Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 128/2019 van 10 oktober 2019 Rolnummer 6890 In zake : de prejudiciële vraag over de gecoördineerde wet van 10 mei 2015 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen , (...) Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. L(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 128/2019 van 10 oktober 2019 Rolnummer 6890 In zake : de prejudiciële vraag over de gecoördineerde wet van 10 mei 2015 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen , (...) Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. L(...) Extrait de l'arrêt n° 128/2019 du 10 octobre 2019 Numéro du rôle : 6890 En cause : la question préjudicielle concernant la loi relative à l'exercice des professions des soins de santé, coordonnée le 10 mai 2015 La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 128/2019 van 10 oktober 2019 Extrait de l'arrêt n° 128/2019 du 10 octobre 2019
Rolnummer 6890 Numéro du rôle : 6890
En cause : la question préjudicielle concernant la loi relative à
In zake : de prejudiciële vraag over de gecoördineerde wet van 10 mei l'exercice des professions des soins de santé, coordonnée le 10 mai
2015 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen (met 2015 (notamment les articles 69, 70 et 126), posée par le Tribunal de
name de artikelen 69, 70 en 126), gesteld door de Rechtbank van eerste première instance de Liège, division Liège.
aanleg Luik, afdeling Luik. La Cour constitutionnelle,
Het Grondwettelijk Hof,
samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen,
Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke en P. Nihoul, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke et P. Nihoul, assistée du
bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter F. Daoût, greffier F. Meersschaut, présidée par le président F. Daoût,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question préjudicielle et procédure
Bij vonnis van 13 maart 2018, waarvan de expeditie ter griffie van het Par jugement du 13 mars 2018, dont l'expédition est parvenue au greffe
Hof is ingekomen op 30 maart 2018, heeft de Rechtbank van eerste de la Cour le 30 mars 2018, le Tribunal de première instance de Liège,
aanleg Luik, afdeling Luik, de volgende prejudiciële vraag gesteld : division Liège, a posé la question préjudicielle suivante :
« Schendt de wet van 10 mei 2015 betreffende de uitoefening van de « La loi du 10 mai 2015 relative à l'exercice des professions des
gezondheidszorgberoepen (met name de artikelen 69, 70 en 126 ervan), soins de santé (notamment ses articles 69, 70 et 126), en ce qu'elle
in zoverre zij de Koning ertoe machtigt de lijst van de paramedische habilite le Roi à établir la liste des professions paramédicales et
beroepen vast te stellen en het feit handelingen te stellen die aan érige en infraction, le fait de poser des actes réservés à ces
die beroepen zijn voorbehouden zonder houder te zijn van een vereiste professions sans être titulaires d'un titre requis, soit d'une
titel of beoefenaar van een erkend beroep om die handelingen te profession reconnue pour poser ces actes, et permet donc ainsi qu'une
stellen, strafbaar stelt, en het aldus mogelijk maakt dat een misdrijf infraction pénale puisse exister en l'absence de motivation de
kan bestaan bij ontstentenis van motivering van het doorslaggevende
element van het misdrijf, het strafrechtelijk wettigheidsbeginsel, de l'élément déterminant de l'infraction, viole-t-elle le principe de
artikelen 10, 11 en 12 van de Grondwet, al dan niet in samenhang légalité des infractions pénales, les articles 10, 11 et 12 de la
gelezen met artikel 161 van de Grondwet en met de artikelen 6, 7 en 13 Constitution, combinés ou non à l'article 161 de la Constitution, et
van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, en verleent zij aux articles 6, 7 et 13 de la CEDH et donne-t-elle au Roi une
een buitensporige machtiging aan de Koning ? ». habilitation excessive ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
Ten aanzien van de draagwijdte van de prejudiciële vraag Quant à la portée de la question préjudicielle
B.1. In de prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht zich uit te B.1. La question préjudicielle invite la Cour à se prononcer sur la
spreken over de bestaanbaarheid van de artikelen 69, 70 en 126 van de compatibilité des articles 69, 70 et 126 de la loi relative à
gecoördineerde wet van 10 mei 2015 betreffende de uitoefening van de
gezondheidszorgberoepen (hierna : de wet van 10 mei 2015), met de l'exercice des professions des soins de santé, coordonnée le 10 mai
artikelen 10, 11 en 12 van de Grondwet, al dan niet in samenhang 2015 (ci-après : la loi du 10 mai 2015) avec les articles 10, 11 et 12
gelezen met artikel 161 ervan en met de artikelen 6, 7 en 13 van het de la Constitution, lus ou non en combinaison avec son article 161 et
Europees Verdrag voor de rechten van de mens, in zoverre zij de Koning avec les articles 6, 7 et 13 de la Convention européenne des droits de
ertoe machtigen de lijst van de paramedische beroepen vast te stellen l'homme, en ce qu'ils habilitent le Roi à établir la liste des
en het stellen van handelingen die aan die beroepen zijn voorbehouden professions paramédicales et érigent en infraction le fait de poser
zonder houder te zijn van een vereiste titel, strafbaar stellen. Door des actes réservés à ces professions sans disposer d'un des titres
aldus aan de Koning een buitensporige machtiging toe te kennen, zouden requis. En conférant ainsi une habilitation excessive au Roi, ces
die bepalingen tot gevolg hebben dat een misdrijf kan bestaan zonder dispositions auraient pour conséquence qu'une infraction pénale puisse
dat het bepalende element van dat misdrijf is gemotiveerd. exister sans que l'élément déterminant de cette infraction soit
De prejudiciële vraag heeft aldus betrekking op het verbod van motivé. La question préjudicielle porte donc sur l'interdiction de délégation
delegatie aan de Koning en het wettigheidsbeginsel in strafzaken. Uit au Roi et sur le principe de légalité en matière pénale. Ni la
de vraag zelf noch uit de motivering van de verwijzingsbeslissing question même, ni les motifs de la décision de renvoi ne font
blijkt in welk opzicht artikel 161 van de Grondwet en de artikelen 6 apparaître en quoi l'article 161 de la Constitution et les articles 6
en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens met die et 13 de la Convention européenne des droits de l'homme ont un rapport
vraag verband houden. Het blijkt evenmin in welk opzicht de artikelen avec cette question. Il n'en ressort pas davantage en quoi les
10 en 11 van de Grondwet, op zichzelf beschouwd, zouden zijn articles 10 et 11 de la Constitution, pris isolément, auraient été
geschonden. Het Hof beperkt zijn onderzoek tot de verenigbaarheid van violés. La Cour limite son examen à la compatibilité des dispositions
de in het geding zijnde bepalingen met artikel 12 van de Grondwet, in en cause avec l'article 12 de la Constitution, lu en combinaison avec
samenhang gelezen met artikel 7 van het voormelde Verdrag. B.2. Het voor de verwijzende rechter gebrachte geschil betreft studenten of gediplomeerden in de psychomotoriek die de afwezigheid, tot op heden, van een erkenning van hun beroep als paramedisch beroep betwisten. In hoofdorde vorderen zij dat de verwijzende rechter de Staat beveelt een koninklijk besluit te nemen dat de psychomotoriek als een paramedisch beroep erkent, en in ondergeschikte orde dat de rechter vaststelt dat het stellen van alle handelingen waarvoor zij zijn gediplomeerd, niet wettelijk kan worden geacht een misdrijf uit te maken. Het Hof beperkt zijn onderzoek van de prejudiciële vraag derhalve tot l'article 7 de la Convention précitée. B.2. Le litige porté devant le juge a quo concerne des étudiantes ou des diplômées en psychomotricité qui contestent l'absence à ce jour d'une reconnaissance de leur profession comme profession paramédicale. A titre principal, elles demandent que le juge a quo ordonne à l'Etat de prendre un arrêté royal qui reconnaisse la psychomotricité comme une profession paramédicale et, à titre subsidiaire, elles demandent que le juge constate que l'exécution de tous les actes pour lesquels elles sont diplômées ne peut légalement être considérée comme constitutive d'une infraction pénale. La Cour limite dès lors son examen de la question préjudicielle à la
het gegeven dat die laatste de afwezigheid van een erkenning van de psychomotoriek als paramedische beroep beoogt. B.3. De Ministerraad voert aan dat de prejudiciële vraag niet nuttig is om het geschil op te lossen. Volgens hem zou, zelfs in de veronderstelling dat die vraag bevestigend kan worden beantwoord, dat antwoord geen enkel nut hebben om het bestaan aan te tonen van de fouten die de eisende partijen de Belgische Staat en de Franse Gemeenschap verwijten. Hij voegt eraan toe dat, aangezien het beroep van psychomotorisch therapeut niet erkend is, geen enkele wettekst voorziet in het diploma waarover de personen die dat beroep kunnen uitoefenen, zouden moeten beschikken. Ten slotte voert de Ministerraad aan dat het verwijzende rechtscollege niet bevoegd is om de Belgische Staat ertoe te dwingen de psychomotoriek als paramedische beroep te erkennen. B.4. Het staat niet aan het Hof, maar aan de verwijzende rechter, onder het toezicht van het Hof van Cassatie, te oordelen of de hoofdvordering ressorteert onder de bevoegdheden van de rechterlijke macht. Ten gronde circonstance que celle-ci vise l'absence de reconnaissance de la psychomotricité comme profession paramédicale. B.3. Le Conseil des ministres fait valoir que la question préjudicielle n'est pas utile à la solution du litige. Il estime que, même à supposer qu'elle appelle une réponse affirmative, cette réponse serait sans aucune utilité pour établir l'existence des fautes reprochées à l'Etat belge et à la Communauté française par les parties demanderesses. Il ajoute que, la profession de psychomotricien n'étant pas reconnue, aucun texte légal ne prévoit le diplôme dont devraient disposer les personnes susceptibles d'exercer cette profession. Enfin, le Conseil des ministres soutient que la juridiction a quo n'est pas compétente pour contraindre l'Etat belge à reconnaître la psychomotricité comme profession paramédicale. B.4. Il n'appartient pas à la Cour, mais au juge a quo, sous le contrôle de la Cour de cassation, d'apprécier si la demande principale entre dans les attributions du pouvoir judiciaire. Quant au fond
B.5. Artikel 69 van de wet van 10 mei 2015 bepaalt : B.5. L'article 69 de la loi du 10 mai 2015 dispose :
« Voor de toepassing van dit hoofdstuk wordt verstaan onder « Au sens du présent chapitre, on entend par exercice d'une profession
uitoefening van een paramedisch beroep : paramédicale :
1° het gewoonlijk verrichten door andere personen dan deze bedoeld in 1° l'accomplissement habituel par des personnes autres que celles
de artikelen 3, § 1, 4, 6, 43, 45, 68/1 en 68/2 van technische visées aux articles 3, § 1er, 4, 6, 43, 45, 68/1 et 68/2 de
hulpprestaties die verband houden met het stellen van de diagnose of prestations techniques auxiliaires liées à l'établissement du
met het uitvoeren van de behandeling, zoals zij nader bepaald zullen diagnostic ou à l'exécution du traitement, telles qu'elles pourront
kunnen worden in uitvoering van artikel 71; être précisées en exécution de l'article 71;
2° het gewoon uitvoeren van de in artikel 23, § 1, eerste lid en § 2, 2° l'exécution habituelle des actes visés à l'article 23, § 1er,
derde lid bedoelde handelingen; alinéa 1er et § 2, alinéa 3;
3° het gewoon uitvoeren van de in artikel 24 bedoelde handelingen ». 3° l'exécution des actes visés à l'article 24 ».
Artikel 70 van dezelfde wet bepaalt : L'article 70 de la même loi dispose :
« De Koning stelt de lijst vast van de paramedische beroepen ». « Le Roi établit la liste des professions paramédicales ».
Artikel 71 van dezelfde wet bepaalt : L'article 71 de la même loi dispose :
« § 1. De Koning kan, overeenkomstig de bepalingen van artikel 141, « § 1er. Le Roi peut, conformément aux dispositions de l'article 141,
tweede lid, de in artikel 69, 1° bedoelde prestaties nader bepalen en alinéa 2, préciser les prestations visées à l'article 69, 1° et fixer
de voorwaarden vaststellen waaronder zij moeten worden uitgevoerd. les conditions de leur exécution.
Hij kan eveneens, overeenkomstig de bepalingen van artikel 141, tweede Il peut en outre, conformément aux dispositions de l'article 141,
lid, de vereiste kwalificatievoorwaarden bepalen waaraan de personen alinéa 2, définir les conditions de qualification auxquelles doivent
moeten voldoen die deze prestaties verrichten. répondre les personnes qui accomplissent ces prestations.
§ 2. De Koning kan, op advies van de Federale raad voor paramedische § 2. Le Roi peut, sur avis du Conseil fédéral des professions
beroepen, de beroepstitels bepalen waaronder de betrokkenen die in paramédicales, déterminer les titres professionnels sous lesquels les
artikel 69 bedoelde prestaties en handelingen verrichten ». intéressés accomplissent les prestations et actes visés à l'article 69 ».
Artikel 126 van dezelfde wet bepaalt : L'article 126 de la même loi dispose :
« Onverminderd de toepassing van de straffen gesteld bij het « Sans préjudice de l'application des peines prévues par le Code pénal
Strafwetboek, alsook, desgevallend, de toepassing van tuchtmaatregelen ainsi que, s'il échet, de l'application de sanctions disciplinaires,
wordt gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot drie maanden est puni d'un emprisonnement de huit jours à trois mois et d'une
en met een geldboete van zesentwintig euro tot tweeduizend euro of met amende de vingt-six euros à deux mille euros ou de l'une de ces peines
een van die straffen alleen : seulement :
1° hij die zonder aan de vereiste voorwaarden te voldoen om de 1° celui qui, ne réunissant pas les conditions requises pour exercer
geneeskunde of de artsenijbereidkunde uit te oefenen, of geen houder l'art médical, l'art pharmaceutique, ou n'étant pas porteur d'un titre
is van een vereiste bekwamingstitel, of zonder te beschikken over het de qualification requis, ou sans être muni du visa prévu à l'article
in artikel 25 bepaalde visum, gewoonlijk prestaties verricht, zoals 25, accomplit habituellement des prestations précisées en exécution de
die nader bepaald zijn ter uitvoering van artikel 71, § 1, of l'article 71, § 1er, ou des actes visés à l'article 69, 2° et 3°.
handelingen uitvoert die zijn bepaald in artikel 69, 2° en 3°. Cette disposition n'est pas d'application à l'étudiant qui exerce les
Die bepaling is niet van toepassing op de student die de voormelde activités susmentionnées dans le cadre des dispositions légales et
werkzaamheden verricht in het kader van de wettelijke en réglementaires relatives au programme de formation permettant
reglementsbepalingen betreffende het opleidingsprogramma dat het d'obtenir l'un des titres prévus à l'article 45, l'article 56,
mogelijk maakt één van de in artikel 45, artikel 56, artikel 65 of l'article 65 ou à l'article 71, § 1er, ni à l'étudiant en médecine, en
artikel 71, § 1, bepaalde titels te verwerven, noch op de student in dentisterie ou en pharmacie dans le cadre de sa formation.
de geneeskunde of de artsenijbereidkunde in het kader van zijn Cette disposition n'est pas davantage d'application au praticien de
opleiding. Die bepaling is ook niet van toepassing op de beoefenaar van de l'art infirmier, à l'aide-soignant ou au secouriste-ambulancier qui
verpleegkunde, de zorgkundige of de hulpverlener-ambulancier die in accomplit dans le cadre de sa profession des actes visés à l'article
het kader van zijn beroep handelingen verricht die zijn bepaald in
artikel 46; 46;
2° de voor de toepassing van hoofdstuk 7 als bevoegd beschouwd persoon 2° la personne qualifiée au sens du chapitre 7 du présent arrêté qui,
die, in overtreding van artikel 75, op welke wijze ook zijn en infraction à l'article 75 prête de manière quelconque son concours
medewerking of zijn bijstand verleent aan een niet bevoegde derde, met ou son assistance à un tiers non qualifié à l'effet de permettre à ce
het doel het deze laatste mogelijk te maken een paramedisch beroep uit dernier d'exercer une profession paramédicale;
te oefenen; 3° hij die, door feitelijkheden of door geweld, de geregelde en 3° celui qui, par voies de fait ou par violence, empêche ou entrave
normale uitoefening van een paramedisch beroep door een persoon die l'exercice régulier et normal d'une profession paramédicale par une
aan de vereiste voorwaarden voldoet, verhindert of belemmert; personne réunissant les conditions requises;
4° hij die een persoon die niet beschikt over een vereiste 4° celui qui charge habituellement de l'exercice d'une profession
bekwamingstitel, of die niet de hoedanigheid heeft van student zoals paramédicale ou autorise habituellement à cette fin une personne qui
bepaald in 1°, gewoonlijk belast met de uitoefening van een n'est pas en possession d'un titre de qualification requis, ou qui n'a
paramedisch beroep of hem daartoe gewoonlijk de machtiging verleent; pas la qualité d'étudiant prévue au 1° du présent article;
5° hij die één van de in artikel 72 bepaalde personen, gewoonlijk 5° celui qui charge habituellement une des personnes visées à
belast met de uitoefening van een handeling die wordt beschouwd als l'article 72, de l'accomplissement d'un acte qui est considéré comme
een uitoefening van de geneeskunst, behalve wanneer het gaat om een relevant de l'art de guérir, sauf s'il s'agit d'un acte prévu à
handeling bepaald in artikel 23, § 1, eerste lid, en § 2, derde lid, l'article 23, § 1er, alinéa 1er, et § 2, alinéa 3, ou à l'article 24;
of in artikel 24;
6° de beoefenaar van een paramedisch beroep, die de ter uitvoering van 6° le praticien d'une formation paramédicale qui exerce en violation
artikel 141, tweede lid, genomen reglementen, overtreedt ». des règlements pris en exécution de l'article 141, alinéa 2 ».
Met toepassing van het hiervoor aangehaalde artikel 70, bepaalde het En application de l'article 70 précité, l'arrêté royal du 2 juillet
koninklijk besluit van 2 juli 2009 « tot vaststelling van de lijst van 2009 « établissant la liste des professions paramédicales », tel qu'il
de paramedische beroepen », zoals het te dezen van toepassing is : est applicable en l'espèce, disposait :
« Worden aangeduid als paramedische beroepen die betrekking hebben op « Sont désignées comme professions paramédicales se rapportant à des
handelingen of prestaties bedoeld bij artikel 22 van het koninklijk actes ou prestations visés à l'article 22 de l'arrêté royal n° 78 du
besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de 10 novembre 1967 relatif à l'exercice des professions des soins de
gezondheidszorgberoepen, de verrichtingen van de volgende technieken : santé, les pratiques des techniques suivantes :
1° apothekers-assistentie; 1° assistance en pharmacie;
2° audiologie; 2° audiologie;
3° bandage, orthese en prothese; 3° bandage, orthèse et prothèse;
4° diëtetiek; 4° diététique;
5° ergotherapie; 5° ergothérapie;
6° laboratorium en biotechnologie, en menselijke erfelijkheidstechniek; 6° laboratoire et biotechnologie, et génétique humaine;
7° logopedie; 7° logopédie;
8° orthoptie; 8° orthoptie;
9° podologie; 9° podologie;
10° medische beeldvorming; 10° imagerie médicale;
11° vervoer van patiënten, met uitsluiting van het vervoer van de 11° transport de patients, à l'exclusion du transport des personnes
personen bedoeld in artikel 1 van de wet van 8 juli 1964 betreffende visées à l'article 1er de la loi du 8 juillet 1964 relative à l'aide
de dringende geneeskundige hulpverlening ». médicale urgente ».
B.6. De prejudiciële vraag heeft betrekking op de grondwettigheid van B.6. La question préjudicielle porte sur la constitutionnalité des
de voormelde bepalingen van de wet van 10 mei 2015 in het licht van dispositions précitées de la loi du 10 mai 2015 au regard du principe
het wettigheidsbeginsel in strafzaken in zoverre zij, enerzijds, een de la légalité en matière pénale, en ce que, d'une part, elles
buitensporige machtiging inzake de erkenning van een paramedische accorderaient une habilitation excessive en matière de reconnaissance
beroep zouden verlenen en, anderzijds, het stellen van de handelingen d'une profession paramédicale et en ce que, d'autre part, elles
die zijn voorbehouden aan beroepen zonder houder te zijn van de érigeraient en infraction le fait de poser des actes réservés à des
vereiste titel, strafbaar zouden stellen, en dit bij ontstentenis van professions sans disposer d'un des titres requis, et ce, en l'absence
elk element waarmee het misdrijf kan worden gemotiveerd. de tout élément permettant de motiver l'infraction.
B.7.1. Artikel 12, tweede lid, van de Grondwet bepaalt : B.7.1. L'article 12, alinéa 2, de la Constitution dispose :
« Niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen die de wet bepaalt en « Nul ne peut être poursuivi que dans les cas prévus par la loi, et
in de vorm die zij voorschrijft ». dans la forme qu'elle prescrit ».
Artikel 7, lid 1, van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens L'article 7, paragraphe 1, de la Convention européenne des droits de
bepaalt : l'homme dispose :
« Niemand kan worden veroordeeld wegens een handelen of nalaten, dat « Nul ne peut être condamné pour une action ou une omission qui, au
geen strafbaar feit naar nationaal of internationaal recht uitmaakte moment où elle a été commise, ne constituait pas une infraction
ten tijde dat het handelen of nalaten geschiedde. Evenmin zal een d'après le droit national ou international. De même il n'est infligé
zwaardere straf worden opgelegd dan die welke ten tijde van het begaan aucune peine plus forte que celle qui était applicable au moment où
van het strafbare feit van toepassing was ». l'infraction a été commise ».
In zoverre het vereist dat in elk misdrijf bij de wet moet worden En ce qu'il exige que tout délit soit établi par la loi, l'article 7,
voorzien, heeft het voormelde artikel 7, lid 1, een draagwijdte die paragraphe 1, précité a une portée analogue à celle de l'article 12,
analoog is aan die van artikel 12, tweede lid, van de Grondwet. De alinéa 2, de la Constitution. Les garanties contenues dans ces deux
waarborgen vervat in beide bepalingen vormen een onlosmakelijk geheel. dispositions constituent un ensemble indissociable.
B.7.2. Door aan de wetgevende macht de bevoegdheid te verlenen om te B.7.2. En attribuant au pouvoir législatif la compétence pour
bepalen in welke gevallen strafvervolging mogelijk is, waarborgt déterminer dans quels cas des poursuites pénales sont possibles,
artikel 12, tweede lid, van de Grondwet aan elke rechtsonderhorige dat l'article 12, alinéa 2, de la Constitution garantit à tout justiciable
geen enkele gedraging strafbaar zal worden gesteld dan krachtens qu'aucun comportement ne sera punissable qu'en vertu de règles
regels aangenomen door een democratisch verkozen beraadslagende adoptées par une assemblée délibérante, démocratiquement élue.
vergadering. Het wettigheidsbeginsel in strafzaken dat uit de voormelde En outre, le principe de légalité en matière pénale qui découle de la
grondwetsbepaling en internationale bepaling voortvloeit, gaat disposition constitutionnelle et de la disposition internationale
bovendien uit van de idee dat de strafwet moet worden geformuleerd in précitée procède de l'idée que la loi pénale doit être formulée en des
bewoordingen op grond waarvan eenieder, op het ogenblik waarop hij een termes qui permettent à chacun de savoir, au moment où il adopte un
gedrag aanneemt, kan uitmaken of dat gedrag al dan niet strafbaar is. comportement, si celui-ci est ou non punissable. Il exige que le
Het vereist dat de wetgever in voldoende nauwkeurige, duidelijke en législateur indique, en des termes suffisamment précis, clairs et
rechtszekerheid biedende bewoordingen bepaalt welke feiten strafbaar offrant la sécurité juridique, quels faits sont sanctionnés, afin,
worden gesteld, zodat, enerzijds, diegene die een gedrag aanneemt, d'une part, que celui qui adopte un comportement puisse évaluer
vooraf op afdoende wijze kan inschatten wat het strafrechtelijke préalablement, de manière satisfaisante, quelle sera la conséquence
gevolg van dat gedrag zal zijn en, anderzijds, aan de rechter geen al pénale de ce comportement et afin, d'autre part, que ne soit pas
te grote beoordelingsbevoegdheid wordt gelaten. laissé au juge un trop grand pouvoir d'appréciation.
Het wettigheidsbeginsel in strafzaken staat evenwel niet eraan in de Toutefois, le principe de légalité en matière pénale n'empêche pas que
weg dat de wet aan de rechter een beoordelingsbevoegdheid toekent. Er la loi attribue un pouvoir d'appréciation au juge. Il faut en effet
dient immers rekening te worden gehouden met het algemene karakter van
de wetten, de uiteenlopende situaties waarop zij van toepassing zijn tenir compte du caractère de généralité des lois, de la diversité des
en de evolutie van de gedragingen die zij bestraffen. situations auxquelles elles s'appliquent et de l'évolution des
Aan het vereiste dat een misdrijf duidelijk moet worden omschreven in comportements qu'elles répriment.
de wet is voldaan wanneer de rechtzoekende, op basis van de La condition qu'une infraction doit être clairement définie par la loi
bewoordingen van de relevante bepaling en, indien nodig, met behulp se trouve remplie lorsque le justiciable peut savoir, à partir du
van de interpretatie daarvan door de rechtscolleges, kan weten voor libellé de la disposition pertinente et, au besoin, à l'aide de son
welke handelingen en welke verzuimen hij strafrechtelijk aansprakelijk interprétation par les juridictions, quels actes et omissions engagent
kan worden gesteld. sa responsabilité pénale.
Enkel bij het onderzoek van een specifieke strafbepaling is het Ce n'est qu'en examinant une disposition pénale spécifique qu'il est
mogelijk om, rekening houdend met de elementen eigen aan de misdrijven possible de déterminer, en tenant compte des éléments propres aux
die zij wil bestraffen, te bepalen of de door de wetgever gehanteerde infractions qu'elle entend réprimer, si les termes généraux utilisés
algemene bewoordingen zo vaag zijn dat ze het strafrechtelijk par le législateur sont à ce point vagues qu'ils méconnaîtraient le
wettigheidsbeginsel zouden schenden. principe de légalité en matière pénale.
B.8. De eisende partijen voor de verwijzende rechter verwijten de in B.8. Les parties demanderesses devant le juge a quo reprochent aux
het geding zijnde bepalingen aan de Koning een te ruime dispositions en cause de conférer au Roi un pouvoir d'appréciation
beoordelingsbevoegdheid toe te kennen ten aanzien van het al dan niet trop large en ce qui concerne la reconnaissance ou non d'une
erkennen van een beroep als paramedisch beroep. profession comme profession paramédicale.
B.9.1. Het wettigheidsbeginsel in strafzaken belet niet dat de nadere B.9.1. Le principe de légalité en matière pénale n'empêche pas que la
omschrijving van het strafbare gedrag aan de Koning wordt opgedragen précision du comportement punissable fasse l'objet d'une habilitation
voor zover die machtiging voldoende nauwkeurig is omschreven en au Roi, dans la mesure où celle-ci est décrite de manière suffisamment
betrekking heeft op de tenuitvoerlegging van maatregelen waarvan de précise et porte sur l'exécution de mesures dont les éléments
essentiële elementen vooraf door de wetgevende macht zijn vastgesteld. essentiels ont été préalablement établis par le pouvoir législatif.
B.9.2. De algemene doelstelling van de wet van 19 december 1990 « tot B.9.2. L'objectif général de la loi du 19 décembre 1990 « modifiant
wijziging van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967 l'arrêté royal n° 78 du 10 novembre 1967 relatif à l'exercice de l'art
betreffende de uitoefening van de geneeskunst, de verpleegkunde, de de guérir, de l'art infirmier, des professions paramédicales et aux
paramedische beroepen en de geneeskundige commissies met het oog op de commissions médicales en vue de protéger les titres professionnels des
bescherming van de beroepstitels van medici en paramedici » (hierna :
de wet van 19 december 1990), die aan de oorsprong ligt van de médecins et des auxiliaires paramédicaux » (ci-après : la loi du 19
gecoördineerde bepalingen die het voorwerp van de prejudiciële vraag décembre 1990), qui est à l'origine des dispositions coordonnées
uitmaken, bestond erin « het statuut van de paramedische beroepen in faisant l'objet de la question préjudicielle, était de « protéger le
het perspectief van de Europese Eenheidsmarkt te beschermen » (Parl. statut des professions paramédicales face au grand marché européen »
St., Kamer, 1989-1990, nr. 1256/3, p. 10) en te waken over de (Doc. parl., Chambre, 1989-1990, n° 1256/3, p. 10) et de veiller à la
kwaliteit van de paramedische prestaties. Om die doelstelling te qualité des prestations paramédicales. Pour atteindre cet objectif,
bereiken, werd de uitoefening van paramedische beroepen voorbehouden l'exercice de professions paramédicales a été réservé aux personnes
aan de personen die over de vereiste kwalificaties beschikken. In de qui disposent des qualifications requises. Aux yeux du législateur, il
ogen van de wetgever diende te worden gewaarborgd dat de personen die convenait de garantir que les personnes qui effectueraient des
paramedische prestaties zouden verrichten, daartoe bekwaam waren en prestations paramédicales soient compétentes pour ce faire et aient,
bijgevolg een voldoende opleiding hadden gekregen. dès lors, reçu une formation suffisante.
B.9.3. In het licht van die doelstellingen strekte de wet van 19 B.9.3. Au regard de ces objectifs, la loi du 19 décembre 1990 visait à
december 1990 ertoe een deelname mogelijk te maken van de permettre une participation des représentants des professions
vertegenwoordigers van de betrokken paramedische beroepen in de paramédicales concernées à la procédure d'élaboration des conditions
procedure voor het definiëren van de kwalificatievoorwaarden, titels de qualification, des titres et des prestations relevant de chaque
en prestaties van elk paramedisch beroep (Parl. St., Kamer, 1989-1990, profession paramédicale (Doc. parl., Chambre, 1989-1990, n° 1256/3, p.
nr. 1256/3, p. 10). 10).
Op grond van artikel 46bis van het koninklijk besluit nr. 78, dat En vertu de l'article 46bis de l'arrêté royal n° 78, devenu l'article
artikel 141, tweede lid, van de wet van 10 mei 2015 is geworden, werd 141, alinéa 2, de la loi du 10 mai 2015, la Commission technique des
de Technische Commissie voor de paramedische beroepen bijgevolg professions paramédicales est dès lors invitée à rendre un avis
verzocht een eensluidend advies uit te brengen over, met name, de conforme sur, notamment, les arrêtés royaux déterminant la liste des
koninklijke besluiten tot vaststelling van de lijst van de prestaties prestations et les conditions de qualification prévues à l'article 71,
en kwalificatievoorwaarden bepaald in artikel 71, § 1, van dezelfde § 1er, de la même loi. Par ailleurs, l'avis du Conseil fédéral des
wet. Daarnaast is ook voorzien in het advies van de Federale Raad voor professions paramédicales est également prévu dans le cadre de la
de paramedische beroepen in het kader van de vaststelling, bij détermination, par arrêté royal, des titres professionnels sous
koninklijk besluit, van de beroepstitels waaronder de betrokkenen de lesquels les intéressés accomplissent les prestations paramédicales
paramedische prestaties verrichten (artikel 71, § 2, van dezelfde (article 71, § 2, de la même loi).
wet). B.9.4. Teneinde de activiteiten te bepalen die onder de paramedische B.9.4. Afin de déterminer les activités qui relèvent des professions
beroepen ressorteren en die dus zijn voorbehouden aan bepaalde
personen, heeft de wetgever aan de Koning de zorg overgelaten om, paramédicales, et qui sont donc réservées à certaines personnes, le
enerzijds, de lijst van de paramedische beroepen vast te stellen législateur a confié au Roi le soin, d'une part, d'établir la liste
(artikel 70 van de wet van 10 mei 2015) en, voor elk paramedisch des professions paramédicales (article 70 de la loi du 10 mai 2015) et
d'identifier, pour chaque profession paramédicale, les qualifications,
beroep, de kwalificaties, titels en prestaties te bepalen (artikel 71 titres et prestations (article 71 de la même loi), et, d'autre part,
van dezelfde wet), en, anderzijds, de procedure te regelen met het oog
op het verkrijgen van het voordeel van de verworven rechten, waardoor d'organiser la procédure relative aux droits acquis, permettant de
kan worden afgeweken van de kwalificatievoorwaarden van artikel 71 van déroger aux conditions de qualification de l'article 71 de la même loi
dezelfde wet (artikel 153, § 4, van dezelfde wet). (article 153, § 4, de la même loi).
B.10.1. De wet van 25 januari 1999 heeft vervolgens, in artikel 24 van B.10.1. La loi du 25 janvier 1999 a ensuite inséré, dans l'article 24
het koninklijk besluit nr. 78 (thans artikel 72 van de wet van 10 mei de l'arrêté royal n° 78 (actuellement l'article 72 de la loi du 10 mai
2015), een vereiste ingevoerd van een erkenning die door de minister 2015), l'exigence d'un agrément délivré par le ministre de la Santé
van Volksgezondheid wordt verleend om prestaties of handelingen te publique pour pouvoir accomplir des prestations ou exécuter des actes
mogen verrichten die onder een paramedisch beroep ressorteren : qui relèvent d'une profession paramédicale :
« De adviezen hieromtrent dienen gegeven te worden door de provinciale « Ce sont les commissions médicales qui donneront les avis après avoir
geneeskundige commissies die zullen nagaan of de voorgelegde opleiding vérifié la conformité de la formation et des titres produits. A
en titels wel conform zijn. Op dit ogenblik houden deze provinciale l'heure actuelle, les commissions médicales provinciales y vont
geneeskundige commissies er elk een eigen interpretatie op na. Het is
de bedoeling om, via de erkenning door Volksgezondheid, meer chacune de leur propre interprétation. Le but poursuivi en instaurant
uniformiteit te creëren in deze opleidingen » (Parl. St., Senaat, cet agrément par la Santé publique est d'arriver à plus d'uniformité
1998-1999, nr. 1-1175/3, p. 26). dans ces formations » (Doc. parl., Sénat, 1998-1999, n° 1-1175/3, p.
B.10.2. De Koning is bijgevolg ertoe gemachtigd om, op advies van de 26). B.10.2. Le Roi a dès lors été habilité à déterminer, sur avis du
Federale Raad voor de paramedische beroepen, de voorwaarden en de Conseil fédéral des professions paramédicales, les conditions et les
regels te bepalen tot het verkrijgen, het behouden en het intrekken règles relatives à l'obtention, au maintien et au retrait de
van de erkenning (artikel 72, § 2, van de wet van 10 mei 2015), alsook l'agrément (article 72, § 2, de la loi du 10 mai 2015), ainsi que la
de procedure om de verworven rechten te genieten (artikel 153, § § 1 procédure concernant le bénéfice des droits acquis (article 153, § § 1er
tot 3, van dezelfde wet). à 3, de la même loi).
B.11.1. Uit hetgeen voorafgaat, vloeit voort dat, voor de paramedische B.11.1. Il résulte de ce qui précède qu'en ce qui concerne les
beroepen, de wetgever de Koning ertoe heeft gemachtigd de professions paramédicales, le législateur a habilité le Roi à
kwalificatievoorwaarden en de lijst van de prestaties die onder elk déterminer les conditions de qualification, ainsi que la liste des
paramedisch beroep ressorteren, te bepalen (artikel 71 van de wet van prestations relevant de chaque profession paramédicale (article 71 de
10 mei 2015), en de erkenningsvoorwaarden en -procedure te regelen la loi du 10 mai 2015), et à organiser les conditions et la procédure
(artikel 72 van dezelfde wet), alsook de procedure om de verworven d'agrément (article 72 de la même loi), ainsi que la procédure
rechten te genieten (artikel 153 van dezelfde wet). relative au bénéfice des droits acquis (article 153 de la même loi).
B.11.2. De wet van 19 december 1990 streefde drie doelstellingen na : « 1. Oprichting van een Technische Commissie voor de paramedische beroepen en vastlegging van de opdracht van de Academiën. Het ontwerp verleent de Koning de bevoegdheid om de lijst van de paramedische beroepen op te stellen, zonder dat er betwisting kan ontstaan over de gevolgde procedure, wat tot op heden wel mogelijk was. De Technische Commissie zou als een van haar taken advies aan de minister kunnen uitbrengen over de prestaties van elk paramedisch beroep en de voorwaarden voor de uitoefening ervan. Dat is van het grootste belang. Bovendien moet worden gewezen op het feit dat de procedure waarvoor in het voorgelegde ontwerp werd gekozen, het voordeel biedt dat de paramedische beroepen niet langer aan de exclusieve censuur van de geneesheren zullen zijn onderworpen. Op dit ogenblik is dat krachtens artikel 46 van het koninklijk besluit nr. 78 wel het geval. 2. Gewaarborgde bescherming van de titels en vaststelling van straffen voor het onrechtmatig voeren van een bepaalde titel. De tekst bepaalt de aard van het gepleegde misdrijf alsmede de straffen die worden gesteld wanneer paramedische handelingen worden uitgevoerd door iemand die daartoe niet over de vereiste kwalificaties beschikt. Vanzelfsprekend bieden de voorgestelde teksten aan studenten de mogelijkheid om binnen het raam van hun opleiding bepaalde handelingen te verrichten. De straffen zijn dus niet op hen van toepassing. B.11.2. La loi du 19 décembre 1990 poursuivait trois objectifs : « 1. Instituer une commission technique des professions paramédicales et définir la mission des Académies. Le présent projet permet donc au Roi de fixer la liste des professions paramédicales en évitant des contestations de procédure, ce qui n'était pas possible actuellement. La Commission technique pourra être chargée de donner un avis au ministre concernant les prestations de chaque profession paramédicale et les conditions de leur exécution et c'est très important. Et il faut aussi souligner que la procédure retenue dans le projet qui nous est soumis aura l'avantage de ne plus soumettre les professions paramédicales à la censure exclusive des médecins comme c'est le cas actuellement en application de l'article 46 de l'arrêté royal n° 78. 2. Assurer la protection des titres et prévoir des sanctions en cas de port illégal du titre. Le texte précise la nature des infractions et les sanctions pénales lorsque des actes relevant d'une profession paramédicale sont exécutés par des personnes n'ayant pas les qualifications requises. Tout naturellement aussi, les textes proposés permettent aux étudiants, dans le cadre de leur formation, de poser certains actes. Ils sont donc soustraits à ces sanctions.
[...] [...]
3. De derde doelstelling ten slotte heeft betrekking op de 3. Enfin, le troisième objectif concerne les dispositions
overgangsbepalingen. transitoires.
[...] » (Parl. St., Kamer, 1989-1990, nr. 1256/3, pp. 4 en 5). [...] » (Doc. parl., Chambre, 1989-1990, n° 1256/3, pp. 4 et 5).
In de parlementaire voorbereiding werd eveneens aangegeven : Les travaux préparatoires indiquent également :
« Bij ministerieel besluit werd een lijst van paramedische technieken « Une liste des techniques paramédicales a été établie par arrêté
opgesteld, na advies van de Raad van State - administratieve afdeling. ministériel, après avis du Conseil d'Etat - section d'administration.
Nadien heeft de afdeling wetgeving van die Raad dat initiatief als Par la suite, la section de législation a considéré cette initiative
onvoldoende beschouwd en werd het ministerieel besluit vernietigd. comme insuffisante et l'arrêté ministériel a été annulé. D'où la
Daarom dit wetsvoorstel om hoofdstuk II van bovengenoemd koninklijk présente proposition de loi destinée à mettre à exécution le chapitre
besluit uit te voeren » (Parl. St., Senaat, 1988-1989, nr. 779-2, p. II de l'arrêté royal précité » (Doc. parl., Sénat, 1988-1989, n°
2). 779-2, p. 2).
B.11.3. Uit al die elementen vloeit voort dat de machtiging aan de B.11.3. Il résulte de l'ensemble de ces éléments que l'habilitation
Koning Hem, in tegenstelling tot wat de eisende partijen voor de conférée au Roi ne Lui permet pas, contrairement à ce que soutiennent
verwijzende rechter aanvoeren, niet toelaat te beschikken over een les parties demanderesses devant le juge a quo, de disposer d'un
onbegrensde bevoegdheid bij de beslissing om een paramedisch beroep al pouvoir illimité quant à la décision de reconnaître ou non une
dan niet te erkennen. De door de wetgever aan de Koning verleende profession paramédicale. En effet, l'habilitation consentie au Roi par
machtiging is immers onlosmakelijk verbonden met het optreden van de le législateur est indissociable de l'intervention du Conseil fédéral
Federale Raad voor de paramedische beroepen, die actief deelneemt aan des professions paramédicales, lequel participe activement à la
de erkenning van die beroepen en aan de uitoefeningsvoorwaarden ervan. reconnaissance de ces professions et aux modalités d'exercice de celles-ci.
Aldus begrepen, beantwoordt de machtiging die aan de Koning is Ainsi interprétée, l'habilitation conférée au Roi en matière de
verleend inzake de erkenning van de paramedische beroepen, aan de reconnaissance des professions paramédicales répond à la nécessité de
noodzaak dat de wetgeving zich kan aanpassen aan de paramedische permettre que la législation s'adapte au contexte paramédical, afin
context, zodat, bij de toepassing ervan, rekening kan worden gehouden qu'il puisse être tenu compte, lors de son application, de l'évolution
met de ontwikkeling van de technieken en praktijken ter zake. des techniques et des pratiques en la matière.
B.12. De eisende partijen voor de verwijzende rechter verwijten de in B.12. Les parties demanderesses devant le juge a quo reprochent encore
het geding zijnde bepalingen en in het bijzonder artikel 126 van de aux dispositions en cause, et en particulier à l'article 126 de la loi
wet van 10 mei 2015 voorts het stellen van de handelingen die zijn voorbehouden aan paramedische beroepen zonder houder te zijn van een vereiste titel, strafbaar te stellen en aldus toe te laten dat een misdrijf kan bestaan zonder dat het bepalende element van dat misdrijf gemotiveerd is. B.13. Na de sanctie te hebben vastgesteld voor de personen die de handelingen zouden stellen die zijn voorbehouden aan een medisch of paramedisch beroep zonder over de vereiste titels te beschikken, definieert het voormelde artikel 126, in de punten 2° tot 6° ervan, op nauwkeurige wijze de verschillende omstandigheden waarin een persoon die sanctie opgelegd kan krijgen wanneer hij een paramedisch beroep uitoefent of daaraan deelneemt zonder over de vereiste titels te beschikken, of wanneer hij de regelmatige en normale uitoefening van een dergelijk beroep verhindert of belemmert. B.14. Voor het overige vereist het wettigheidsbeginsel in strafzaken niet dat de wetgever op gedetailleerde wijze de opleiding bepaalt die een beoefenaar moet hebben gevolgd om sommige handelingen te mogen uitvoeren zonder zich bloot te stellen aan sancties. De wetgever mag aan de uitvoerende macht de zorg overlaten om die opleiding te preciseren in zoverre hijzelf de wezenlijke elementen ervan heeft bepaald. Om die redenen, het Hof du 10 mai 2015, d'ériger en infraction le fait de poser des actes réservés à des professions paramédicales sans disposer du titre requis et de permettre ainsi l'existence d'une infraction pénale sans que l'élément déterminant de cette infraction soit motivé. B.13. Après avoir établi la sanction encourue par les personnes qui exécuteraient les actes réservés à une profession médicale ou paramédicale sans disposer des titres requis, l'article 126 précité, en ses points 2° à 6°, définit de manière précise les différentes circonstances dans lesquelles une personne peut se voir infliger cette sanction lorsqu'elle exerce une profession paramédicale ou y participe sans posséder les titres requis, ou lorsqu'elle empêche ou entrave l'exercice régulier et normal de pareille profession. B.14. Pour le surplus, le principe de la légalité en matière pénale n'exige pas que le législateur détermine de manière détaillée la formation qu'un praticien doit avoir suivie pour être autorisé à poser certains actes sans s'exposer à des sanctions. Le législateur peut laisser au pouvoir exécutif le soin de préciser cette formation, dans la mesure où il en a lui-même déterminé les éléments essentiels. Par ces motifs, la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
De artikelen 69, 70 en 126 van de gecoördineerde wet van 10 mei 2015 Les articles 69, 70 et 126 de la loi relative à l'exercice des
betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen schenden professions des soins de santé, coordonnée le 10 mai 2015, ne violent
niet artikel 12 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met pas l'article 12 de la Constitution, lu ou non en combinaison avec
artikel 7 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens. l'article 7 de la Convention européenne des droits de l'homme.
Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise,
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
op 10 oktober 2019. la Cour constitutionnelle, le 10 octobre 2019.
De griffier, Le greffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
De voorzitter, Le président,
F. Daoût F. Daoût
^