Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 68/2021 van 29 april 2021 Rolnummer 7486 In zake : de prejudiciële vragen over de artikelen 18, 19, 39 tot 44 en 50 tot 54 van het decreet van de Franse Gemeenschap van 18 januari 2018 « houdende het wetboek van prev Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en L. Lavrysen, en de rechters (...)"
Uittreksel uit arrest nr. 68/2021 van 29 april 2021 Rolnummer 7486 In zake : de prejudiciële vragen over de artikelen 18, 19, 39 tot 44 en 50 tot 54 van het decreet van de Franse Gemeenschap van 18 januari 2018 « houdende het wetboek van prev Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en L. Lavrysen, en de rechters (...) Extrait de l'arrêt n° 68/2021 du 29 avril 2021 Numéro du rôle : 7486 En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 18, 19, 39 à 44 et 50 à 54 du décret de la Communauté française du 18 janvier 2018 « portant le code de la pr La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et L. Lavrysen, et des juges P. Niho(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 68/2021 van 29 april 2021 Extrait de l'arrêt n° 68/2021 du 29 avril 2021
Rolnummer 7486 Numéro du rôle : 7486
In zake : de prejudiciële vragen over de artikelen 18, 19, 39 tot 44 En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 18,
en 50 tot 54 van het decreet van de Franse Gemeenschap van 18 januari 19, 39 à 44 et 50 à 54 du décret de la Communauté française du 18
2018 « houdende het wetboek van preventie, hulpverlening aan de jeugd janvier 2018 « portant le code de la prévention, de l'Aide à la
en jeugdbescherming » en artikel 7 van de wet van 8 april 1965 « jeunesse et de la protection de la Jeunesse » et l'article 7 de la loi
betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen du 8 avril 1965 « relative à la protection de la jeunesse, à la prise
die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel en charge des mineurs ayant commis un fait qualifié infraction et à la
van de door dit feit veroorzaakte schade », gesteld door het Hof van réparation du dommage causé par ce fait », posées par la Cour d'appel
Beroep te Brussel. de Bruxelles.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en L. Lavrysen, en de composée des présidents F. Daoût et L. Lavrysen, et des juges P.
rechters P. Nihoul, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman en D. Pieters, Nihoul, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman et D. Pieters, assistée du
bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter F. Daoût, greffier F. Meersschaut, présidée par le président F. Daoût,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging I. Objet des questions préjudicielles et procédure
Bij arrest van 15 december 2020, waarvan de expeditie ter griffie van Par arrêt du 15 décembre 2020, dont l'expédition est parvenue au
het Hof is ingekomen op 17 december 2020, heeft het Hof van Beroep te greffe de la Cour le 17 décembre 2020, la Cour d'appel de Bruxelles a
Brussel de volgende prejudiciële vragen gesteld : posé les questions préjudicielles suivantes :
« 1. Schendt het decreet van 18 januari 2018 houdende het wetboek van « 1. Le décret du 18 janvier 2018 portant le code de la prévention, de
preventie, hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming, en in het l'Aide à la jeunesse et de la protection de la Jeunesse, et
bijzonder de artikelen 18, 19, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 50, 51, 52, 53 particulièrement les articles 18, 19, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 50, 51,
en 54, alsook, in voorkomend geval, elke andere relevante bepaling van 52, 53 et 54, ainsi que le cas échéant toute autre disposition
dat decreet, afzonderlijk of in samenhang gelezen, in die zin pertinente de ce décret, pris isolément ou ensemble, interprétés en ce
geïnterpreteerd dat de directeur voor jeugdbescherming, que le directeur de la protection de la jeunesse, autorité
administratieve overheid belast met het uitvoeren van de administrative chargée de mettre la mesure de protection en oeuvre
beschermingsmaatregel vanuit het oogpunt van dejudicialisering, als
enige bevoegd is om de kwesties inzake het ouderlijk gezag met
betrekking tot de uitvoering van de plaatsing te regelen, die de dans l'optique de déjudiciarisation, est seul compétent pour régler
nadere regels inhouden betreffende contacten die tussen het kind en les questions en matière d'autorité parentale touchant à l'exécution
zijn gezin moeten worden onderhouden, en zelfs elke andere kwestie die du placement, qui incluent les modalités de contacts à maintenir entre
nauw verbonden is met de plaatsing, zoals de keuze van de school, van l'enfant et sa famille, voire toute autre question intimement liée au
een arts, van een medische behandeling, van een activiteit, van placement telle que le choix de l'école, d'un médecin, d'un traitement
vertrek naar het buitenland..., met uitsluiting van de jeugdrechtbank, médical, d'une activité, du départ à l'étranger,..., à l'exclusion du
bij wie de zaak aanhangig is gemaakt op grond van artikel 7 dat in de tribunal de la jeunesse, saisi sur la base de l'article 7 rétabli dans
wet van 8 april 1965 is hersteld bij artikel 20 van de wet van 17 la loi du 8 avril 1965 par l'article 20 de la loi du 17 mars 2019
maart 2019 [lees : 19 maart 2017], niet met name de artikelen 10, 11, [lire : 19 mars 2017], ne viole-t-il pas notamment les articles 10 et
22 en 22bis van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met 11, 22 et 22bis de la Constitution, combinés ou non avec d'autres
andere, supranationale wetsbepalingen, en met name de artikelen 6, 8, dispositions légales supranationales, et notamment les articles 6, 8
13 en 22 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en de et 13, 22 de la Convention européenne des droits de l'homme ainsi que
artikelen 3 en 7 van het Verdrag inzake de rechten van het kind ? 3 et 7 de la Convention relative aux droits de l'enfant ?
2. Schendt artikel 7 van de wet van 8 april 1965, in de Franse 2. L'article 7 de la loi du 8 avril 1965, interprété en Communauté
Gemeenschap in die zin geïnterpreteerd dat het de jeugdrechtbank niet française comme ne permettant pas au tribunal de la jeunesse de
toestaat uitspraak te doen over alle maatregelen inzake het ouderlijk statuer sur toutes les mesures en matière d'autorité parentale liée
gezag [die verband houden] met de beschermingsmaatregel die strekt tot [s] à la mesure de protection qui tend à un éloignement familial en
een verwijdering uit het gezin, wegens het beginsel van
dejudicialisering en de uitvoering van de beschermingsmaatregel door raison du principe de déjudiciarisation et de la mise en oeuvre de la
een administratieve overheid, terwijl de jeugdrechtbank én in de mesure de protection par une autorité administrative alors que et dans
andere gewesten van het land (waarvan de rechtscolleges kunnen les autres régions du pays (dont les juridictions sont susceptibles
optreden na territoriale uithandengeving) én soms zelfs binnen een d'intervenir après dessaisissement territorial), et parfois même au
zelfde gewest (waarbij de rechtspraak soms binnen een zelfde sein d'une même région (la jurisprudence étant hautement divergente
rechtscollege sterk uiteenlopend is), in de andere interpretatie die parfois au sein d'une même juridiction), le tribunal de la jeunesse,
wordt gegeven, over een bevoegdheid in die aangelegenheid beschikt dans l'autre interprétation qui est faite, dispose d'une compétence en
voor alle vorderingen betreffende het ouderlijk gezag die samenhangen cette matière pour toutes les demandes qui relèvent de l'autorité
met de beschermingsmaatregel, ongeacht of die al dan niet strekken tot parentale connexes à la mesure de protection, que celles-ci tendent ou
non à l'éloignement familial, ne viole-t-il pas les articles 10 et 11,
de verwijdering uit het gezin, niet de artikelen 10, 11, 22 en 22bis 22 et 22bis de la Constitution, combinés ou non avec d'autres
van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met andere,
supranationale wetsbepalingen, en met name de artikelen 6, 8, 13 en 22 dispositions légales supranationales, et notamment les articles 6, 8
van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en de artikelen 3 et 13, 22 de la Convention européenne des droits de l'homme ainsi que
en 7 van het Verdrag inzake de rechten van het kind ? 3 et 7 de la Convention relative aux droits de l'enfant ?
3. Schendt daarenboven en meer in het bijzonder wat de Franse 3. Par ailleurs et plus particulièrement en ce qui concerne la
Gemeenschap betreft, het decreet van 18 januari 2018 houdende het Communauté française, le décret du 18 janvier 2018 portant le code de
wetboek van preventie, hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming, la prévention, de l'Aide à la jeunesse et de la protection de la
en in het bijzonder de artikelen 18, 19, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 50, Jeunesse, et particulièrement les articles 18, 19, 39, 40, 41, 42, 43,
51, 52, 53 en 54, alsook, in voorkomend geval, elke andere relevante 44, 50, 51, 52, 53 et 54 ainsi que le cas échéant toute autre
bepaling van dat decreet, afzonderlijk of in samenhang gelezen, in die disposition pertinente de ce décret, pris isolément ou ensemble,
zin geïnterpreteerd dat de door de wetgeving van de Franse Gemeenschap interprété en ce que les familles d'un mineur en danger régies par la
geregelde gezinnen van een minderjarige in gevaar niet de volledige législation de la Communauté française ne puissent pas bénéficier de
bevoegdheid van de jeugdrechtbank kunnen genieten voor alle la pleine compétence du tribunal de la jeunesse pour toutes demandes
vorderingen inzake het ouderlijk gezag die samenhangen met de bevolen en matière d'autorité parentale connexes à la mesure de protection
beschermingsmaatregel, hetgeen in dat geval inhoudt dat ofwel, indien ordonnée, impliquant en ce cas que soit, si le litige l'est à l'égard
het geschil een geschil is ten aanzien van de beslissing van de de la décision du directeur de la protection de la jeunesse, seul un
directeur voor jeugdbescherming, enkel een beroep a posteriori kan
worden ingesteld op grond van artikel 54 van het decreet (met recours a posteriori puisse être exercé sur la base de l'article 54 du
controverse over de omvang van de bevoegdheid van de rechtbank die een décret (avec une controverse relative à l'étendue de la compétence du
bevoegdheid met volle rechtsmacht uitoefent of die wordt beperkt door tribunal qui exerce un pouvoir de pleine juridiction ou qui est limité
een marginale toetsing) bij verzoekschrift op tegenspraak dat wordt par un contrôle marginal) par requête contradictoire introduite et
ingediend en behandeld volgens de burgerlijke rechtspleging voor de instruite selon la procédure civile devant le tribunal de la jeunesse,
jeugdrechtbank, ofwel, indien de ouders tegenover elkaar staan in het soit si le litige oppose les parents, seule une action devra être
geschil, enkel een vordering zal moeten worden ingesteld voor de formée devant le tribunal de la famille (avec les retards et aléas
jeugdrechtbank (met de hiervoor bedoelde vertragingen en visés ci-avant), alors que, dans les autres communautés, voire au sein
onzekerheden), terwijl in de andere gemeenschappen, en zelfs binnen de de la Communauté française pour les juridictions adoptant la
Franse Gemeenschap voor de rechtscolleges die de ruimere opvatting conception plus extensive, les familles placées dans les mêmes
aannemen, de in dezelfde omstandigheden geplaatste gezinnen de in circonstances, bénéficient de la compétence du tribunal de la jeunesse
artikel 7 bedoelde bevoegdheid van de jeugdrechtbank genieten, die visée à l'article 7, exercée accessoirement à l'action publique et
bijkomstig naast de strafvordering wordt uitgeoefend en bijgevolg partant avant qu'une décision ne leur soit imposée par une autorité
vooraleer hun een beslissing wordt opgelegd door een administratieve
overheid, niet de artikelen 10, 11, 22 en 22bis van de Grondwet, al administrative, ne viole-t-il pas les articles 10 et 11, 22 et 22bis
dan niet in samenhang gelezen met andere, supranationale de la Constitution, combinés ou non avec d'autres dispositions légales
wetsbepalingen, en met name de artikelen 6, 8, 13 en 22 van het supranationales, et notamment les articles 6, 8 et 13, 22 de la
Europees Verdrag voor de rechten van de mens en de artikelen 3 en 7 Convention européenne des droits de l'homme ainsi que 3 et 7 de la
van het Verdrag inzake de rechten van het kind ? ». Convention relative aux droits de l'enfant ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
Ten aanzien van de bevoegdheid van het Hof en het nut van de Quant à la compétence de la Cour et à l'utilité des questions
prejudiciële vragen préjudicielles
B.1.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op de samenhang tussen B.1.1. Les questions préjudicielles portent sur l'articulation entre
de bevoegdheden van de directeur voor jeugdbescherming in de Franse les compétences du directeur de la protection de la jeunesse en
Gemeenschap en van de jeugdrechtbank om de modaliteiten vast te Communauté française et celles du tribunal de la jeunesse pour fixer
stellen van de contacten tussen de ouders en het kind dat het voorwerp les modalités de contact entre les parents et l'enfant qui fait
uitmaakt van een maatregel inzake tijdelijke huisvesting buiten zijn l'objet d'une mesure d'hébergement temporaire en dehors de son milieu
leefomgeving waartoe door de jeugdrechtbank is bevolen. de vie ordonnée par le tribunal de la jeunesse.
B.1.2. Krachtens artikel 142, tweede lid, van de Grondwet en artikel B.1.2. En vertu de l'article 142, alinéa 2, de la Constitution et de
26, § 1, van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het l'article 26, § 1er, de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour
Grondwettelijk Hof is het Hof bevoegd om bij wijze van prejudiciële constitutionnelle, la Cour est compétente pour statuer, à titre
beslissing uitspraak te doen op vragen omtrent de schending, door een préjudiciel, sur les questions relatives à la violation par une loi,
wet, een decreet of een in artikel 134 van de Grondwet bedoelde regel, un décret ou une règle visée à l'article 134 de la Constitution, des
van de regels die door of krachtens de Grondwet zijn vastgesteld voor règles qui sont établies par la Constitution ou en vertu de celle-ci
het bepalen van de onderscheiden bevoegdheid van de federale overheid, pour déterminer les compétences respectives de l'autorité fédérale,
de gemeenschappen en de gewesten, van de artikelen van titel II (« De des communautés et des régions, des articles du titre II (« Des Belges
Belgen en hun rechten ») en van de artikelen 143, § 1, 170, 172 en 191 et de leurs droits ») et des articles 143, § 1er, 170, 172 et 191 de
van de Grondwet. la Constitution.
B.1.3. Het Hof is bevoegd om te bepalen of een wetsbepaling, in een B.1.3. La Cour est compétente pour déterminer si, dans une
interprétation retenue par le juge a quo, une disposition législative
door de verwijzende rechter in aanmerking genomen interpretatie, in est conforme aux normes de référence visées par l'article 142, alinéa
overeenstemming is met de in artikel 142, tweede lid, van de Grondwet 2, de la Constitution et par l'article 26, § 1er, de la loi spéciale
en in artikel 26, § 1, van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof bedoelde referentienormen. Aangezien de prejudiciële vragen betrekking hebben op decretale en wettelijke bepalingen, in de door de verwijzende rechter gepreciseerde interpretatie, is het Hof bevoegd om ze te beantwoorden. B.1.4. Het komt in de regel de verwijzende rechter toe te oordelen of het antwoord op de prejudiciële vraag nuttig is voor het oplossen van het geschil. Alleen indien dat klaarblijkelijk niet het geval is, kan het Hof beslissen dat de vraag geen antwoord behoeft. Aangezien de verwijzende rechter van oordeel is dat hij, ook al stelt hij vast dat hij territoriaal niet bevoegd is, beschermingsmaatregelen kan bevelen met toepassing van het Wetboek van preventie, hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming, is het antwoord op de prejudiciële vragen niet klaarblijkelijk nutteloos voor de oplossing van het geschil. Ten aanzien van de eerste en de tweede prejudiciële vraag B.2. De eerste prejudiciële vraag heeft betrekking op de du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle. Dès lors que les questions préjudicielles portent sur des dispositions décrétales et légales, dans l'interprétation précisée par le juge a quo, la Cour est compétente pour y répondre. B.1.4. C'est en règle à la juridiction a quo qu'il appartient d'apprécier si la réponse à la question préjudicielle est utile à la solution du litige. Ce n'est que lorsque tel n'est manifestement pas le cas que la Cour peut décider que la question n'appelle pas de réponse. Dès lors que le juge a quo estime que, même s'il constate qu'il n'est pas territorialement compétent, il peut ordonner des mesures de protection en application du Code de la prévention, de l'aide à la jeunesse et de la protection de la jeunesse, la réponse aux questions préjudicielles n'est pas manifestement inutile à la solution du litige. Quant aux première et deuxième questions préjudicielles B.2. La première question préjudicielle porte sur la compatibilité du
bestaanbaarheid van het Wetboek van preventie, hulpverlening aan de Code de la prévention, de l'aide à la jeunesse et de la protection de
jeugd en jeugdbescherming, en in het bijzonder van de artikelen 18,
19, 39 tot 44 en 50 tot 54 van dat Wetboek, met de artikelen 10, 11, la jeunesse, et en particulier des articles 18, 19, 39 à 44 et 50 à 54
22 en 22bis van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de de ce Code, avec les articles 10, 11, 22 et 22bis de la Constitution,
artikelen 6, 8, 13 en 22 van het Europees Verdrag voor de rechten van lus ou non en combinaison avec les articles 6, 8, 13 et 22 de la
Convention européenne des droits de l'homme et avec les articles 3 et
de mens en met de artikelen 3 en 7 van het Verdrag inzake de rechten 7 de la Convention relative aux droits de l'enfant, dans
van het kind, in de interpretatie volgens welke de directeur voor l'interprétation selon laquelle le directeur de la protection de la
jeugdbescherming in de Franse Gemeenschap als enige bevoegd is, met jeunesse en Communauté française est seul compétent, à l'exclusion du
uitsluiting van de jeugdrechtbank, om de kwesties inzake het ouderlijk tribunal de la jeunesse, pour régler les questions en matière
gezag te regelen die verband houden met de beslissing van de d'autorité parentale liées à la décision du tribunal de la jeunesse
jeugdrechtbank om een kind tijdelijk buiten zijn leefomgeving te huisvesten. d'héberger temporairement un enfant en dehors de son milieu de vie.
B.3. Uit de draagwijdte van de vraag blijkt dat zij betrekking heeft B.3. Il ressort de la portée de la question qu'elle concerne une
op een maatregel inzake huisvesting van een minderjarig kind buiten mesure d'hébergement d'un enfant mineur hors de son milieu de vie,
zijn leefomgeving, die door de jeugdrechtbank kan worden bevolen op susceptible d'être ordonnée par le tribunal de la jeunesse en vertu de
grond van artikel 51, eerste lid, 2°, van het Wetboek van preventie, l'article 51, alinéa 1er, 2°, du Code de la prévention, de l'aide à la
hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming. Het betreft dus een jeunesse et de la protection de la jeunesse. Il s'agit donc d'une
maatregel die de jeugdrechtbank kan opleggen nadat zij heeft mesure que le tribunal de la jeunesse peut imposer après avoir
vastgesteld dat de gezondheid of de veiligheid van een kind thans constaté que la santé ou la sécurité d'un enfant est actuellement et
ernstig wordt bedreigd en dat de betrokken personen de vrijwillige gravement compromise et que les personnes concernées refusent ou
hulpverlening die eerst diende overwogen te worden, weigeren of négligent de mettre en oeuvre l'aide volontaire qui devait d'abord
verzuimen uit te voeren. être envisagée.
De vraag heeft daarentegen geen betrekking op een
huisvestingsmaatregel waartoe kan worden besloten op grond van artikel En revanche, la question ne concerne pas une mesure d'hébergement
52 van hetzelfde Wetboek. Krachtens die bepaling kan de in artikel 51, susceptible d'être décidée sur la base de l'article 52 du même Code.
eerste lid, 2°, van het Wetboek bedoelde maatregel inzake tijdelijke En vertu de cette disposition, la mesure d'hébergement temporaire
huisvesting, voor niet meer dan 30 dagen worden genomen door de visée à l'article 51, alinéa 1er, 2°, du Code peut être prise par le
jeugdrechtbank « bij dringende noodzakelijkheid, wanneer de tribunal de la jeunesse pour une durée qui ne peut excéder trente
lichamelijke of geestelijke gezondheid van het kind thans rechtstreeks jours « en cas de nécessité urgente, lorsque l'intégrité physique ou
wordt bedreigd door een ernstig gevaar, en als er geen toestemming is psychique de l'enfant est exposée directement et actuellement à un
van de in artikel 23 bedoelde personen ». péril grave et à défaut d'accord des personnes visées à l'article 23
Het Hof beantwoordt de eerste prejudiciële vraag bijgevolg in zoverre ». La Cour répond par conséquent à la première question préjudicielle en
zij betrekking heeft op de artikelen 18, 19, 51 en 53 van het ce qu'elle porte sur les articles 18, 19, 51 et 53 du Code précité.
voormelde Wetboek. B.4. De tweede prejudiciële vraag heeft betrekking op de B.4. La deuxième question préjudicielle porte sur la compatibilité de
bestaanbaarheid van artikel 7 van de wet van 8 april 1965 « l'article 7 de la loi du 8 avril 1965 « relative à la protection de la
betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen jeunesse, à la prise en charge des mineurs ayant commis un fait
die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel qualifié infraction et à la réparation du dommage causé par ce fait »
van de door dit feit veroorzaakte schade » met dezelfde avec les mêmes normes de référence que celles qui sont visées par la
referentienormen als die welke in de eerste prejudiciële vraag worden première question préjudicielle, dans l'interprétation selon laquelle
beoogd, in de interpretatie dat die bepaling de jeugdrechtbank niet cette disposition ne permet pas au tribunal de la jeunesse de statuer
toestaat uitspraak te doen over alle maatregelen inzake het ouderlijk sur toutes les mesures en matière d'autorité parentale liées à une
gezag die verband houden met een gerechtelijke beschermingsmaatregel
die strekt tot de verwijdering van een kind uit het gezin. mesure judiciaire de protection qui tend à l'éloignement familial d'un enfant.
B.5. Aangezien zij betrekking hebben op de verdeling van de B.5. Etant donné qu'elles concernent la répartition des compétences
bevoegdheden tussen de directeur voor jeugdbescherming in de Franse entre le directeur de la protection de la jeunesse en Communauté
Gemeenschap en de jeugdrechtbank om te beslissen over de maatregelen française et le tribunal de la jeunesse pour décider des mesures
met betrekking tot het ouderlijk gezag die verband houden met de relatives à l'autorité parentale liées à l'hébergement temporaire d'un
tijdelijke huisvesting van een kind buiten zijn leefomgeving, worden enfant en dehors de son milieu de vie, les deux premières questions
de eerste twee prejudiciële vragen samen behandeld. préjudicielles sont traitées conjointement.
B.6. De verwijzing in de prejudiciële vragen naar artikel 22 van het B.6. Le renvoi dans les questions préjudicielles à l'article 22 de la
Europees Verdrag voor de rechten van de mens, dat handelt over de Convention européenne des droits de l'homme, qui traite de l'élection
verkiezing van de rechters van het Europees Hof voor de Rechten van de des juges de la Cour européenne des droits de l'homme, procède
Mens, berust klaarblijkelijk op een materiële vergissing, zodat het manifestement d'une erreur matérielle, de sorte que la Cour n'en tient
Hof bij zijn onderzoek geen rekening ermee houdt. pas compte lors de son examen.
B.7. De aan het Hof toevertrouwde toetsing van wetskrachtige normen B.7. Le contrôle de normes législatives, confié à la Cour, au regard
aan de artikelen 10 en 11 van de Grondwet vereist dat een welbepaalde des articles 10 et 11 de la Constitution implique qu'une catégorie de
categorie van personen ten aanzien van wie een mogelijke discriminatie personnes déterminée prétendument discriminée fasse l'objet d'une
wordt aangevoerd, het voorwerp uitmaakt van een pertinente comparaison pertinente par rapport à une autre catégorie.
vergelijking met een andere categorie. Wanneer het Hof evenwel wordt verzocht, in antwoord op een Toutefois, lorsque, pour répondre à une question préjudicielle, la
prejudiciële vraag, uitspraak te doen over de bestaanbaarheid van een Cour est invitée à se prononcer sur la compatibilité d'une disposition
wetsbepaling met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang législative avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en
gelezen met grondrechten, heeft de vraag betrekking op de combinaison avec des droits fondamentaux, la question porte sur la
grondwettigheid van een verschil in behandeling tussen, enerzijds, de constitutionnalité d'une différence de traitement entre, d'une part,
personen die het slachtoffer zijn van een schending van die les personnes qui sont victimes d'une violation de ces droits
grondrechten en, anderzijds, de personen welke die rechten genieten, fondamentaux et, d'autre part, les personnes qui jouissent de ces
en moeten bijgevolg die twee categorieën van personen worden droits, et ces deux catégories de personnes doivent dès lors être
vergeleken. comparées.
B.8.1. Artikel 22 van de Grondwet bepaalt : B.8.1. L'article 22 de la Constitution dispose :
« Ieder heeft recht op eerbiediging van zijn privé-leven en zijn « Chacun a droit au respect de sa vie privée et familiale, sauf dans
gezinsleven, behoudens in de gevallen en onder de voorwaarden door de wet bepaald. les cas et conditions fixés par la loi.
De wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde regel waarborgen de La loi, le décret ou la règle visée à l'article 134 garantissent la
bescherming van dat recht ». protection de ce droit ».
De Grondwetgever heeft gestreefd naar een zo groot mogelijke Le Constituant a recherché la plus grande concordance possible entre
concordantie tussen artikel 22 van de Grondwet en artikel 8 van het l'article 22 de la Constitution et l'article 8 de la Convention
Europees Verdrag voor de rechten van de mens (Parl. St., Kamer, européenne des droits de l'homme (Doc. parl., Chambre, 1992-1993, n°
1992-1993, nr. 997/5, p. 2). 997/5, p. 2).
De draagwijdte van dat artikel 8 is analoog aan die van de voormelde La portée de cet article 8 est analogue à celle de la disposition
grondwetsbepaling, zodat de waarborgen die beide bepalingen bieden, constitutionnelle précitée, de sorte que les garanties que fournissent
een onlosmakelijk geheel vormen. ces deux dispositions forment un tout indissociable.
Hieruit vloeit voort dat het Hof, wanneer het toetst aan artikel 22 Il en découle que, lorsqu'elle exerce un contrôle au regard de
van de Grondwet in samenhang gelezen met de artikelen 10 en 11 van de l'article 22 de la Constitution lu en combinaison avec les articles 10
Grondwet, ook rekening moet houden met de voormelde verdragsbepaling. et 11 de la Constitution, la Cour doit également prendre en compte la
disposition conventionnelle précitée.
De wetgever beschikt bij de uitwerking van een regeling die een Le législateur, lorsqu'il élabore un régime qui entraîne une ingérence
overheidsinmenging in het privéleven inhoudt, over een de l'autorité publique dans la vie privée, jouit d'une marge
appreciatiemarge om rekening te houden met een billijk evenwicht d'appréciation pour tenir compte du juste équilibre à ménager entre
tussen de tegenstrijdige belangen van het individu en de samenleving les intérêts concurrents de l'individu et de la société dans son
in haar geheel (EHRM, 26 mei 1994, Keegan t. Ierland, § 49; 27 oktober ensemble (CEDH, 26 mai 1994, Keegan c. Irlande, § 49; 27 octobre 1994,
1994, Kroon e.a. t. Nederland, § 31; 2 juni 2005, Znamenskaya t. Kroon et autres c. Pays-Bas, § 31; 2 juin 2005, Znamenskaya c. Russie,
Rusland, § 28; 24 november 2005, Shofman t. Rusland, § 34; 20 december § 28; 24 novembre 2005, Shofman c. Russie, § 34; 20 décembre 2007,
2007, Phinikaridou t. Cyprus, § § 51 tot 53; 25 februari 2014, Ostace Phinikaridou c. Chypre, § § 51 à 53; 25 février 2014, Ostace c.
t. Roemenië, § 33). Roumanie, § 33).
Die appreciatiemarge van de wetgever is evenwel niet onbegrensd : om Cette marge d'appréciation du législateur n'est toutefois pas
te oordelen of een wettelijke regeling verenigbaar is met het recht op illimitée : pour apprécier si une règle législative est compatible
de eerbiediging van het privéleven, moet worden nagegaan of de avec le droit au respect de la vie privée, il convient de vérifier si
wetgever een billijk evenwicht heeft gevonden tussen alle rechten en le législateur a trouvé un juste équilibre entre tous les droits et
belangen die in het geding zijn. Zulks vereist dat de wetgever niet intérêts en cause. Pour cela, il ne suffit pas que le législateur
alleen een afweging maakt tussen de belangen van het individu ménage un équilibre entre les intérêts concurrents de l'individu et de
tegenover die van de samenleving in haar geheel, maar tevens tussen de la société dans son ensemble mais il doit également ménager un
tegenstrijdige belangen van de betrokken personen (EHRM, 6 juli 2010, équilibre entre les intérêts contradictoires des personnes concernées
Backlund t. Finland, § 46; 15 januari 2013, Laakso t. Finland, § 46; (CEDH, 6 juillet 2010, Backlund c. Finlande, § 46; 15 janvier 2013,
29 januari 2013, Röman t. Finland, § 51). Laakso c. Finlande, § 46; 29 janvier 2013, Röman c. Finlande, § 51).
B.8.2.1. Artikel 22bis van de Grondwet bepaalt : « Elk kind heeft recht op eerbiediging van zijn morele, lichamelijke, geestelijke en seksuele integriteit. Elk kind heeft het recht zijn mening te uiten in alle aangelegenheden die het aangaan; met die mening wordt rekening gehouden in overeenstemming met zijn leeftijd en zijn onderscheidingsvermogen. Elk kind heeft recht op maatregelen en diensten die zijn ontwikkeling bevorderen. Het belang van het kind is de eerste overweging bij elke beslissing die het kind aangaat. B.8.2.1. L'article 22bis de la Constitution dispose : « Chaque enfant a droit au respect de son intégrité morale, physique, psychique et sexuelle. Chaque enfant a le droit de s'exprimer sur toute question qui le concerne; son opinion est prise en considération, eu égard à son âge et à son discernement. Chaque enfant a le droit de bénéficier des mesures et services qui concourent à son développement. Dans toute décision qui le concerne, l'intérêt de l'enfant est pris en considération de manière primordiale.
De wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde regel waarborgen La loi, le décret ou la règle visée à l'article 134 garantissent ces
deze rechten van het kind ». droits de l'enfant ».
B.8.2.2. Het vierde lid van die bepaling, dat verwijst naar het belang B.8.2.2. L'alinéa 4 de cette disposition, qui se réfère à l'intérêt de
van het kind, is, zoals het tweede, derde en vijfde lid, het resultaat l'enfant, est issu, comme les alinéas 2, 3 et 5, de la révision
van de grondwetsherziening van 22 december 2008, die ertoe strekte de constitutionnelle du 22 décembre 2008 qui visait à étendre la
grondwettelijke erkenning van de kinderrechten te verruimen tot wat de reconnaissance constitutionnelle des droits de l'enfant à ce qui
essentie uitmaakt van het Verdrag inzake de rechten van het kind constitue l'essence de la Convention relative aux droits de l'enfant
(Parl. St., Senaat, 2004-2005, nr. 3-265/3, p. 41). (Doc. parl., Sénat, 2004-2005, n° 3-265/3, p. 41).
Zowel artikel 22bis, vierde lid, van de Grondwet als artikel 3, lid 1, Tant l'article 22bis, alinéa 4, de la Constitution que l'article 3,
van het Verdrag inzake de rechten van het kind verplichten de paragraphe 1, de la Convention relative aux droits de l'enfant
rechtscolleges om in de eerste plaats het belang van het kind in imposent aux juridictions de prendre en compte, de manière
aanmerking te nemen in de procedures die op het kind betrekking primordiale, l'intérêt de l'enfant dans les procédures le concernant.
hebben. Artikel 22bis, vijfde lid, van de Grondwet geeft de bevoegde L'article 22bis, alinéa 5, de la Constitution donne par ailleurs au
wetgever overigens de opdracht te waarborgen dat het belang van het législateur compétent la mission de garantir que l'intérêt de l'enfant
kind de eerste overweging is. soit pris en considération de manière primordiale.
B.9.1. Artikel 7 van de wet van 8 april 1965, zoals hersteld bij B.9.1. L'article 7 de la loi du 8 avril 1965, tel qu'il a été rétabli
artikel 20 van de wet van 19 maart 2017 « tot wijziging van de par l'article 20 de la loi du 19 mars 2017 « modifiant la législation
wetgeving tot invoering van een statuut voor pleegzorgers », bepaalt : en vue de l'instauration d'un statut pour les accueillants familiaux », dispose :
« De jeugdrechtbank kan uitspraak doen over alle maatregelen inzake « Le tribunal de la jeunesse peut statuer sur toutes les mesures en
het ouderlijk gezag bedoeld in boek I, titel IX van het Burgerlijk matière d'autorité parentale visées au livre Ier, titre IX, du Code
Wetboek, voor zover deze samenhangen met de bevolen civil, pourvu qu'il y ait une connexité entre celles-ci et les mesures
jeugdbeschermingsmaatregelen ». de protection de la jeunesse qui ont été ordonnées ».
B.9.2. In de verantwoording van het amendement waarbij die bepaling is B.9.2. La justification de l'amendement qui a rétabli cette
hersteld, wordt vermeld : disposition mentionne :
« Dit artikel geeft de jeugdrechtbank de bevoegdheid om zich, in het « Cet article habilite le tribunal de la jeunesse à statuer également,
kader van de jeugdbescherming, eveneens uit te spreken over dans le cadre de la protection de la jeunesse, sur les mesures
maatregelen inzake het ouderlijk gezag, bepaald in Boek I, Titel IX relatives à l'autorité parentale, visées au Livre Ier, Titre IX, du
van het Burgerlijk Wetboek, voor zover ze hiermee samenhangen. Het Code civil, pour autant [qu']elles soient connexes. Il s'agit de la
gaat om samenhang in de zin van artikel 30 Gerechtelijk Wetboek, met connexité au sens de l'article 30 du Code judiciaire, c'est-à-dire
name indien ze onderling zo nauw verbonden zijn dat het wenselijk is lorsqu'elles sont liées entre elles par un rapport si étroit qu'il y a
ze samen te behandelen en te berechten, ten einde oplossingen te intérêt à les instruire et juger en même temps afin d'éviter des
vermijden die onverenigbaar kunnen zijn wanneer de zaken afzonderlijk solutions qui seraient susceptibles d'être inconciliables si les
worden berecht. Zo zou de jeugdrechter zich bijvoorbeeld kunnen causes étaient jugées séparément. C'est ainsi que le juge de la
uitspreken over een verblijfsregeling wanneer er een jeunesse pourrait se prononcer sur des modalités d'hébergement, alors
plaatsingsmaatregel voor het kind werd bevolen,... qu'une mesure de placement de l'enfant a été ordonnée,...
Sinds de inwerkingtreding van de wet op de familie- en jeugdrechtbank Depuis l'entrée en vigueur de la loi relative au tribunal de la
is er geen wettelijke grond (meer) voor de jeugdrechtbank om zich uit famille et de la jeunesse, il n'existe pas (plus) de base légale
te spreken over het ouderlijk gezag, hoewel jeugdrechters zich hier in permettant au tribunal de la jeunesse de statuer en matière d'autorité
de praktijk soms wel over uitspreken, omdat dit soms zodanig is parentale, même si dans la pratique, les juges de la jeunesse se
prononcent quelquefois sur la question, dès lors que la matière est à
verweven met de jeugdbeschermingsmaatregel. Dit artikel heeft dus tot ce point liée avec la mesure de protection de la jeunesse. L'article
doel deze bevoegdheid opnieuw in te schrijven in de wet » (Parl. St., proposé vise dès lors à réinscrire cette compétence dans la loi »
Kamer, 2016-2017, DOC 54-0697/009, p. 32). (Doc. parl., Chambre, 2016-2017, DOC 54-0697/009, p. 32).
B.9.3. Artikel 7 van de wet van 8 april 1965 biedt de jeugdrechtbank B.9.3. L'article 7 de la loi du 8 avril 1965 offre donc au tribunal de
dus de mogelijkheid om maatregelen inzake het ouderlijk gezag, bedoeld la jeunesse la possibilité de prononcer des mesures en matière
in boek I, titel IX, van het oud Burgerlijk Wetboek, zoals het bepalen d'autorité parentale visées au livre Ier, titre IX, de l'ancien Code
van de modaliteiten van het recht op persoonlijk contact, uit te civil, telle que la fixation des modalités du droit aux relations
spreken op voorwaarde dat zij samenhangen met de bevolen personnelles, à condition qu'elles soient connexes à la mesure de
beschermingsmaatregel. Door die burgerrechtelijke bevoegdheid inzake protection qui a été ordonnée. En attribuant cette compétence civile
het ouderlijk gezag toe te wijzen aan de jeugdrechtbank, beoogt de in en matière d'autorité parentale au tribunal de la jeunesse, la
het geding zijnde bepaling de samenhang te waarborgen van de disposition en cause vise à garantir la cohérence du dispositif
beschermingsmaatregelen die voor de minderjarige zijn ingevoerd. protectionnel mis en place pour le mineur.
B.9.4. Zoals het Hof bij zijn arrest nr. 36/2019 van 28 februari 2019 B.9.4. Comme la Cour l'a jugé par son arrêt n° 36/2019 du 28 février
heeft geoordeeld, heeft de federale wetgever de bevoegdheidverdelende 2019, le législateur fédéral a respecté les règles répartitrices de
regels in acht genomen door artikel 20 van de wet van 19 maart 2017 compétences en adoptant l'article 20 de la loi du 19 mars 2017 qui
aan te nemen waarbij artikel 7 van de wet van 8 april 1965 wordt rétablit l'article 7 de la loi du 8 avril 1965.
hersteld. Die bepaling, die is aangenomen door de federale wetgever, strekt Adoptée par le législateur fédéral, cette disposition a vocation à
ertoe te worden toegepast door alle jeugdrechtbanken van het land, être appliquée par tous les tribunaux de la jeunesse du pays, quelle
ongeacht de wetgeving inzake jeugdbescherming die door de que soit la législation en matière de protection de la jeunesse prise
gemeenschappen is aangenomen op grond van de artikelen 128, 130 en 135 par les communautés sur la base des articles 128, 130 et 135 de la
van de Grondwet en artikel 5, § 1, II, 6°, van de bijzondere wet van 8 Constitution et de l'article 5, § 1er, II, 6°, de la loi spéciale du 8
augustus 1980 tot hervorming der instellingen, die die rechtbanken août 1980 de réformes institutionnelles, que ces tribunaux sont
daarenboven dienen toe te passen. appelés à appliquer par ailleurs.
B.10.1. De artikelen 18, 19, 51 en 53 van het Wetboek van preventie, B.10.1. Les articles 18, 19, 51 et 53 du Code de la prévention, de
hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming hebben betrekking op de l'aide à la jeunesse et de la protection de la jeunesse concernent le
directeur voor jeugdbescherming, en omschrijven zijn bevoegdheden die directeur de la protection de la jeunesse, et définissent ses
verband houden met de dwangmaatregelen waartoe door de jeugdrechtbank compétences relativement aux mesures de contrainte décidées par le
is besloten, buiten het geval van de dringende noodzakelijkheid. tribunal de la jeunesse, hors l'hypothèse de la nécessité urgente.
B.10.2. De directeur voor jeugdbescherming is een administratieve B.10.2. Le directeur de la protection de la jeunesse est une autorité
overheid, die onder het hiërarchische gezag van de leidende ambtenaar administrative, placée sous l'autorité hiérarchique du fonctionnaire
van de bevoegde administratie van de Franse Gemeenschap staat. Er is dirigeant de l'administration compétente de la Communauté française.
een directeur in elke afdeling van de rechtbank van eerste aanleg of Il y a un directeur dans chaque division du tribunal de première
in elk gerechtelijk arrondissement dat niet uit afdelingen is instance ou dans chaque arrondissement judiciaire qui n'est pas
samengesteld, om de dienst voor jeugdbescherming te leiden. Hij dient composé de divisions, pour diriger le service de la protection de la
zijn bevoegdheden inzake individuele bescherming in volle jeunesse. Il est appelé à exercer ses compétences en matière de
onafhankelijkheid uit te oefenen (artikelen 2, 5°, 12° en 17°, 18 en protection individuelle en toute indépendance (articles 2, 5°, 12° et
19 van het Wetboek). 17°, 18 et 19 du Code).
B.11. De samenhang van de bevoegdheden tussen de jeugdrechtbank en de B.11. L'articulation des compétences entre le tribunal de la jeunesse
directeur voor jeugdbescherming inzake tijdelijke huisvesting van een et le directeur de la protection de la jeunesse en matière
kind buiten zijn leefomgeving, buiten een situatie van dringende d'hébergement temporaire d'un enfant en dehors de son milieu de vie,
noodzakelijkheid, wordt geregeld bij de artikelen 51 en 53 van het hors situation de nécessité urgente, est réglée par les articles 51 et
Wetboek van preventie, hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming. 53 du Code de la prévention, de l'aide à la jeunesse et de la protection de la jeunesse.
B.12.1. Gesitueerd in hoofdstuk 1 (« Beschermingsmaatregelen die B.12.1. Situé sous le chapitre 1er (« Les mesures de protection
behoren tot de bevoegdheid van de jeugdrechtbank ») van titel 3 (« relevant de la compétence du tribunal de la jeunesse ») du titre 3 («
Beschermingsmaatregelen »), bepaalt artikel 51 van het Wetboek : Les mesures de protection »), l'article 51 du Code dispose :
« Nadat de jeugdrechtbank heeft vastgesteld dat de gezondheid of de « Après avoir constaté que la santé ou la sécurité d'un enfant est
veiligheid van een kind thans ernstig wordt bedreigd en dat de actuellement et gravement compromise et que les personnes concernées
betrokken personen weigeren de vrijwillige hulpverlening, die door de refusent ou négligent de mettre en oeuvre l'aide volontaire, qui a dû
adviseur vooraf werd gepland, in het werk te stellen, of dit niet être préalablement envisagée par le conseiller, le tribunal de la
doen, kan hij, in voorkomend geval, op cumulatieve wijze : jeunesse peut, le cas échéant de façon cumulative :
1° het kind, zijn gezin en zijn leefgenoten of één van hen onderwerpen 1° soumettre l'enfant, sa famille et ses familiers ou l'un d'eux à des
aan richtlijnen of aan een begeleiding van psychologische, sociale of directives ou à un accompagnement d'ordre psychologique, social ou
educatieve aard; éducatif;
2° in uitzonderlijke omstandigheden beslissen dat het kind [tijdelijk] buiten zijn leefomgeving zal worden gehuisvest met het oog op zijn opvoeding of van zijn behandeling; 3° het kind, indien het meer dan zestien jaar oud is, de mogelijkheid geven om zich te gaan vestigen in een autonoom of gesuperviseerd verblijf en zich te laten inschrijven in het bevolkingsregister van de plaats van dat verblijf. De gezondheid of de veiligheid van een kind wordt beschouwd als thans ernstig bedreigd wanneer zijn lichamelijke of geestelijke gezondheid wordt bedreigd, ofwel omdat hij gewoon of herhaaldelijk gedragingen heeft die ze werkelijk en rechtstreeks bedreigen, ofwel omdat hij het slachtoffer is van ernstige nalatigheden, mishandeling, gezagsmisbruik of seksueel misbruik die ze rechtstreeks of werkelijk bedreigen. De beslissing van de rechtbank wordt onmiddellijk aan de directeur meegedeeld om overeenkomstig artikel 53 te worden toegepast. 2° décider, dans des situations exceptionnelles, que l'enfant sera hébergé temporairement hors de son milieu de vie en vue de son éducation ou de son traitement; 3° permettre à l'enfant, s'il a plus de seize ans, de se fixer dans une résidence autonome ou supervisée et de prendre inscription au registre de la population du lieu de cette résidence. La santé ou la sécurité d'un enfant est considérée comme actuellement et gravement compromise lorsque son intégrité physique ou psychique est menacée, soit parce qu'il adopte de manière habituelle ou répétée des comportements qui la compromettent réellement et directement soit parce qu'il est victime de négligences graves, de mauvais traitements, d'abus d'autorité ou d'abus sexuels la menaçant directement et réellement. La décision du tribunal est transmise immédiatement au directeur afin d'être mise en oeuvre conformément à l'article 53.
[...] ». [...] ».
Die bepaling vloeit voort uit artikel 38 van het decreet van de Franse Cette disposition est issue de l'article 38 du décret de la Communauté
Gemeenschap van 4 maart 1991 « inzake hulpverlening aan de jeugd », française du 4 mars 1991 « relatif à l'Aide à la jeunesse », abrogé
dat bij het Wetboek is opgeheven. par le Code.
B.12.2. In de parlementaire voorbereiding van dat decreet van 4 maart B.12.2. Les travaux préparatoires dudit décret du 4 mars 1991
1991 wordt vermeld : mentionnent :
« De rechterlijke macht blijft de meest geschikte hoeder van de « Le pouvoir judiciaire demeure le meilleur garant du respect des
inachtneming van de rechten van de verdediging wanneer ten aanzien van droits de la défense lorsqu'il s'agit de recourir à la contrainte à
particulieren dwang wordt gebruikt. l'égard de particuliers.
Daarom voorziet het ontwerp van decreet in de exclusieve bevoegdheid C'est la raison pour laquelle le projet de décret prévoit la
van de jeugdrechtbank inzake opgelegde hulpverlening. Die beperkt zich compétence exclusive du tribunal de la jeunesse en matière d'aide
evenwel tot het strikt noodzakelijke. imposée. Cependant, celle-ci est limitée au strict nécessaire.
[...] [...]
De jeugdrechtbank neemt kennis van de dwangmaatregelen die moeten Le tribunal de la jeunesse connaît des mesures de contrainte à prendre
worden genomen ten aanzien van het kind, zijn gezin of zijn à l'égard de l'enfant, de sa famille ou de ses familiers lorsque
leefgenoten wanneer de lichamelijke of psychische integriteit van een l'intégrité physique ou psychique d'un enfant est actuellement et
kind thans ernstig bedreigd is en wanneer een van de personen die het gravement compromise et lorsqu'une des personnes investies de
ouderlijk gezag uitoefenen of die het kind in rechte of in feite onder
hun bewaring hebben, de hulp van de adviseur weigert of die hulp niet l'autorité parentale ou ayant la garde de l'enfant en droit ou en fait
benut. De jeugdrechtbank beslist over de aard van het optreden; de refuse l'aide du conseiller ou néglige de la mettre en oeuvre. Le
toepassing ervan mag de door de Executieve vastgestelde termijn niet tribunal de la jeunesse décide de la nature de l'intervention; son
overschrijden en behoort tot de exclusieve bevoegdheid van de application ne peut dépasser le délai fixé par l'Exécutif et est de la
directeur bij de hulpverlening aan de jeugd » (Parl. St., Parlement compétence exclusive du directeur de l'aide à la jeunesse » (Doc.
van de Franse Gemeenschap, 1990-1991, nr. 165/1, p. 4). parl., Parlement de la Communauté française, 1990-1991, n° 165/1, p.
In de commentaar bij artikel 38 van het decreet van 4 maart 1991 wordt 4). Le commentaire de l'article 38 du décret du 4 mars 1991 précise :
gepreciseerd : « [...] sedert de wet van 8 augustus 1988 tot wijziging van de « [...], depuis la loi du 8 août 1988 modifiant la loi spéciale du 8
bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen is août 1980 de réformes institutionnelles, la Communauté française est
de Franse Gemeenschap onbetwistbaar bevoegd voor alle hulpverlening die moet worden geboden aan kinderen in gevaar, met inbegrip van de verplichte hulpverlening. Het staat bijgevolg aan haar te bepalen onder welke vorm en volgens welke modaliteiten zij de situaties wenst te regelen die de uitoefening van die dwang vereisen. Aangezien de adviseur en zijn dienst voor gespecialiseerde hulpverlening aan de jeugd administratieve organen met een louter sociale bevoegdheid zijn, kon er, nog steeds met inachtneming van de rechten van de personen, geen sprake ervan zijn hem als dusdanig de bevoegdheid te verlenen om maatregelen op te leggen aan particulieren. Enkel de gerechtelijke overheid is gemachtigd om die bevoegdheid uit te oefenen, wegens de waarborgen die zij biedt wat de inachtneming van die rechten betreft. Zodra dat beginsel was aangenomen, diende het decreet, zoals de sans conteste possible compétente pour l'ensemble de l'aide à apporter aux enfants en danger, en ce compris l'aide contrainte. Il lui appartient dès lors de déterminer sous quelle forme et selon quelles modalités elle entend régler les situations qui nécessitent l'exercice de cette contrainte. Le conseiller et son service d'aide spécialisée à la jeunesse étant des organes administratifs à compétence purement sociale il ne pouvait être question, toujours dans le respect des droits des personnes, de lui donner comme tel le pouvoir d'imposer des mesures à des particuliers. Seule l'autorité judiciaire est habilitée à exercer ce pouvoir, en raison des garanties qu'elle présente quant au respect de ces droits. Dès ce principe admis, il convenait que le décret délimite, comme le
voormelde wet van 8 augustus 1988 toestaat, de bevoegdheden van de lui autorise la loi du 8 août 1988 précitée, les compétences des
gerechtelijke overheden inzake gerechtelijke bescherming van de in autorités judiciaires en matière de protection judiciaire de la
gevaar verkerende jeugd af te bakenen. jeunesse en danger.
De bij het voorliggende decreet aangenomen oplossing is in die zin La solution adoptée par le présent décret est novatrice en ce sens que
vernieuwend dat, hoewel de Franse Gemeenschap aan de jeugdrechtbank de si la Communauté française confère au tribunal de la jeunesse le
bevoegdheid verleent om dwangmaatregelen te nemen, het de directeur, pouvoir de prendre des mesures de contrainte, c'est le directeur,
uit de sociale sector, is die ze uitvoert met de hulp van de dienst ressortissant au secteur social, qui les met en oeuvre avec
voor gerechtelijke bescherming. l'assistance du service de protection judiciaire.
De auteurs van het decreet hebben geoordeeld dat het om de oplossing Les auteurs du décret ont estimé qu'il s'agissait de la solution qui
ging die de inachtneming van de rechten van de gebruikers het best garantissait le mieux le respect des droits des usagers et qui
waarborgde en tegelijkertijd de zo voorgestane dejudicialisering assurait en même temps la déjudiciarisation tant préconisée [...] »
verzekerde [...] » (ibid., p. 28). (ibid., p. 28).
B.12.3. In verband met het « beginsel van dejudicialisering », dat het B.12.3. A propos du « principe de déjudiciarisation », qui gouverne la
beleid inzake hulpverlening en jeugdbescherming in de Franse politique en matière d'aide et de protection de la jeunesse en
Gemeenschap krachtens artikel 1, 7°, van het Wetboek van preventie, Communauté française en vertu de l'article 1er, 7°, du Code de la
hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming beheerst, wordt in de prévention, de l'aide à la jeunesse et de la protection de la
parlementaire voorbereiding vermeld : jeunesse, les travaux préparatoires mentionnent :
« Het beginsel van dejudicialisering blijft een fundamenteel beginsel
van het optreden van de Franse Gemeenschap inzake hulpverlening aan de « Le principe de déjudiciarisation reste un principe fondamental de
jeugd en jeugdbescherming en wordt opnieuw bevestigd in het l'action en Communauté française en matière d'aide à la jeunesse et de
voorliggende ontwerp [...]. Dat beginsel is evenwel onlosmakelijk protection de la jeunesse et est réaffirmé dans le présent projet
verbonden met het beginsel van de exclusiviteit van de bevoegdheid van [...]. Ce principe est toutefois indissociable de celui de
de rechterlijke macht inzake dwang. De Regering sluit zich in dat l'exclusivité de la compétence du pouvoir judiciaire en matière de
verband aan bij de filosofie die ten grondslag heeft gelegen aan de contrainte. Le Gouvernement s'inscrit à cet égard dans la philosophie
totstandkoming van het decreet van 4 maart 1991, die destijds als qui a présidé à l'élaboration du décret du 4 mars 1991, qui avait été
volgt was uiteengezet : exposée comme suit à l'époque :
' [...] " dejudicialisering " moet worden begrepen als het resultaat ' [...] la " déjudiciarisation " doit se comprendre comme le résultat
van de wil van de Franse Gemeenschap om de situaties van jongeren die de la volonté de la Communauté française de prendre en charge les
met sociale problemen worden geconfronteerd, ten laste te nemen. situations des jeunes confrontés à des problèmes d'ordre social.
Daartoe dient de Gemeenschap zich de middelen en de structuren aan te
reiken die noodzakelijk zijn om haar doelstellingen na te streven en Pour ce faire, la Communauté doit se donner les moyens et les
dient zij te waken over de doeltreffendheid ervan : zulks zal de structures nécessaires à la poursuite de ses objectifs et veiller à
essentiële rol zijn van de adviseur bij de hulpverlening aan de jeugd, leur efficacité : tel sera le rôle essentiel du conseiller de l'aide à
instelling van de Franse Gemeenschap, die, door toezicht te houden op la jeunesse, institution de la Communauté française, qui, en
de verschillende vormen van hulpverlening die reeds zijn ingevoerd supervisant les différentes formes d'aide déjà mises en place en
voor jongeren en door ze te coördineren, zal instaan voor de goede faveur des jeunes et en les coordonnant, sera le garant de leur bon
werking ervan. [...] fonctionnement. [...]
[...] " dejudicialisering " moet niet worden opgevat in termen van wantrouwen en nog minder in termen van verzet ten aanzien van de rechterlijke macht; zij strekt ertoe aan eenieder de opdrachten te verlenen die hem eigen zijn. In zoverre de ondervonden problemen van sociale aard zijn, is het logisch dat het de sociale instellingen zijn die optreden om ze op te lossen, en niet de rechterlijke macht. Maar zoals dat beginsel dient te worden bevestigd zolang de perken van het optreden van de sociale sector in acht kunnen worden genomen, en met name zolang de toestemming van de personen wordt verkregen, zo dient men strikt te zijn over de waarborgen die moeten worden geboden wanneer de maatschappij ertoe wordt gebracht dwangmaatregelen te [...] la " déjudiciarisation " ne doit pas se percevoir en termes de méfiance et encore moins d'opposition à l'égard du pouvoir judiciaire; elle a pour objet de rendre à chacun les missions qui lui sont propres. Dans la mesure où les problèmes rencontrés sont de nature sociale, il est logique que ce soient les instances sociales qui interviennent pour les résoudre, et non le pouvoir judiciaire. Mais autant il convient d'affirmer ce principe tant que les limites d'intervention du secteur social peuvent être respectées, et notamment tant qu'est obtenu l'accord des personnes, autant il convient d'être strict sur les garanties à offrir lorsque la société est amenée à
overwegen ' » (Parl. St., Parlement van de Franse Gemeenschap, envisager des mesures de contrainte ' » (Doc. parl., Parlement de la
2016-2017, nr. 467/1, p. 15). Communauté française, 2016-2017, n° 467/1, p. 15).
B.12.4. Opgenomen in hoofdstuk 2 (« Bevoegdheid van de directeur B.12.4. Figurant sous le chapitre 2 (« La compétence du directeur
betreffende de beschermingsmaatregelen »), bepaalt artikel 53 van het quant aux mesures de protection »), l'article 53 du Code de la
Wetboek van preventie, hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming, prévention, de l'aide à la jeunesse et de la protection de la
waarnaar artikel 51 verwijst : jeunesse, auquel l'article 51 renvoie, dispose :
« § 1. De directeur stelt de nadere regels vast ter uitvoering van de « § 1er. Le directeur décide des modalités d'exécution de la mesure
maatregel die door de jeugdrechtbank krachtens artikel 51 wordt prise par le tribunal de la jeunesse en vertu de l'article 51 et, le
genomen, en bepaalt, in voorkomend geval, de nadere uitvoeringsregels cas échéant, de leur modification et peut modifier les modalités
die door de rechtbank krachtens artikel 37 of artikel 52 worden d'exécution décidées par le tribunal en vertu de l'article 37 ou de
vastgesteld. l'article 52.
§ 2. Hij beslist, binnen de door de Regering vast te stellen perken, § 2. Il décide, dans les limites fixées par le Gouvernement, des
over de uitgaven die kunnen worden gedaan met het oog op de dépenses exposées en vue de la protection octroyée en application des
bescherming die met toepassing van de artikelen 37, 51 en 52 wordt verleend. articles 37, 51 et 52.
[...] [...]
§ 4. In het kader van de beschermingsmaatregelen die door de rechtbank § 4. Dans le cadre de mesures de protection décidées par le tribunal,
worden beslist, in voorkomend geval, op cumulatieve wijze, op grond
van artikel 51, kan de directeur een of meer maatregelen nemen met de le cas échéant de manière cumulative, sur la base de l'article 51, le
toestemming van de in artikel 23 bedoelde personen. Hij kan eveneens directeur peut convenir d'une ou d'autres mesures qui recueillent
een einde maken aan de maatregel of de maatregelen, met de toestemming l'accord des personnes visées à l'article 23. Il peut également mettre
van de in artikel 23 bedoelde personen, indien hij vaststelt dat de fin à la mesure ou aux mesures, avec l'accord des personnes visées à
gezondheid of de veiligheid van het kind niet meer ernstig wordt l'article 23, s'il constate que la santé ou la sécurité de l'enfant
bedreigd. n'est plus gravement compromise.
Indien hij de toestemming verkrijgt van de in artikel 23 bedoelde personen over de maatregel(en) die worden genomen door de rechtbank, over hun wijziging of hun einde, vraagt de directeur de homologatie van het na toestemming bereikte akkoord aan de rechtbank. De homologatie van het na toestemming bereikte akkoord door de rechtbank maakt een einde aan de gevolgen van de rechterlijke beslissing. De rechtbank kan de homologatie alleen weigeren als het na toestemming bereikte akkoord in strijd is met de openbare orde. De directeur deelt het na toestemming gehomologeerde bereikte akkoord mee aan de adviseur, die, in voorkomend geval, het uitvoert. Als de maatregelen worden gecumuleerd, deelt de directeur het gehomologeerde akkoord aan de adviseur alleen mee als het [op] alle maatregelen betrekking heeft. S'il obtient l'accord des personnes visées à l'article 23 sur la ou les mesures décidées par le tribunal sur leur modification ou sur leur fin, le directeur demande l'homologation de l'accord au tribunal. L'homologation de l'accord par le tribunal met fin aux effets de la décision judiciaire. Le tribunal ne peut refuser l'homologation que si l'accord est contraire à l'ordre public. Le directeur communique l'accord homologué au conseiller, qui, s'il échet, le met en oeuvre. En cas de cumul des mesures, le directeur ne communique l'accord homologué au conseiller que s'il porte sur toutes les mesures.
[...] ». [...] ».
B.13.1. Uit het voorgaande blijkt dat, hoewel de jeugdrechtbank als B.13.1. Il ressort de ce qui précède que, si le tribunal de la
enige bevoegd is om een maatregel inzake tijdelijke huisvesting van jeunesse est seul compétent pour imposer une mesure d'hébergement
een kind buiten zijn leefomgeving op te leggen bij wijze van temporaire d'un enfant hors de son milieu de vie à titre de mesure de
jeugdbeschermingsmaatregel, de directeur voor jeugdbescherming belast protection de la jeunesse, le directeur de la protection de la
is met de uitvoering van die maatregel. jeunesse est investi de l'exécution de cette mesure.
B.13.2. Het vaststellen van de modaliteiten betreffende het contact B.13.2. La détermination des modalités de contact entre l'enfant et
tussen het kind en zijn ouders bij de tijdelijke huisvesting van het ses parents lors de l'hébergement temporaire de l'enfant hors de son
kind buiten zijn leefomgeving valt, in de Franse Gemeenschap, onder de milieu de vie relève, en Communauté française, du pouvoir d'exécution
uitvoeringsbevoegdheid van de directeur (Cass., 28 april 2010, du directeur (Cass., 28 avril 2010, P.10.0409.F).
P.10.0409.F).
B.14. De gemeenschappen hebben, krachtens artikel 5, § 1, II, 6°, van B.14. Les communautés ont, en vertu de l'article 5, § 1er, II, 6°, de
de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, la loi spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles, la
de volheid van bevoegdheid tot het regelen van de jeugdbescherming in de ruimste zin van het woord, behalve voor de uitdrukkelijk erin vermelde uitzonderingen. In dat kader zijn de gemeenschappen bevoegd om materiële bevoegdheden toe te wijzen aan de jeugdrechtbanken. Daarenboven kunnen de gemeenschappen volledig vrij ervoor kiezen, teneinde de vooropgestelde doelstellingen te bereiken in een aangelegenheid die tot hun bevoegdheidssfeer behoort, een administratieve overheid in plaats van een gerechtelijke overheid bepaalde bevoegdheden te verlenen, evenwel met inachtneming van de bevoegdheidverdelende regels en van de grondrechten. plénitude de compétence pour régler la protection de la jeunesse dans la plus large acception du terme, sauf les exceptions qui y sont explicitement mentionnées. Dans ce cadre, les communautés sont compétentes pour attribuer des compétences matérielles aux tribunaux de la jeunesse. Par ailleurs, les communautés peuvent choisir en toute liberté, pour atteindre les objectifs qu'elles poursuivent dans une matière relevant de leur sphère de compétences, de conférer certaines compétences à une autorité administrative plutôt qu'à une autorité judiciaire, dans le respect toutefois des règles réparatrices de compétences et des droits fondamentaux.
B.15.1. De beleidskeuze van de Franse Gemeenschap om de uitvoering van B.15.1. Le choix politique de la Communauté française de confier au
een maatregel inzake tijdelijke huisvesting van een kind buiten zijn directeur de la protection de la jeunesse, plutôt qu'au tribunal de la
leefomgeving, opgelegd door de rechtbank op grond van artikel 51, jeunesse, la mise en oeuvre d'une mesure d'hébergement temporaire d'un
eerste lid, 2°, van het Wetboek van preventie, hulpverlening aan de enfant en dehors de son milieu de vie, imposée par le tribunal sur la
jeugd en jeugdbescherming, aan de directeur voor jeugdbescherming in base de l'article 51, alinéa 1er, 2°, du Code de la prévention, de
plaats van aan de jeugdrechtbank toe te vertrouwen, bevoegdheid die l'aide à la jeunesse et de la protection de la jeunesse, compétence
het de directeur mogelijk maakt de modaliteiten betreffende het qui permet au directeur de fixer les modalités de contact entre les
contact tussen de ouders en het kind tijdens de plaatsing vast te parents et l'enfant durant le placement, ne constitue pas une
stellen, is geen onverantwoorde inmenging in het recht op eerbiediging ingérence injustifiée dans le droit au respect de la vie familiale et
van het gezinsleven en is evenmin strijdig met het belang van het n'est pas non plus contraire à l'intérêt de l'enfant.
kind. B.15.2. De beslissingen die door de directeur voor jeugdbescherming B.15.2. Les décisions prises par le directeur de la protection de la
zijn genomen in het kader van de uitvoering van de beslissingen van de jeunesse dans le cadre de la mise en oeuvre des décisions du tribunal
jeugdrechtbank, kunnen het voorwerp van een toetsing door de de la jeunesse peuvent faire l'objet d'un contrôle par le tribunal de
jeugdrechtbank op grond van artikel 54 van het Wetboek van preventie, la jeunesse en vertu de l'article 54 du Code de la prévention, de
hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming uitmaken, met name op l'aide à la jeunesse et de la protection de la jeunesse, notamment à
initiatief van de personen die het ouderlijk gezag over het kind l'initiative des personnes exerçant l'autorité parentale à l'égard de
uitoefenen. l'enfant.
B.15.3. Zoals in B.9.4 is vermeld, kan artikel 7 van de wet van 8 B.15.3. Comme il est dit en B.9.4, l'article 7 de la loi du 8 avril
april 1965 worden toegepast door alle rechtscolleges van het land, met 1965 est susceptible d'être appliqué par toutes les juridictions du
inbegrip van die welke ertoe worden gebracht het Wetboek van pays, y compris par celles qui sont amenées à appliquer le Code de la
preventie, hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming toe te prévention, de l'aide à la jeunesse et de la protection de la
passen, zodat de directeur voor jeugdbescherming niet over de jeunesse, de sorte que le directeur de la protection de la jeunesse ne
exclusieve bevoegdheid beschikt om de modaliteiten van het contact dispose pas de la compétence exclusive pour fixer les modalités de
tussen de ouders en het kind tijdens de gerechtelijke contact entre les parents et l'enfant durant la mesure judiciaire de
beschermingsmaatregel vast te stellen. protection.
In zoverre zij de jeugdrechtbank toestaat bepaalde maatregelen inzake En ce qu'elle permet au tribunal de la jeunesse de prononcer certaines
het ouderlijk gezag uit te spreken in geval van samenhang met de mesures en matière d'autorité parentale en cas de connexité avec la
bevolen beschermingsmaatregel, hetgeen kan inhouden dat de mesure de protection qui a été ordonnée, ce qui peut inclure la
modaliteiten van het contact tussen de ouders en het kind dat het fixation des modalités de contact entre les parents et l'enfant qui
voorwerp van een tijdelijke huisvesting buiten zijn leefomgeving fait l'objet d'un hébergement temporaire en dehors de son milieu de
uitmaakt, worden vastgesteld, is de vermelde bepaling als dusdanig vie, la disposition précitée en tant que telle n'est pas contraire à
niet strijdig met het belang van het kind en maakt zij geen l'intérêt de l'enfant et n'est pas constitutive d'une ingérence
onverantwoorde inmenging in het recht op eerbiediging van het injustifiée dans le droit au respect de la vie familiale.
gezinsleven uit.
B.15.4. Bovendien zouden eventuele bevoegdheidsoverschrijdingen door B.15.4. En outre, des éventuels excès de compétence commis par les
directeurs voor jeugdbescherming, waarvan gewag wordt gemaakt in de directeurs de la protection de la jeunesse, dont il est fait état dans
verwijzingsbeslissing, voortvloeien uit de uitvoering van de in het la décision de renvoi, résulteraient de l'exécution des dispositions
geding zijnde wetsbepalingen, die aan de toetsing door het Hof législatives en cause, qui échappe au contrôle de la Cour et qui n'a
ontsnapt en die niet tot gevolg heeft dat die bepalingen onbestaanbaar pas pour effet de rendre ces dispositions incompatibles avec les
worden gemaakt met de in de prejudiciële vragen bedoelde normes de référence visées dans les questions préjudicielles.
referentienormen. B.16. Voor het overige is een verschil in behandeling in B.16. Pour le surplus, une différence de traitement dans des matières
aangelegenheden waar de gemeenschappen en de gewesten over eigen où les communautés et les régions disposent de compétences propres est
bevoegdheden beschikken, het mogelijke gevolg van een onderscheiden la conséquence possible de politiques distinctes permises par
beleid, dat is toegelaten door de autonomie die hun door of krachtens l'autonomie qui leur est accordée par la Constitution ou en vertu de
de Grondwet is toegekend. Een zodanig verschil kan op zich niet geacht celle-ci; une telle différence ne peut en soi être jugée contraire aux
worden strijdig te zijn met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Die articles 10 et 11 de la Constitution. Cette autonomie serait dépourvue
autonomie zou geen betekenis hebben, mocht een verschil in behandeling de signification si le seul fait qu'il existe des différences de
tussen adressaten van regels die in eenzelfde aangelegenheid in de traitement entre les destinataires de règles s'appliquant à une même
verschillende gemeenschappen en gewesten toepasselijk zijn, als matière dans les diverses communautés et régions était jugé contraire
zodanig geacht worden strijdig te zijn met de artikelen 10 en 11 van aux articles 10 et 11 de la Constitution.
de Grondwet. B.17. Bijgevolg zijn de artikelen 18, 19, 51 en 53 van het Wetboek van B.17. En conséquence, les articles 18, 19, 51 et 53 du Code de la
preventie, hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming en artikel 7 prévention, de l'aide à la jeunesse et de la protection de la jeunesse
van de wet van 8 april 1965 niet onbestaanbaar met de artikelen 10, et l'article 7 de la loi du 8 avril 1965 ne sont pas incompatibles
11, 22 en 22bis van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met avec les articles 10, 11, 22 et 22bis de la Constitution, lus ou non
de artikelen 6, 8 en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van en combinaison avec les articles 6, 8 et 13 de la Convention
de mens en met de artikelen 3 en 7 van het Verdrag inzake de rechten van het kind. européenne des droits de l'homme et avec les articles 3 et 7 de la
Ten aanzien van de derde prejudiciële vraag Convention relative aux droits de l'enfant.
Quant à la troisième question préjudicielle
B.18. Rekening houdend met het antwoord dat is gegeven op de eerste en B.18. Compte tenu de la réponse donnée aux première et deuxième
de tweede prejudiciële vraag, behoeft de derde prejudiciële vraag geen questions préjudicielles, la troisième question préjudicielle
antwoord. n'appelle pas de réponse.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
- De artikelen 18, 19, 51 en 53 van het decreet van de Franse - Les articles 18, 19, 51 et 53 du décret de la Communauté française
Gemeenschap van 18 januari 2018 « houdende het wetboek van preventie, du 18 janvier 2018 « portant le code de la prévention, de l'Aide à la
hulpverlening aan de jeugd en jeugdbescherming » schenden niet de jeunesse et de la protection de la Jeunesse » ne violent pas les
artikelen 10, 11, 22 en 22bis van de Grondwet, in samenhang gelezen articles 10, 11, 22 et 22bis de la Constitution, lus en combinaison
met de artikelen 6, 8 en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten avec les articles 6, 8 et 13 de la Convention européenne des droits de
van de mens en met de artikelen 3 en 7 van het Verdrag inzake de l'homme et avec les articles 3 et 7 de la Convention relative aux
rechten van het kind. droits de l'enfant.
- Artikel 7 van de wet van 8 april 1965 « betreffende de - L'article 7 de la loi du 8 avril 1965 « relative à la protection de
jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als la jeunesse, à la prise en charge des mineurs ayant commis un fait
misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door qualifié infraction et à la réparation du dommage causé par ce fait »
dit feit veroorzaakte schade » schendt niet de artikelen 10, 11, 22 en ne viole pas les articles 10, 11, 22 et 22bis de la Constitution, lus
22bis van de Grondwet, in samenhang gelezen met de artikelen 6, 8 en en combinaison avec les articles 6, 8 et 13 de la Convention
13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met de
artikelen 3 en 7 van het Verdrag inzake de rechten van het kind. européenne des droits de l'homme et avec les articles 3 et 7 de la
Convention relative aux droits de l'enfant.
Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise,
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
op 29 april 2021. la Cour constitutionnelle, le 29 avril 2021.
De griffier, Le greffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
De voorzitter, Le président,
F. Daoût F. Daoût
^