Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 162/2019 van 7 november 2019 Rolnummer 6595 In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 28, § 1, 3° en 4°, en § 2, en artikel 108, eerste lid, 2°, van de wet van 17 juni 2016 « inzake overheidsopdrach Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters A. Alen en F. Daoût, en de rechters L. L(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 162/2019 van 7 november 2019 Rolnummer 6595 In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 28, § 1, 3° en 4°, en § 2, en artikel 108, eerste lid, 2°, van de wet van 17 juni 2016 « inzake overheidsopdrach Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters A. Alen en F. Daoût, en de rechters L. L(...) Extrait de l'arrêt n° 162/2019 du 7 novembre 2019 Numéro du rôle : 6595 En cause : le recours en annulation de l'article 28, § 1 er , 3° et 4°, et § 2, et de l'article 108, alinéa 1 er , 2°, de la loi du 17 juin 20 La Cour constitutionnelle, composée des présidents A. Alen et F. Daoût, et des juges L. Lavrysen(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 162/2019 van 7 november 2019 Extrait de l'arrêt n° 162/2019 du 7 novembre 2019
Rolnummer 6595 Numéro du rôle : 6595
In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 28, § 1, 3° en 4°, En cause : le recours en annulation de l'article 28, § 1er, 3° et 4°,
en § 2, en artikel 108, eerste lid, 2°, van de wet van 17 juni 2016 « et § 2, et de l'article 108, alinéa 1er, 2°, de la loi du 17 juin 2016
inzake overheidsopdrachten », ingesteld door P.M. en anderen. « relative aux marchés publics », introduit par P.M. et autres.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters A. Alen en F. Daoût, en de rechters L. composée des présidents A. Alen et F. Daoût, et des juges L. Lavrysen,
Lavrysen, J.-P. Moerman, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, R. J.-P. Moerman, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, R. Leysen et M.
Leysen en M. Pâques, en, overeenkomstig artikel 60bis van de Pâques, et, conformément à l'article 60bis de la loi spéciale du 6
bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, emeritus janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, du juge émérite E.
rechter E. Derycke, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder Derycke, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le
voorzitterschap van voorzitter A. Alen, président A. Alen,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging I. Objet du recours et procédure
Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 16 januari Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 16
2017 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 17 janvier 2017 et parvenue au greffe le 17 janvier 2017, un recours en
januari 2017, is beroep tot vernietiging ingesteld van artikel 28, §
1, 3° en 4°, en § 2, en artikel 108, eerste lid, 2°, van de wet van 17 annulation de l'article 28, § 1er, 3° et 4°, et § 2, et de l'article
juni 2016 « inzake overheidsopdrachten » (bekendgemaakt in het 108, alinéa 1er, 2°, de la loi du 17 juin 2016 « relative aux marchés
Belgisch Staatsblad van 14 juli 2016) door P.M., N. G.d.M. en P. publics » (publiée au Moniteur belge du 14 juillet 2016) a été
V.d.S., bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. P. Vande Casteele, introduit par P.M., N. G.d.M. et P. V.d.S., assistés et représentés
advocaat bij de balie te Antwerpen. par Me P. Vande Casteele, avocat au barreau d'Anvers.
Bij tussenarrest nr. 43/2018 van 29 maart 2018, bekendgemaakt in het Par arrêt interlocutoire n° 43/2018 du 29 mars 2018, publié au
Belgisch Staatsblad van 2 juli 2018, heeft het Hof de volgende Moniteur belge du 2 juillet 2018, la Cour a posé à la Cour de justice
prejudiciële vraag gesteld aan het Hof van Justitie van de Europese de l'Union européenne la question préjudicielle suivante :
Unie : « Is artikel 10, c) en d), i), ii) en v), van de richtlijn 2014/24/EU « L'article 10, c) et d), i), ii) et v), de la directive 2014/24/UE du
van het Europees Parlement en van de Raad van 26 februari 2014 ' Parlement européen et du Conseil du 26 février 2014 ' sur la passation
betreffende het plaatsen van overheidsopdrachten en tot intrekking van
Richtlijn 2004/18/EG ' verenigbaar met het gelijkheidsbeginsel, al dan des marchés publics et abrogeant la directive 2004/18/CE ' est-il
niet in samenhang gelezen met het subsidiariteitsbeginsel en met de compatible avec le principe d'égalité, combiné ou non avec le principe
artikelen 49 en 56 van het Verdrag betreffende de werking van de de subsidiarité et avec les articles 49 et 56 du Traité sur le
fonctionnement de l'Union européenne, en ce que les services qu'il
Europese Unie, doordat de daarin vermelde diensten worden uitgesloten vise sont exclus, dans la directive précitée, de l'application des
van de toepassing van de plaatsingsregels in de voormelde richtlijn règles de passation de marchés, qui garantissent pourtant la pleine
die nochtans de volle mededinging en het vrije verkeer waarborgen bij concurrence et la libre circulation pour la passation de marchés de
de aanschaf van diensten door de overheid ? ». services par l'autorité ? ».
Bij arrest van 6 juni 2019 in de zaak C-264/18 heeft het Hof van Par arrêt du 6 juin 2019 dans l'affaire C-264/18, la Cour de justice
Justitie van de Europese Unie op de vraag geantwoord. de l'Union européenne a répondu à la question.
(...) (...)
II. In rechte II. En droit
(...) (...)
B.1. De verzoekende partijen vorderen de vernietiging van de artikelen B.1. Les parties requérantes demandent l'annulation des articles 28, §
28, § 1, 3° en 4°, a), b) en e), en § 2, en 108, eerste lid, 2°, van 1er, 3° et 4°, a), b) et e), et § 2, et 108, alinéa 1er, 2°, de la loi
de wet van 17 juni 2016 « inzake overheidsopdrachten » en leiden twee du 17 juin 2016 « relative aux marchés publics » et prennent deux
middelen af uit de schending van de artikelen 10, 11, 23, 40, 142, moyens de la violation des articles 10, 11, 23, 40, 142, 151, 160 et
151, 160 en 161 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met 161 de la Constitution, lus ou non en combinaison avec le principe de
het beginsel van de vrijheid van dienstverlening dat is neergelegd in
artikel 6, § 1, VI, derde lid, van de bijzondere wet van 8 augustus la libre prestation des services consacré par l'article 6, § 1er, VI,
1980 tot hervorming der instellingen, met de artikelen 29, 56, 57, 59, alinéa 3, de la loi spéciale du 8 août 1980 de réformes
288 en 291 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie institutionnelles, avec les articles 29, 56, 57, 59, 288 et 291 du
(hierna : het VWEU), met de richtlijn 2014/24/EU van het Europees Traité sur le fonctionnement de l'Union européenne (ci-après : le
TFUE), avec la directive 2014/24/UE du Parlement européen et du
Parlement en de Raad van 26 februari 2014 « betreffende het plaatsen Conseil du 26 février 2014 « sur la passation des marchés publics et
van overheidsopdrachten en tot intrekking van Richtlijn 2004/18/EG » abrogeant la directive 2004/18/CE » et avec les principes d'économie,
en met de beginselen van zuinigheid, wettigheid en redelijkheid. de légalité et du raisonnable.
B.2. De verzoekende partijen bekritiseren in hun twee middelen de B.2. Par leurs deux moyens, les parties requérantes critiquent
uitsluiting van de arbitrage- en bemiddelingsdiensten (artikel 28, § l'exclusion des services d'arbitrage et de conciliation (article 28, §
1, 3°, van de bestreden wet) en bepaalde juridische diensten (artikel 1er, 3°, de la loi attaquée) et de certains services juridiques
28, § 1, 4°, a), b) en e), van de bestreden wet) in de klassieke (article 28, § 1er, 4°, a), b) et e), de la loi attaquée), dans les
sectoren en in de speciale sectoren (artikel 108, eerste lid, 2°, van secteurs classiques ainsi que dans les secteurs spéciaux (article 108,
de bestreden wet) van het toepassingsgebied van de bestreden wet en alinéa 1er, 2°, de la loi attaquée), du champ d'application de la loi
van de daarin vervatte plaatsingsregels. Uit de uiteenzetting van die attaquée et des règles de passation qu'elle contient. Il ressort de
middelen blijkt dat tegen de bestreden bepalingen grotendeels dezelfde l'exposé de ces moyens que les dispositions attaquées font, en grande
grieven worden aangevoerd, die kunnen worden samengevat in drie partie, l'objet des mêmes griefs, qui peuvent être résumés en trois
onderdelen. branches.
De verzoekende partijen voeren aan dat de bestreden bepalingen zonder Les parties requérantes font valoir que les dispositions attaquées
redelijke verantwoording de in het geding zijnde diensten van de excluent, sans justification raisonnable, les services en cause de
toepassing van de plaatsingsvoorschriften van de bestreden wet l'application des règles de passation prévues par la loi attaquée et
uitsluiten en zodoende een onverantwoord verschil in behandeling instaurent ainsi une différence de traitement non justifiée par
instellen ten opzichte van andere diensten die de overheid slechts kan rapport à d'autres services que l'autorité publique ne peut acquérir
aanschaffen mits naleving van de plaatsingsregels (eerste onderdeel). qu'en respectant les règles de passation (première branche). A cet
Zij zetten daarbij uiteen dat enkel het onderwerpen van de in het égard, elles exposent que seul l'assujettissement des services en
geding zijnde diensten aan de algemene plaatsingsregels van de cause aux règles générales de passation prévues par la loi attaquée
bestreden wet toelaat het vrij verkeer van diensten, de mededingingen permet de garantir la libre circulation des services, la concurrence
en de beginselen van transparantie, evenredigheid en zuinigheid te et les principes de transparence, de proportionnalité et d'économie,
waarborgen zodat de bestreden bepalingen aan de voormelde vrijheden, de sorte que les dispositions attaquées porteraient atteinte aux
mededinging en beginselen afbreuk zouden doen. libertés, à la concurrence et aux principes précités.
De verzoekende partijen voeren eveneens aan dat de bestreden Les parties requérantes font également valoir que les dispositions
bepalingen, in zoverre zij de omzetting van bepalingen van de attaquées méconnaissent la directive 2014/24/UE en ce qu'elles visent
richtlijn 2014/24/EU zouden beogen, de richtlijn miskennen, dan wel à transposer les dispositions de celle-ci, ou que les dispositions de
dat de bepalingen van de richtlijn zelf ongeldig zijn (tweede onderdeel). la directive sont elles-mêmes invalides (deuxième branche).
Ten aanzien van artikel 28, § 1, 4°, e), van de bestreden wet voeren En ce qui concerne l'article 28, § 1er, 4°, e), de la loi attaquée,
les parties requérantes font encore valoir que cet article organise la
zij nog aan dat het de « privatisering van justitie » organiseert en « privatisation de la justice » et que cette externalisation est
dat die uitbesteding strijdig is met de artikelen 40, 142, 151, 160 en contraire aux articles 40, 142, 151, 160 et 161 de la Constitution
161 van de Grondwet (derde onderdeel). (troisième branche).
B.3. Het Hof heeft bij zijn arrest nr. 43/2018 van 29 maart 2018 B.3. Par son arrêt n° 43/2018 du 29 mars 2018, la Cour a estimé qu'il
geoordeeld dat, alvorens uitspraak te doen ten gronde, een vraag over convenait, avant de statuer quant au fond, de poser une question à la
de geldigheid van artikel 10, c) en d), i), ii) en v), van de Cour de justice de l'Union européenne à propos de la validité de
richtlijn 2014/24/EU aan het Hof van Justitie van de Europese Unie l'article 10, c) et d), i), ii) et v), de la directive 2014/24/UE. En
moest worden gesteld. Indien de in die bepaling vastgestelde effet, en cas d'invalidation des exclusions prévues par cette
uitsluitingen ongeldig zouden worden verklaard, zou immers moeten disposition, il y aurait lieu d'admettre que les dispositions
worden aangenomen dat de bestreden bepalingen niet verenigbaar zijn attaquées sont incompatibles avec le droit de l'Union européenne.
met het Unierecht.
B.4. Het Hof heeft bijgevolg de volgende prejudiciële vraag gesteld B.4. La Cour a dès lors posé la question préjudicielle suivante à la
aan het Hof van Justitie van de Europese Unie : Cour de justice de l'Union européenne :
« Is artikel 10, c) en d), i), ii) en v), van de richtlijn 2014/24/EU « L'article 10, c) et d), i), ii) et v), de la directive 2014/24/UE du
van het Europees Parlement en van de Raad van 26 februari 2014 ' Parlement européen et du Conseil du 26 février 2014 ' sur la passation
betreffende het plaatsen van overheidsopdrachten en tot intrekking van
Richtlijn 2004/18/EG ' verenigbaar met het gelijkheidsbeginsel, al dan des marchés publics et abrogeant la directive 2004/18/CE ' est-il
niet in samenhang gelezen met het subsidiariteitsbeginsel en met de compatible avec le principe d'égalité, combiné ou non avec le principe
artikelen 49 en 56 van het Verdrag betreffende de werking van de de subsidiarité et avec les articles 49 et 56 du Traité sur le
fonctionnement de l'Union européenne, en ce que les services qu'il
Europese Unie, doordat de daarin vermelde diensten worden uitgesloten vise sont exclus, dans la directive précitée, de l'application des
van de toepassing van de plaatsingsregels in de voormelde richtlijn règles de passation de marchés, qui garantissent pourtant la pleine
die nochtans de volle mededinging en het vrije verkeer waarborgen bij concurrence et la libre circulation pour la passation de marchés de
de aanschaf van diensten door de overheid ? ». services par l'autorité ? ».
B.5. Bij zijn arrest van 6 juni 2019 (C-264/18) heeft het Hof van B.5. Par son arrêt du 6 juin 2019 (C-264/18), la Cour de justice de
Justitie van de Europese Unie op de voormelde prejudiciële vraag geantwoord: l'Union européenne a répondu à la question préjudicielle précitée :
« 19. Met zijn vraag verzoekt de verwijzende rechter het Hof in wezen « 19. Par sa question, la juridiction de renvoi demande, en substance,
om uitspraak te doen over de geldigheid van artikel 10, onder c) en à la Cour de se prononcer sur la validité de l'article 10, sous c), et
onder d), i), ii) en v), van richtlijn 2014/24 in het licht van het sous d), i), ii) et v), de la directive 2014/24, au regard des
beginsel van gelijke behandeling, het subsidiariteitsbeginsel en de principes d'égalité de traitement et de subsidiarité, ainsi que des
artikelen 49 en 56 VWEU. articles 49 et 56 TFUE.
20. Wat in de eerste plaats het subsidiariteitsbeginsel en de 20. Concernant, premièrement, le principe de subsidiarité et le
eerbiediging van de artikelen 49 en 56 VWEU betreft, zij eraan respect des articles 49 et 56 TFUE, il convient de rappeler, d'une
herinnerd, ten eerste, dat volgens het in artikel 5, lid 3, VEU part, que le principe de subsidiarité, énoncé à l'article 5,
geformuleerde subsidiariteitsbeginsel de Unie op gebieden die niet paragraphe 3, TUE, prévoit que, dans les domaines qui ne relèvent pas
onder haar exclusieve bevoegdheid vallen, slechts optreedt indien en de sa compétence exclusive, l'Union n'intervient que si, et dans la
voor zover de doelstellingen van het overwogen optreden door de mesure où, les objectifs de l'action envisagée ne peuvent pas être
lidstaten niet voldoende kunnen worden verwezenlijkt en daarom vanwege réalisés de manière suffisante par les Etats membres et peuvent donc,
de omvang of de gevolgen van het overwogen optreden beter door de Unie en raison des dimensions ou des effets de l'action envisagée, être
kunnen worden bereikt (zie in die zin arrest van 4 mei 2016, Philip mieux réalisés au niveau de l'Union (voir, en ce sens, arrêt du 4 mai
Morris Brands e.a., C-547/14, EU: C: 2016: 325, punt 215 en aldaar 2016, Philip Morris Brands e.a., C-547/14, EU: C: 2016: 325, point 215
aangehaalde rechtspraak). et jurisprudence citée).
21. Uit het feit dat de Uniewetgever de in artikel 10, onder c) en 21. Il découle nécessairement du fait que le législateur de l'Union a
onder d), i), ii) en v), van richtlijn 2014/24 bedoelde diensten van exclu du champ d'application de la directive 2014/24 les services
de werkingssfeer van deze richtlijn heeft uitgesloten volgt visés à l'article 10, sous c), et sous d), i), ii) et v), de celle-ci
noodzakelijkerwijs dat hij aldus van mening was dat het aan de qu'il a, ce faisant, estimé qu'il revenait aux législateurs nationaux
nationale wetgever stond om te bepalen of deze diensten moesten worden de déterminer si ces services devaient être soumis aux règles de
onderworpen aan de regels voor het plaatsen van overheidsopdrachten. passation de marchés publics.
22. Derhalve kan niet worden gesteld dat deze bepalingen in strijd met 22. Dès lors, il ne saurait être soutenu que ces dispositions ont été
het subsidiariteitsbeginsel zijn vastgesteld. adoptées en violation du principe de subsidiarité.
23. Wat ten tweede de eerbiediging van de artikelen 49 en 56 VWEU 23. D'autre part, quant au respect des articles 49 et 56 TFUE, le
betreft, vermeldt overweging 1 van richtlijn 2014/24 dat wanneer door considérant 1 de la directive 2014/24 énonce que la passation de
of namens overheden van de lidstaten overheidsopdrachten worden marchés publics par les autorités des Etats membres ou en leur nom
gegund, de beginselen van het VWEU moeten worden geëerbiedigd, met doit être conforme aux principes du traité FUE, notamment aux
name de bepalingen betreffende de vrijheid van vestiging en de dispositions relatives à la liberté d'établissement et à la libre
vrijheid van dienstverlening. prestation de services.
24. Volgens vaste rechtspraak van het Hof zijn de procedures voor het 24. En effet, selon une jurisprudence constante de la Cour, la
plaatsen van overheidsopdrachten immers op het niveau van de Unie coordination au niveau de l'Union des procédures de passation des
gecoördineerd om belemmeringen voor het vrije verkeer van diensten en marchés publics vise à supprimer les entraves à la libre circulation
goederen die deze procedures kunnen opwerpen, op te heffen en dus om des services et des marchandises que ces procédures peuvent instaurer
de belangen te beschermen van in een lidstaat gevestigde et donc à protéger les intérêts des opérateurs économiques établis
marktdeelnemers die goederen of diensten aan in een andere lidstaat dans un Etat membre, désireux d'offrir des biens ou des services aux
gevestigde aanbestedende diensten wensen aan te bieden (zie in die zin pouvoirs adjudicateurs établis dans un autre Etat membre (voir, en ce
arrest van 13 november 2007, Commissie/Ierland, C-507/03, EU: C: 2007: sens, arrêt du 13 novembre 2007, Commission/Irlande, C-507/03, EU: C:
676, punt 27 en aldaar aangehaalde rechtspraak). 2007: 676, point 27 et jurisprudence citée).
25. Hieruit volgt evenwel niet dat richtlijn 2014/24, door de in 25. Il ne s'ensuit toutefois pas que, en excluant les services visés à
artikel 10, onder c) en onder d), i), ii) en v), van deze richtlijn l'article 10, sous c), et sous d), i), ii) et v), de la directive
bedoelde diensten van haar werkingssfeer uit te sluiten en de 2014/24 du champ d'application de cette dernière et, partant, en ne
lidstaten dus niet te verplichten om die diensten aan de regels voor contraignant pas les Etats membres à les soumettre aux règles de
het plaatsen van overheidsopdrachten te onderwerpen, afbreuk doet aan passation de marchés publics, cette même directive porterait atteinte
de door de Verdragen gewaarborgde vrijheden. aux libertés garanties par les traités.
26. Aangaande in de tweede plaats de beoordelingsbevoegdheid van de 26. Concernant, deuxièmement, le pouvoir d'appréciation du législateur
Uniewetgever en het algemene beginsel van gelijke behandeling, blijkt de l'Union et le principe général d'égalité de traitement, selon une
uit vaste rechtspraak van het Hof dat het heeft erkend dat de jurisprudence constante de la Cour, celle-ci a reconnu au législateur
Uniewetgever in het kader van de uitoefening van de hem toegekende de l'Union, dans le cadre de l'exercice des compétences qui lui sont
bevoegdheden over een ruime beoordelingsbevoegdheid beschikt op conférées, un large pouvoir d'appréciation lorsque son action implique
gebieden waarop van hem politieke, economische en sociale keuzes des choix de nature politique, économique et sociale et lorsqu'il est
worden verlangd en wanneer hij ingewikkelde beoordelingen moet maken appelé à effectuer des appréciations et des évaluations complexes
(arresten van 16 december 2008, Arcelor Atlantique et Lorraine e.a., (arrêts du 16 décembre 2008, Arcelor Atlantique et Lorraine e.a.,
C-127/07, EU: C: 2008: 728, punt 57, en 30 januari 2019, Planta Tabak, C-127/07, EU: C: 2008: 728, point 57, ainsi que du 30 janvier 2019,
C-220/17, EU: C: 2019: 76, punt 44). Een op dit gebied vastgestelde Planta Tabak, C-220/17, EU: C: 2019: 76, point 44). Seul le caractère
maatregel is slechts onrechtmatig wanneer deze kennelijk ongeschikt is manifestement inapproprié d'une mesure arrêtée en ce domaine, par
om het door de bevoegde instellingen nagestreefde doel te bereiken rapport à l'objectif que les institutions compétentes entendent
(arrest van 14 december 2004, Swedish Match, C-210/03, EU: C: 2004: poursuivre, peut affecter la légalité d'une telle mesure (arrêt du 14
802, punt 48). décembre 2004, Swedish Match, C-210/03, EU: C: 2004: 802, point 48).
27. Zelfs wanneer hij een dergelijke bevoegdheid heeft, moet de 27. Toutefois, même en présence d'un tel pouvoir, le législateur de
Uniewetgever zijn keuze echter baseren op objectieve criteria, die in l'Union est tenu de baser son choix sur des critères objectifs et
een passende verhouding staan tot het door de betrokken wetgeving appropriés par rapport au but poursuivi par la législation en cause
nagestreefde doel (arrest van 16 december 2008, Arcelor Atlantique et (arrêt du 16 décembre 2008, Arcelor Atlantique et Lorraine e.a.,
Lorraine e.a., C-127/07, EU: C: 2008: 728, punt 58). C-127/07, EU: C: 2008: 728, point 58).
28. Daarenboven is het vaste rechtspraak van het Hof dat het algemene 28. De plus, conformément à une jurisprudence constante de la Cour, le
principe général d'égalité de traitement, en tant que principe général
beginsel van gelijke behandeling, als algemeen beginsel van het du droit de l'Union, impose que des situations comparables ne soient
Unierecht, vereist dat vergelijkbare situaties niet verschillend en pas traitées de manière différente et que des situations différentes
verschillende situaties niet gelijk worden behandeld, tenzij een ne soient pas traitées de manière égale à moins qu'un tel traitement
dergelijke behandeling objectief gerechtvaardigd is (arrest van 16 ne soit objectivement justifié (arrêt du 16 décembre 2008, Arcelor
december 2008, Arcelor Atlantique et Lorraine e.a., C-127/07, EU: C:
2008: 728, punt 23 en aldaar aangehaalde rechtspraak). Atlantique et Lorraine e.a., C-127/07, EU: C: 2008: 728, point 23 et
jurisprudence citée).
29. Of verschillende situaties vergelijkbaar zijn, moet worden 29. Le caractère comparable de situations différentes s'apprécie au
beoordeeld op basis van alle aspecten die deze situaties kenmerken. regard de l'ensemble des éléments qui les caractérisent. Ces éléments
Die aspecten moeten met name worden bepaald en beoordeeld tegen de doivent, notamment, être déterminés et appréciés à la lumière de
achtergrond van het voorwerp en het doel van de Uniehandeling die het l'objet et du but de l'acte de l'Union qui institue la distinction en
betrokken onderscheid invoert. Bovendien moet rekening worden gehouden
met de beginselen en doelstellingen van het gebied waaronder de cause. Doivent, en outre, être pris en considération les principes et
betrokken handeling valt (arresten van 12 mei 2011, les objectifs du domaine dont relève l'acte en cause (arrêts du 12 mai
Luxemburg/Parlement en Raad, C-176/09, EU: C: 2011: 290, punt 32, en 2011, Luxembourg/Parlement et Conseil, C-176/09, EU: C: 2011: 290,
30 januari 2019, Planta Tabak, C-220/17, EU: C: 2019: 76, punt 37). point 32, ainsi que du 30 janvier 2019, Planta Tabak, C-220/17, EU: C:
2019: 76, point 37).
30. Aan de hand van deze beginselen moet worden onderzocht of artikel 30. C'est à la lumière de ces principes qu'il convient d'examiner la
10, onder c) en onder d), i), ii), en v), van richtlijn 2014/24 geldig validité de l'article 10, sous c), et sous d), i), ii), et v), de la
is in het licht van het beginsel van gelijke behandeling. directive 2014/24 au regard du principe d'égalité de traitement.
31. Wat in de eerste plaats de in artikel 10, onder c), van richtlijn 31. Ainsi, en ce qui concerne, en premier lieu, les services
2014/24 bedoelde arbitrage- en bemiddelingsdiensten betreft, staat in d'arbitrage et de conciliation, visés à l'article 10, sous c), de la
overweging 24 van deze richtlijn dat arbitrage- en bemiddelingsdiensten en andere vormen van alternatieve geschillenbeslechting worden verleend door instanties of personen die geselecteerd worden op een wijze die niet door aanbestedingsvoorschriften kan worden geregeld. 32. De arbiters en bemiddelaars moeten namelijk steeds door alle partijen in een geschil worden aanvaard en worden door die partijen in onderlinge overeenstemming aangewezen. Een openbare instantie die een procedure voor het plaatsen van overheidsopdrachten ter zake van een arbitrage- of bemiddelingsdienst uitschrijft, kan dus niet degene aan wie die opdracht is gegund als gemeenschappelijke arbiter of bemiddelaar aan de andere partij opdringen. 33. Gelet op hun objectieve kenmerken zijn de arbitrage- en bemiddelingsdiensten als bedoeld in artikel 10, onder c), dus niet vergelijkbaar met de andere diensten die binnen de werkingssfeer van directive 2014/24, le considérant 24 de celle-ci énonce que les organismes ou personnes fournissant des services d'arbitrage et de conciliation ainsi que d'autres modes alternatifs similaires de règlement des conflits sont sélectionnés d'une manière qui ne peut être soumise à des règles de passation de marchés publics. 32. En effet, les arbitres et conciliateurs doivent toujours être acceptés par toutes les parties au litige et sont désignés d'un commun accord par celles-ci. Un organisme public qui lancerait une procédure de passation de marchés publics pour un service d'arbitrage ou de conciliation ne saurait, dès lors, imposer à l'autre partie l'adjudicataire de ce marché en tant qu'arbitre ou conciliateur commun. 33. Compte tenu de leurs caractéristiques objectives, les services d'arbitrage et de conciliation, visés à cet article 10, sous c), ne sont, partant, pas comparables aux autres services inclus dans le champ d'application de la directive 2014/24. Il s'ensuit que c'est sans porter atteinte au principe de l'égalité de traitement que le
richtlijn 2014/24 vallen. Hieruit volgt dat de Uniewetgever in het législateur de l'Union a pu, dans le cadre de son pouvoir
kader van zijn beoordelingsbevoegdheid de in artikel 10, onder c), van d'appréciation, écarter les services visés à l'article 10, sous c), de
richtlijn 2014/24 genoemde diensten buiten de werkingssfeer van deze la directive 2014/24 du champ d'application de cette dernière.
richtlijn kon laten zonder afbreuk te doen aan het beginsel van
gelijke behandeling.
34. Aangaande in de tweede plaats de door advocaten verleende diensten 34. En deuxième lieu, concernant les services fournis par des avocats,
als bedoeld in artikel 10, onder d), i) en ii), van richtlijn 2014/24, visés à l'article 10, sous d), i) et ii), de la directive 2014/24, il
blijkt uit overweging 25 van deze richtlijn dat de Uniewetgever ressort du considérant 25 de cette directive que le législateur de
rekening heeft gehouden met het feit dat die juridische diensten l'Union a pris en compte le fait que de tels services juridiques sont
meestal worden verricht door instanties of personen die worden habituellement fournis par des organismes ou des personnes qui sont
aangewezen of gekozen op een wijze die in bepaalde lidstaten niet door désignés ou sélectionnés d'une manière qui ne peut pas être soumise à
des règles de passation des marchés publics dans certains Etats
aanbestedingsvoorschriften kan worden geregeld, zodat zij buiten het membres, de telle sorte qu'il convenait d'exclure ces services
toepassingsgebied van die richtlijn dienen te blijven. juridiques du champ d'application de ladite directive.
35. Dienaangaande moet worden opgemerkt dat artikel 10, onder d), i) 35. A cet égard, il y a lieu de relever que l'article 10, sous d), i)
en ii), van richtlijn 2014/24 niet alle diensten die door een advocaat et ii), de la directive 2014/24 n'exclut pas tous les services
ten behoeve van een aanbestedende dienst kunnen worden verricht, uitsluit van de werkingssfeer van die richtlijn, maar enkel de vertegenwoordiging in rechte van zijn cliënt in een procedure voor een internationale arbitrage- of bemiddelingsinstantie, voor een rechter of overheidsinstantie van een lidstaat of een derde land of voor een internationale rechter of instantie, alsook het juridisch advies dat wordt gegeven ter voorbereiding van of in geval van een dergelijke procedure. Dergelijke door een advocaat verleende diensten zijn slechts denkbaar in het kader van een relatie intuitu personae tussen de advocaat en zijn cliënt, waarin uiterste vertrouwelijkheid heerst. susceptibles d'être fournis par un avocat au bénéfice d'un pouvoir adjudicateur du champ d'application de ladite directive, mais uniquement la représentation légale de son client dans le cadre d'une procédure devant une instance internationale d'arbitrage ou de conciliation, devant les juridictions ou les autorités publiques d'un Etat membre ou d'un pays tiers ainsi que devant les juridictions ou institutions internationales, mais également le conseil juridique fourni dans le cadre de la préparation ou de l'éventualité d'une telle procédure. De telles prestations de services fournies par un avocat ne se conçoivent que dans le cadre d'une relation intuitu personae entre l'avocat et son client, marquée par la confidentialité la plus stricte.
36. Die relatie intuitu personae tussen de advocaat en zijn cliënt, 36. Or, d'une part, une telle relation intuitu personae entre l'avocat
die gekenmerkt wordt door de vrije keuze van de eigen raadsman en de et son client, caractérisée par le libre choix de son défenseur et le
vertrouwensband tussen de cliënt en zijn advocaat, bemoeilijkt evenwel rapport de confiance qui unit le client à son avocat, rend difficile
de objectieve omschrijving van de verwachte kwaliteit van de te la description objective de la qualité attendue des services à
verlenen diensten. fournir.
37. Voorts zou de vertrouwensrelatie tussen de advocaat en zijn 37. D'autre part, la confidentialité de la relation entre l'avocat et
son client, dont l'objet consiste, particulièrement dans les
cliënt, die - vooral in de in punt 35 van dit arrest beschreven circonstances décrites au point 35 du présent arrêt, tant à
omstandigheden - tot doel heeft zowel de volledige uitoefening van de sauvegarder le plein exercice des droits de la défense des
rechten van verweer van de justitiabelen te garanderen als te justiciables qu'à protéger l'exigence selon laquelle tout justiciable
verzekeren dat elke justitiabele de mogelijkheid heeft in alle doit avoir la possibilité de s'adresser en toute liberté à son avocat
vrijheid een advocaat te raadplegen (zie in die zin arrest van 18 mei (voir, en ce sens, arrêt du 18 mai 1982, AM & S Europe/Commission,
1982, AM & S Europe/Commissie, 155/79, EU: C: 1982: 157, punt 18), 155/79, EU: C: 1982: 157, point 18), pourrait être menacée par
kunnen worden bedreigd door de verplichting voor de aanbestedende l'obligation, pour le pouvoir adjudicateur, de préciser les conditions
dienst om te preciseren wat de gunningsvoorwaarden voor een dergelijke d'attribution d'un tel marché ainsi que la publicité qui doit être donnée à de telles conditions.
opdracht zijn en welke publiciteit aan die voorwaarden moet worden 38. Il en résulte que, eu égard à leurs caractéristiques objectives,
gegeven. 38. Hieruit volgt dat de in artikel 10, onder d), i) en ii), van les services visés à l'article 10, sous d), i) et ii), de la directive
richtlijn 2014/24 genoemde diensten, gelet op de objectieve kenmerken 2014/24 ne sont pas comparables aux autres services inclus dans le
ervan, niet vergelijkbaar zijn met de andere diensten die binnen de champ d'application de cette directive. Compte tenu de cette
différence objective, c'est également sans porter atteinte au principe
werkingssfeer van deze richtlijn vallen. Rekening gehouden met dit d'égalité de traitement que le législateur de l'Union a pu, dans le
objectieve verschil kon de Uniewetgever in het kader van zijn cadre de son pouvoir d'appréciation, écarter ces services du champ
beoordelingsbevoegdheid ook die diensten buiten de werkingssfeer van d'application de ladite directive.
die richtlijn laten zonder afbreuk te doen aan het beginsel van 39. En troisième lieu, en ce qui concerne les services juridiques
gelijke behandeling. relevant des activités participant, même occasionnellement, à
39. Aangaande in de derde plaats de in artikel 10, onder d), v), van l'exercice de l'autorité publique, visés à l'article 10, sous d), v),
richtlijn 2014/24 bedoelde rechtskundige diensten met betrekking tot
werkzaamheden die al dan niet incidenteel verband houden met de de la directive 2014/24, ces activités, et, partant, ces services,
uitoefening van het openbaar gezag, bepaalt artikel 51 VWEU dat die sont exclues, aux termes de l'article 51 TFUE, du champ d'application
werkzaamheden, en dus ook die diensten, zijn uitgesloten van de des dispositions de ce traité relatives à la liberté d'établissement
werkingssfeer van de Verdragsbepalingen die betrekking hebben op de et de celles relatives à la libre prestation de services aux termes de
vrijheid van vestiging en, overeenkomstig artikel 62 VWEU, op de l'article 62 TFUE. De tels services se distinguent de ceux qui
vrijheid van dienstverlening. Die diensten onderscheiden zich van de relèvent du champ d'application de cette directive en ce qu'ils
binnen de werkingssfeer van deze richtlijn vallende diensten doordat participent directement ou indirectement à l'exercice de la puissance
zij direct of indirect verband houden met de uitoefening van het publique et aux fonctions qui ont pour objet la sauvegarde des
openbaar gezag en met de functies die de algemene belangen van de intérêts généraux de l'Etat ou des autres collectivités publiques.
staat of andere overheidsinstanties moeten beschermen.
40. Rechtskundige diensten die al dan niet incidenteel verband houden 40. Il en ressort que, par leur nature même, des services juridiques
met de uitoefening van het openbaar gezag zijn dus vanwege hun aard, liés, même occasionnellement, à l'exercice de l'autorité publique ne
op grond van hun objectieve kenmerken, niet vergelijkbaar met de sont pas comparables, du fait de leurs caractéristiques objectives,
andere diensten die binnen de werkingssfeer van richtlijn 2014/24 aux autres services inclus dans le champ d'application de la directive
vallen. Gelet op dit objectieve verschil kon de Uniewetgever eens te 2014/24. Compte tenu de cette différence objective, c'est, encore une
meer, in het kader van zijn beoordelingsbevoegdheid, die diensten van fois, sans porter atteinte au principe d'égalité de traitement que le
de werkingssfeer van richtlijn 2014/24 uitsluiten zonder afbreuk te législateur de l'Union a pu, dans le cadre de son pouvoir
doen aan het beginsel van gelijke behandeling. d'appréciation, les exclure du champ d'application de la directive 2014/24.
41. Bij het onderzoek van artikel 10, onder c) en onder d), i), ii) en 41. Partant, l'examen des dispositions de l'article 10, sous c), et
v), van richtlijn 2014/24 is dus niet gebleken van feiten of sous d), i), ii) et v), de la directive 2014/24 n'a révélé aucun
omstandigheden die de geldigheid van deze bepalingen in het licht van élément susceptible d'affecter leur validité au regard des principes
het beginsel van gelijke behandeling, het subsidiariteitsbeginsel en d'égalité de traitement et de subsidiarité, ainsi que des articles 49
de artikelen 49 en 56 VWEU kunnen aantasten. et 56 TFUE.
42. Gelet op de voorgaande overwegingen moet op de voorgelegde vraag 42. Eu égard aux considérations qui précèdent, il convient de répondre
worden geantwoord dat bij het onderzoek daarvan niet is gebleken van à la question posée que l'examen de celle-ci n'a révélé aucun élément
feiten of omstandigheden die de geldigheid van artikel 10, onder c) en de nature à affecter la validité des dispositions de l'article 10,
onder d), i), ii) en v), van richtlijn 2014/24 kunnen aantasten in het sous c), et sous d), i), ii) et v), de la directive 2014/24 au regard
licht van het beginsel van gelijke behandeling, het des principes d'égalité de traitement et de subsidiarité ainsi que des
subsidiariteitsbeginsel en de artikelen 49 en 56 VWEU » (HvJ, 6 juni articles 49 et 56 TFUE » (CJUE, 6 juin 2019, C-264/18, P.M. e.a.,
2019, C-264/18, P.M. e.a., punten 19-42). points 19-42).
B.6. Uit het vermelde arrest blijkt dat artikel 10, c) en d), i), ii) B.6. Il ressort de l'arrêt précité que l'article 10, c) et d), i), ii)
en v), van de richtlijn 2014/24/EU verenigbaar is met het et v), de la directive 2014/24/UE est compatible avec le principe
gelijkheidsbeginsel, het subsidiariteitsbeginsel en de artikelen 49 en d'égalité, le principe de subsidiarité et les articles 49 et 56 du
56 van het VWEU. Volgens het Hof van Justitie zijn de in het geding TFUE. Selon la Cour de justice, eu égard à leurs caractéristiques
zijnde arbitrage- en bemiddelingsdiensten en rechtskundige diensten, objectives, les services d'arbitrage et de conciliation et les
gelet op hun objectieve kenmerken, niet vergelijkbaar met de andere services juridiques en cause ne sont pas comparables aux autres
diensten die binnen het toepassingsgebied van de richtlijn 2014/24/EU services qui relèvent du champ d'application de la directive
vallen, zodat de Uniewetgever redelijkerwijs vermocht te oordelen ze 2014/24/UE, de sorte que le législateur de l'Union a pu
buiten het toepassingsgebied van de richtlijn te houden. raisonnablement décider de les exclure du champ d'application de la directive.
B.7. Uit hetgeen in B.5 is vermeld, vloeit voort dat de richtlijn B.7. Il résulte de ce qui est dit en B.5 que la directive 2014/24/UE
2014/24/EU geen dwingende verplichting voor de lidstaten inhoudt om de n'impose pas aux Etats membres de soumettre les marchés de services en
in het geding zijnde diensten aan de in de voormelde richtlijn cause aux règles de passation prévues par la directive précitée, en
vermelde plaatsingsregels, in het bijzonder aan de nationale particulier aux règles transposées en droit national. Les dispositions
omzettingsregels, te onderwerpen. De bestreden bepalingen zijn attaquées expriment dès lors purement le choix politique que le
derhalve een loutere uiting van de vrije beleidskeuze van de nationale législateur national a fait de ne pas soumettre les marchés de
wetgever om de in het geding zijnde diensten niet aan de algemeen services en cause aux règles générales en vigueur en matière de
geldende plaatsingsregels voor de aanschaf van diensten te passation de marchés de services.
onderwerpen. Uit hetgeen voorafgaat, volgt dat de middelen, in hun tweede Il ressort de ce qui précède que les moyens, en leur deuxième branche,
onderdeel, niet gegrond zijn. ne sont pas fondés.
B.8. Het Hof dient vervolgens na te gaan of de bestreden bepalingen B.8. La Cour doit ensuite vérifier si les dispositions attaquées sont
bestaanbaar zijn met het beginsel van gelijkheid en compatibles avec le principe d'égalité et de non-discrimination, tel
niet-discriminatie, zoals gewaarborgd bij de artikelen 10 en 11 van de qu'il est garanti par les articles 10 et 11 de la Constitution.
Grondwet. B.9. Rekening houdend met de door het Hof van Justitie in zijn B.9. Compte tenu des différences objectives relevées par la Cour de
voormelde arrest van 6 juni 2019 naar voren gebrachte objectieve justice, dans son arrêt du 6 juin 2019, précité, qui existent entre,
verschillen die bestaan tussen, enerzijds, de arbitrage- en d'une part, les services d'arbitrage et de conciliation ainsi que les
bemiddelingsdiensten en de diensten van advocaten die van de services d'avocats exclus du champ d'application de la directive
werkingssfeer van de richtlijn 2014/24/EU zijn uitgesloten en, 2014/24/UE et, d'autre part, les autres services inclus dans le champ
anderzijds, de andere diensten die binnen de werkingssfeer van die d'application de cette directive, la différence de traitement dénoncée
richtlijn vallen, is het door de verzoekende partijen aangeklaagde
verschil in behandeling redelijk verantwoord om de hierna volgende par les parties requérantes est raisonnablement justifiée pour les
redenen. raisons suivantes.
Het brengt geen onevenredige gevolgen met zich mee in zoverre, Elle n'entraîne pas d'effets disproportionnés dès lors que, d'une
enerzijds, zelfs bij de gunning van opdrachten die niet aan de wet van part, même lors de l'attribution de marchés non soumis à la loi du 17
17 juni 2016 zijn onderworpen, de overheid gehouden is tot de juin 2016, l'autorité publique est tenue de respecter les principes de
inachtneming van de beginselen van behoorlijk bestuur en, in bonne administration ainsi que, le cas échéant, les règles
voorkomend geval, de fundamentele regels van het Europees primair fondamentales du droit primaire européen en général et le principe de
recht in het algemeen en het verbod van discriminatie op grond van non-discrimination en raison de la nationalité en particulier, ce
nationaliteit in het bijzonder, dat met name een verplichting tot principe impliquant, notamment, une obligation de transparence qui
transparantie inhoudt, zodat de aanbestedende dienst kan vaststellen permet au pouvoir adjudicateur de s'assurer que ledit principe est
of het wordt nageleefd (HvJ, 7 december 2000, C-324/98, Telaustria respecté (CJCE, 7 décembre 2000, C-324/98, Telaustria Verlags GmbH; 27
Verlags GmbH; 27 oktober 2005, C-234/03, Contse, punt 49), en in octobre 2005, C-234/03, Contse, point 49) et que, d'autre part,
zoverre, anderzijds, artikel 28, § 2, van de voormelde wet, in l'article 28, § 2, de la loi précitée, lu en combinaison avec
samenhang gelezen met artikel 108, eerste lid, 2°, van dezelfde wet, l'article 108, alinéa 1er, 2°, de la même loi, habilite le Roi à «
de Koning ertoe machtigt « specifieke plaatsingsregels [te] bepalen fixer les règles de passation auxquelles sont soumis les marchés visés
waaraan de in de paragraaf 1, 4°, a en b, bedoelde opdrachten, in de au paragraphe 1er, 4° a et b, dans les cas qu'Il détermine ». Cette
gevallen die Hij bepaalt, onderworpen zijn ». Die machtiging werd habilitation a été mise en oeuvre par l'établissement de règles
uitgevoerd door het vaststellen van minimale plaatsingsregels die van
toepassing zijn op opdrachten tot aanstelling van een advocaat in het minimales de passation applicables aux marchés pour la désignation
kader van een vertegenwoordiging in rechte of ter voorbereiding van d'un avocat dans le cadre de la représentation légale ou en vue de la
een gerechtelijke procedure (artikel 125 van het koninklijk besluit préparation d'une procédure judiciaire (article 125 de l'arrêté royal
van 18 april 2017 « plaatsing overheidsopdrachten in de klassieke du 18 avril 2017 « relatif à la passation des marchés publics dans les
sectoren »; artikel 122 van het koninklijk besluit van 18 juni 2017 « secteurs classiques »; article 122 de l'arrêté royal du 18 juin 2017 «
plaatsing overheidsopdrachten in de speciale sectoren »). relatif à la passation des marchés publics dans les secteurs spéciaux
De wetgever vermocht derhalve, zonder de artikelen 10 en 11 van de »). Le législateur a dès lors pu décider, sans méconnaître les articles 10
Grondwet te schenden, te oordelen dat de in het geding zijnde diensten et 11 de la Constitution, qu'il n'y avait pas lieu de soumettre les
niet aan de toepassing van de bestreden wet dienden te worden services en cause à l'application de la loi attaquée.
onderworpen.
Artikel 28, § 1, 3° en 4°, en § 2, en artikel 108, eerste lid, 2°, van L'article 28, § 1er, 3° et 4°, et § 2, et l'article 108, alinéa 1er,
de wet van 17 juni 2016 « inzake overheidsopdrachten » zijn bestaanbaar met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. De middelen, in hun eerste onderdeel, zijn niet gegrond. B.10. Wat het derde onderdeel betreft, heeft artikel 28, § 1, 4°, e), van de bestreden wet niet de draagwijdte die de verzoekende partijen eraan toekennen. Die bepaling, in zoverre zij « andere juridische diensten die in het Rijk al dan niet incidenteel verband houden met de uitoefening van het openbaar gezag » uitsluit van de regelgeving inzake overheidsopdrachten, heeft geen betrekking op de uitoefening van de openbare dienst van het gerecht. De middelen, in hun derde onderdeel, zijn niet gegrond. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus gewezen in het Nederlands, het Frans en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, op 7 november 2019. De griffier, P.-Y. Dutilleux De voorzitter, 2°, de la loi du 17 juin 2016 « relative aux marchés publics » sont compatibles avec les articles 10 et 11 de la Constitution. Les moyens, en leur première branche, ne sont pas fondés. B.10. En ce qui concerne la troisième branche, l'article 28, § 1er, 4°, e), de la loi attaquée n'a pas la portée que lui attribuent les parties requérantes. En ce qu'elle exclut de la réglementation des marchés publics « les autres services juridiques qui, dans le Royaume, sont liés, même occasionnellement, à l'exercice de la puissance publique », cette disposition ne concerne pas l'exercice du service public de la justice. Les moyens, en leur troisième branche, ne sont pas fondés. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi rendu en langue néerlandaise, en langue française et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le 7 novembre 2019. Le greffier, P.-Y. Dutilleux Le président,
A. Alen A. Alen
^