriften en
toujours suffisantes pour garantir une protection adéquate, étant vergunningsvoorwaarden evenwel niet steeds een adequate bescherming
donné que des dangers, que ni l'autorité ni le titulaire du permis waarborgen aangezien voor de overheid of de vergunningshouder op het
n'étaient en mesure de prévoir au moment de l'octroi du permis, ogenblik van de afgifte van de vergunning zich steeds niet voorziene
peuvent toujours surgir et que l'évolution permanente des techniques gevaren kunnen voordoen en de voortschrijdende technische ontwikkeling
ne permet pas de préciser toutes les mesures à prendre. het niet mogelijk maakt alle te nemen maatregelen te preciseren.
B.9.1. En vue d'apprécier cette obligation à la lumière du principe de B.9.1. Bij de beoordeling van die verplichting in het licht van het
légalité en matière pénale, il faut avoir à l'esprit qu'elle s'adresse wettigheidsbeginsel in strafzaken moet voor ogen worden gehouden dat
à des professionnels qui disposent ou peuvent disposer d'une bonne ze gericht is tot personen die beroepsmatig handelen en over goede
information quant à l'opportunité de leurs comportements, de sorte que informatie beschikken of kunnen beschikken ten aanzien van de
l'on peut attendre de leur part qu'ils fassent preuve, en toute wenselijkheid van hun gedragingen, zodat mag worden verwacht dat ze
circonstance, de la vigilance nécessaire pour mesurer les dangers steeds de nodige waakzaamheid aan de dag leggen bij het onderkennen
qu'implique l'exploitation de leur entreprise. van de gevaren die de exploitatie van hun onderneming met zich brengt.
B.9.2. En outre, le devoir général de prévoyance qui leur est imposé B.9.2. Bovendien staat de hun opgelegde algemene zorgvuldigheidsplicht
n'est pas une obligation isolée. Elle relève d'une réglementation niet op zich maar maakt zij deel uit van een bredere wettelijke en
légale et administrative plus large, dans laquelle les obligations de administratieve regeling waarin de verplichtingen van de exploitant
l'exploitant sont définies avec précision et qui donne un cadre nauwkeurig zijn omschreven en waardoor aan die algemene
concret à ce devoir général de prévoyance. B.10.1. Toute atteinte ou toute menace d'atteinte à la santé de l'homme ou à l'environnement ne met pas en cause la responsabilité pénale des intéressés. En effet, pour qu'il soit question d'une infraction, il faut non seulement un élément matériel, mais également un élément moral qui consiste, en l'espèce, en un défaut de précaution ou de prévoyance. B.10.2. Les destinataires des dispositions en cause doivent prendre les mesures que prendrait toute personne normalement prévoyante et prudente qui se trouve dans les mêmes circonstances. B.10.3. Pour déterminer si les intéressés ont manqué à leur devoir général de prévoyance, il y a lieu d'apprécier les circonstances, ce que devra examiner concrètement le juge, éventuellement à l'aide d'avis donnés par des experts, et en tenant compte, selon les cas, des meilleures techniques disponibles ou de celles qui n'impliquent pas de coûts excessifs. Ce n'est que lorsqu'il n'a pas été pris suffisamment de mesures que l'élément moral est établi et qu'une sanction peut être prise. zorgvuldigheidsplicht een concrete omkadering wordt gegeven. B.10.1. Niet elke aantasting of dreigende aantasting van de menselijke gezondheid of van het milieu brengt de strafrechtelijke aansprakelijkheid van de betrokkenen in het geding. Voor het bestaan van een misdrijf is immers niet enkel een materieel element maar ook een moreel element vereist, dat te dezen bestaat in een gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg. B.10.2. Degenen tot wie de in het geding zijnde bepalingen zijn gericht, moeten maatregelen nemen zoals het een normaal zorgvuldige en vooruitziende persoon die zich in dezelfde omstandigheden bevindt, betaamt. B.10.3. Of de betrokkenen aan de algemene zorgvuldigheidsplicht zijn tekortgeschoten, hangt af van hun persoonlijke omstandigheden en zal door de rechter in concreto moeten worden beoordeeld, in voorkomend geval met behulp van adviezen van deskundigen, en rekening houdend met, naar gelang van het geval, de best beschikbare technieken of die welke geen overmatig hoge kosten veroorzaken. Enkel wanneer onvoldoende maatregelen werden genomen, staat het morele element vast en kan een strafsanctie worden opgelegd.
B.11.1. Les articles 22, alinéa 2, et 39 du décret relatif au permis B.11.1. De artikelen 22, tweede lid, en 39 van het
d'environnement et les articles 13, § 1er, et 56, 1°, du décret milieuvergunningsdecreet en de artikelen 13, § 1, en 56, 1°, van het
relatif aux déchets permettent donc, pour ceux auxquels s'appliquent afvalstoffendecreet laten derhalve toe, voor hen op wie die
ces dispositions pénales, de déterminer les faits et omissions qui strafbepalingen toepasselijk zijn, de feiten en nalatigheden te kennen
emportent leur responsabilité pénale. die hun strafrechtelijke aansprakelijkheid meebrengen.
B.11.2. Il résulte de ce qui précède que les dispositions en cause ne B.11.2. Uit wat voorafgaat volgt dat de in het geding zijnde
portent pas atteinte au principe de légalité en matière pénale. bepalingen geen afbreuk doen aan het wettigheidsbeginsel in strafzaken.
B.12. Les questions préjudicielles appellent une réponse négative. B.12. De prejudiciële vragen dienen ontkennend te worden beantwoord.
Quant à la troisième question préjudicielle dans l'affaire n° 4164 Over de derde prejudiciële vraag in de zaak nr. 4164
B.13. Le juge a quo demande à la Cour si les articles 1382, 1383 et B.13. De verwijzende rechter vraagt het Hof of de artikelen 1382, 1383
en 1251, 3°, van het Burgerlijk Wetboek een schending inhouden van de
1251, 3°, du Code civil violent les articles 10 et 11 de la artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre zij ertoe leiden dat
Constitution en ce qu'ils ont pour effet que les organes des sociétés vennootschapsorganen volledig aansprakelijk zijn voor een
sont entièrement responsables d'un acte illicite commis dans le cadre
des activités de la personne morale et que cette dernière peut exercer onrechtmatige daad begaan in de bedieningshandelingen van de
contre eux un droit de recours intégral alors que l'article 18 de la rechtspersoon en deze laatste een volledig regresrecht heeft, terwijl
loi sur les contrats de travail du 3 juillet 1978 et l'article 2 de la artikel 18 van de arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978 en artikel
loi du 10 février 2003 « relative à la responsabilité des et pour les 2 van de wet van 10 februari 2003 « betreffende de aansprakelijkheid
membres du personnel au service des personnes publiques » dont la van en voor personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen »
situation est réglée statutairement ne rendent responsables les wier toestand statutair is geregeld, de werknemers of ambtenaren
travailleurs salariés ou les fonctionnaires, directement ou par action slechts aansprakelijk stellen, rechtstreeks of bij regres, in geval
récursoire, qu'en cas de dol, de faute lourde ou de faute légère van bedrog, zware schuld of eerder dan toevallig voorkomende lichte
présentant un caractère habituel plutôt qu'accidentel. schuld. B.14.1. Een vennootschapsorgaan kan zich op de
B.14.1. L'organe d'une société peut invoquer la limitation de aansprakelijkheidsbeperking van artikel 18 van de
responsabilité de l'article 18 de la loi du 3 juillet 1978 sur les arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978 beroepen wanneer het
contrats de travail lorsqu'il est tenu pour responsable d'un acte aansprakelijk wordt gesteld voor een handeling gesteld als werknemer.
commis en tant que travailleur salarié. Le cumul d'un mandat Een cumulatie tussen een bestuursmandaat en een arbeidsovereenkomst is
d'administrateur et d'un contrat de travail est possible si l'administrateur se trouve effectivement sous l'autorité d'un organe de la société et s'il s'agit d'une fonction de travailleur salarié distincte de son mandat d'administrateur. B.14.2. La fonction d'administrateur elle-même ne peut être exercée dans un lien d'autorité et donc dans le cadre d'un contrat de travail et, pour les fautes que commettrait l'administrateur, la limitation de responsabilité de l'article 18 de la loi du 3 juillet 1978 sur les contrats de travail ne peut être invoquée. L'absence d'un lien d'autorité offre dans cette hypothèse une justification objective et raisonnable à la différence de traitement par rapport aux travailleurs salariés et aux fonctionnaires qui sont immers mogelijk, in zoverre de bestuurder effectief onder het gezag van een vennootschapsorgaan staat en het gaat om een van zijn bestuursmandaat onderscheiden functie van werknemer. B.14.2. De functie zelf van bestuurder kan niet onder gezag, en dus niet in het kader van een arbeidsovereenkomst, worden uitgeoefend en voor de fouten die hij begaat kan geen beroep worden gedaan op de aansprakelijkheidsbeperking van artikel 18 van de voormelde arbeidsovereenkomstenwet. De afwezigheid van een gezagsverhouding biedt in dat geval een objectieve en redelijke verantwoording voor het verschil in
dans un tel lien et qui bénéficient de la limitation de responsabilité behandeling met werknemers en met ambtenaren die de
de l'article 18 de la loi précitée sur les contrats de travail et de aansprakelijkheidsbeperking genieten die is vervat in artikel 18 van
l'article 2 de la loi précitée du 10 février 2003. de arbeidsovereenkomstenwet en in artikel 2 van de voormelde wet van
10 februari 2003, en die zich in een dergelijke verhouding bevinden.
B.15. La question préjudicielle appelle une réponse négative. B.15. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
- Les articles 22, alinéa 2, et 39 du décret de la Région flamande du - De artikelen 22, tweede lid, en 39 van het decreet van het Vlaamse
28 juin 1985 « relatif à l'autorisation anti-pollution » ne violent Gewest van 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning schenden niet
pas les articles 12 et 14 de la Constitution, combinés ou non avec de artikelen 12 en 14 van de Grondwet, al dan niet in samenhang
l'article 7 de la Convention européenne des droits de l'homme et avec gelezen met artikel 7 van het Europees Verdrag voor de rechten van de
l'article 15 du Pacte international relatif aux droits civils et mens en artikel 15 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten
politiques. en politieke rechten.
- Les articles 13, § 1er, et 56, 1°, du décret de la Région flamande - De artikelen 13, § 1, en 56, 1°, van het decreet van het Vlaamse
du 2 juillet 1981 « relatif à la prévention et à la gestion des Gewest van 2 juli 1981 betreffende de voorkoming en het beheer van
déchets » ne violent pas les mêmes dispositions. afvalstoffen schenden dezelfde bepalingen niet.
- Les articles 1382, 1383 et 1251, 3°, du Code civil, en ce qu'ils - De artikelen 1382, 1383 en 1251, 3°, van het Burgerlijk Wetboek, in
sont applicables aux organes d'une société, ne violent pas les zoverre zij van toepassing zijn op vennootschapsorganen, schenden de
articles 10 et 11 de la Constitution. artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet.
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, à artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare
l'audience publique du 4 mars 2008. terechtzitting van 4 maart 2008.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
M. Bossuyt. M. Bossuyt.
^