Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 58/2016 van 28 april 2016 Rolnummer : 6139 In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel L4211-3, § 5, van het Wetboek van de plaatselijke democratie en de decentralisatie, ingevoegd bij artikel 22 van he Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de recht(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 58/2016 van 28 april 2016 Rolnummer : 6139 In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel L4211-3, § 5, van het Wetboek van de plaatselijke democratie en de decentralisatie, ingevoegd bij artikel 22 van he Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de recht(...) Extrait de l'arrêt n° 58/2016 du 28 avril 2016 Numéro du rôle : 6139 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article L4211-3, § 5, du Code de la démocratie locale et de la décentralisation, inséré par l'article 22 du décret La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. (...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 58/2016 van 28 april 2016 Extrait de l'arrêt n° 58/2016 du 28 avril 2016
Rolnummer : 6139 Numéro du rôle : 6139
In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel L4211-3, § 5, van En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article L4211-3,
het Wetboek van de plaatselijke democratie en de decentralisatie, § 5, du Code de la démocratie locale et de la décentralisation, inséré
ingevoegd bij artikel 22 van het decreet van het Waalse Gewest van 19 par l'article 22 du décret de la Région wallonne du 19 décembre 2012
december 2012 houdende de algemene ontvangstenbegroting van het Waalse contenant le budget général des recettes de la Région wallonne pour
Gewest voor het begrotingsjaar 2013, gesteld door de Raad van State. l'année budgétaire 2013, posées par le Conseil d'Etat.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L.
rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T.
Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée
Leysen, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels, du greffier F. Meersschaut, présidée par le président J. Spreutels,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging I. Objet des questions préjudicielles et procédure
Bij arrest nr. 229.503 van 9 december 2014 in zake de gemeente Par arrêt n° 229.503 du 9 décembre 2014 en cause de la commune de
Villers-le-Bouillet en anderen tegen het Waalse Gewest, waarvan de Villers-le-Bouillet et autres contre la Région wallonne, dont
expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 13 januari 2015, l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 13 janvier 2015, le
heeft de Raad van State de volgende prejudiciële vragen gesteld : Conseil d'Etat a posé les questions préjudicielles suivantes :
1. « Schendt artikel L4211-3, § 5, van het Waalse Wetboek van de 1. « L'article L4211-3, § 5, du Code wallon de la démocratie locale et
plaatselijke democratie en de decentralisatie, dat werd ingevoegd bij de la décentralisation, y inséré par le décret de la Région wallonne
het decreet van het Waalse Gewest van 19 december 2012 houdende de du 19 décembre 2012 contenant le budget général des recettes de la
algemene ontvangstenbegroting van het Waalse Gewest voor het Région wallonne pour l'année budgétaire 2013, viole-t-il les articles
begrotingsjaar 2013, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in zoverre 10 et 11 de la Constitution en ce qu'il impose aux communes qui ont
het de gemeenten die ervoor gekozen hebben een beroep te doen op de
geautomatiseerde stemming voor de gemeenteraads- en fait le choix de recourir au vote automatisé pour les élections
provincieraadsverkiezingen van oktober 2012 de verplichting oplegt om communales et provinciales d'octobre 2012 le payement de frais liés à
kosten die aan dat systeem verbonden zijn te betalen, terwijl de ce système, alors que les communes qui ont préféré conserver le vote
gemeenten die er de voorkeur aan hebben gegeven de stemming door au moyen de bulletins de vote en papier ne sont tenues d'aucun
middel van papieren stembiljetten te behouden, tot geen enkele
vergelijkbare betaling gehouden zijn ? »; payement comparable ? »;
2. « Schendt artikel L4211-3, § 5, van het Waalse Wetboek van de 2. « L'article L4211-3, § 5, du Code wallon de la démocratie locale et
plaatselijke democratie en de decentralisatie, dat werd ingevoegd bij de la décentralisation, y inséré par le décret de la Région wallonne
het decreet van het Waalse Gewest van 19 december 2012 houdende de du 19 décembre 2012 contenant le budget général des recettes de la
algemene ontvangstenbegroting van het Waalse Gewest voor het
begrotingsjaar 2013, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in Région wallonne pour l'année budgétaire 2013, viole-t-il les articles
samenhang gelezen met artikel 190 ervan en met de regel van 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec son article 190
niet-retroactiviteit van de wetten die onder meer is geformuleerd in et la règle de la non-rétroactivité des lois formulée notamment à
artikel 2 van het Burgerlijk Wetboek, in zoverre het, door een l'article 2 du Code civil, en ce que, par une disposition promulguée
bepaling die op 19 december 2012 werd afgekondigd en die op 1 januari le 19 décembre 2012 et entrée en vigueur le 1er janvier 2013, après
2013 in werking is getreden, dus nadat de kiesverrichtingen verbonden que les opérations électorales liées aux élections communales et
aan de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen van oktober 2012 provinciales d'octobre 2012 ont été achevées, il impose aux communes
waren beëindigd, de gemeenten die in oktober 2011 ervoor gekozen qui, en octobre 2011 ont fait le choix de recourir au vote automatisé
hadden een beroep te doen op de geautomatiseerde stemming voor die
verkiezingen de verplichting oplegt de aan dat systeem verbonden kosten te betalen ? »; pour ces élections, le paiement des frais liés à ce système ? »;
3. « Schendt artikel L4211-3, § 5, van het Waalse Wetboek van de 3. « L'article L4211-3, § 5, du Code wallon de la démocratie locale et
plaatselijke democratie en de decentralisatie, dat in dat Wetboek werd de la décentralisation, inséré dans ce Code par l'article 22 du décret
ingevoegd bij artikel 22 van het decreet van het Waalse Gewest van 19 du 19 décembre 2012 contenant le budget général des recettes de la
december 2012 houdende de algemene ontvangstenbegroting van het Waalse Région wallonne pour l'année budgétaire 2013, viole-t-il les articles
Gewest voor het begrotingsjaar 2013, de artikelen 10 en 11 van de 10 et 11 de la Constitution, combinés le cas échéant avec l'article
Grondwet, eventueel in samenhang gelezen met artikel 50, § 1, van de
bijzondere wet van 16 januari 1989 betreffende de financiering van de 50, § 1er, de la loi spéciale du 16 janvier 1989 relative au
gemeenschappen en de gewesten en met artikel 3 van de wet van 16 mei financement des Communautés et des Régions et avec l'article 3 de la
2003 tot vaststelling van de algemene bepalingen die gelden voor de loi du 16 mai 2003 fixant les dispositions générales applicables aux
budgets, au contrôle des subventions et à la comptabilité des
begrotingen, de controle op de subsidies en voor de boekhouding van de Communautés et des Régions, ainsi qu'à l'organisation du contrôle de
gemeenschappen en de gewesten, alsook voor de organisatie van de la Cour des comptes, qui appliquent aux Régions le principe de
controle door het Rekenhof - die het in artikel 174 van de Grondwet verankerde beginsel van eenjarigheid van de begroting op de gewesten toepassen -, doordat het tussen zijn adressaten en de overige bestuurden een verschil in behandeling creëert in die zin dat de eerstgenoemden worden onderworpen aan een regel die in het Waalse Wetboek van de plaatselijke democratie en de decentralisatie is ingevoegd door een decreet waarvan de gevolgen beperkt zijn in de tijd en dat is aangenomen aan het einde van een van de Regering uitgaande wetgevingsprocedure die wordt geregeld door de bepalingen van het reglement van het Waals Parlement betreffende de begrotingen (artikelen 102 tot 111), tijdens welke artikel 103 van dat reglement niet in acht werd genomen, en die geen raadpleging van de afdeling wetgeving van de Raad van State omvat, terwijl de laatstgenoemden l'annualité du budget inscrit à l'article 174 de la Constitution, du fait qu'il crée entre ses destinataires et le reste des administrés une différence de traitement en ce sens que les premiers sont soumis à une règle insérée dans le Code wallon de la démocratie locale et de la décentralisation par un décret dont les effets sont limités dans le temps et qui est adoptée au terme d'une procédure législative d'initiative gouvernementale régie par les dispositions du règlement du Parlement wallon relatives aux budgets (art. 102 à 111), au cours de laquelle l'article 103 de ce règlement n'a pas été respecté, et qui ne comporte pas la consultation de la section de législation du
worden onderworpen aan een regel die is vastgesteld bij een permanent Conseil d'Etat, alors que les seconds sont soumis à une règle établie
decreet, dat werd aangenomen aan het einde van een gewone par un décret permanent, adopté au terme d'une procédure législative
wetgevingsprocedure die wordt geregeld door de artikelen 86 tot 101bis ordinaire qui est régie par les articles 86 à 101bis du même
van hetzelfde reglement en die, indien zij van de Regering uitgaat, règlement, et qui, si elle est d'initiative gouvernementale, comporte
onder meer een advies van de afdeling wetgeving van de Raad van State omvat ? ». notamment un avis de la section de législation du Conseil d'Etat ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
Ten aanzien van de in het geding zijnde bepaling Quant à la disposition en cause
B.1.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op artikel L4211-3, § B.1.1. Les questions préjudicielles portent sur l'article L4211-3, §
5, van het Wetboek van de plaatselijke democratie en de 5, du Code de la démocratie locale et de la décentralisation (ci-après
decentralisatie (hierna : WWPDD), ingevoegd bij artikel 22 van het : CWADEL), inséré par l'article 22 du décret du 19 décembre 2012
decreet van 19 december 2012 houdende de algemene ontvangstenbegroting contenant le budget général des recettes de la Région wallonne pour
van het Waalse Gewest voor het begrotingsjaar 2013, bekendgemaakt in
het Belgisch Staatsblad op 21 december 2012 en in werking getreden op l'année budgétaire 2013, publié au Moniteur belge le 21 décembre 2012
1 januari 2013. et entré en vigueur le 1er janvier 2013.
B.1.2. De in het geding zijnde bepaling maakt deel uit van het vierde B.1.2. La disposition en cause fait partie de la quatrième partie du
deel van het WWPDD, dat de lokale verkiezingen in het Waalse Gewest CWADEL, qui régit les élections locales en Région wallonne.
regelt. Artikel L4135-2 van het WWPDD legt de kosten met betrekking tot het L'article L4135-2 du CWADEL met à charge de la Région wallonne les
stempapier ten laste van het Waalse Gewest en de kosten met betrekking frais relatifs au papier électoral et à charge des communes les frais
tot het vereiste materiaal (stembussen, scheidingswanden, enz.) ten relatifs au matériel nécessaire (urnes, cloisons, etc.). Selon
laste van de gemeenten. Volgens artikel L4211-1 van hetzelfde Wetboek l'article L4211-1 du même Code, « le Gouvernement peut, par arrêté,
kan « de regering [...] bij besluit beslissen dat voor de kieskringen, décider que, pour les circonscriptions électorales, les cantons
de kieskantons of de gemeenten die zij aanwijst, gebruik wordt gemaakt électoraux ou les communes qu'il désigne, il est fait usage d'un
van een geautomatiseerd stemsysteem bij de provincieraads-, système de vote automatisé lors des élections provinciales, communales
gemeenteraads- en districtsraadsverkiezingen [...] ». Overeenkomstig et de conseils de secteur [...] ». Conformément à l'article L4211-2 du
artikel L4211-2 van hetzelfde Wetboek omvat een geautomatiseerd même Code, un système de vote automatisé comprend, par bureau de vote,
stemsysteem, per stembureau, een elektronische stembus en één of meer une urne électronique et une ou plusieurs machines à voter équipées
stemmachines die elk zijn uitgerust met een beeldscherm, een eenheid chacune d'un écran de visualisation, d'un lecteur-enregistreur de
voor het lezen en registreren van magneetkaarten en een leespen. Elk cartes magnétiques et d'un crayon optique. Chaque bureau principal de
kantonhoofdbureau, gemeentehoofdbureau of districtshoofdbureau canton, bureau principal de la commune ou bureau principal du secteur
beschikt daarnaast over één of meer elektronische systemen voor de dispose en outre d'un ou de plusieurs systèmes électroniques de
optelling van de stemmen. totalisation des votes.
Artikel L4211-4 bepaalt : L'article L4211-4 prévoit que :
« De gemeente mag de stemapparatuur voor andere doeleinden gebruiken « La commune peut utiliser le matériel de vote à d'autres fins, pour
voor het beheer van de gemeente, op voorwaarde dat deze apparatuur ten la gestion de la commune, à condition de rendre ce matériel disponible
minste drie dagen vóór de datum van de verkiezing weer ter beschikking et en ordre de fonctionnement pour l'élection, trois jours au moins
en gebruiksklaar is voor die verkiezing ». avant la date de celle-ci ».
B.1.3. Het in het geding zijnde artikel L4211-3 bepaalt : B.1.3. L'article L4211-3 en cause dispose :
§ 1. De stemapparatuur bedoeld in artikel L4211-2, § 1, is eigendom « § 1er. Les systèmes visés à l'article L4211-2, § 1er, sont la
van de gemeente, met dien verstande dat de elektronische systemen voor propriété de la commune, étant entendu que les systèmes électroniques
het optellen van de stemmen van een kieskanton de eigendom zijn van de de totalisation des votes d'un canton électoral sont la propriété de
gemeente die de hoofdplaats van een kanton is. la commune chef-lieu de canton.
Onverminderd het eerste lid is de gemeente, wanneer deze apparatuur Sans préjudice de l'alinéa 1er, lorsque ce matériel a été acquis par
door het Gewest wordt aangeschaft, gehouden hem gedurende een periode
van tien jaar die ingaat op de datum waarop de stemapparatuur voor de la Région, la commune est tenue de verser annuellement à celle-ci,
eerste maal werd gebruikt, jaarlijks een som te storten, waarvan het pendant une période de dix ans prenant cours à la date à laquelle le
bedrag door de regering wordt vastgesteld. Dit bedrag mag niet meer matériel de vote a été utilisé pour la première fois, une somme dont
dan 0,50 euro per verkiezing en per ingeschreven kiezer bedragen. le montant est fixé par le Gouvernement. Ce montant ne peut être
Ingeval van gelijktijdige verkiezingen mag het zeker niet meer dan supérieur à 0,50 EUR par élection et par électeur inscrit. En cas
1,25 euro per ingeschreven kiezer bedragen. De betaling van deze som d'élections simultanées, il ne peut en aucun cas excéder 1,25 EUR par
geschiedt via voorafnemingen van ambtswege die worden verricht op de électeur inscrit. Le paiement de cette somme a lieu par voie de
rekening die op naam van de betrokken gemeenten is geopend bij een prélèvement d'office opéré sur le compte ouvert au nom des communes
kredietinstelling die, naar gelang van het geval, voldoet aan de concernées auprès d'un établissement de crédit qui satisfait, selon le
vereisten van de artikelen 7, 65 of 66 van de wet van 22 maart 1993 op cas, au prescrit des articles 7, 65 ou 66 de la loi du 22 mars 1993
het statuut van en het toezicht op de kredietinstellingen. relative au statut et au contrôle des établissements de crédit.
Onverminderd het eerste lid wordt de in het vorige lid bedoelde som, wanneer de apparatuur door één of meer openbare overheden die geen gemeenten zijn, wordt aangeschaft, aan die overheden betaald ten belope van de investeringen die zij elk hebben gedaan en volgens de door de regering vastgestelde nadere regelen. Wanneer de apparatuur door de gemeente wordt aangeschaft, komt het Gewest in de investeringskosten financieel tussenbeide ten belope van twintig procent ervan volgens de normen die door de regering zijn vastgesteld in verband met het aantal stemsystemen en is de som vermeld in het tweede en het derde lid niet verschuldigd. § 2. De kosten voor onderhoud en opslag van de apparatuur zijn ten laste van de gemeente. De kosten voor bijstand op de dag van de verkiezing zijn ten laste van het Gewest. Sans préjudice de l'alinéa 1er, lorsque le matériel a été acquis par une ou plusieurs autorités publiques autres que les communes, la somme visée à l'alinéa précédent est payée à ces autorités à concurrence des investissements consentis par chacune d'elles et selon les modalités fixées par le Gouvernement. Lorsque le matériel a été acquis par la commune, la Région intervient financièrement dans les coûts d'investissement à concurrence de vingt pour cent de ceux-ci selon les normes fixées par le Gouvernement quant au nombre de systèmes et la somme visée aux alinéas 2 et 3 n'est pas due. § 2. Les frais d'entretien et de stockage du matériel sont à charge de la commune. Les frais d'assistance le jour de l'élection sont à charge de la Région.
Ten laste van het Gewest blijven evenwel de kosten van prestaties voor Toutefois, restent à charge de la Région les frais des prestations
onderhoud en opslag gemaakt door ondernemingen ter uitvoering van d'entretien et de stockage réalisées par des entreprises en exécution
overeenkomsten die de Staat heeft gesloten vóór de inwerkingtreding de conventions qu'elle a conclues avant l'entrée en vigueur de la loi
van de wet van 11 april 1994 tot regeling van de geautomatiseerde du 11 avril 1994 organisant le vote automatisé.
stemming. § 3. De gemeente is gehouden op eigen kosten alle apparatuur die § 3. La commune est tenue de faire réparer ou remplacer, à ses frais,
buiten gebruik is zo spoedig mogelijk te laten herstellen of dans les plus courts délais, tout matériel hors d'usage. Dans ce cas,
vervangen. In dit geval blijft de in § 1, tweede en derde lid, la somme visée au § 1er, alinéas 2 et 3, reste due jusqu'à
vermelde som verschuldigd tot het verstrijken van de termijn bepaald l'expiration du délai prévu à l'alinéa 2 du même paragraphe.
in het tweede lid van dezelfde paragraaf.
§ 4. De verkiezingsprogrammatuur, de veiligheidscodes, de individuele § 4. Les logiciels électoraux, les codes de sécurité, les cartes
magneetkaarten en de geheugendragers worden bij elke verkiezing magnétiques individuelles et les supports de mémoire sont fournis par
verstrekt door de regering of zijn gemachtigde. le Gouvernement ou son délégué lors de chaque élection.
[...] [...]
§ 5. Vanaf de gemeente- en provincieraadsverkiezingen van 2012, zullen § 5. A partir des élections communales et provinciales de 2012, les
de uitgaven die bij de paragrafen 2 en 4 ten laste van Wallonië worden dépenses mises à charge de la Wallonie par les paragraphes 2 et 4 du
gebracht, alsook de uitgaven in verband met de technische upgrading présent article, ainsi que les dépenses relatives à l'upgrade
van de toestellen en de administratieve kosten eigen aan de technique des machines et les charges administratives inhérentes à
begeleiding gedurende het verkiezingsproces, door de gemeenten die l'encadrement de ce processus électoral, seront remboursées, après la
ervan gebruik hebben gemaakt, worden terugbetaald na het afsluiten van clôture du scrutin, par les communes utilisatrices selon des modalités
de verkiezingen overeenkomstig de modaliteiten bepaald door de arrêtées par le Gouvernement à concurrence du montant qui excède le
Regering, ten belope van het bedrag dat de kosten van de manuele
stemming overschrijdt ». coût du vote manuel ».
Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag Quant à la première question préjudicielle
B.2. Met de eerste prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht zich uit B.2. Par la première question préjudicielle, la Cour est invitée à se
te spreken over de bestaanbaarheid van artikel L4211-3, § 5, van het prononcer sur la compatibilité de l'article L4211-3, § 5, du CWADEL
WWPDD met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het de avec les articles 10 et 11 de la Constitution, en ce qu'il impose aux
gemeenten die ervoor hebben gekozen gebruik te maken van de
geautomatiseerde stemming voor de gemeenteraads- en communes ayant fait le choix de recourir au vote automatisé pour les
provincieraadsverkiezingen van oktober 2012, ertoe verplicht de aan élections communales et provinciales d'octobre 2012 le paiement des
dat systeem verbonden kosten te betalen, terwijl de gemeenten die frais liés à ce système, alors que les communes qui ont recouru au
hebben gekozen voor de klassieke stemming door middel van papieren vote classique au moyen des bulletins de vote en papier ne se voient
stembiljetten tot geen enkele vergelijkbare betaling gehouden zijn. imposer aucun paiement comparable.
B.3. Het verschil in behandeling tussen de gemeenten die gehouden zijn B.3. La différence de traitement entre les communes tenues au
tot de terugbetaling van de uitgaven met betrekking tot de aan de remboursement des dépenses relatives aux frais liés au vote
elektronische stemming verbonden kosten, en die welke niet daartoe électronique et celles qui n'y sont pas tenues repose sur un critère
gehouden zijn, berust op een objectief criterium, namelijk de keuze objectif, à savoir le choix des communes, à partir des élections
van de gemeenten om, vanaf de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen van 2012, al dan niet gebruik te maken van communales et provinciales de 2012, de recourir ou pas aux techniques
de techniek van de geautomatiseerde stemming. de vote automatisé.
B.4.1. De minister van de Plaatselijke Besturen en de Stad geeft aan B.4.1. Le ministre des Pouvoirs locaux et de la Ville indique que la
dat de in het geding zijnde bepaling ertoe strekt « te voorzien in een disposition en cause vise à « assure [r] une base juridique à la
juridische grondslag voor de terugvordering, bij de gemeenten die récupération, auprès des communes ayant choisi d'utiliser les
ervoor hebben gekozen gebruik te maken van de techniek van de
elektronische stemming, van de extra kosten die zijn verbonden aan die techniques électroniques de vote, des frais supplémentaires liés à ce
wijze van stemming bij de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen mode de scrutin lors des élections communales et provinciales
van oktober 2012 » (Parl. St., Waals Parlement, gewone zitting d'octobre 2012 » (Doc. parl., Parlement wallon, session ordinaire
2012-2013, IV-a en IV-bcd nr. 1 - Bijlage 5, p. 7). 2012-2013, IV-a et IV-bcd n° 1 - Annexe 5, p. 7).
B.4.2. Die overwegingen dienen te worden gelezen in het licht van de B.4.2. Ces considérations doivent être lues au regard de l'intention
meer algemene bedoeling van de overheden van het Waalse Gewest om geen plus générale des autorités de la Région wallonne d'abandonner le
gebruik meer te maken van het systeem van de geautomatiseerde stemming système de vote automatisé dans la forme prévue par la loi du 11 avril
in de vorm zoals die bij de wet van 11 april 1994 tot organisatie van 1994 organisant le vote automatisé.
de geautomatiseerde stemming is bepaald.
In haar gewestelijke beleidsverklaring 2009-2014 had de Waalse Dans sa déclaration de politique régionale 2009-2014, le Gouvernement
Regering immers erop gewezen « een einde te willen maken aan het wallon avait en effet affirmé vouloir « mettre fin à l'expérimentation
huidige experiment van de elektronische stemming in Wallonië teneinde actuelle du vote électronique en Wallonie afin de renforcer le
het democratisch toezicht op de organisatie van de gemeenteraads- en contrôle démocratique sur l'organisation des élections communales et
provincieraadsverkiezingen te versterken » en kondigde zij vervolgens provinciales » et poursuivait en annonçant qu'il favoriserait « les
aan dat zij « de traditionele stemtypes [zou aanmoedigen] en de types de votes traditionnels et [étudierait] la possibilité
mogelijkheid [zou onderzoeken] om te experimenteren met elektronische d'expérimenter des alternatives électroniques qui permettent de
alternatieven die toelaten de papieren stembiljetten te behouden, conserver les bulletins de vote papier afin de procéder, le cas
teneinde in voorkomend geval over te gaan tot een manuele telling met échéant, à un comptage manuel avec témoins » (Région wallonne,
getuigen » (Waals Gewest, Gewestelijke beleidsverklaring 2009-2014, p. Déclaration de politique régionale 2009-2014, p. 248).
248). De Waalse Regering, die zich echter bewust is van de praktische en Conscient toutefois des difficultés pratiques et financières qui
financiële moeilijkheden die konden voortvloeien uit een terugkeer pouvaient résulter d'un retour au vote traditionnel et compte tenu de
naar de traditionele stemming en gelet op de afwezigheid van de l'absence des alternatives électroniques qui avaient été annoncées
elektronische alternatieven die in de gewestelijke beleidsverklaring dans la déclaration de politique régionale, le Gouvernement wallon a
waren aangekondigd, heeft, bij een beslissing van 1 september 2011,
ervoor gekozen om de 39 gemeenten die eerder gebruik maakten van de choisi, par une décision du 1er septembre 2011, d'offrir aux 39
geautomatiseerde stemming, toe te laten die praktijk voort te zetten communes qui pratiquaient antérieurement le vote automatisé la
voor de verkiezingen van 2012, mits die gemeenten evenwel de extra possibilité de poursuivre cette pratique pour les élections de 2012,
kosten ten laste nemen die de geautomatiseerde stemming ten opzichte moyennant toutefois la prise en charge, par lesdites communes, du
surcoût entraîné par le vote automatisé par rapport au vote
van de traditionele stemming met zich meebrengt. Die mogelijkheid is traditionnel. Cette possibilité a été communiquée aux communes
aan de betrokken gemeenten meegedeeld in een schrijven van 5 september 2011. Verschillende gemeenten hebben ervoor gekozen het systeem van de geautomatiseerde stemming te behouden. B.5. Het door de decreetgever gekozen criterium van onderscheid, namelijk het al dan niet gebruik maken van het systeem van de geautomatiseerde stemming, is relevant ten aanzien van het nagestreefde doel. De gemeenten die ervoor hebben gekozen gebruik te maken van een systeem van geautomatiseerde stemming en die welke gebruik maken van de traditionele stemming, bevinden zich immers, zowel ten aanzien van de kosten veroorzaakt door de geautomatiseerde stemming als ten aanzien van de voordelen die deze inhoudt, in een verschillende situatie. B.6.1. De in het geding zijnde maatregel heeft op zich geen onevenredige gevolgen voor de betrokken gemeenten. In het algemeen zijn de gemeenten alleen ertoe gehouden de kosten te dragen die concernées par un courrier du 5 septembre 2011. Plusieurs communes ont opté pour le maintien du système du vote automatisé. B.5. Le critère de distinction retenu par le législateur décrétal, à savoir le recours ou non au système de vote automatisé, est pertinent au regard du but poursuivi. En effet, les communes ayant fait le choix d'utiliser un système de vote automatisé et celles qui utilisent le vote traditionnel se trouvent, tant au regard des coûts occasionnés par le vote automatisé que des avantages que celui-ci procure, dans une situation différente. B.6.1. La mesure en cause n'entraîne pas, en elle-même, de conséquences disproportionnées pour les communes concernées. De manière générale, les communes ne sont tenues de supporter que les
specifiek verbonden zijn aan de gekozen stemtechniek. De gemeenten die geen gebruik maken van de techniek van de geautomatiseerde stemming moeten de aan dat systeem verbonden kosten niet dragen (artikel L4211-3 van het WWPDD), terwijl de gemeenten die gebruik maken van die techniek, in het algemeen zijn uitgesloten van de deelname in de kosten die niet op hen betrekking hebben wegens de automatisering van de stemming (artikel L4211-5 van hetzelfde Wetboek). De gemeenten die gebruik maken van de geautomatiseerde stemming, zijn alleen gehouden tot de terugbetaling van de door het Gewest gedragen kosten die de kosten overstijgen die dat Gewest draagt voor de uitvoering van de manuele stemming. Bovendien vloeit uit artikel L4211-4 van het WWPDD voort dat de gemeenten die gebruik maken van het systeem van de geautomatiseerde stemming de stemapparatuur mogen gebruiken voor andere doeleinden voor het beheer van de gemeente. Het is dus redelijk verantwoord de kosten van de geautomatiseerde stemming niet te laten dragen door de gemeenten die niet daarvoor hebben gekozen en die derhalve de door het gebruik van dat systeem geboden voordelen, met name op het vlak van de organisatie van de verkiezingen, niet genieten. B.6.2. Voor het overige heeft de grief van de verzoekende partijen voor de Raad van State volgens welke het voor dat rechtscollege bestreden besluit de kosten die niet rechtstreeks verbonden zijn aan de kostprijs van de geautomatiseerde stemming ten laste zou leggen van de gemeenten, geen betrekking op de in het geding zijnde bepaling, maar wel op de uitvoering ervan door het Waalse Gewest en valt zij in die zin onder de bevoegdheid van de Raad van State. B.7. De eerste prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. Ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag B.8.1. Met de tweede prejudiciële vraag verzoekt de Raad van State na frais spécifiquement liés à la technique de vote choisie. Les communes n'utilisant pas la technique du vote automatisé ne sont pas appelées à supporter les frais liés à ce système (article L4211-3 du CWADEL), tandis que les communes faisant recours à cette technique sont exclues, de manière générale, de la participation aux frais qui ne les concernent pas en raison de l'automatisation du vote (article L4211-5 du même Code). Les communes utilisant le vote automatisé ne sont tenues qu'au remboursement du coût supporté par la Région qui excède celui que celle-ci supporte pour la mise en oeuvre du vote manuel. En outre, il découle de l'article L4211-4 du CWADEL que les communes ayant recours au système de vote automatisé peuvent utiliser le matériel de vote à d'autres fins, pour la gestion de la commune. Il est dès lors raisonnablement justifié de ne pas faire supporter le coût du vote automatisé par les communes qui n'ont pas fait ce choix et qui, partant, ne profitent pas des avantages, notamment en termes d'organisation des élections, offerts par l'utilisation de ce système. B.6.2. Pour le surplus, le grief des parties requérantes devant le Conseil d'Etat selon lequel l'arrêté attaqué devant cette juridiction mettrait à charge des communes des frais non directement liés au coût du vote automatisé ne concerne pas la disposition en cause, mais bien son exécution par le Gouvernement wallon et relève, à ce titre, de la compétence du Conseil d'Etat. B.7. La première question préjudicielle appelle une réponse négative. Quant à la deuxième question préjudicielle B.8.1. Par la deuxième question préjudicielle, le Conseil d'Etat
te gaan of artikel L4211-3, § 5, van het WWPDD bestaanbaar is met de demande si l'article L4211-3, § 5, du CWADEL est compatible avec les
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met het articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec le
beginsel van de niet-retroactiviteit van de wetten, in zoverre die principe de la non-rétroactivité des lois en ce que cette disposition,
bepaling, afgekondigd op 19 december 2012 en in werking getreden op 1 promulguée le 19 décembre 2012 et entrée en vigueur le 1er janvier
januari 2013, met andere woorden na het beëindigen van de 2013, soit après la clôture des opérations électorales liées aux
kiesverrichtingen verbonden aan de gemeenteraads- en
provincieraadsverkiezingen van oktober 2012, de gemeenten die in élections communales et provinciales d'octobre 2012, impose aux
oktober 2011 ervoor hebben gekozen gebruik te maken van de communes qui, en octobre 2011, ont fait le choix de recourir au
geautomatiseerde stemming voor die gemeenteraads- en système de vote automatisé pour lesdites élections communales et
provincieraadsverkiezingen van 2012, ertoe verplicht de aan dat provinciales de 2012, le remboursement des frais relatifs à ce
systeem verbonden kosten terug te betalen. système.
B.8.2. Uit de motieven van de verwijzingsbeslissing blijkt dat aan het B.8.2. Il ressort des motifs de la décision de renvoi que la Cour est
Hof een vraag wordt gesteld over de bestaanbaarheid van artikel interrogée au sujet de la compatibilité de l'article L4211-3, § 5, du
L4211-3, § 5, van het WWPDD met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, CWADEL avec les articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'il
in zoverre het de gemeenten, die in oktober 2011 voor de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen van 2012 ervoor hebben gekozen gebruik te maken van het systeem van de geautomatiseerde stemming, de waarborg van de niet-retroactiviteit van de wetten zou ontzeggen, terwijl de gemeenten welke die keuze niet hebben gemaakt, die waarborg niet zouden zijn ontzegd. B.9.1. Een regel moet als retroactief worden gekwalificeerd wanneer hij van toepassing is op feiten, handelingen en toestanden die definitief waren voltrokken op het ogenblik dat hij in werking is getreden. In tegenstelling tot wat de Waalse Regering aanvoert, regelt de in het geding zijnde bepaling, door de financiële verplichtingen te wijzigen van de gemeenten die gebruik hebben gemaakt van een systeem van geautomatiseerde stemming voor de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen van oktober 2012, overeenkomstig een beslissing die zij hadden genomen in oktober 2011, niet de toekomstige gevolgen van een situatie vóór de inwerkingtreding ervan, maar wijzigt zij de gevolgen van een handeling die definitief voltrokken is op het ogenblik van de inwerkingtreding ervan, namelijk op 1 januari 2013. De in het geding zijnde bepaling heeft dus een retroactieve werking. B.9.2. De niet-retroactiviteit van wetskrachtige normen is een waarborg ter voorkoming van rechtsonzekerheid. Die waarborg vereist dat de inhoud van het recht voorzienbaar en toegankelijk is, zodat de rechtzoekende in redelijke mate de gevolgen van een bepaalde handeling kan voorzien op het tijdstip dat die handeling wordt verricht. De terugwerkende kracht kan enkel worden verantwoord wanneer zij onontbeerlijk is voor de verwezenlijking van een doelstelling van algemeen belang. B.10.1. Hoewel de in het geding zijnde bepaling een wettig doel nastreeft, zou dat doel de retroactiviteit ervan evenwel niet kunnen verantwoorden. Budgettaire motieven kunnen immers geen verantwoording bieden voor het aannemen van een bepaling die de gemeenten kosten op retroactieve wijze ten laste legt waarvan zij op het ogenblik dat zij hebben beslist de geautomatiseerde stemming te behouden voor de lokale priverait les communes qui en octobre 2011 ont fait le choix, pour les élections communales et provinciales de 2012, de recourir au système de vote automatisé, de la garantie de la non-rétroactivité des lois alors que les communes qui n'ont pas fait ce choix ne se verraient pas privées de ladite garantie. B.9.1. Une règle doit être qualifiée de rétroactive si elle s'applique à des faits, actes et situations qui étaient définitivement accomplis au moment où elle est entrée en vigueur. Contrairement à ce que soutient le Gouvernement wallon, la disposition en cause, en modifiant les obligations financières des communes ayant utilisé un système de vote automatisé lors des élections communales et provinciales d'octobre 2012, conformément à une décision qu'elles avaient prise en octobre 2011, ne régit pas les effets futurs d'une situation antérieure à son entrée en vigueur, mais elle modifie les effets attachés à un acte définitivement accompli au moment de son entrée en vigueur, à savoir le 1er janvier 2013. La disposition en cause a donc un effet rétroactif. B.9.2. La non-rétroactivité des normes législatives est une garantie qui a pour but de prévenir l'insécurité juridique. Cette garantie exige que le contenu du droit soit prévisible et accessible, de sorte que le justiciable puisse prévoir, dans une mesure raisonnable, les conséquences d'un acte déterminé au moment où cet acte est accompli. La rétroactivité peut uniquement être justifiée lorsqu'elle est indispensable pour réaliser un objectif d'intérêt général. B.10.1. Si la disposition en cause poursuit un objectif légitime, cet objectif ne saurait toutefois en justifier la rétroactivité. En effet, des motifs budgétaires ne peuvent justifier l'adoption d'une disposition mettant rétroactivement à charge des communes des coûts dont elles ignoraient, au moment où elles ont pris la décision de
verkiezingen van 2012, de omvang niet kenden. Dat geldt des te meer maintenir le vote automatisé pour les élections locales de 2012,
daar men niet inziet waarom de decreetgever de in het geding zijnde l'importance. Il en va d'autant plus ainsi que l'on n'aperçoit pas la
bepaling niet zou hebben kunnen aannemen vóór de organisatie van de raison pour laquelle le législateur décrétal n'aurait pas pu adopter
lokale verkiezingen van 14 oktober 2012, aangezien hij één jaar vóór la disposition en cause avant l'organisation des élections locales du
die datum op de hoogte was van de keuze van de betrokken gemeenten om 14 octobre 2012 puisqu'il était informé, un an avant cette date, du
voor die verkiezingen de geautomatiseerde stemming te organiseren. choix des communes concernées d'organiser le vote automatisé lors de
ces élections.
B.10.2. Het gegeven dat de Waalse Regering aan de betrokken gemeenten B.10.2. La circonstance que le Gouvernement wallon avait annoncé aux
had meegedeeld dat zij de extra kosten als gevolg van het systeem van communes concernées qu'elles allaient devoir prendre en charge le
de geautomatiseerde stemming ten opzichte van het systeem van de surcoût causé par le système de vote automatisé par rapport au système
klassieke stemming door middel van papieren stembiljetten ten laste de vote classique par le biais de bulletins de vote en papier ne
zouden moeten nemen, leidt niet tot een andere conclusie. conduit pas à une autre conclusion.
Wegens het approximatieve en niet-definitieve karakter van de aan de En effet, en raison du caractère approximatif et non définitif des
gemeenten meegedeelde kostenelementen kan die mededeling de éléments de coût annoncés aux communes, cette communication n'est pas
rechtsonzekerheid als gevolg van de retroactieve werking van de in het de nature à remédier à l'insécurité juridique créée par l'effet
geding zijnde bepaling niet opvangen en kan zij bijgevolg op zich niet rétroactif de la disposition en cause et ne peut dès lors pas, en soi,
volstaan om de daaraan verbonden retroactieve werking te suffire à justifier l'effet rétroactif qui y est attaché.
verantwoorden.
B.10.3. In zoverre het de financiële verplichtingen van de gemeenten B.10.3. En ce qu'il modifie de manière rétroactive les obligations
die ervoor hebben gekozen gebruik te maken van een systeem van
geautomatiseerde stemming voor de gemeenteraads- en financières des communes ayant choisi d'utiliser un système de vote
provincieraadsverkiezingen van 14 oktober 2012 retroactief wijzigt, automatisé lors des élections communales et provinciales du 14 octobre
zonder dat die retroactiviteit verantwoord is door een doel van 2012, sans que cette rétroactivité ne soit justifiée par un objectif
algemeen belang, ontzegt artikel L4211-3, § 5, van het WWPDD die d'intérêt général, l'article L4211-3, § 5, du CWADEL prive ces
gemeenten de waarborg van de niet-retroactiviteit van de wetgevende communes de la garantie de la non-rétroactivité des normes
normen, terwijl de gemeenten welke die keuze niet hebben gemaakt, die législatives alors que les communes qui n'ont pas fait ce choix ne se
waarborg niet wordt ontzegd. voient pas privées de ladite garantie.
B.11. De tweede prejudiciële vraag dient bijgevolg bevestigend te B.11. Il y a lieu, dès lors, de répondre par l'affirmative à la
worden beantwoord. deuxième question préjudicielle.
Ten aanzien van de derde prejudiciële vraag Quant à la troisième question préjudicielle
B.12.1. Met de derde prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht de B.12.1. Par la troisième question préjudicielle, la Cour est invitée à
bestaanbaarheid te onderzoeken van de in het geding zijnde bepaling contrôler la compatibilité de la disposition en cause avec les
met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in voorkomend geval in articles 10 et 11 de la Constitution, combinés le cas échéant avec
samenhang gelezen met artikel 50, § 1, van de bijzondere wet van 16 l'article 50, § 1er, de la loi spéciale du 16 janvier 1989 relative au
januari 1989 betreffende de financiering van de gemeenschappen en de financement des Communautés et des Régions et avec l'article 3 de la
gewesten en met artikel 3 van de wet van 16 mei 2003 tot vaststelling loi du 16 mai 2003 fixant les dispositions générales applicables aux
van de algemene bepalingen die gelden voor de begrotingen, de controle
op de subsidies en voor de boekhouding van de gemeenschappen en de budgets, au contrôle des subventions et à la comptabilité des
gewesten, alsook voor de organisatie van de controle door het Communautés et des Régions ainsi qu'à l'organisation du contrôle de la
Rekenhof. Cour des comptes.
B.12.2. De verwijzende rechter stelt aan het Hof een vraag over het B.12.2. Le juge a quo interroge la Cour sur la différence de
verschil in behandeling tussen, enerzijds, de gemeenten die zijn traitement entre, d'une part, les communes soumises à la disposition
onderworpen aan de in het geding zijnde bepaling, die in het WWPDD is en cause, qui a été insérée dans le CWADEL par un décret budgétaire,
ingevoegd bij een begrotingsdecreet, waarvan de gevolgen in beginsel dont les effets sont en principe limités dans le temps et qui est
in de tijd zijn beperkt en dat wordt aangenomen na afloop van een adopté au terme d'une procédure décrétale qui ne comporte pas de
decretale procedure waarbij de afdeling wetgeving van de Raad van consultation de la section de législation du Conseil d'Etat, et,
State niet wordt geraadpleegd, en, anderzijds, de gemeenten die niet d'autre part, les communes qui ne sont pas soumises à une disposition
zijn onderworpen aan een decretale bepaling die in dezelfde décrétale ayant été adoptée dans les mêmes circonstances.
omstandigheden is aangenomen.
B.13.1. Zonder dat het noodzakelijk is zich uit te spreken over de B.13.1. Sans qu'il soit nécessaire de se prononcer sur la question de
kwestie van de eventuele beperking in de tijd van de gevolgen van de l'éventuelle limitation dans le temps des effets de la disposition en
in het geding zijnde bepaling is het Hof, onder voorbehoud van artikel cause, la Cour n'est compétente, en règle, sous réserve de l'article
30bis van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk 30bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour
Hof, in de regel alleen bevoegd om de grondwettigheid te controleren constitutionnelle, que pour contrôler la constitutionnalité du contenu
van de inhoud van wetsbepalingen, maar niet die van de totstandkoming de dispositions législatives, mais non celle de leur processus
ervan. De kwestie, die alleen betrekking heeft op de totstandkoming d'élaboration. La question, qui ne concerne que le processus
van de in het geding zijnde bepaling, staat los van de bevoegdheid van d'élaboration de la disposition en cause, est étrangère à la
het Hof. compétence de la Cour.
Om dezelfde reden kan het Hof niet de grief onderzoeken die is Pour le même motif, la Cour ne peut examiner le grief tiré de ce que
afgeleid uit het feit dat artikel 103 van het Reglement van het Waals l'article 103 du Règlement du Parlement wallon, qui prévoit que si des
Parlement, dat bepaalt dat, wanneer bepalingen van normatieve aard dispositions de nature normative sont proposées dans un projet de
worden voorgesteld in een ontwerp van begrotingsdecreet, die décret budgétaire, ces dispositions sont disjointes et font l'objet
bepalingen uit het ontwerp worden gelicht en het voorwerp uitmaken van d'un projet de décret distinct, n'a pas été respecté en l'espèce.
een afzonderlijk ontwerpdecreet, te dezen niet is nageleefd.
B.13.2. De derde prejudiciële vraag valt niet onder de bevoegdheid van B.13.2. La troisième question préjudicielle ne relève pas de la
het Hof. compétence de la Cour.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
- Artikel L4211-3, § 5, van het Wetboek van de plaatselijke democratie - L'article L4211-3, § 5, du Code de la démocratie locale et de la
en de decentralisatie, ingevoegd bij artikel 22 van het decreet van décentralisation, inséré par l'article 22 du décret de la Région
het Waalse Gewest van 19 december 2012 houdende de algemene wallonne du 19 décembre 2012 contenant le budget général des recettes
ontvangstenbegroting van het Waalse Gewest voor het begrotingsjaar de la Région wallonne pour l'année budgétaire 2013, ne viole pas les
2013, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet in zoverre articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'il impose aux seules
het uitsluitend de gemeenten die ervoor hebben gekozen gebruik te
maken van de geautomatiseerde stemming voor de gemeenteraads- en communes ayant fait le choix du recours au vote automatisé pour les
provincieraadsverkiezingen, ertoe verplicht de aan dat systeem élections communales et provinciales le paiement des frais liés à ce
verbonden kosten te betalen. système.
- Dezelfde bepaling schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in - La même disposition viole les articles 10 et 11 de la Constitution,
samenhang gelezen met het algemeen beginsel van de lus en combinaison avec le principe général de la non-rétroactivité
niet-retroactiviteit van wetskrachtige normen, in zoverre zij van
toepassing is op de uitgaven en kosten met betrekking tot de des normes législatives, en ce qu'elle s'applique aux dépenses et aux
gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen van oktober 2012. charges relatives aux élections communales et provinciales d'octobre
Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel 2012. Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise,
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
op 28 april 2016. la Cour constitutionnelle, le 28 avril 2016.
De griffier, Le greffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
De voorzitter, Le président,
J. Spreutels J. Spreutels
^