Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 60/2016 van 28 april 2016 Rolnummer : 6183 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu, in samenhang gelezen met Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 60/2016 van 28 april 2016 Rolnummer : 6183 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu, in samenhang gelezen met Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de recht(...) Extrait de l'arrêt n° 60/2016 du 28 avril 2016 Numéro du rôle : 6183 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 1 er de la loi du 12 janvier 1993 concernant un droit d'action en matière de protection de l'environnemen La Cour constitutionnelle, composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. (...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 60/2016 van 28 april 2016 Extrait de l'arrêt n° 60/2016 du 28 avril 2016
Rolnummer : 6183 Numéro du rôle : 6183
In zake : de prejudiciële vraag over artikel 1 van de wet van 12 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 1er de la
januari 1993 betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming van loi du 12 janvier 1993 concernant un droit d'action en matière de
het leefmilieu, in samenhang gelezen met artikel 194 van het Vlaamse protection de l'environnement, lu en combinaison avec l'article 194 du
Gemeentedecreet van 15 juli 2005, gesteld door de Rechtbank van eerste décret communal flamand du 15 juillet 2005, posée par le Tribunal de
aanleg Antwerpen, afdeling Antwerpen. première instance d'Anvers, division Anvers.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L.
rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T.
Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée
Leysen, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter E. De Groot, du greffier F. Meersschaut, présidée par le président E. De Groot,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question préjudicielle et procédure
Bij vonnis van 26 maart 2015 in zake de stad Antwerpen tegen de vzw « Par jugement du 26 mars 2015 en cause de la ville d'Anvers contre
Cultureel Centrum Mehmet Akif », waarvan de expeditie ter griffie van l'ASBL « Cultureel Centrum Mehmet Akif », dont l'expédition est
het Hof is ingekomen op 15 april 2015, heeft de Rechtbank van eerste parvenue au greffe de la Cour le 15 avril 2015, le Tribunal de
aanleg Antwerpen, afdeling Antwerpen, de volgende prejudiciële vraag première instance d'Anvers, division Anvers, a posé la question
gesteld : préjudicielle suivante :
« Schendt het artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een « L'article 1er de la loi du 12 janvier 1993 concernant un droit
vorderingsrecht inzake de bescherming van het leefmilieu juncto het d'action en matière de protection de l'environnement juncto l'article
artikel 194 Gemeentedecreet van 15 juli 2005 de artikelen 10 en 11 194 du décret communal du 15 juillet 2005 viole-t-il les articles 10
(gelijkheid en niet-discriminatie) en het artikel 23 (recht op et 11 (égalité et non-discrimination) et l'article 23 (droit à l'aide
juridische bijstand) van de Grondwet en het grondwettelijk beginsel juridique) de la Constitution et le principe constitutionnel de
van de bijstand door een vrij gekozen advocaat en in samenhang gelezen l'assistance d'un avocat librement choisi, et combinés avec l'article
met het artikel 6 van het EVRM (rechten van verdediging) en het 6 de la Convention européenne des droits de l'homme (droit de la
algemeen beginsel van het recht op verdediging, doordat, telkens
wanneer een inwoner optreedt namens de gemeente en daartoe een eigen défense) et avec le principe général du droit de défense, en ce que,
advocaat aanstelt om op te treden namens de gemeente, het College van chaque fois qu'un habitant agit au nom de la commune et désigne à
burgemeester en schepenen ook het recht heeft om een eigen raadsman cette fin un propre avocat pour agir au nom de la commune, le collège
aan te stellen die evenwel enkel zou kunnen optreden ter ondersteuning des bourgmestre et échevins a également le droit de désigner un propre
van de inwoner, aangezien de gemeente de vrije beschikking is verloren conseil qui pourrait toutefois uniquement agir pour soutenir
over de rechten die het voorwerp van de vordering uitmaken, terwijl l'habitant, étant donné que la commune a perdu la libre disposition
het feit dat de gemeente de vrije beschikking is verloren over de des droits qui font l'objet de l'action, alors que le fait que la
rechten die het voorwerp van de vordering uitmaken zich niet verzet commune a perdu la libre disposition des droits qui font l'objet de
tegen het gegeven dat de gemeente haar eigen visie over de vordering l'action ne s'oppose pas à la circonstance que la commune expose sa
uiteenzet, aangezien zulks niet raakt aan het uitoefenen van die propre vision quant à l'action, étant donné que ceci n'affecte pas
rechten door de inwoner ? ». l'exercice de ces droits par l'habitant ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
B.1.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 1 van de wet B.1.1. La question préjudicielle porte sur l'article 1er de la loi du
van 12 januari 1993 betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming 12 janvier 1993 concernant un droit d'action en matière de protection
van het leefmilieu, in samenhang gelezen met artikel 194 van het de l'environnement, lu en combinaison avec l'article 194 du décret
Vlaamse Gemeentedecreet van 15 juli 2005. communal flamand du 15 juillet 2005.
B.1.2. Het Hof wordt meer bepaald ondervraagd over de bestaanbaarheid B.1.2. La Cour est plus précisément interrogée sur la compatibilité de
van die bepalingen met de artikelen 10, 11 en 23, derde lid, 2°, van ces dispositions avec les articles 10, 11 et 23, alinéa 3, 2°, de la
de Grondwet en met het « grondwettelijk beginsel van de bijstand door Constitution, et avec le « principe constitutionnel du droit de se
een vrij gekozen advocaat », al dan niet in samenhang gelezen met faire assister par l'avocat de son choix », combinés ou non avec
artikel 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met l'article 6 de la Convention européenne des droits de l'homme et avec
het algemeen beginsel van de rechten van verdediging, doordat, wanneer le principe général des droits de la défense, en ce que, lorsqu'un
habitant agit en justice au nom de la commune, sur la base de
een inwoner op grond van artikel 194 van het Gemeentedecreet in rechte l'article 194 du décret communal, et désigne à cette fin un conseil,
optreedt namens de gemeente en daartoe een raadsman aanstelt, het le collège des bourgmestre et échevins, qui a le droit de désigner son
college van burgemeester en schepenen, dat het recht heeft om een propre conseil, ne peut intervenir que pour soutenir la demande de
eigen raadsman aan te stellen, enkel kan optreden ter ondersteuning
van de vordering van de inwoner. l'habitant.
B.1.3. Het Hof beperkt zijn onderzoek tot de hypothese waarin de B.1.3. La Cour limite son examen à l'hypothèse dans laquelle les
inwoners namens de gemeente een milieustakingsvordering, bedoeld in habitants intentent au nom de la commune une action en cessation
artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een environnementale, au sens de l'article 1er de la loi du 12 janvier
vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu, instellen. 1993 concernant un droit d'action en matière de protection de l'environnement.
B.2.1. Artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een B.2.1. L'article 1er de la loi du 12 janvier 1993 concernant un droit
vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu bepaalt : d'action en matière de protection de l'environnement dispose :
« Onverminderd de bevoegdheid van andere rechtscolleges op basis van « Sans préjudice des compétences d'autres juridictions en vertu
andere wetsbepalingen, stelt de voorzitter van de rechtbank van eerste d'autres dispositions légales, le président du tribunal de première
aanleg, op verzoek van de procureur des Konings, van een instance, à la requête du procureur du Roi, d'une autorité
administratieve overheid of van een rechtspersoon zoals omschreven in administrative ou d'une personne morale telle que définie à l'article
artikel 2, het bestaan vast van een zelfs onder het strafrecht 2, constate l'existence d'un acte même pénalement réprimé, constituant
vallende handeling, die een kennelijke inbreuk is of een ernstige une violation manifeste ou une menace grave de violation d'une [ou] de
dreiging vormt voor een inbreuk op één of meer bepalingen van wetten, plusieurs dispositions des lois, décrets, ordonnances, règlements ou
decreten, ordonnanties, verordeningen of besluiten betreffende de arrêtés relatifs à la protection de l'environnement.
bescherming van het leefmilieu.
Hij kan de staking bevelen van handelingen waarvan de uitvoering reeds Il peut ordonner la cessation d'actes qui ont formé un commencement
is begonnen of maatregelen opleggen ter preventie van de uitvoering d'exécution ou imposer des mesures visant à prévenir l'exécution de
ervan of ter voorkoming van schade aan het leefmilieu. Voor elk debat ces actes ou à empêcher des dommages à l'environnement. Avant tout
over de grond van de zaak moet een verzoeningspoging plaatshebben. débat au fond, une tentative de conciliation aura lieu.
De voorzitter kan aan de overtreder een termijn toestaan om aan de Le président peut accorder au contrevenant un délai pour se conformer
opgelegde maatregelen te voldoen ». aux mesures ordonnées ».
B.2.2. Artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet van 15 juli 2005, B.2.2. L'article 194 du décret communal flamand du 15 juillet 2005,
zoals vervangen bij artikel 64 van het decreet van 29 juni 2012 tot remplacé par l'article 64 du décret du 29 juin 2012 modifiant le
wijziging van het Gemeentedecreet van 15 juli 2005 en gedeeltelijk Décret communal du 15 juillet 2005, et partiellement annulé par
vernietigd bij het arrest nr. 9/2014 van 23 januari 2014 van het Hof, bepaalt : « Als het college van burgemeester en schepenen of de gemeenteraad nalaten in rechte op te treden, kunnen een of meer inwoners in rechte optreden namens de gemeente, mits zij onder zekerheidstelling aanbieden om persoonlijk de kosten van het geding te dragen en in te staan voor de veroordeling tot schadevergoeding of boete wegens tergend en roekeloos geding of hoger beroep die kan worden uitgesproken. Dit recht staat ook open voor de rechtspersonen waarvan de maatschappelijke zetel in de gemeente is gevestigd. De gemeente kan over het geding geen dading aangaan of er afstand van doen zonder instemming van degene die het geding in haar naam heeft gevoerd. Op straffe van onontvankelijkheid kunnen personen vermeld in het eerste en tweede lid slechts namens de gemeente in rechte optreden indien zij de gedinginleidende akte aan het college van burgemeester en schepenen hebben betekend en, daaraan voorafgaand, het college van l'arrêt n° 9/2014 du 23 janvier 2014 de la Cour, dispose : « Si le collège des bourgmestre et échevins ou le conseil communal omet d'agir en droit, un ou plusieurs habitants peuvent agir en droit au nom de la commune, à condition qu'ils garantissent de supporter personnellement les frais de procédure ainsi que d'assurer la condamnation à des dommages et intérêts ou une amende pour procédure téméraire et vexatoire ou pour un recours qui pourrait être prononcé. Ce droit est également ouvert aux personnes morales dont le siège social est établi dans la commune. La commune ne pourra pas accepter une transaction quant à la procédure ou y renoncer sans l'accord de ceux qui auront lancé la procédure en son nom. Sous peine d'irrecevabilité, les personnes visées aux alinéas premier et deux ne peuvent agir en droit au nom de la commune que si elles ont notifié l'acte introductif d'instance au collège des bourgmestre et échevins et, préalablement, ont mis en demeure le collège des
burgemeester en schepenen wegens het niet-optreden in gebreke hebben bourgmestre et échevins en raison de l'inaction, et si, après un délai
gesteld en na een termijn van tien dagen na de betekening van deze de dix jours suivant cette notification de la mise en demeure, aucune
ingebrekestelling geen optreden in rechte vanwege het gemeentebestuur action en droit de la part de l'administration communale n'a eu lieu.
heeft plaatsgevonden. In geval van hoogdringendheid is geen voorafgaande ingebrekestelling vereist ». En cas d'urgence, une mise en demeure préalable n'est pas requise ».
B.3.1. Artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet gaat terug op B.3.1. L'article 194 du décret communal flamand trouve son origine
dans l'article 271, § 1er, de la nouvelle loi communale et dans
l'article 150 de la loi communale du 30 mars 1836.
artikel 271, § 1, van de Nieuwe Gemeentewet en op artikel 150 van de Selon les travaux préparatoires de l'article 150 de la loi communale
Gemeentewet van 30 maart 1836. du 30 mars 1836, cette disposition visait le cas où la commune refuse
Volgens de parlementaire voorbereiding van artikel 150 van de d'intervenir et laisse se produire des infractions aux dépens de
Gemeentewet van 30 maart 1836 beoogde die bepaling het geval waarbij
de gemeente weigert op te treden en inbreuken laat geschieden ten certains habitants (Pasin., 1836, p. 388). Ainsi, les intérêts de la
koste van bepaalde inwoners (Pasin., 1836, p. 388). Aldus worden de commune sont protégés contre l'inaction de sa propre administration.
belangen van de gemeente beschermd tegen het stilzitten van haar eigen B.3.2. Un habitant d'une commune qui agit en justice sur la base de
bestuur. B.3.2. Een inwoner van een gemeente die op grond van artikel 194 van l'article 194 du décret communal flamand n'agit pas en son nom propre,
het Vlaamse Gemeentedecreet in rechte optreedt, treedt niet op uit
eigen naam, maar enkel uit naam en als vertegenwoordiger van de mais uniquement au nom et en tant que représentant de la commune.
gemeente. De vordering dient te steunen op een recht van de gemeente L'action doit être fondée sur un droit de la commune et a pour but de
en heeft tot doel een collectief belang te verdedigen. Bijgevolg défendre un intérêt collectif. Par conséquent, un habitant d'une
vermag een inwoner van een gemeente slechts namens haar in rechte op commune ne peut agir en justice au nom de celle-ci que pour autant que
te treden voor zover de gemeente in kwestie zelf een ontvankelijke la commune en question soit elle-même recevable à agir.
vordering kan instellen.
B.3.3. Artikel 1, eerste lid, van de wet van 12 januari 1993 verleent B.3.3. L'article 1er, alinéa 1er, de la loi du 12 janvier 1993 accorde
een vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu aan onder un droit d'action en matière de protection de l'environnement
meer een « administratieve overheid ». Tot de administratieve notamment à une « autorité administrative ». Parmi les autorités
overheden bedoeld in artikel 1 van de wet behoren de gemeenten. administratives visées à l'article 1er de la loi figurent les
Bijgevolg kan een gemeente op grond van die bepaling een vordering tot communes. Par conséquent, cette disposition habilite une commune à
staking instellen ter bescherming van het leefmilieu of ter voorkoming introduire une action en cessation en vue de protéger l'environnement
van een ernstige dreiging voor het leefmilieu op haar grondgebied voor ou d'empêcher une menace grave pour l'environnement sur son
zover die bescherming van dat aspect van het leefmilieu tot haar territoire, pour autant que la protection de cet aspect de
bevoegdheid behoort (Cass., 14 februari 2002, Arr. Cass., 2002, nr. l'environnement relève de sa compétence (Cass., 14 février 2002, Pas.,
104). 2002, n° 104).
De gemeente wordt geacht in een dergelijk geval een belang te hebben La commune est réputée avoir un intérêt à cet égard (Cass., 14 février
(Cass., 14 februari 2002, voormeld; in dezelfde zin Cass., 10 maart 2002, précité; dans le même sens, Cass., 10 mars 2008, Pas., 2008, n°
2008, Arr. Cass., 2008, nr. 163). Bijgevolg moet de gemeente niet doen 163). En conséquence, la commune ne doit pas justifier d'un intérêt
blijken van een eigen belang in de zin van artikel 17 van het propre au sens de l'article 17 du Code judiciaire. Son droit d'action
Gerechtelijk Wetboek. Haar vorderingsrecht vloeit rechtstreeks voort
uit de wet van 12 januari 1993. découle directement de la loi du 12 janvier 1993.
B.3.4. Uit de combinatie van de in het geding zijnde bepalingen volgt B.3.4. La lecture combinée des dispositions en cause fait apparaître
dat een inwoner een vordering tot staking namens de gemeente kan qu'un habitant peut introduire une action en cessation au nom de la
commune lorsque le collège des bourgmestre et échevins ou le conseil
instellen, als het college van burgemeester en schepenen of de communal s'abstiennent de le faire. Puisque cette action est
gemeenteraad nalaten dat te doen. Vermits die vordering « namens de introduite « au nom de la commune », l'habitant agit dans ce cas en
gemeente » wordt ingesteld, treedt die inwoner in dat geval op als tant que représentant de la commune. Dès lors, cet habitant ne doit
vertegenwoordiger van de gemeente. Bijgevolg dient die inwoner in dat pas non plus justifier dans ce cas d'un intérêt au sens de l'article
geval evenmin van een belang in de zin van artikel 17 van het 17 du Code judiciaire et c'est à lui qu'il appartient de choisir un
Gerechtelijk Wetboek te doen blijken, en komt het hem toe een raadsman
te kiezen om de gemeente te laten bijstaan in de procedure. conseil pour assister la commune dans la procédure.
B.4. Wanneer een of meer inwoners namens de gemeente in rechte B.4. Lorsqu'un ou plusieurs habitants agissent en justice au nom de la
optreden, verliest het orgaan dat in de regel bevoegd is om de
gemeente in rechte te vertegenwoordigen, zijnde het college van commune, l'organe normalement compétent pour représenter la commune,
burgemeester en schepenen, de vrije beschikking over de rechten die c'est-à-dire le collège des bourgmestre et échevins, perd la libre
het voorwerp van de vordering uitmaken (Cass., 23 september 2010, Arr. disposition des droits faisant l'objet de l'action (Cass., 23
septembre 2010, Pas., n° 542). Conformément à l'alinéa 3 de l'article
Cass., 2010, nr. 542). Krachtens het derde lid van artikel 194 van het 194 du décret communal, la commune ne peut effectivement pas conclure
Gemeentedecreet kan de gemeente over het geding immers geen dading une transaction quant à l'instance ou se désister de celle-ci sans
aangaan of er afstand van doen zonder instemming van degene die het l'accord de ceux qui ont engagé la procédure en son nom.
geding namens haar heeft gevoerd.
B.5.1. Het Hof heeft zich reeds meermaals over het in het geding B.5.1. La Cour s'est déjà prononcée à plusieurs reprises sur le droit
zijnde vorderingsrecht van de inwoners uitgesproken. d'action en cause des habitants.
B.5.2. Bij zijn arresten nrs. 70/2007 van 26 april 2007 en 121/2007 B.5.2. Par ses arrêts nos 70/2007, du 26 avril 2007, et 121/2007, du
van 19 september 2007, gewezen op prejudiciële vragen, heeft het Hof 19 septembre 2007, rendus sur questions préjudicielles, la Cour a dit
voor recht gezegd dat artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 pour droit que l'article 1er de la loi du 12 janvier 1993 concernant
betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu, un droit d'action en matière de protection de l'environnement, combiné
in samenhang gelezen met artikel 271, § 1, van de Nieuwe Gemeentewet, avec l'article 271, § 1er, de la Nouvelle loi communale ne violait pas
de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet schendt, wanneer die les articles 10 et 11 de la Constitution lorsque ces dispositions sont
bepalingen in die zin worden geïnterpreteerd dat een inwoner van een interprétées en ce sens qu'un habitant d'une commune peut intenter une
gemeente namens die gemeente een vordering tot staking kan instellen, action en cessation au nom de cette commune, même si l'acte contesté
zelfs indien de betwiste handeling in overeenstemming is met een est conforme à une autorisation ou à un avis favorable de cette
vergunning of een gunstig advies van die gemeente. commune.
Artikel 159 van de Grondwet belet een administratieve overheid immers En effet, l'article 159 de la Constitution n'empêche pas une autorité
niet om voor een rechter de onwettigheid aan te voeren van een besluit administrative d'invoquer devant un juge l'illégalité d'une décision
dat zij zelf heeft genomen. Er zou ook niet kunnen worden aangevoerd qu'elle a elle-même prise. On ne saurait en outre alléguer que la
dat de gemeente - en dus ook de inwoner die namens de gemeente commune - et donc également l'habitant qui agit au nom de la commune -
optreedt - geen belang zou hebben bij een dergelijke vordering, n'a aucun intérêt à semblable action, étant donné qu'une commune qui
vermits een gemeente die op grond van artikel 1 van de wet van 12 intente une action en cessation sur la base de l'article 1er de la loi
januari 1993 een vordering tot staking instelt ter bescherming van het du 12 janvier 1993 en vue de protéger l'environnement ou de prévenir
leefmilieu of ter voorkoming van een ernstige dreiging voor het
leefmilieu op haar grondgebied, wordt geacht een belang te hebben une menace grave pour l'environnement sur son territoire est réputée
(Cass., 14 februari 2002, Arr. Cass., 2002, nr. 104; Cass., 10 maart avoir un intérêt (Cass., 14 février 2002, Pas., 2002, n° 104; Cass.,
2008, Arr. Cass., 2008, nr. 163). 10 mars 2008, Pas., 2008, n° 163).
B.5.3. Bij zijn arrest nr. 29/2011 van 24 februari 2011, gewezen op B.5.3. Par son arrêt n° 29/2011, du 24 février 2011, rendu sur
een prejudiciële vraag, diende het Hof zich uit te spreken over de question préjudicielle, la Cour devait se prononcer sur la
grondwettigheid van artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 constitutionnalité de l'article 1er de la loi du 12 janvier 1993
betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu, concernant un droit d'action en matière de protection de
in samenhang gelezen met artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet l'environnement, combiné avec l'article 194 du décret communal flamand
van 15 juli 2005, in die zin geïnterpreteerd dat de gemeente niet de du 15 juillet 2005, interprétés en ce sens que la commune n'aurait pas
mogelijkheid zou hebben om zich in een procedure die door een inwoner la possibilité de se faire assister par un avocat de son choix dans
namens die gemeente is ingeleid, te laten bijstaan door een zelf gekozen advocaat. une procédure qu'un habitant a introduite au nom de cette commune.
Het Hof heeft bij dat arrest geoordeeld dat het feit dat een vordering Par cet arrêt, la Cour a jugé que le fait qu'une action soit intentée
is ingeleid namens de gemeente door een inwoner, niet belet dat het au nom de la commune par un de ses habitants n'empêche pas que le
college van burgemeester en schepenen het recht heeft om zelf een collège des bourgmestre et échevins ait le droit de choisir lui-même
raadsman te kiezen en aan te stellen (B.13). De voormelde bepalingen un conseil et de le désigner (B.13). Les dispositions précitées ne
beperken bijgevolg het recht van de gemeente om vrij een raadsman te limitent donc pas le droit, pour la commune, de choisir librement un
kiezen niet (B.14). conseil (B.14).
B.5.4. Bij zijn arrest nr. 9/2014 van 23 januari 2014 heeft het Hof B.5.4. Par son arrêt n° 9/2014 du 23 janvier 2014, la Cour s'est
geoordeeld over een beroep tot vernietiging van onder meer artikel 64 prononcée sur un recours en annulation de l'article 64 du décret
van het Vlaamse decreet van 29 juni 2012 tot wijziging van het flamand du 29 juin 2012 modifiant le Décret communal du 15 juillet
Gemeentedecreet van 15 juli 2005, dat het recht van de inwoners om 2005, qui limitait le droit des habitants d'agir au nom de la commune,
namens de gemeente op te treden, zoals daarin is voorzien in artikel
194 van het Vlaamse Gemeentedecreet, beperkte tot de gevallen waarin comme le prévoit l'article 194 du décret communal flamand, aux cas où
schade aan het leefmilieu wordt toegebracht. Het Hof oordeelde : un dommage est causé à l'environnement. La Cour a jugé :
« B.5.2. Uit de [...] parlementaire voorbereiding blijkt dat de « B.5.2. Il ressort des travaux préparatoires [...] qu'en adoptant les
Vlaamse decreetgever met de bestreden bepalingen met name beoogde om, dispositions attaquées, le législateur décrétal flamand entendait en
in het domein van de ruimtelijke ordening, de combinatie van het recht particulier limiter, dans le domaine de l'aménagement du territoire,
om namens de gemeente of de provincie in rechte op te treden met de l'utilisation combinée du droit d'agir en justice au nom de la commune
milieustakingsvordering bedoeld in de wet van 12 januari 1993 aan ou de la province et de l'action en cessation environnementale prévue
banden te leggen, omdat hij oordeelde dat van die combinatie misbruik par la loi du 12 janvier 1993, parce qu'il jugeait qu'il en avait été
werd gemaakt en dat het college van burgemeester en schepenen en de fait un usage abusif et que, dans cette procédure, le collège des
deputatie in die procedure worden benadeeld, doordat zij niet in het bourgmestre et échevins et la députation sont désavantagés, parce
geding kunnen tussenkomen om hun visie op het gemeentelijk of het qu'ils ne peuvent pas intervenir dans la cause pour exposer leur
provinciaal belang uiteen te zetten of om aan te voeren dat de namens vision de l'intérêt communal ou provincial ou pour soutenir que
de gemeente of de provincie ingestelde vordering onontvankelijk of l'action introduite au nom de la commune ou de la province doit être
ongegrond moet worden verklaard. déclarée irrecevable ou non fondée.
B.5.3. In de materies die tot de gemeentelijke of de provinciale B.5.3. Dans les matières qui relèvent des compétences communales ou
bevoegdheden behoren, komt het aan de gemeentelijke en de provinciale provinciales, il revient aux autorités communales et provinciales de
overheden toe om onwettige handelingen te doen ophouden of te faire cesser ou de prévenir des actes illicites et, au besoin, d'agir
voorkomen en om daartoe desnoods in rechte op te treden. Artikel 194 en justice à cette fin. L'article 194 du Décret communal et l'article
van het Gemeentedecreet en artikel 187 van het Provinciedecreet beogen de inwoners van een gemeente of van een provincie in de mogelijkheid te stellen om namens de gemeente of de provincie in rechte op te treden indien het college van burgemeester en schepenen of de deputatie dat ten onrechte nalaten. Het komt daarbij aan de rechter bij wie de zaak aanhangig is gemaakt, toe om de vordering of het beroep onontvankelijk te verklaren indien de inwoners die namens de gemeente of de provincie in rechte optreden, geen collectief, maar een louter persoonlijk belang zouden nastreven. Bovendien zal de rechter de vordering of het beroep ongegrond verklaren indien geen onwettigheid werd begaan. De omstandigheid dat het college van burgemeester en schepenen of de 187 du Décret provincial visent à permettre aux habitants d'une commune ou d'une province d'agir en justice au nom de la commune ou de la province si le collège des bourgmestre et échevins ou la députation s'en abstiennent à tort. Il appartient, dans ce cadre, au juge saisi de l'affaire de déclarer l'action ou le recours irrecevables, si les habitants qui agissent en justice au nom de la commune ou de la province poursuivaient non pas un intérêt collectif mais un intérêt purement personnel. En outre, le juge déclarera l'action ou le recours non fondés si aucune illégalité n'a été commise. La circonstance que le collège des bourgmestre et échevins ou la
deputatie daarbij de vrije beschikking verliezen over de rechten die députation perdent à cette occasion la libre disposition des droits
het voorwerp van de vordering uitmaken, is het gevolg van het qui font l'objet de l'action est la conséquence de l'inaction de ces
stilzitten van die organen ». organes ».
Het Hof besloot dat de afschaffing, in alle aangelegenheden die geen La Cour a conclu que la suppression, dans toutes les matières qui ne
betrekking hebben op het leefmilieu sensu stricto, van de mogelijkheid concernent pas l'environnement au sens strict, de la possibilité pour
van de inwoners om het algemeen belang van hun gemeente te beschermen les habitants de défendre l'intérêt général de leur commune contre
tegen het onverantwoorde stilzitten van hun bestuur, niet kon worden l'inaction infondée de leur administration ne pouvait être justifiée.
verantwoord. Bijgevolg vernietigde het in artikel 194 van het Vlaamse Par conséquent, la Cour a annulé, dans l'article 194 du décret
Gemeentedecreet, gewijzigd bij artikel 64 van het Vlaamse decreet van communal flamand, modifié par l'article 64 du décret flamand du 29
29 juni 2012 tot wijziging van het Gemeentedecreet van 15 juli 2005, juin 2012 modifiant le Décret communal du 15 juillet 2005, les mots «
de woorden « en als gevolg van dit stilzitten het leefmilieu schade et si cette inaction résulte en des dommages environnementaux et en
toegebracht wordt of een ernstige dreiging op schade aan het leefmilieu ontstaat, ». une menace grave de dommages environnementaux, ».
B.6. In onderhavige zaak wenst de verwijzende rechter van het Hof te B.6. Dans la présente affaire, le juge a quo demande à la Cour si les
vernemen of de in het geding zijnde in samenhang gelezen bepalingen op dispositions en cause lues en combinaison affectent de manière
discriminerende wijze afbreuk doen aan het recht op juridische discriminatoire le droit à l'aide juridique et les droits de la
bijstand en aan de rechten van verdediging, in die interpretatie dat défense, dans l'interprétation selon laquelle le conseil qui est
de raadsman die wordt aangesteld door het college van burgemeester en désigné par le collège des bourgmestre et échevins ne peut agir que
schepenen enkel kan optreden ter ondersteuning van de vordering die pour soutenir la demande qui a été introduite par un habitant au nom
een inwoner namens de gemeente heeft ingesteld, « aangezien de de la commune, « étant donné que la commune a perdu la libre
gemeente de vrije beschikking is verloren over de rechten die het
voorwerp van de vordering uitmaken, terwijl het feit dat de gemeente disposition des droits qui font l'objet de l'action, alors que le fait
de vrije beschikking is verloren over de rechten die het voorwerp van que la commune a perdu la libre disposition des droits qui font
de vordering uitmaken zich niet verzet tegen het gegeven dat de l'objet de l'action ne s'oppose pas à la circonstance que la commune
gemeente haar eigen visie over de vordering uiteenzet, aangezien zulks expose son propre point de vue quant à l'action, étant donné que ceci
niet raakt aan het uitoefenen van die rechten door de inwoner ». n'affecte pas l'exercice de ces droits par l'habitant ».
Het is in die interpretatie dat het Hof de prejudiciële vraag C'est dans cette interprétation que la Cour répond à la question
beantwoordt. Het Hof heeft in de voormelde arresten nog geen uitspraak préjudicielle. Dans les arrêts précités, la Cour n'a pas encore statué
gedaan over die vraag. B.7.1. Het verlies door het college van burgemeester en schepenen van de vrije beschikking over de rechten die het voorwerp van de vordering uitmaken, strekt ertoe te verhinderen dat de gemeente een einde zou maken aan het door een inwoner ingesteld geding zonder instemming van laatstgenoemde. Om die reden bepaalt het derde lid van artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet dat de gemeente over het geding geen dading kan aangaan of er afstand van kan doen zonder instemming van degene die het geding namens haar heeft gevoerd. De rechter bij wie de zaak aanhangig is gemaakt, zou op die wijze immers worden verhinderd het betrokken geschil te beslechten. Die doelstelling om het recht van de inwoners te vrijwaren om namens de gemeente in rechte op te treden, kan evenwel niet verantwoorden dat de gemeente, vertegenwoordigd door haar college van burgemeester en schepenen, enkel mag deelnemen aan het geding ter ondersteuning van de vordering die door een inwoner namens haar is ingesteld, doch niet om die vordering te betwisten. sur cette question. B.7.1. La perte, par le collège des bourgmestre et échevins, de la libre disposition des droits qui font l'objet de l'action vise à empêcher que la commune mette fin à l'instance introduite par un habitant sans l'accord de ce dernier. C'est pour cette raison que l'alinéa 3 de l'article 194 du décret communal flamand dispose que la commune ne peut pas conclure une transaction concernant la procédure ou se désister de celle-ci sans l'accord de ceux qui ont engagé la procédure en son nom. En effet, le juge saisi de l'affaire serait ainsi empêché de trancher le litige en question. Cet objectif de garantir le droit des habitants d'agir en justice au nom de la commune ne peut toutefois pas justifier que la commune, représentée par son collège des bourgmestre et échevins, ne puisse être partie à la cause que pour soutenir l'action introduite par un habitant en son nom, mais non pour contester cette action.
B.7.2. Zoals is vermeld in B.6.1 van de voormelde arresten nrs. B.7.2. Comme il est dit en B.6.1 des arrêts nos 70/2007 et 121/2007,
70/2007 en 121/2007, en zoals het in het geding voor de verwijzende précités, et comme c'est le cas dans l'instance devant le juge a quo,
rechter het geval is, kan de voorzitter van de rechtbank van eerste le président du tribunal de première instance peut, dans le cadre
aanleg in het kader van een procedure tot staking ertoe worden d'une procédure en cessation, être amené à examiner, sur la base de
gebracht op grond van artikel 159 van de Grondwet de geldigheid van een door de gemeente genomen beslissing te onderzoeken, omdat de staking wordt gevorderd van een handeling die er een uitvoering van is. Op grond van de in het geding zijnde bepalingen kunnen de beslissingen van de gemeente aldus op onrechtstreekse wijze worden aangevochten door haar inwoners. Het stilzitten van de gemeente is dan ook niet noodzakelijkerwijs een gevolg van een nalatigheid of onwilligheid om het gemeentelijk belang te behartigen, doch kan evenzeer de uiting zijn van een weloverwogen keuze, omdat de gemeente van oordeel is dat er geen onwettigheid is begaan en er dus geen aanleiding is om een l'article 159 de la Constitution, la validité d'une décision prise par la commune, parce qu'est demandée la cessation d'un acte qui en est une exécution. Les décisions de la commune peuvent donc être attaquées de manière indirecte par ses habitants sur la base des dispositions en cause. L'inaction de la commune n'est donc pas nécessairement une conséquence d'une négligence ou mauvaise volonté par rapport à la défense de l'intérêt communal, mais peut traduire tout autant un choix mûrement réfléchi parce que la commune juge qu'aucune illégalité n'a été commise et qu'il n'y a donc pas lieu d'introduire une action en
stakingsvordering in te stellen. De inwoner die optreedt namens de cessation. Dans ce cas, l'habitant qui agit au nom de la commune,
gemeente, enerzijds, en het college van burgemeester en schepenen, d'une part, et le collège des bourgmestre et échevins, d'autre part,
anderzijds, hebben in dat geval klaarblijkelijk tegenstrijdige ont dans l'instance des intérêts manifestement contradictoires. Les
belangen in het geding. De rechten van verdediging van de gemeente, droits de la défense de la commune, représentée par son collège,
vertegenwoordigd door haar college, worden op onevenredige wijze
beperkt in zoverre de gemeente in een dergelijk geding enkel zou seraient limités de manière disproportionnée si, dans une telle
kunnen optreden ter ondersteuning van de vordering van een inwoner, instance, la commune ne pouvait intervenir que pour soutenir l'action
doch niet om die vordering te betwisten en haar beslissing te d'un habitant, mais pas pour contester cette action et défendre sa
verdedigen. décision.
Dat geldt des te meer nu, in zoverre de rechter bij wie het geschil Il en va d'autant plus ainsi que lorsque le juge qui est saisi du
aanhangig is gemaakt de beslissing van de gemeente onwettig verklaart litige déclare illégale la décision de la commune et en écarte
en op grond van artikel 159 van de Grondwet buiten toepassing laat, l'application sur la base de l'article 159 de la Constitution, cette
die gemeente kan worden blootgesteld aan een mogelijke vordering tot commune peut être exposée à une éventuelle action en dommages-intérêts
schadevergoeding vanwege de begunstigde van die beslissing. Mede in introduite par le bénéficiaire de cette décision. A la lumière de ces
het licht van die gevolgen, kan het niet worden verantwoord dat die conséquences, il ne saurait être justifié que cette commune,
gemeente, vertegenwoordigd door haar college van burgemeester en représentée par son collège des bourgmestre et échevins, ne puisse
schepenen, geen verweer zou kunnen voeren wat betreft de vordering die opposer aucune défense à la demande introduite par un habitant en son
door een inwoner namens haar is ingesteld in het kader van een op nom dans le cadre d'une procédure contradictoire.
tegenspraak gevoerde procedure.
B.8. Uit hetgeen voorafgaat volgt dat de in het geding zijnde B.8. Il résulte de ce qui précède que les dispositions en cause ne
bepalingen niet bestaanbaar zijn met de artikelen 10 en 11 van de sont pas compatibles avec les articles 10 et 11 de la Constitution,
Grondwet, in samenhang gelezen met het algemeen beginsel van de lus en combinaison avec le principe général des droits de la défense,
rechten van verdediging, in zoverre de gemeente, vertegenwoordigd door en ce que la commune, représentée par son collège des bourgmestre et
haar college van burgemeester en schepenen, enkel kan deelnemen aan échevins, ne peut participer à l'instance concernant l'action en
het door een inwoner op grond van artikel 194 van het Vlaamse cessation introduite par un habitant sur la base de l'article 194 du
Gemeentedecreet en artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 ingestelde décret communal flamand et de l'article 1er de la loi du 12 janvier
geding betreffende de vordering tot staking om de vordering van de 1993 que pour soutenir la demande de l'habitant.
inwoner te ondersteunen.
B.9. In die interpretatie van de in het geding zijnde bepalingen dient B.9. Dans cette interprétation des dispositions en cause, la question
de prejudiciële vraag bevestigend te worden beantwoord. préjudicielle appelle une réponse affirmative.
B.10. De in het geding zijnde bepalingen, in samenhang gelezen, kunnen B.10. Cependant, les dispositions en cause, lues en combinaison,
evenwel anders worden geïnterpreteerd, in die zin dat de gemeente, peuvent être interprétées différemment, en ce sens que la commune,
représentée par son collège des bourgmestre et échevins, peut
vertegenwoordigd door haar college van burgemeester en schepenen, kan participer à l'instance introduite par un habitant sur la base de
deelnemen aan het door een inwoner op grond van artikel 194 van het l'article 194 du décret communal flamand, non seulement pour soutenir
Vlaamse Gemeentedecreet ingesteld geding, niet enkel om de vordering la demande de l'habitant, mais également pour exposer son propre point
van de inwoner te ondersteunen, maar ook om haar eigen visie ter zake de vue et, le cas échéant, contester cette demande.
uiteen te zetten en die vordering in voorkomend geval te betwisten. Dans cette interprétation, les dispositions en cause sont compatibles
In die interpretatie zijn de in het geding bepalingen bestaanbaar met
de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met het avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec
algemeen beginsel van de rechten van verdediging. le principe général des droits de la défense.
B.11. Overigens doen de in het geding zijnde bepalingen in die B.11. Par ailleurs, dans cette interprétation, les dispositions en
interpretatie geen afbreuk aan het recht van de inwoners om namens de cause ne portent pas atteinte au droit des habitants d'agir en justice
gemeente in rechte op te treden. au nom de la commune.
De gemeente verliest immers de vrije beschikking over de rechten die La commune perd en effet la libre disposition des droits qui font
het voorwerp van de vordering uitmaken wanneer een of meer inwoners l'objet de la demande lorsqu'un ou plusieurs habitants sont intervenus
namens haar in rechte zijn opgetreden. De uitoefening door de
gemeente, vertegenwoordigd door haar college van burgemeester en en justice en son nom. L'exercice par la commune, représentée par son
schepenen, van haar recht om aan het door een inwoner ingesteld geding collège des bourgmestre et échevins, de son droit de participer à
deel te nemen, heeft derhalve niet tot gevolg dat de inwoner niet l'instance introduite par un habitant, n'a donc pas pour effet que
langer het geding mag voeren teneinde de rechten van de gemeente te l'habitant n'est plus admis à poursuivre l'instance en vue de faire
doen gelden (Cass., 23 september 2010, Arr. Cass., 2010, nr. 542). valoir les intérêts communaux (Cass., 23 septembre 2010, Pas., 2010,
Bovendien kan de gemeente over het geding geen dading aangaan of er n° 542). En outre, la commune ne peut pas accepter une transaction
afstand van doen zonder instemming van de inwoner die het geding quant à la procédure ou y renoncer sans l'accord de l'habitant qui a
namens haar heeft gevoerd. lancé la procédure en son nom.
Het komt aan de rechter bij wie de zaak aanhangig is gemaakt toe te Il appartient au juge qui a été saisi de l'affaire d'apprécier la
oordelen over de ontvankelijkheid en de gegrondheid van de vordering recevabilité et le bien-fondé de la demande qui a été introduite par
die door een inwoner namens de gemeente is ingesteld. De omstandigheid un habitant au nom de la commune. Le fait que la commune, représentée
dat de gemeente, vertegenwoordigd door haar college van burgemeester par son collège des bourgmestre et échevins, peut exposer son point de
en schepenen, haar visie over die vordering kan uiteenzetten en die vue sur cette demande et, le cas échéant, contester cette demande dans
vordering in voorkomend geval kan betwisten in kader van een op
tegenspraak gevoerde procedure, doet op geen enkele wijze afbreuk aan le cadre d'une procédure contradictoire, ne porte nullement atteinte
het recht van de inwoners om namens de gemeente in rechte op te treden au droit des habitants d'agir en justice au nom de la commune et de
en het geschil door een rechter te laten beslechten. faire trancher le litige par un juge.
B.12. Zonder dat het noodzakelijk is te onderzoeken of de overige in B.12. Sans qu'il soit nécessaire d'examiner si les autres normes de
de prejudiciële vraag vermelde referentienormen te dezen toepassing référence mentionnées dans la question préjudicielle peuvent
kunnen vinden, volstaat het vast te stellen dat de toetsing aan die s'appliquer en l'espèce, il suffit de constater que le contrôle au
normen niet tot een ander resultaat zou kunnen leiden. regard de ces normes ne saurait conduire à un autre résultat.
B.13. In de in B.10 vermelde interpretatie van de in het geding zijnde B.13. Dans l'interprétation des dispositions en cause mentionnée en
bepalingen dient de prejudiciële vraag ontkennend te worden beantwoord. B.10, la question préjudicielle appelle une réponse négative.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
- Artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een - L'article 1er de la loi du 12 janvier 1993 concernant un droit
vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu, in samenhang d'action en matière de protection de l'environnement, lu en
gelezen met artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet van 15 juli combinaison avec l'article 194 du décret communal flamand du 15
2005, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang juillet 2005, viole les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en
gelezen met het algemeen beginsel van de rechten van verdediging, in combinaison avec le principe général des droits de la défense, dans
die interpretatie dat de gemeente, vertegenwoordigd door haar college l'interprétation selon laquelle la commune, représentée par son
van burgemeester en schepenen, kan deelnemen aan het door een inwoner collège des bourgmestre et échevins, peut participer à l'instance
op grond van artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet ingesteld introduite par un habitant sur la base de l'article 194 du décret
geding, doch enkel om de vordering van de inwoner te ondersteunen. communal flamand, mais uniquement pour soutenir la demande de l'habitant.
- Artikel 1 van de wet van 12 januari 1993 betreffende een - L'article 1er de la loi du 12 janvier 1993 concernant un droit
vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu, in samenhang d'action en matière de protection de l'environnement, lu en
gelezen met artikel 194 van het Vlaamse Gemeentedecreet van 15 juli combinaison avec l'article 194 du décret communal flamand du 15
2005, schendt niet de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet, in juillet 2005, ne viole pas les articles 10, 11 et 23 de la
samenhang gelezen met het artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Constitution, lus en combinaison avec l'article 6 de la Convention
rechten van de Mens en met het algemeen beginsel van de rechten van européenne des droits de l'homme et avec le principe général des
verdediging, in die interpretatie dat de gemeente, vertegenwoordigd droits de la défense, dans l'interprétation selon laquelle la commune,
représentée par son collège des bourgmestre et échevins, peut
door haar college van burgemeester en schepenen, kan deelnemen aan het participer à l'instance introduite par un habitant sur la base de
door een inwoner op grond van artikel 194 van het Vlaamse l'article 194 du décret communal flamand, non seulement pour soutenir
Gemeentedecreet ingesteld geding, niet enkel om de vordering van de la demande de l'habitant, mais également pour exposer son propre point
inwoner te ondersteunen, maar ook om haar eigen visie uiteen te zetten
en die vordering in voorkomend geval te betwisten. de vue et, le cas échéant, contester cette demande.
Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française,
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
op 28 april 2016. la Cour constitutionnelle, le 28 avril 2016.
De griffier, Le greffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
De voorzitter, Le président,
E. De Groot E. De Groot
^