Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 83/2023 van 25 mei 2023 Rolnummer 7793 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 347-1 van het oud Burgerlijk Wetboek, gesteld door de familie- en jeugdrechtbank van de Rechtbank van eerste aanleg Antwerpen Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, en de rechters(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 83/2023 van 25 mei 2023 Rolnummer 7793 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 347-1 van het oud Burgerlijk Wetboek, gesteld door de familie- en jeugdrechtbank van de Rechtbank van eerste aanleg Antwerpen Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, en de rechters(...) Extrait de l'arrêt n° 83/2023 du 25 mai 2023 Numéro du rôle : 7793 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 347-1 de l'ancien Code civil, posée par le tribunal de la famille et de la jeunesse du Tribunal de première instance La Cour constitutionnelle, composée des présidents L. Lavrysen et P. Nihoul, et des juges T. Gie(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 83/2023 van 25 mei 2023 Extrait de l'arrêt n° 83/2023 du 25 mai 2023
Rolnummer 7793 Numéro du rôle : 7793
In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 347-1 van het oud En cause : la question préjudicielle relative à l'article 347-1 de
Burgerlijk Wetboek, gesteld door de familie- en jeugdrechtbank van de l'ancien Code civil, posée par le tribunal de la famille et de la
Rechtbank van eerste aanleg Antwerpen, afdeling Antwerpen. jeunesse du Tribunal de première instance d'Anvers, division d'Anvers.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, en de composée des présidents L. Lavrysen et P. Nihoul, et des juges T.
rechters T. Giet, J. Moerman, M. Pâques, Y. Kherbache, T. Detienne, D. Giet, J. Moerman, M. Pâques, Y. Kherbache, T. Detienne, D. Pieters, S.
Pieters, S. de Bethune, E. Bribosia, W. Verrijdt en K. Jadin, de Bethune, E. Bribosia, W. Verrijdt et K. Jadin, assistée du greffier
bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter L. Lavrysen, P.-Y. Dutilleux, présidée par le président L. Lavrysen,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question préjudicielle et procédure
Bij vonnis van 1 april 2022, waarvan de expeditie ter griffie van het Par jugement du 1er avril 2022, dont l'expédition est parvenue au
Hof is ingekomen op 26 april 2022, heeft de familie- en jeugdrechtbank greffe de la Cour le 26 avril 2022, le tribunal de la famille et de la
van de Rechtbank van eerste aanleg Antwerpen, afdeling Antwerpen, een jeunesse du Tribunal de première instance d'Anvers, division d'Anvers,
prejudiciële vraag gesteld die bij beschikking van het Hof van 11 mei a posé une question préjudicielle qui, par ordonnance de la Cour du 11
2022 als volgt werd geherformuleerd : mai 2022, a été reformulée comme suit :
« Schendt artikel 347-1 van het oud Burgerlijk Wetboek de artikelen « L'article 347-1 de l'ancien Code civil viole-t-il les articles 10,
10, 11 en 22 van de Grondwet doordat het op discriminatoire wijze 11 et 22 de la Constitution en ce qu'il porte atteinte de manière
zowel ten aanzien van het kind, als de ouder en de kandidaat-adoptant discriminatoire, à l'égard de l'enfant comme à l'égard du parent et du
afbreuk doet aan het recht op eerbiediging van het privéleven en het candidat adoptant, au droit au respect de la vie privée et familiale,
gezinsleven, in zoverre die bepaling tot gevolg heeft dat een eerste en tant que cette disposition a pour effet qu'une première adoption
stiefouderadoptie een volgende (stiefouderadoptie) onmogelijk maakt, par un beau-parent rend impossible une adoption ultérieure (par un
en zij de juridische erkenning verhindert van een tweezijdig autre beau-parent) et en tant qu'elle empêche la reconnaissance
juridique d'une ` beau-parenté bilatérale ', sinon éventuellement par
stiefouderschap, tenzij eventueel via een verzoek van het openbaar le biais d'une demande du ministère public, reposant sur des motifs
ministerie, gesteund op gewichtige redenen ? ». graves ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
B.1.1. De prejudiciële vraag betreft artikel 347-1 van het oud B.1.1. La question préjudicielle porte sur l'article 347-1 de l'ancien
Burgerlijk Wetboek, zoals laatst gewijzigd bij artikel 6 van de wet Code civil, tel qu'il a été modifié en dernier lieu par l'article 6 de
van 20 februari 2017 « tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek, la loi du 20 février 2017 « modifiant le Code civil, en ce qui
betreffende de adoptie », dat bepaalt : concerne l'adoption », qui dispose :
« Een persoon die reeds is geadopteerd, ongeacht of het daarbij gaat « Une personne qui a déjà été adoptée, de manière simple ou plénière,
om een gewone dan wel om een volle adoptie, kan nogmaals worden
geadopteerd, zowel bij wijze van een gewone als, in geval van een peut être adoptée une nouvelle fois, de manière simple ou, s'il s'agit
kind, van een volle adoptie, indien alle voorwaarden gesteld voor het d'un enfant, de manière plénière, si toutes les conditions requises
totstandkomen van de nieuwe adoptie zijn vervuld en indien, ofwel : pour l'établissement de la nouvelle adoption sont remplies et que, soit :
1° de vorige adoptant of adoptanten overleden zijn; 1° l'adoptant ou les adoptants antérieurs sont décédés;
2° de vorige adoptie herzien is of de vorige gewone adoptie ten 2° l'adoption antérieure a été révisée ou l'adoption simple antérieure
aanzien van de adoptant of van de adoptanten herroepen is; a été révoquée à l'égard de l'adoptant ou des adoptants;
3° zeer gewichtige redenen bestaan die vereisen dat op verzoek van het 3° des motifs très graves commandent qu'une nouvelle adoption soit
openbaar ministerie een nieuwe adoptie wordt uitgesproken ». prononcée à la requête du ministère public ».
B.1.2. Met de prejudiciële vraag wenst het verwijzende rechtscollege B.1.2. Par la question préjudicielle, la juridiction a quo demande à
van het Hof te vernemen of artikel 347-1 van het oud Burgerlijk la Cour si l'article 347-1 de l'ancien Code civil viole les articles
Wetboek de artikelen 10, 11 en 22 van de Grondwet schendt, « doordat 10, 11 et 22 de la Constitution, « en ce qu'il porte atteinte de
het op discriminatoire wijze zowel ten aanzien van het kind, als de manière discriminatoire, à l'égard de l'enfant comme à l'égard du
ouder en de kandidaat-adoptant afbreuk doet aan het recht op parent et du candidat adoptant, au droit au respect de la vie privée
eerbiediging van het privéleven en het gezinsleven, in zoverre die et familiale, en tant que cette disposition a pour effet qu'une
bepaling tot gevolg heeft dat een eerste stiefouderadoptie een première adoption par un beau-parent rend impossible une adoption
volgende (stiefouderadoptie) onmogelijk maakt, en zij de juridische ultérieure (par un autre beau-parent) et en tant qu'elle empêche la
erkenning verhindert van een tweezijdig stiefouderschap, tenzij reconnaissance juridique d'une ` beau-parenté bilatérale ', sinon
eventueel via een verzoek van het openbaar ministerie, gesteund op éventuellement par le biais d'une demande du ministère public,
gewichtige redenen ». reposant sur des motifs graves ? ».
Aldus ondervraagt het verwijzende rechtscollege het Hof over het La juridiction a quo interroge donc la Cour sur la différence de
verschil in behandeling tussen, enerzijds, het kind, de ouder en de traitement entre, d'une part, l'enfant, le parent et le candidat
kandidaat-adoptant bij een eerste stiefouderadoptie en, anderzijds, adoptant lors d'une première adoption par un beau-parent et, d'autre
het kind, de ouder en de kandidaat-adoptant bij een navolgende part, l'enfant, le parent et le candidat adoptant lors d'une adoption
stiefouderadoptie, in zoverre enkel in het tweede geval de voorwaarden ultérieure par un autre beau-parent, en tant que les conditions de la
van de in het geding zijnde bepaling van toepassing zijn. disposition en cause ne s'appliquent que dans le second cas.
Voorts ondervraagt het verwijzende rechtscollege het Hof over de Ensuite, la juridiction a quo interroge la Cour sur l'impossibilité de
onmogelijkheid om middels twee opeenvolgende gewone adopties een reconnaître juridiquement une beau-parenté bilatérale par le biais de
tweezijdig stiefouderschap juridisch te erkennen. Die onmogelijkheid deux adoptions simples successives. Cette impossibilité résulte de la
is het gevolg van de gecombineerde lezing van de in het geding zijnde lecture combinée de la disposition en cause avec l'article 353-18,
bepaling met artikel 353-18, eerste lid, eerste zin, van het oud alinéa 1er, première phrase, de l'ancien Code civil, qui détermine les
Burgerlijk Wetboek, dat de gevolgen van een gewone adoptie bepaalt : effets d'une adoption simple :
« Wanneer overeenkomstig artikel 347-1, 3°, een gewone adoptie wordt « Lorsqu'une adoption simple est prononcée après une adoption simple
uitgesproken na een vorige gewone adoptie, houden de gevolgen van de antérieure par application de l'article 347-1, 3°, les effets de la
eerste adoptie, met uitzondering van de huwelijksbeletsels, van première adoption cessent de plein droit, à l'exception des
rechtswege op te gelden vanaf het tijdstip dat de gevolgen van de empêchements à mariage, à partir du moment où se produisent ceux de la
nieuwe adoptie van kracht worden ». nouvelle adoption ».
Artikel 353-18, eerste lid, eerste zin, van het oud Burgerlijk Wetboek Pour répondre à la question préjudicielle, il y a donc lieu de tenir
moet dan ook worden betrokken bij het antwoord op de prejudiciële compte de l'article 353-18, alinéa 1er, première phrase, de l'ancien
vraag. Code civil.
B.2.1. Uit de motieven van de verwijzingsbeslissing blijkt dat bij het B.2.1. Il ressort des motifs de la décision de renvoi qu'une demande
verwijzende rechtscollege een verzoek tot gewone adoptie is aanhangig d'adoption simple a été introduite auprès de la juridiction a quo par
gemaakt door de echtgenoot van de overleden moeder van de le conjoint de la mère décédée des candidats adoptés, qui a eu avec
kandidaat-geadopteerden, die gedurende 38 jaar met haar een relatie elle une relation pendant 38 ans et qui a participé à l'éducation des
heeft gehad en die de kandidaat-geadopteerden - die op het ogenblik van het verzoek tot adoptie meerderjarig waren - mee heeft opgevoed sedert ze vijf jaar, respectievelijk zeven jaar oud waren en een hechte band met hen heeft opgebouwd. De kandidaat-geadopteerden hebben evenwel reeds het voorwerp uitgemaakt van een gewone adoptie, tijdens hun meerderjarigheid, door de echtgenote van hun vader. Hieruit vloeit voort dat de thans voorgestelde gewone adoptie ten aanzien van hen een tweede gewone adoptie is. Het blijkt ook dat de kandidaat-geadopteerden een goede band onderhouden met de zoon van de kandidaat-adoptant uit een vorig huwelijk, evenals met hun vader en diens echtgenote, en dat niemand candidats adoptés - qui étaient majeurs au moment de la demande d'adoption - depuis qu'ils ont eu respectivement cinq ans et sept ans, et a tissé un lien durable avec eux. Les candidats adoptés ont toutefois déjà fait l'objet d'une adoption simple, alors qu'ils étaient majeurs, par l'épouse de leur père. Il en résulte que l'adoption simple actuellement projetée est, en ce qui les concerne, une deuxième adoption simple. Il s'avère également que les candidats adoptés entretiennent de bonnes relations avec le fils du candidat adoptant, né d'un précédent mariage, ainsi qu'avec leur père et son épouse, et que personne n'a
bezwaar heeft geuit tegen de nieuwe adoptie. émis d'objection à l'encontre de la nouvelle adoption.
B.2.2. Het Hof beperkt zijn onderzoek tot de situatie waarin de gewone B.2.2. La Cour limite son examen à la situation dans laquelle
adoptie van een meerderjarige persoon door de echtgenoot van een van l'adoption simple d'une personne majeure par le conjoint d'un des
zijn ouders wordt overwogen, terwijl die persoon reeds gedurende zijn parents est envisagée, alors que cette personne a déjà fait l'objet
meerderjarigheid het voorwerp heeft uitgemaakt van een gewone adoptie d'une adoption simple, alors qu'elle était majeure, par le conjoint de
door de echtgenoot van zijn andere ouder. son autre parent.
B.3.1. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet B.3.1. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas
uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de
wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et
berust en het redelijk verantwoord is. qu'elle soit raisonnablement justifiée.
Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant
rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la
en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van nature des principes en cause; le principe d'égalité et de
gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas
er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés
aangewende middelen en het beoogde doel. et le but visé.
B.3.2. Artikel 22 van de Grondwet bepaalt : B.3.2. L'article 22 de la Constitution dispose :
« Ieder heeft recht op eerbiediging van zijn privé-leven en zijn « Chacun a droit au respect de sa vie privée et familiale, sauf dans
gezinsleven, behoudens in de gevallen en onder de voorwaarden door de wet bepaald. les cas et conditions fixés par la loi.
De wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde regel waarborgen de La loi, le décret ou la règle visée à l'article 134 garantissent la
bescherming van dat recht ». protection de ce droit ».
B.4.1. De in het geding zijnde bepaling werd ingevoegd bij de wet van
24 april 2003 « tot hervorming van de adoptie » (hierna : de wet van 24 april 2003). B.4.1. La disposition en cause a été insérée par la loi du 24 avril 2003 « réformant l'adoption » (ci-après : la loi du 24 avril 2003).
Met de in het geding zijnde bepaling beoogde de wetgever een door het Par la disposition en cause, le législateur entendait remédier à une
inconstitutionnalité, constatée par la Cour dans son arrêt n° 117/2001
Hof bij zijn arrest nr. 117/2001 van 3 oktober 2001 du 3 octobre 2001 (ECLI:BE:GHCC:2001:ARR.117), résultant de l'ancien
(ECLI:BE:GHCC:2001:ARR.117) vastgestelde ongrondwettigheid in de régime de l'adoption. Par cet arrêt, la Cour a jugé :
vroegere adoptieregeling te remediëren. Bij dat arrest heeft het Hof
geoordeeld : « B.7. Door in de artikelen 346 en 368, § 3, van het Burgerlijk « B.7. En excluant, aux articles 346 et 368, § 3, du Code civil, les
Wetboek opeenvolgende adopties uit te sluiten, heeft de wetgever de adoptions successives, le législateur a voulu garantir la stabilité
stabiliteit van de verwantschapsbanden en de gezinsomgeving van de des liens de parenté et de l'entourage familial de l'adopté.
geadopteerde willen waarborgen.
Door in artikel 370, § 5, van hetzelfde Wetboek te bepalen dat de En prévoyant à l'article 370, § 5, du même Code que l'adoption
volle adoptie onherroepelijk is, heeft de wetgever de gelijkstelling plénière est irrévocable, le législateur a voulu l'assimiler au lien
met de gewone afstammingsband nagestreefd. De bepaling kan niet los de filiation ordinaire. La disposition ne saurait être dissociée de la
worden gezien van de regel volgens welke alle banden van het règle selon laquelle tous les liens de l'enfant adopté avec sa famille
geadopteerde kind met zijn oorspronkelijke familie worden verbroken en d'origine sont rompus et du risque qui en découle pour l'adopté, en
het daaruit voor de geadopteerde voortvloeiende risico, in geval van cas de révocation de l'adoption, de se retrouver totalement sans
herroeping van de adoptie, om geheel zonder familie te vallen. De famille. L'irrévocabilité de l'adoption plénière vise dès lors
onherroepelijkheid van de volle adoptie beoogt dus eveneens de également à la stabilité du statut de l'enfant adoptif.
stabiliteit van het statuut van het adoptieve kind. Les dispositions précitées sont donc en principe conformes à
Voormelde bepalingen zijn dus in beginsel in overeenstemming met de l'objectif poursuivi par le législateur, qui est de privilégier
doelstelling van de wetgever die inzake adoptie voorrang geeft aan het l'intérêt de l'enfant en matière d'adoption.
belang van het kind.
B.8. Evenwel, doordat zij ertoe leiden dat, behalve in geval van B.8. Toutefois, en ayant pour effet que, sauf en cas de décès du ou
overlijden van de adoptant of adoptanten, een reeds ten volle des adoptants, un enfant ayant déjà fait l'objet d'une adoption
geadopteerd kind in geen enkel geval kan worden geadopteerd, doen de plénière ne peut en aucun cas être adopté, les dispositions en cause
in het geding zijnde bepalingen onevenredige gevolgen ontstaan ten font naître des effets disproportionnés à l'égard des enfants adoptés
aanzien van de geadopteerde kinderen die definitief door hun adoptant qui ont été définitivement abandonnés par leur(s) adoptant(s).
of adoptanten zijn verlaten. In tegenstelling tot andere kinderen die Contrairement aux autres enfants qui sont abandonnés par leurs
door hun ouders zijn verlaten, wordt hun de kans ontnomen om opnieuw parents, ils se voient privés de la possibilité d'être à nouveau
op volwaardige wijze in een gezin te worden opgenomen ». intégrés à part entière dans une famille ».
B.4.2. In de parlementaire voorbereiding van de wet van 24 april 2003 B.4.2. Au cours des travaux préparatoires de la loi du 24 avril 2003,
werd met betrekking tot de in het geding zijnde bepaling het volgende il a été dit, en ce qui concerne la disposition en cause :
vermeld : « Hieruit volgt dat aangezien een eerste volle adoptie die is mislukt, « Il s'ensuit qu'en cas d'échec d'une première adoption plénière,
niet kan worden herroepen, gewacht moet worden totdat een of meer celle-ci étant irrévocable, il faut attendre le décès du ou des
vorige adoptanten overlijden vooraleer het kind opnieuw kan worden précédents adoptants avant que l'enfant puisse être à nouveau adopté
geadopteerd door de persoon of de personen die het hebben opgevangen. par la ou les personnes qui l'ont accueilli. Cette situation, déjà
Deze situatie is op zich ongezond maar vormt volgens sommige auteurs malsaine en soi, constituerait d'autre part, selon certains auteurs,
bovendien een discriminatie en schendt de artikelen 8 en 14 van het une discrimination violant les articles 8 et 14 combinés de la
Europese Verdrag van de rechten van de mens, (alsook van de artikelen Convention européenne des droits de l'homme (ainsi que les articles 10
10 en 11 van de Grondwet), aangezien zonder reden een onderscheid et 11 de la Constitution), dans la mesure où une distinction sans
wordt gemaakt tussen de reeds geadopteerde kinderen en de andere fondement serait faite entre les enfants ayant déjà été adoptés et les
[...]. autres [...].
Om dit probleem te verhelpen handhaaft het artikel de bestaande Pour remédier à cette situation, l'article maintient les possibilités
mogelijkheden en voert een nieuwe mogelijkheid in (er moet worden existantes et en crée une nouvelle (il convient de noter que le terme
opgemerkt dat hier met opzet de term ` kind ' wordt gebruikt om een ` enfant ' est ici employé à dessein, comme désignant une personne de
persoon beneden achttien jaar aan te wijzen) : een nieuwe adoptie is moins de dix-huit ans) : une nouvelle adoption est désormais permise,
voortaan mogelijk in geval van zeer gewichtige redenen, zelfs als de en cas de motifs très graves, alors même que les adoptants précédents
vorige adoptanten nog leven en de vorige adoptie niet is herzien of de sont encore vivants et que l'adoption antérieure n'a pas été révisée
vorige gewone adoptie niet is herroepen. Indien de eerste adoptie ou l'adoption simple antérieure, révoquée. Si la première adoption est
mislukt, kan een kind derhalve opnieuw worden geadopteerd ingeval un échec, l'enfant peut donc à nouveau être adopté si des personnes en
personen daartoe de wens hebben uitgedrukt. manifestent l'intention.
Adopties ` op proef ' kunnen vanzelfsprekend niet worden toegestaan : Il n'est bien entendu pas question de permettre ici les adoptions ` à
de nieuwe adoptie moet verantwoord zijn door ` zeer gewichtige redenen l'essai ' : il faut que des ` motifs très graves ' justifient la
'. Het verzoek moet in dat geval dan ook worden ingediend door het nouvelle adoption. Aussi la requête doit-elle, dans ce cas, être
openbaar ministerie dat zodoende met betrekking tot de wenselijkheid introduite par le ministère public, qui est à même, de la sorte,
van een nieuwe adoptie een eerste controle kan verrichten. De redenen d'exercer un premier contrôle quant à l'opportunité d'une nouvelle
hiervoor zijn die welke bij artikel 367, § 1, eerste lid, van het adoption. Les motifs que l'on vise sont ceux qui pouvaient justifier
Burgerlijk Wetboek als voorwaarden worden gesteld om de gewone adoptie la révocation de l'adoption simple sur base de l'article 367, § 1er,
te herroepen en die doorheen de tijd in de rechtspraak op heel alinéa 1er du Code civil, et qui ont été dégagés au fil des ans, de
beperkte wijze zijn toegepast. Algemeen gaat het om foute handelingen façon très restrictive, par la jurisprudence. Il s'agit d'une manière
of gedragingen van een van de partijen, zware omstandigheden zoals de générale d'actes ou de comportements fautifs de l'une des parties, ou
psychologische onmogelijkheid samen te leven of de totale mislukking de circonstances éprouvantes telles que l'impossibilité psychologique
van de educatieve relatie [...]. Bij wijze van voorbeeld kan gewag de vivre en commun ou l'échec complet de la relation éducative [...].
worden gemaakt van de totale onverschilligheid waarvan de geadopteerde A titre d'exemples, peuvent être cités l'indifférence totale de
ten aanzien van de adoptant gedurende een zeer lange periode blijk l'adopté envers l'adoptant pendant une très longue période, des faits
geeft, zedenfeiten die de adoptant op de geadopteerde heeft gepleegd, de moeurs commis par l'adoptant sur l'adopté, le refus de l'adoptant
de weigering van de adoptant in te staan voor het onderhoud van de geadopteerde, ... [...]. d'assurer l'entretien de l'adopté, ... [...].
Er kan worden aangevoerd dat hier nog sprake is van een discriminatie L'on pourrait objecter qu'il y a encore ici une discrimination entre
tussen de ` biologische ' kinderen en de adoptie-kinderen aangezien les enfants ` biologiques ' et les enfants adoptifs dans la mesure où
deze laatsten slechts geadopteerd kunnen worden indien zeer gewichtige ces derniers ne pourraient être adoptés que lorsque des motifs très
redenen zulks verantwoorden. Maar deze zogenaamde discriminatie vloeit graves le justifient. Au contraire, cette prétendue discrimination
voort uit een billijke doelstelling die erin bestaat misbruiken en s'appuie sur un objectif raisonnable qui est d'éviter les abus et les
adopties op proef te voorkomen. adoptions à l'essai.
Het artikel houdt bovendien rekening met de mogelijkheid tot adoptie Par ailleurs, l'article tient compte de la possibilité d'adopter pour
door bepaalde samenwonenden. certains cohabitants.
De punten 1°, 2° en 3° vormen vanzelfsprekend alternatieve en geen Les 1°, 2° et 3° sont bien entendu des conditions alternatives et non
cumulatieve voorwaarden. Overigens moeten alle vereiste voorwaarden cumulatives. Par ailleurs, il est clair que toutes les conditions
voor de nieuwe adoptie vervuld zijn. requises pour la nouvelle adoption devront être remplies.
In de punten 1° en 2° verstaat men onder ` adoptanten ' de vorige Aux 1° et 2°, on entend par ` les adoptants ' les époux ou cohabitants
echtgenoten of samenwonende adoptanten. adoptants antérieurs.
Naast met de herroeping van de gewone adoptie houdt het artikel L'article prend également en compte, à côté de la révocation de
rekening met de hypothese van een herziening van de vorige adoptie l'adoption simple, l'hypothèse d'une révision de l'adoption antérieure
(mogelijkheid ingevoerd door het ontwerp-artikel 351 van het (possibilité introduite par l'article 351 en projet du Code civil) »
Burgerlijk Wetboek) » (Parl. St., Kamer, 2000-2001, DOC 50-1366/001 en (Doc. parl., Chambre, 2000-2001, DOC 50-1366/001 et DOC 50-1367/001,
DOC 50-1367/001, pp. 22-23). pp. 22-23).
B.4.3. Bij de wet van 20 februari 2017 « tot wijziging van het B.4.3. Par la loi du 20 février 2017 « modifiant le Code civil, en ce
Burgerlijk Wetboek, betreffende de adoptie » heeft de wetgever in qui concerne l'adoption », le législateur a, à l'article 347-1 de
artikel 347-1 van het oud Burgerlijk Wetboek de mogelijkheid om l'ancien Code civil, étendu aux personnes majeures la possibilité
nogmaals te worden geadopteerd uitgebreid tot meerderjarige personen, d'être adoptées une nouvelle fois, et ce à la suite de l'arrêt n°
zulks in navolging van het arrest nr. 116/2016 van 22 september 2016 116/2016 du 22 septembre 2016 (ECLI:BE:GHCC:2016:ARR.116), par lequel
(ECLI:BE:GHCC:2016:ARR.116), waarbij het Hof de niet-toepassing van la Cour a jugé que la non-application de cette disposition à des
die bepaling op meerderjarige personen ongrondwettig heeft bevonden. personnes majeures était inconstitutionnelle.
B.4.4. Hoewel de wetgever, in navolging van het voormelde arrest van B.4.4. Bien que, par suite de l'arrêt de la Cour n° 117/2001, précité,
het Hof nr. 117/2001 van 3 oktober 2001, de mogelijkheid om over te du 3 octobre 2001, le législateur souhaitât étendre la possibilité de
gaan tot een nieuwe adoptie, wou verruimen, wenste hij tegelijkertijd procéder à une nouvelle adoption, il a en même temps voulu limiter
die mogelijkheid binnen de perken te houden, teneinde « adopties op cette possibilité, afin d'éviter les « adoptions à l'essai » et
proef » en andere misbruiken te voorkomen. Aldus beoogde hij ook de d'autres abus. Il voulait ainsi également garantir la stabilité des
stabiliteit van de verwantschapsbanden en de gezinsomgeving van de liens de parenté et de l'entourage familial de l'adopté. Cet objectif
geadopteerde te waarborgen. Die doelstelling is legitiem. est légitime.
B.5. Het in het geding zijnde verschil in behandeling berust op een B.5. La différence de traitement en cause repose sur un critère
objectief criterium, namelijk de vraag of het een eerste, dan wel een objectif, qui est de savoir s'il s'agit d'une première adoption ou
navolgende adoptie betreft. d'une adoption ultérieure.
Het Hof dient nog na te gaan of het verschil in behandeling redelijk La Cour doit encore examiner si la différence de traitement est
verantwoord is, gelet op de door de wetgever nagestreefde raisonnablement justifiée, compte tenu des objectifs poursuivis par le
doelstellingen. législateur.
B.6.1. Er dient rekening te worden gehouden met het feit dat noch voor B.6.1. Il y a lieu d'avoir égard au fait qu'il n'existe de droit à
het kind, noch voor de biologische ouders, noch voor de l'adoption ni pour l'enfant, ni pour les parents biologiques, ni pour
kandidaat-adoptant een recht op adoptie bestaat (EHRM, 26 februari le candidat-adoptant (CEDH, 26 février 2002, Fretté c. France,
2002, Fretté t. Frankrijk, ECLI:CE:ECHR:2002:0226JUD003651597; 27 ECLI:CE:ECHR:2002:0226JUD003651597; 27 avril 2010, Moretti et
april 2010, Moretti en Benedetti t. Italië, ECLI:CE:ECHR:2010:0427JUD001631807). Benedetti c. Italie, ECLI:CE:ECHR:2010:0427JUD001631807).
B.6.2. De in het geding zijnde bepaling verbiedt niet dat een B.6.2. La disposition en cause n'interdit pas une nouvelle adoption
geadopteerd kind tijdens het leven van de adoptant opnieuw wordt d'un enfant adoptif du vivant de l'adoptant.
geadopteerd. Krachtens artikel 347-1, 2°, van het oud Burgerlijk Wetboek, staat de En vertu de l'article 347-1, 2°, de l'ancien Code civil, une nouvelle
mogelijkheid van een nieuwe adoptie open, wanneer de vorige adoptie adoption est possible lorsque l'adoption antérieure a été révisée ou
werd herzien of herroepen. Tevens staat het krachtens artikel 347-1, révoquée. Par ailleurs, en vertu de l'article 347-1, 3°, de l'ancien
3°, van het oud Burgerlijk Wetboek aan het openbaar ministerie om een Code civil, il appartient au ministère public de requérir une nouvelle
nieuwe adoptie te vorderen indien zeer gewichtige redenen zulks adoption lorsque des motifs très graves le commandent.
vereisen. B.6.3. Krachtens artikel 351 van het oud Burgerlijk Wetboek kan een B.6.3. En vertu de l'article 351 de l'ancien Code civil, une adoption
adoptie slechts worden herzien wanneer zij haar grondslag vindt in een ne peut être révisée que lorsqu'elle trouve son fondement dans un
misdrijf, namelijk in de ontvoering van, de verkoop van of de handel délit, à savoir l'enlèvement, la vente ou la traite d'enfants.
in kinderen. Krachtens artikel 354-1 van het oud Burgerlijk Wetboek kan de En vertu de l'article 354-1 de l'ancien Code civil, la révocation de
herroeping van de gewone adoptie om zeer gewichtige redenen worden l'adoption simple peut, pour des motifs très graves, être prononcée à
uitgesproken op verzoek van de adoptant, van de adoptanten of van een la demande de l'adoptant, des adoptants ou de l'un d'eux, de l'adopté
van hen, van de geadopteerde of van de procureur des Konings. De volle ou du procureur du Roi. En vertu de l'article 356-4, l'adoption
adoptie is krachtens artikel 356-4 van hetzelfde Wetboek
onherroepelijk. plénière est irrévocable.
B.6.4. De vordering van een nieuwe adoptie in geval van « zeer B.6.4. La demande d'une nouvelle adoption en cas de « motifs très
gewichtige redenen » komt uitsluitend toe aan het openbaar ministerie. graves » incombe exclusivement au ministère public. Parmi ces motifs,
Als voorbeeld van dergelijke redenen werd in de parlementaire il a par exemple été fait référence, au cours des travaux
voorbereiding verwezen naar foutieve gedragingen vanwege de adoptant
of vanwege de geadopteerde, naar de psychologische onmogelijkheid om préparatoires, aux comportements fautifs de l'adoptant ou de l'adopté,
samen te leven, naar het mislukken van de opvoedkundige relatie en à l'impossibilité psychologique de vivre en commun, à l'échec de la
naar de weigering om in te staan voor de opvoeding van de geadopteerde relation éducative et au refus d'assurer l'entretien de l'adopté (Doc.
(Parl. St., Kamer, 2000-2001, DOC 50-1366/001 en 1367/001, pp. 22-23). parl., Chambre, 2000-2001, DOC 50-1366/001 et 1367/001, pp. 22-23).
In het bodemgeschil was het openbaar ministerie van oordeel dat,
ofschoon de algemene voorwaarden voor een adoptie vervuld waren, het Dans le cadre de l'instance soumise à la juridiction a quo, le
geen toepassing kon maken van artikel 347-1, 3°, van het oud ministère public avait estimé que, bien que les conditions générales
Burgerlijk Wetboek. Enkel objectief vaststaande buitengewone feiten prévues pour une adoption fussent remplies, il ne pouvait pas faire
die de handhaving van de eerste adoptieve relatie onmogelijk maken, application de l'article 347-1, 3°, de l'ancien Code civil. Seuls des
geven aanleiding tot het toestaan van nieuwe adopties. faits extraordinaires objectivement attestés qui rendent impossible le
B.7.1. Krachtens artikel 353-18, eerste lid, van het oud Burgerlijk maintien de la première relation adoptive justifient de nouvelles adoptions.
Wetboek, aangehaald in B.1.2, doet de nieuwe gewone adoptie de B.7.1. En vertu de l'article 353-18, alinéa 1er, de l'ancien Code
gevolgen van de eerdere gewone adoptie van rechtswege ophouden te civil, cité en B.1.2, la nouvelle adoption simple fait cesser de plein
gelden, met uitzondering van de huwelijksbeletsels. Het in het geding droit les effets de l'adoption simple antérieure, sauf en ce qui
zijnde artikel 347-1 van het oud Burgerlijk Wetboek beperkt de concerne les empêchements à mariage. L'article 347-1 de l'ancien Code
mogelijkheid van opeenvolgende gewone adopties tot de gevallen die civil en cause limite la possibilité d'adoptions simples successives
daarin worden vermeld. Die bepalingen zijn in beginsel redelijk aux cas qu'il mentionne. Ces dispositions sont en principe
verantwoord ten aanzien van het door de wetgever nagestreefde doel om raisonnablement justifiées au regard de l'objectif du législateur
de stabiliteit van de verwantschapsbanden en de gezinsomgeving van de d'assurer la stabilité des liens de parenté et de l'environnement
geadopteerde te waarborgen. familial de l'adopté.
B.7.2. Het Hof dient nog te beoordelen of de bestreden bepalingen, in de in B.2 omschreven omstandigheden, geen onevenredige gevolgen hebben. B.8.1. Aangezien de wetgever tot op heden geen statuut of rechtsfiguur heeft ingevoerd waardoor een stiefouder een eigen band met het kind van zijn echtgenoot tot stand kan brengen, biedt het instituut van de gewone adoptie de mogelijkheid voor de stiefouder om een aanvullende afstammingsband ten aanzien van het meerderjarige kind van zijn (al dan niet vooroverleden) echtgenoot tot stand te laten komen zonder afbreuk te doen aan de bestaande afstamming tussen dat kind en diens andere ouder. Een stiefouderadoptie wordt overigens door de wetgever gefaciliteerd, B.7.2. La Cour doit encore examiner si, dans les circonstances définies en B.2, les dispositions attaquées ne produisent pas des effets disproportionnés. B.8.1. Le législateur n'ayant jusqu'à présent pas créé de statut ou de figure juridique permettant à un beau-parent d'établir un lien propre avec l'enfant de son conjoint, l'institution de l'adoption simple offre au beau-parent la possibilité de faire naître un lien de filiation additionnel vis-à-vis de l'enfant majeur de son conjoint (prédécédé ou non), sans porter atteinte au lien de filiation existant entre cet enfant et son autre parent. Le législateur facilite d'ailleurs l'adoption par un beau-parent en
in zoverre voor die situatie is voorzien in een versoepeling van de prévoyant pour cette situation un assouplissement de la condition
leeftijdsvereiste voor de adoptant (minimum achttien jaar in plaats d'âge de l'adoptant (minimum de dix-huit ans au lieu de vingt-cinq
van vijfentwintig jaar) en een versoepeling van de vereiste inzake het ans), et un assouplissement du critère de l'écart d'âge entre
leeftijdsverschil tussen de adoptant en de geadopteerde (minimum tien l'adoptant et l'adopté (minimum dix ans au lieu de quinze ans)
jaar in plaats van vijftien jaar) (artikel 345, tweede lid, van het (article 345, alinéa 2, de l'ancien Code civil).
oud Burgerlijk Wetboek).
Een stiefouderadoptie dient voor het overige te voldoen aan de Une adoption par un beau-parent doit pour le surplus remplir les
algemene voorwaarden voor een adoptie, zoals het voorhanden zijn van conditions générales prévues pour une adoption, telles que l'existence
wettige redenen (artikel 344-1 van het oud Burgerlijk Wetboek). Die de justes motifs (article 344-1 de l'ancien Code civil). Cette
vereiste houdt in « dat de voorgenomen adoptie niet strijdig mag zijn condition « implique que l'adoption envisagée ne peut être contraire à
met de openbare orde noch met andere wettelijke bepalingen van l'ordre public ou à d'autres dispositions légales de droit impératif
dwingend recht en dat zij niet mag worden afgewend van haar eigenlijke et qu'elle ne peut être détournée de son véritable objectif » (Cass.,
doelstelling » (Cass. 14 januari 2013, C.11.0454.N, 14 janvier 2013, C.11.0454.N, ECLI:BE:CASS:2013:ARR.20130114.9). Dans
ECLI:BE:CASS:2013:ARR.20130114.9). Het Hof van Cassatie oordeelt le cadre de l'adoption d'une personne majeure par un beau-parent, la
inzake die voorwaarde, in het kader van een stiefouderadoptie van een Cour de cassation considère, à propos de cette condition, que le fait
meerderjarige, dat het feit dat de biologische ouder steeds zijn que le parent biologique, en sa qualité de parent, a toujours respecté
ouderlijke verplichtingen is nagekomen en hij als ouder geen ses obligations et n'a commis aucune faute grave n'empêche pas que
zwaarwichtige fouten heeft begaan, niet verhindert dat de gewone l'adoption simple par un beau-parent puisse reposer sur de justes
stiefouderadoptie op wettige redenen kan steunen (ibid.). Voorts motifs (ibid.). Le juge apprécie en outre souverainement, en vertu de
oordeelt de rechtbank op grond van artikel 1231-13, eerste lid, van l'article 1231-13, alinéa 1er, du Code judiciaire, si les avantages
het Gerechtelijk Wetboek onaantastbaar of de nadelen die de andere bij dont l'adoptant et l'adopté bénéficient à la suite de l'adoption
de adoptie betrokken personen zouden ondervinden, opwegen tegen de compensent les désavantages subis par les autres personnes concernées
voordelen voor de adoptant en de geadopteerde (ibid.). par l'adoption (ibid.).
B.8.2. In zoverre evenwel ten aanzien van de echtgenoot van één van B.8.2. Toutefois, dans la mesure où une adoption simple a déjà fait
beide wettelijke ouders via een gewone adoptie reeds een aanvullende naître un lien de filiation additionnel vis-à-vis du conjoint de l'un
afstammingsband tot stand is gebracht, kan een nieuwe gewone adoptie des deux parents légaux, une nouvelle adoption simple ne peut être
ten aanzien van de echtgenoot van de andere wettelijke ouder slechts prononcée vis-à-vis du conjoint de l'autre parent légal que si les
worden uitgesproken indien de voorwaarden van de in het geding zijnde conditions prévues par la disposition en cause sont remplies.
bepaling zijn vervuld.
B.8.3. In het uitzonderlijke geval dat op grond van artikel 347-1 van B.8.3. En outre, dans le cas exceptionnel où une nouvelle adoption
het oud Burgerlijk Wetboek een nieuwe gewone adoptie wordt simple est prononcée en vertu de l'article 347-1 de l'ancien Code
uitgesproken, leidt die nieuwe adoptie bovendien krachtens artikel civil, cette nouvelle adoption a pour conséquence de faire cesser de
353-18, eerste lid, eerste zin, van het oud Burgerlijk Wetboek ertoe plein droit, en vertu de l'article 353-18, alinéa 1er, première
dat de gevolgen van de eerste adoptie, met uitzondering van de phrase, de l'ancien Code civil, les effets de la première adoption, à
huwelijksbeletsels, van rechtswege ophouden te gelden vanaf het l'exception des empêchements à mariage, à partir du moment où entrent
tijdstip dat de gevolgen van de nieuwe adoptie van kracht worden. B.9. Bijgevolg beschikt een meerderjarige persoon die reeds werd geadopteerd door een stiefouder, niet over een reële mogelijkheid om eveneens door zijn stiefouder in de andere ouderlijke lijn te worden geadopteerd en aldus een tweezijdig stiefouderschap juridisch te laten erkennen. B.10.1. In zoverre artikel 347-1 van het oud Burgerlijk Wetboek, in samenhang gelezen met artikel 353-18, eerste lid, eerste zin, van hetzelfde Wetboek, het aldus onmogelijk maakt dat een meerderjarige persoon die reeds gewoon geadopteerd werd door een stiefouder, eveneens gewoon geadopteerd wordt door zijn stiefouder in de andere ouderlijke lijn, verhindert zij dat aan de duurzame feitelijke ouder-kindrelatie die in voorkomend geval bestaat tussen die persoon en zijn stiefouder, gevolgen worden verbonden die de verbintenissen die die stiefouder bereid is aan te gaan ten aanzien zijn stiefkind, juridisch verankeren, en dit zolang de wetgever niet voorziet in andere procedures. In die mate heeft de in het geding zijnde bepaling gevolgen die onevenredig zijn ten aanzien van het door de wetgever nagestreefde doel, dat, zoals in herinnering is gebracht in B.4.4, erin bestaat de en vigueur ceux de la nouvelle adoption. B.9. Par conséquent, une personne majeure qui a déjà été adoptée par un beau-parent ne dispose pas d'une réelle possibilité d'être également adoptée par son beau-parent dans l'autre ligne parentale et de faire reconnaître ainsi juridiquement une beau-parenté bilatérale. B.10.1. En ce qu'il rend ainsi impossible qu'une personne majeure qui a déjà bénéficié d'une adoption simple par un beau-parent bénéficie également d'une adoption simple par son beau-parent dans l'autre ligne parentale, l'article 347-1 de l'ancien Code civil, lu en combinaison avec l'article 353-18, alinéa 1er, première phrase, du même Code, empêche de lier à la relation parent-enfant de fait durable qui existe, le cas échéant, entre cette personne et son beau-parent, des effets consacrant juridiquement les engagements auxquels ce beau-parent offre de souscrire à l'égard de son bel-enfant, et ce tant que le législateur n'a pas prévu d'autres procédures. Dans cette mesure, la disposition en cause produit des effets disproportionnés à l'objectif poursuivi par le législateur, qui consiste, comme cela a été rappelé en B.4.4, à garantir la stabilité
stabiliteit van de verwantschapsbanden en de gezinsomgeving van de des liens de parenté et de l'entourage familial de l'adopté. Dans les
geadopteerde te waarborgen. In de gevallen waarin de feitelijke cas où la relation parent-enfant de fait entre une personne majeure et
ouder-kindrelatie tussen een meerderjarige persoon en zijn stiefouder
duurzaam vaststaat, zou de gewone adoptie van die persoon door zijn son beau-parent est établie de manière durable, l'adoption simple de
stiefouder, waarbij de juridische banden tussen die persoon enerzijds cette personne par son beau-parent, avec maintien des liens juridiques
en zijn oorspronkelijke familie en eerste adoptie-stiefouder entre cette personne, d'une part, et sa famille d'origine et le
anderzijds behouden blijven, niet met zich meebrengen dat de premier beau-parent adoptant, d'autre part, n'aurait pas pour effet de
stabiliteit van de verwantschapsbanden en de gezinsomgeving van de remettre en cause la stabilité des liens de parenté et de l'entourage
geadopteerde in het gedrang worden gebracht. Zulk een adoptie zou familial de l'adopté. Au contraire, une telle adoption pourrait
integendeel doorgaans kunnen bijdragen tot de stabiliteit van de généralement contribuer à la stabilité de l'environnement familial et
gezinsomgeving en de bestaande feitelijke verhoudingen binnen die confirmer juridiquement les rapports de fait existant au sein de cet
gezinsomgeving juridisch kunnen bekrachtigen. environnement familial.
B.10.2. In zoverre artikel 347-1 van het oud Burgerlijk Wetboek, in B.10.2. En ce qu'il s'oppose à ce qu'une personne majeure qui a déjà
samenhang gelezen met artikel 353-18, eerste lid, eerste zin, van bénéficié d'une adoption simple par un beau-parent bénéficie
hetzelfde Wetboek, niet toestaat dat een meerderjarige persoon die également, dans les circonstances décrites en B.2.2, d'une adoption
reeds gewoon werd geadopteerd door een stiefouder, in de in B.2.2 simple par son beau-parent dans l'autre ligne parentale, l'article
omschreven omstandigheden eveneens gewoon geadopteerd wordt door zijn 347-1 de l'ancien Code civil, lu en combinaison avec l'article 353-18,
stiefouder in de andere ouderlijke lijn, is het niet bestaanbaar met alinéa 1er, première phrase, du même Code, n'est pas compatible avec
de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. les articles 10 et 11 de la Constitution.
B.10.3. Het onderzoek van de bestaanbaarheid van de in het geding B.10.3. L'examen de la compatibilité de la disposition en cause avec
zijnde bepaling met artikel 22 van de Grondwet kan niet tot een l'article 22 de la Constitution ne saurait conduire à un plus large
ruimere vaststelling van schending leiden. constat de violation.
B.11. Aangezien de in B.10.2 gedane vaststelling van de lacune is B.11. Dès lors que le constat de la lacune qui a été fait en B.10.2
uitgedrukt in voldoende nauwkeurige en volledige bewoordingen die est exprimé en des termes suffisamment précis et complets qui
toelaten de in het geding zijnde bepaling toe te passen met permettent l'application de la disposition en cause dans le respect
inachtneming van de referentienormen op grond waarvan het Hof zijn des normes de référence sur la base desquelles la Cour exerce son
toetsingsbevoegdheid uitoefent, staat het aan het verwijzende contrôle, il appartient à la juridiction a quo, dans l'attente d'une
rechtscollege om, in afwachting van een optreden van de wetgever, een intervention du législateur, de mettre fin à la violation de ces
einde te maken aan de schending van die normen. normes.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
Artikel 347-1 van het oud Burgerlijk Wetboek, in samenhang gelezen met L'article 347-1 de l'ancien Code civil, lu en combinaison avec
artikel 353-18, eerste lid, eerste zin, van hetzelfde Wetboek, schendt l'article 353-18, alinéa 1er, première phrase, du même Code, viole les
de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het niet toestaat articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'il s'oppose à ce qu'une
dat een meerderjarige persoon die reeds gewoon geadopteerd werd door personne majeure qui a déjà bénéficié d'une adoption simple par un
een stiefouder, in de in B.2.2 omschreven omstandigheden eveneens beau-parent bénéficie également, dans les circonstances décrites en
gewoon geadopteerd wordt door zijn stiefouder in de andere ouderlijke B.2.2, d'une adoption simple par son beau-parent dans l'autre ligne
lijn. parentale.
Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française,
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
op 25 mei 2023. la Cour constitutionnelle, le 25 mai 2023.
De griffier, De voorzitter, Le greffier, Le président,
P.-Y. Dutilleux L. Lavrysen P.-Y. Dutilleux L. Lavrysen
^