Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 2/2015 van 22 januari 2015 Rolnummer : 5787 In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 3, tweede lid, en 4, §§ 1 en 3, van de wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, g Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de rechters (...)"
Uittreksel uit arrest nr. 2/2015 van 22 januari 2015 Rolnummer : 5787 In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 3, tweede lid, en 4, §§ 1 en 3, van de wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, g Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de rechters (...) Extrait de l'arrêt n° 2/2015 du 22 janvier 2015 Numéro du rôle : 5787 En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 3, alinéa 2, et 4, §§ 1 er et 3, de la loi du 15 juin 1935 concernant l'emploi des langue La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De G(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 2/2015 van 22 januari 2015 Extrait de l'arrêt n° 2/2015 du 22 janvier 2015
Rolnummer : 5787 Numéro du rôle : 5787
In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 3, tweede En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 3,
lid, en 4, §§ 1 en 3, van de wet van 15 juni 1935 op het gebruik der alinéa 2, et 4, §§ 1er et 3, de la loi du 15 juin 1935 concernant
talen in gerechtszaken, gesteld door de Arbeidsrechtbank te Brussel. l'emploi des langues en matière judiciaire, posées par le Tribunal du travail de Bruxelles.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De
rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T.
Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée
Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels, du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président J. Spreutels,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging I. Objet des questions préjudicielles et procédure
Bij vonnis van 17 december 2013 in zake Murielle Courtois tegen de Par jugement du 17 décembre 2013 en cause de Murielle Courtois contre
bvba « Physical Business », waarvan de expeditie ter griffie van het la SPRL « Physical Business », dont l'expédition est parvenue au
Hof is ingekomen op 27 december 2013, heeft de Arbeidsrechtbank te greffe de la Cour le 27 décembre 2013, le Tribunal du travail de
Brussel de volgende prejudiciële vragen gesteld : Bruxelles a posé les questions préjudicielles suivantes :
1. « Schendt artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 op het 1. « L'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 concernant
gebruik der talen in gerechtszaken, al dan niet in samenhang l'emploi des langues en matière judiciaire, examiné séparément ou
onderzocht met de artikelen 8, 30 en 40 van dezelfde wet, de artikelen conjointement avec les articles 8, 30 et 40 de la même loi, viole-t-il
10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel les articles 10 et 11 de la Constitution, lus isolément ou en
6.1 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de combinaison avec l'article 6.1 de la Convention européenne de
mens en de fundamentele vrijheden, dat het recht op een eerlijk proces sauvegarde des droits de l'homme et des libertés fondamentales, qui
waarborgt, en meer bepaald het beginsel van de wapengelijkheid tussen garantit le droit au procès équitable, et plus spécifiquement le
de procespartijen, principe d'égalité des armes entre les parties au litige,
in zoverre het een Franstalige werknemer die de Nederlandse taal niet en ce qu'il oblige un travailleur d'expression française, qui ne
beheerst en wiens prestaties zijn verbonden aan een maatschappelijke maîtrise pas la langue néerlandaise, dont les prestations sont liées à
zetel en aan een exploitatiezetel die zijn gevestigd in een gemeente un siège social et à un siège d'exploitation situés dans une commune à
met een bijzondere taalregeling, gelegen in het Vlaamse Gewest, ertoe régime linguistique spécial, sise en région flamande, d'introduire et
verplicht zijn vordering tegen zijn werkgever in te stellen en voort de poursuivre en langue néerlandaise son action contre son employeur,
te zetten in het Nederlands, terwijl die werkgever het Frans heeft alors que cet employeur a usé de la langue française pour s'adresser à
gebruikt om zich tot hem te richten op grond van artikel 52, § 1, lui en vertu de l'article 52, § 1er, alinéa 1er, et § 2, des lois
eerste lid, en § 2, van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en matière
het gebruik van de talen in bestuurszaken, en terwijl de relevante administrative et que les pièces pertinentes du dossier sont rédigées
stukken van het dossier in het Frans zijn opgesteld; en langue française;
terwijl, op grond van artikel 4, § 1, tweede lid, van de wet van 15 alors qu'en vertu de l'article 4, § 1er, alinéa 2, de la loi du 15
juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, indien die juin 1935 concernant l'emploi des langues en matière judiciaire, si
bepaling overeenkomstig punt B.10 van het door het Grondwettelijk Hof cette disposition est interprétée conformément au point B.10 de
op 16 september 2010 gewezen arrest wordt geïnterpreteerd, een l'arrêt de la Cour constitutionnelle rendu le 16 septembre 2010, un
Franstalige werknemer die het Nederlands niet beheerst en wiens travailleur, d'expression française, qui ne maîtrise pas la langue
prestaties zijn verbonden aan een exploitatiezetel die is gevestigd op néerlandaise, dont les prestations sont liées à un siège
het grondgebied van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest, zijn d'exploitation situé sur le territoire de la région de
vordering tegen zijn werkgever kan instellen en voortzetten in het Bruxelles-Capitale, peut introduire et poursuivre son action en langue
Frans, zelfs indien zijn maatschappelijke zetel in het Nederlandse française contre son employeur, même s'il a son siège social en région
taalgebied is gevestigd, terwijl het Frans is gebruikt in hun sociale de langue néerlandaise, alors qu'il a été fait usage du français dans
betrekkingen op grond van artikel 52, §§ 1 en 2, van de gecoördineerde leurs relations sociales en vertu de l'article 52, § 1er et § 2, des
wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de talen in bestuurszaken; lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en
matière administrative;
en/of in zoverre het, in samenhang gelezen met artikel 4, § 3, van de et/ou en ce que lu en combinaison avec l'article 4, § 3, de la loi du
wet van 15 juni 1935, een werknemer-eiser, wanneer zijn sociale 15 juin 1935, il ne permet pas à un travailleur demandeur, lorsque ses
betrekkingen zijn verbonden aan een maatschappelijke zetel en aan een relations sociales sont liées à un siège social et à un siège
exploitatiezetel die zijn gelegen in een gemeente met een bijzondere d'exploitation situé dans une commune à régime linguistique spécial,
taalregeling, niet toelaat om te verzoeken de taal te veranderen in de pouvoir solliciter le changement de langue vers la langue
het Frans, terwijl de werkgever het Frans heeft gebruikt om zich tot française, alors que l'employeur a usé de la langue française pour
hem te richten en de relevante stukken van het dossier in het Frans s'adresser à lui et que les pièces pertinentes du dossier sont en
zijn opgesteld ? »; français ? »;
2. « Schendt artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 op het 2. « L'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 concernant
gebruik der talen in gerechtszaken, al dan niet in samenhang l'emploi des langues en matière judiciaire, examiné séparément ou
onderzocht met de artikelen 8, 30 en 40 van dezelfde wet, de artikelen conjointement avec les articles 8, 30 et 40 de la même loi, viole-t-il
10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel les articles 10 et 11 de la Constitution, lus isolément ou en
6.1 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de combinaison avec l'article 6.1 de la Convention européenne de
mens en de fundamentele vrijheden, dat het recht op een eerlijk proces waarborgt, en meer bepaald het beginsel van de wapengelijkheid tussen de procespartijen, in zoverre het twee categorieën van werknemers die zich in wezenlijk verschillende situaties lijken te bevinden, identiek behandelt : - een Franstalige werknemer die de Nederlandse taal niet beheerst en wiens prestaties zijn verbonden aan een maatschappelijke zetel en aan een exploitatiezetel die zijn gevestigd in een gemeente met een bijzondere taalregeling, gelegen in het Vlaamse Gewest, die zijn vordering tegen zijn werkgever moet instellen en voortzetten in het Nederlands, terwijl die werkgever het Frans heeft gebruikt om zich tot sauvegarde des droits de l'homme et des libertés fondamentales, qui garantit le droit au procès équitable, et plus spécifiquement le principe d'égalité des armes entre les parties au litige, en ce qu'il traite de façon identique deux catégories de travailleurs qui paraissent être dans des situations essentiellement différentes : - un travailleur d'expression française, qui ne maîtrise pas la langue néerlandaise, dont les prestations sont liées à un siège social et à un siège d'exploitation situés dans une commune à régime linguistique spécial, sise en région flamande, qui doit introduire et poursuivre en langue néerlandaise son action contre son employeur, alors que cet employeur a usé de la langue française pour s'adresser à lui en vertu
hem te richten op grond van artikel 52, § 1, eerste lid, en § 2, van de l'article 52, § 1er, alinéa 1er, et § 2, des lois coordonnées du 18
de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de talen juillet 1966 sur l'emploi des langues en matière administrative et que
in bestuurszaken, en terwijl de relevante stukken van het dossier in les pièces pertinentes du dossier sont rédigées en langue française;
het Frans zijn opgesteld;
- een Nederlandstalige werknemer die het Frans niet beheerst en wiens - un travailleur d'expression néerlandaise, qui ne maîtrise pas la
prestaties zijn verbonden aan een maatschappelijke zetel en aan een langue française, dont les prestations sont liées à un siège social et
exploitatiezetel die zijn gevestigd in een gemeente met een bijzondere à un siège d'exploitation situés dans une commune à régime
taalregeling, gelegen in het Vlaamse Gewest, die het recht geniet om linguistique spécial, sise en région flamande, qui bénéficie du droit
zijn vordering tegen zijn werkgever in te stellen en voort te zetten d'introduire et de poursuivre en langue néerlandaise son action contre
in het Nederlands, terwijl die werkgever het Nederlands heeft gebruikt son employeur, alors que ce dernier a fait usage de la langue
om zich tot hem te richten op grond van artikel 52, § 1, eerste lid, néerlandaise pour s'adresser à lui en vertu de l'article 52, § 1er,
en § 2, van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik alinéa 1er, et § 2, des lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur
van de talen in bestuurszaken ? »; l'emploi des langues en matière administrative ? »;
3. « Schendt artikel 4, §§ 1 en 3, van de wet van 15 juni 1935 op het 3. « L'article 4, § 1er, et 4, § 3, de la loi du 15 juin 1935
gebruik der talen in gerechtszaken, al dan niet in samenhang concernant l'emploi des langues en matière judiciaire, examinés
onderzocht met de artikelen 8, 30 en 40 van dezelfde wet, de artikelen séparément ou conjointement avec les articles 8, 30 et 40 de la même
10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel loi, viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution, lus
6.1 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de isolément ou en combinaison avec l'article 6.1 de la Convention
mens en de fundamentele vrijheden, dat het recht op een eerlijk proces européenne de sauvegarde des droits de l'homme et des libertés
fondamentales, qui garantit le droit au procès équitable, et plus
waarborgt, en meer bepaald het beginsel van de wapengelijkheid tussen spécifiquement le principe d'égalité des armes entre les parties au
de procespartijen, litige,
in zoverre het, in de in artikel 578 van het Gerechtelijk Wetboek en ce que dans contestations visées à l'article 578 du Code
beoogde geschillen, de eisers, die zeer doorgaans werknemers zijn, judiciaire, ils ne permettent pas aux demandeurs, qui sont très
niet toelaat om te verzoeken van taal te veranderen voor de généralement des travailleurs, de solliciter un changement de langue
Arbeidsrechtbank te Brussel, devant le Tribunal du travail de Bruxelles,
terwijl het die mogelijkheid wel biedt aan de verweerders, die zeer alors qu'il permet cette faculté aux défendeurs, qui sont très
doorgaans werkgevers zijn ? ». généralement des employeurs ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
Ten aanzien van de in het geding zijnde bepalingen Quant aux dispositions en cause
B.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op de artikelen 3, B.1. Les questions préjudicielles portent sur les articles 3, alinéa
tweede lid, en 4, §§ 1 en 3, van de wet van 15 juni 1935 op het 2, et 4, §§ 1er et 3, de la loi du 15 juin 1935 concernant l'emploi
gebruik der talen in gerechtszaken (hierna : de wet van 15 juni 1935). des langues en matière judiciaire (ci-après : la loi du 15 juin 1935).
Artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 bepaalt : L'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 dispose :
« [De bij artikel 2 vastgestelde regel] is eveneens van toepassing op « [La règle énoncée à l'article 2] est pareillement applicable aux
de vorderingen die worden ingesteld voor de rechtbank van eerste demandes portées devant le tribunal de première instance, le tribunal
aanleg, de arbeidsrechtbank, de rechtbank van koophandel en, wanneer du travail, le tribunal de commerce et, si la demande excède le
de vordering het bedrag vastgesteld in artikel 590 van het montant fixé à l'article 590 du Code judiciaire, les tribunaux de
Gerechtelijk Wetboek overschrijdt, de politierechtbanken die zitting
houden in de aangelegenheden bedoeld in artikel 601bis van het police qui siègent dans les matières visées à l'article 601bis du Code
Gerechtelijk Wetboek, waarvan de zetel in het arrondissement Brussel judiciaire, dont le siège est établi dans l'arrondissement de
is gevestigd, wanneer een zaak voor de rechtbank aanhangig wordt Bruxelles, lorsque le tribunal a été saisi en raison d'une compétence
gemaakt op grond van een territoriale bevoegdheid bepaald door een territoriale déterminée par un lieu situé dans l'une des communes
plaats welke zich op het grondgebied van een van voormelde gemeenten
bevindt ». précitées ».
Het voormelde artikel 2 van de wet bepaalt : L'article 2 précité de la loi dispose :
« Voor de burgerlijke rechtbanken en rechtbanken van koophandel van « Devant les juridictions civiles et commerciales de première
eerste aanleg, en de arbeidsrechtbanken die hun rechtsmacht uitoefenen instance, et les tribunaux du travail qui exercent leur juridiction
over de arrondissementen Antwerpen, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen, dans les arrondissements d'Anvers, de Flandre orientale, de Flandre
Limburg en Leuven, alsook voor de Nederlandstalige rechtbanken van het occidentale, du Limbourg et de Louvain ainsi que devant les tribunaux
arrondissement Brussel, wordt de gehele rechtspleging in betwiste néerlandophones de l'arrondissement de Bruxelles, toute la procédure
zaken in het Nederlands gevoerd ». en matière contentieuse est faite en néerlandais ».
Artikel 4, § 1, van de wet van 15 juni 1935 bepaalt : L'article 4, § 1er, de la loi du 15 juin 1935 dispose :
« Behoudens de gevallen van artikel 3 wordt het gebruik der talen voor « Sauf dans les cas prévus à l'article 3, l'emploi des langues pour la
geheel de rechtspleging in betwiste zaken voor de gerechten van eerste procédure en matière contentieuse devant les juridictions de première
aanleg waarvan de zetel in het arrondissement Brussel is gevestigd, instance dont le siège est établi dans l'arrondissement de Bruxelles
en, wanneer de vordering het bedrag vastgesteld in artikel 590 van het et, si la demande excède le montant fixé à l'article 590 du Code
Gerechtelijk wetboek overschrijdt, voor de politierechtbank van Brussel die zitting houdt in de aangelegenheden bedoeld in artikel 601bis van hetzelfde Wetboek geregeld als volgt : De akte tot inleiding van het geding wordt in het Fransch gesteld, indien de verweerder woonachtig is in het Frans taalgebied; in het Nederlandsch, indien de verweerder woonachtig is in het Nederlands taalgebied; in het Fransch of in het Nederlandsch, ter keuze van den eischer, indien de verweerder woonachtig is in eene gemeente van de Brusselsche agglomeratie of geen gekende woonplaats in België heeft. De rechtspleging wordt voortgezet in de taal der akte tot inleiding van het geding, tenzij de verweerder, voor alle verweer en alle exceptie, zelfs van onbevoegdheid, vraagt dat de rechtspleging in de judiciaire, devant le tribunal de police de Bruxelles siégeant dans les matières visées à l'article 601bis du même Code est réglé comme suit : L'acte introductif d'instance est rédigé en français si le défendeur est domicilié dans la région de langue française; en néerlandais, si le défendeur est domicilié dans la région de langue néerlandaise; en français ou en néerlandais, au choix du demandeur, si le défendeur est domicilié dans une commune de l'agglomération bruxelloise ou n'a aucun domicile connu en Belgique. La procédure est poursuivie dans la langue employée pour la rédaction de l'acte introductif d'instance, à moins que le défendeur, avant toute défense et toute exception, même d'incompétence, ne demande que
andere taal wordt voortgezet indien het een rechtspleging betreft die la procédure soit poursuivie dans l'autre langue s'il s'agit d'une
werd ingeleid voor de vrederechter, dan wel naar de anderstalige procédure introduite devant le juge de paix, ou renvoyée devant le
rechtbank van het arrondissement wordt verwezen, indien het een tribunal de l'autre langue de l'arrondissement, s'il s'agit d'une
rechtspleging betreft die werd ingeleid voor de rechtbank van eerste procédure introduite devant le tribunal de première instance, le
aanleg, de arbeidsrechtbank, de rechtbank van koophandel of de tribunal du travail, le tribunal de commerce ou le tribunal de police
politierechtbank ». ».
Artikel 4, § 3, van dezelfde wet bepaalt ten slotte : Enfin, l'article 4, § 3, de la même loi dispose :
« Dezelfde aanvraag tot voortzetting in de andere taal mag, onder « La même demande de changement de langue peut être formulée sous les
dezelfde voorwaarden, worden gedaan door de verweerders die mêmes conditions par les défendeurs domiciliés dans une des communes
gedomicilieerd zijn in een der volgende gemeenten : Drogenbos, de Drogenbos, Kraainem, Linkebeek, Rhode-Saint-Genèse, Wemmel,
Kraainem, Linkebeek, Sint-Genesius-Rode, Wemmel, Wezembeek-Oppem ». Wezembeek-Oppem ».
B.2. De verwijzende rechter vraagt die bepalingen afzonderlijk te B.2. Le juge a quo demande de lire ces dispositions séparément ou
lezen of in samenhang met de artikelen 8, 30 en 40 van de wet van 15 juni 1935. conjointement avec les articles 8, 30 et 40 de la loi du 15 juin 1935.
Artikel 8 van de wet bepaalt : L'article 8 de la loi dispose :
« Indien de stukken of documenten, in een geding overgelegd, in eene « Si les pièces ou documents produits dans une instance sont rédigés
andere taal dan die der rechtspleging gesteld zijn, kan de rechter, op dans une autre langue que celle de la procédure, le juge peut, à la
verzoek der partij tegen dewelke die stukken of documenten worden
ingeroepen, hiervan de overzetting in de taal der rechtspleging demande de la partie contre laquelle ces pièces ou documents sont
bevelen bij eene met redenen omkleede beslissing. De beslissing van invoqués, ordonner par décision motivée la traduction de ceux-ci dans
den rechter is noch voor verzet noch voor beroep vatbaar. De kosten la langue de la procédure. La décision du juge n'est susceptible ni
van vertaling worden mede begroot ». d'opposition ni d'appel. Les frais de traduction entrent en taxe ».
Artikel 30 bepaalt : « Voor al de burgerlijke rechtbanken en rechtbanken van koophandel, gebruiken de persoonlijk ter zitting verschijnende partijen, voor al haar gezegden en verklaringen, de taal die zij verkiezen. Hetzelfde geldt voor het verhoor over feiten en vraagpunten en voor den gedingbeslissenden en den aanvullenden eed. Wanneer de rechter de door partijen of door een harer gebruikte taal niet verstaat, doet hij een beroep op de medewerking van een beëdigd tolk. Een partij die in persoon verschijnt en die de taal van de rechtspleging niet begrijpt, wordt bijgestaan door een beëdigd tolk die het geheel van de mondelinge verklaringen vertaalt. De kosten van vertaling zijn ten laste der Schatkist ». L'article 30 dispose : « Devant toutes les juridictions civiles et commerciales, les parties comparaissant en personne font usage de la langue de leur choix pour tous leurs dires et déclarations, ainsi que dans l'interrogatoire sur faits et articles et la prestation du serment litis-décisoire ou supplétoire. Si le juge ne comprend pas la langue employée par les parties ou par l'une d'elles, il fait appel au concours d'un interprète juré. Une partie qui comparaît en personne et qui ne comprend pas la langue de la procédure est assistée par un interprète juré qui traduit l'ensemble des déclarations verbales. Les frais de traduction sont à charge du Trésor ».
Artikel 40 bepaalt ten slotte : « Vorenstaande regels zijn voorgeschreven op straf van nietigheid. Deze wordt van ambtswege door den rechter uitgesproken. Evenwel, dekt elk niet zuiver voorbereidend vonnis of arrest dat op tegenspraak werd gewezen, de nietigheid van het exploot en van de overige akten van rechtspleging die het vonnis of het arrest zijn voorafgegaan. De akten, nietig verklaard wegens overtreding van deze wet, stuiten de verjaring alsmede de termijnen van rechtspleging toegekend op straf van verval. De voorziening in verbreking die na de verwerping van een eerste voorziening wordt ingesteld is ontvankelijk indien, op de tweede voorziening, het Hof vaststelt dat in de eerste voorziening geen andere nietigheid aanwezig was dan die welke uit een overtreding van deze wet voortspruit. In het bij de vorige alinea voorziene geval, begint de termijn die bij de wet is bepaald om zich in verbreking te voorzien, te lopen te rekenen van de dag van de uitspraak van het arrest dat de eerste voorziening heeft verworpen; indien de bij de wet bepaalde termijn Enfin, l'article 40 dispose : « Les règles qui précèdent sont prescrites à peine de nullité. Celle-ci est prononcée d'office par le juge. Cependant, tout jugement ou arrêt contradictoire qui n'est pas purement préparatoire couvre la nullité de l'exploit et des autres actes de procédure qui ont précédé le jugement ou l'arrêt. Les actes déclarés nuls pour contravention à la présente loi interrompent la prescription ainsi que les délais de procédure impartis à peine de déchéance. Est recevable le pourvoi en cassation formé après le rejet d'un premier pourvoi, si, sur le second, la Cour constate que le premier n'était entaché d'aucune autre nullité que celle résultant d'une contravention à la présente loi. Dans le cas de l'alinéa précédent, le délai déterminé par la loi pour se pourvoir court du jour de la prononciation de l'arrêt qui a rejeté le premier pourvoi : si le délai déterminé par la loi est supérieur à
meer dan één maand bedraagt, wordt hij tot die duur teruggebracht ». un mois, il est réduit à cette durée ».
Ten aanzien van de bevoegdheid van het Hof Quant à la compétence de la Cour
B.3.1. De verwerende partij voor de verwijzende rechter voert aan dat B.3.1. La partie défenderesse devant le juge a quo fait valoir que la
het Hof niet bevoegd zou zijn om de prejudiciële vragen te Cour ne serait pas compétente pour répondre aux questions
beantwoorden aangezien het impliciet zou worden gevraagd na te gaan of préjudicielles, étant donné qu'il serait explicitement demandé de
de indeling in gemeenschappen, gewesten en taalgebieden, zoals die vérifier si la division en communautés, régions et régions
voortvloeit uit de artikelen 2, 3 en 4 van de Grondwet, bestaanbaar is linguistiques, telle qu'elle découle des articles 2, 3 et 4 de la
met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Constitution, est compatible avec les articles 10 et 11 de la
B.3.2. Het Hof wordt gevraagd of de artikelen 3, tweede lid, en 4, §§ Constitution. B.3.2. Il est demandé à la Cour si les articles 3, alinéa 2, et 4, §§
1 en 3, van de wet van 15 juni 1935 bestaanbaar zijn met de artikelen 1er et 3, de la loi du 15 juin 1935 sont compatibles avec les articles
10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel 10 et 11 de la Constitution, combinés ou non avec l'article 6.1 de la
6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens. Ofschoon het Convention européenne des droits de l'homme. Bien que la Cour doive,
Hof bij het beantwoorden van die vragen rekening dient te houden met pour répondre à ces questions, tenir compte de la division en régions
de indeling in taalgebieden zoals die voortvloeit uit artikel 4 van de linguistiques, telle qu'elle découle de l'article 4 de la
Grondwet, wordt het niet gevraagd om die bepaling, of de artikelen 2 Constitution, il ne lui est pas demandé de contrôler cette disposition
en 3 van de Grondwet, te toetsen aan het beginsel van gelijkheid en ni les articles 2 et 3 de la Constitution au regard du principe
niet-discriminatie. d'égalité et de non-discrimination.
B.3.3. De exceptie wordt verworpen. B.3.3. L'exception est rejetée.
Ten gronde Quant au fond
B.4. De prejudiciële vragen betreffen het feit dat, enerzijds, B.4. Les questions préjudicielles concernent le fait que, d'une part,
krachtens artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935, wanneer en vertu de l'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935, lorsque
de territoriale bevoegdheid van, met name, de arbeidsrechtbank met la compétence territoriale, entre autres, du tribunal du travail
zetel in het arrondissement Brussel wordt bepaald door een plaats die siégeant dans l'arrondissement de Bruxelles est déterminée par un lieu
zich in een van de gemeenten van het Nederlandse taalgebied bevindt, situé dans une des communes de la région de langue néerlandaise, toute
de gehele rechtspleging in het Nederlands dient te worden gevoerd en, la procédure doit se dérouler en langue néerlandaise et, d'autre part,
anderzijds, enkel in dat geval de verweerder kan vragen dat de ce n'est que dans ce cas que le défendeur peut demander de poursuivre
rechtspleging in de andere taal wordt voortgezet (artikel 4, §§ 1 en la procédure dans l'autre langue (article 4, §§ 1er et 3, de la loi du
3, van de wet van 15 juni 1935). 15 juin 1935).
Wat artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 betreft En ce qui concerne l'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935
B.5. In het eerste onderdeel van de eerste prejudiciële vraag en in de B.5. Dans la première branche de la première question préjudicielle et
tweede prejudiciële vraag ondervraagt de verwijzende rechter het Hof dans la deuxième question préjudicielle, le juge a quo interroge la
over de bestaanbaarheid van artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 Cour sur la compatibilité de l'article 3, alinéa 2, de la loi du 15
juni 1935, met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in juin 1935 avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus isolément
samenhang gelezen met artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, in zoverre het een Franstalige werknemer die het Nederlands niet beheerst en wiens prestaties zijn verbonden aan een maatschappelijke zetel en aan een exploitatiezetel die zijn gevestigd in een gemeente met een bijzondere taalregeling, gelegen in het Vlaamse Gewest, ertoe zou verplichten zijn vordering tegen zijn werkgever in te stellen en voort te zetten in het Nederlands, terwijl die werkgever het Frans heeft gebruikt om zich tot hem te richten en terwijl de relevante stukken van het dossier in het Frans zijn opgesteld. De verwijzende rechter vergelijkt die categorie van werknemers met die van de Franstalige werknemers die het Nederlands niet beheersen en wier prestaties zijn verbonden aan een exploitatiezetel die is gevestigd op het grondgebied van het tweetalige gebied ou en combinaison avec l'article 6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme, en ce qu'il obligerait un travailleur d'expression française qui ne maîtrise pas la langue néerlandaise, dont les prestations sont liées à un siège social et à un siège d'exploitation situés dans une commune à régime linguistique spécial, sise en Région flamande, d'introduire et de poursuivre en langue néerlandaise son action contre son employeur alors que celui-ci a usé de la langue française pour s'adresser à lui et que les pièces pertinentes du dossier sont rédigées en langue française. Le juge a quo compare cette catégorie de travailleurs à celle des travailleurs d'expression française, qui ne maîtrisent pas la langue néerlandaise, dont les prestations sont liées à un siège d'exploitation situé sur le territoire de la région bilingue de
Brussel-Hoofdstad, en die met toepassing van artikel 4, § 1, tweede Bruxelles-Capitale, et qui, en application de l'article 4, § 1er,
lid, van de wet van 15 juni 1935, geïnterpreteerd overeenkomstig B.10 alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935, interprété conformément au B.10
van het arrest van het Hof nr. 98/2010 van 16 september 2010, hun de l'arrêt de la Cour n° 98/2010 du 16 septembre 2010, peuvent
vordering tegen hun werkgever kunnen instellen en voortzetten in het introduire et poursuivre leur action en langue française contre leur
Frans, zelfs indien die laatste zijn maatschappelijke zetel in het employeur, même s'il a son siège social en région de langue
Nederlandse taalgebied heeft, terwijl het Frans is gebruikt in hun néerlandaise, alors qu'il a été fait usage du français dans leurs
sociale betrekkingen krachtens artikel 52, §§ 1 en 2, van de relations sociales en vertu de l'article 52, §§ 1er et 2, des lois
gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de talen in coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en matière
bestuurszaken (eerste onderdeel van de eerste prejudiciële vraag) en administrative (première branche de la première question
met die van de Nederlandstalige werknemers die het Frans niet préjudicielle) et à celle des travailleurs d'expression néerlandaise
beheersen en wier prestaties zijn verbonden aan een maatschappelijke qui ne maîtrisent pas la langue française et dont les prestations sont
zetel en een exploitatiezetel die zijn gevestigd in een gemeente met liées à un siège social et à un siège d'exploitation situés dans une
een bijzondere taalregeling, gelegen in het Nederlandse taalgebied, commune à régime linguistique spécial, sise en région de langue
die het recht genieten om hun vordering tegen hun werkgever in te néerlandaise, qui bénéficient du droit d'introduire et de poursuivre
stellen en voort te zetten in het Nederlands, terwijl die werkgever en langue néerlandaise leur action contre leur employeur, alors que ce
het Nederlands heeft gebruikt om zich tot hen te richten op grond van dernier a fait usage de la langue néerlandaise pour s'adresser à eux
artikel 52, § 1, eerste lid, en § 2, van de gecoördineerde wetten van en vertu de l'article 52, § 1er, alinéa 1er, et § 2, des lois
18 juli 1966 op het gebruik van de talen in bestuurszaken (tweede coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en matière
prejudiciële vraag).
B.6. Uit de elementen van de zaak en de motieven van de administrative (deuxième question préjudicielle).
verwijzingsbeslissing blijkt dat de eiseres voor de verwijzende B.6. Il ressort des éléments de la cause et des motifs de la décision
rechter Franstalig is, dat zij woonachtig is op het grondgebied van de de renvoi que la demanderesse devant le juge a quo est francophone,
gemeente Overijse, in het Nederlandse taalgebied, dat zij heeft qu'elle est domiciliée sur le territoire de la commune d'Overijse,
gewerkt voor een bvba, verwerende partij voor de verwijzende rechter, dans la région de langue néerlandaise, qu'elle travaillait pour une
waarvan de maatschappelijke zetel en de exploitatiezetel zijn SPRL, partie défenderesse devant le juge a quo, dont le siège social
gevestigd op het grondgebied van de gemeente Sint-Genesius-Rode, in et le siège d'exploitation sont situés sur le territoire de la commune
het Nederlandse taalgebied, en dat de eisende en de verwerende partij de Rhode-Saint-Genèse, dans la région de langue néerlandaise, et que
voor de verwijzende rechter het Frans hebben gebruikt in hun sociale les parties demanderesse et défenderesse devant le juge a quo ont
betrekkingen.
B.7. Krachtens het in het geding zijnde artikel 3, tweede lid, van de utilisé le français dans leurs relations sociales.
wet van 15 juni 1935 wordt, wanneer de territoriale bevoegdheid van de B.7. En vertu de l'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 en
rechtbank wordt bepaald door een plaats die zich in een van de cause, lorsque la compétence territoriale du tribunal est déterminée
gemeenten van het Nederlandse taalgebied bevindt, de gehele par un lieu situé dans l'une des communes de la région de langue
rechtspleging in betwiste zaken in het Nederlands gevoerd wanneer de néerlandaise, toute la procédure contentieuse est faite en néerlandais
vordering wordt ingesteld voor een rechtbank van eerste aanleg waarvan lorsque la demande est portée devant une juridiction de première
de zetel in het arrondissement Brussel is gevestigd. instance dont le siège est établi dans l'arrondissement de Bruxelles.
Artikel 627, 9°, van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt dat, voor de L'article 627, 9°, du Code judiciaire dispose que, pour les
geschillen inzake arbeidsovereenkomsten, enkel « de rechter van de contestations relatives aux contrats de louage de travail, est seul
plaats waar de mijn, de fabriek, de werkplaats, het magazijn, het compétent pour connaître de la demande « le juge de la situation de la
kantoor gelegen is en in het algemeen, van de plaats die bestemd is mine, de l'usine, de l'atelier, du magasin, du bureau et, en général,
voor de exploitatie van de onderneming, de uitoefening van het beroep de l'endroit affecté à l'exploitation de l'entreprise, à l'exercice de
of de werkzaamheid van de vennootschap » bevoegd is om kennis te nemen
van de vordering, en het is op diezelfde plaatsen dat de werkgever kan la profession ou à l'activité de la société », et c'est en ces mêmes
worden gedagvaard of opgeroepen bij verzoekschrift op tegenspraak lieux que l'employeur peut être cité ou convoqué par requête
(artikel 704, § 3, van het Gerechtelijk Wetboek). contradictoire (article 704, § 3, du Code judiciaire).
B.8.1. Krachtens artikel 4, § 1, van dezelfde wet wordt, indien de B.8.1. En vertu de l'article 4, § 1er, de la même loi, si la
territoriale bevoegdheid van de rechtbank niet wordt bepaald door een compétence territoriale du tribunal n'est pas déterminée par un lieu
plaats die zich in een van de gemeenten van het Nederlandse taalgebied situé dans l'une des communes de la région de langue néerlandaise,
bevindt, het gebruik van de talen voor de rechtspleging in betwiste l'emploi des langues pour la procédure en matière contentieuse devant
zaken voor de rechtbanken van eerste aanleg waarvan de zetel in het les juridictions de première instance dont le siège est établi dans
arrondissement Brussel is gevestigd, als volgt geregeld : de akte tot l'arrondissement de Bruxelles est réglé comme suit : l'acte
inleiding van het geding wordt in het Nederlands opgesteld indien de introductif d'instance est rédigé en français si le défendeur est
verweerder woonachtig is in het Nederlandse taalgebied, in het Frans domicilié dans la région de langue française, en néerlandais si le
indien de verweerder woonachtig is in het Franse taalgebied, of in een défendeur est domicilié dans la région de langue néerlandaise, ou dans
van beide talen, ter keuze van de eiser, indien de verweerder l'une des deux langues, au choix du demandeur, si le défendeur est
woonachtig is in de Brusselse agglomeratie of geen gekende woonplaats domicilié dans l'agglomération bruxelloise ou n'a aucun domicile connu
in België heeft. en Belgique.
Volgens het Hof van Cassatie is de woonplaats van een vennootschap met Selon la Cour de cassation, le domicile d'une société ayant la
rechtspersoonlijkheid, in de zin van het Gerechtelijk Wetboek, de personnalité civile est, au sens du Code judiciaire, le lieu où elle a
plaats waar zij haar maatschappelijke zetel heeft gevestigd (Cass., 23 établi son siège social (Cass., 23 novembre 1987, Pas., 1988, I, p.
november 1987, Arr. Cass., 1987-1988, p. 382; Cass., 29 mei 1995, Arr. 358; Cass., 29 mai 1995, Pas., 1995, I, p. 547).
Cass., 1995, p. 522).
B.8.2. Bij zijn arrest nr. 98/2010 van 16 september 2010 heeft het Hof B.8.2. Par son arrêt n° 98/2010 du 16 septembre 2010, la Cour a jugé
geoordeeld dat artikel 4, § 1, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 que l'article 4, § 1er, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 viole les
de artikelen 10 en 11 van de Grondwet schendt indien die bepaling in articles 10 et 11 de la Constitution s'il est interprété en ce sens
die zin wordt geïnterpreteerd dat zij het een werknemer wiens qu'il ne permet pas à un travailleur dont les prestations sont liées à
prestaties zijn verbonden aan een exploitatiezetel gelegen op het un siège d'exploitation situé sur le territoire de la région bilingue
grondgebied van het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad, niet mogelijk de Bruxelles-Capitale d'introduire et de poursuivre son action contre
maakt zijn vordering tegen zijn werkgever in te stellen en voort te son employeur dans la langue dans laquelle ce dernier doit s'adresser
zetten in de taal waarin deze laatste zich krachtens artikel 52, § 1, à lui en vertu de l'article 52, § 1er, des lois coordonnées du 18
van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de juillet 1966 sur l'emploi des langues en matière administrative.
talen in bestuurszaken tot hem dient te richten.
Het Hof heeft evenwel vastgesteld dat artikel 4, § 1, tweede lid, van La Cour a toutefois constaté que l'article 4, § 1er, alinéa 2, de la
de wet van 15 juni 1935 anders kon worden geïnterpreteerd. Zo heeft loi du 15 juin 1935 pouvait recevoir une autre interprétation. Ainsi
het geoordeeld dat, in het licht van de teksten vermeld in B.7 van a-t-elle jugé qu'à la lumière des textes cités en B.7 de son arrêt n°
zijn arrest nr. 98/2010, de bewoordingen « indien de verweerder 98/2010, les termes « si le défendeur est domicilié dans la région »
woonachtig is in het [...] taalgebied [...] » in die zin kunnen worden peuvent s'interpréter comme désignant, dans les litiges relatifs aux
geïnterpreteerd dat zij, in de geschillen met betrekking tot het droits du travail, l'endroit où les parties ont noué des relations
arbeidsrecht, de plaats aanwijzen waar de partijen sociale sociales, c'est-à-dire au siège d'exploitation. La Cour a conclu
betrekkingen hebben aangeknoopt, namelijk op de exploitatiezetel. Het
Hof heeft besloten dat het voormelde artikel 4, § 1, tweede lid, aldus qu'ainsi interprété, l'article 4, § 1er, alinéa 2 précité ne violait
geïnterpreteerd, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet schond. pas les articles 10 et 11 de la Constitution.
B.8.3. Verder heeft het Hof nog geoordeeld, bij zijn arrest nr.
11/2014 van 23 januari 2014, dat artikel 4, § 1, tweede lid, van de B.8.3. La Cour a encore jugé, par son arrêt n° 11/2014 du 23 janvier
2014, que l'article 4, § 1er, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935
wet van 15 juni 1935 de artikelen 10, 11 en 30 van de Grondwet schond violait les articles 10, 11 et 30 de la Constitution en ce qu'il ne
doordat die bepaling het een werknemer wiens prestaties zijn verbonden permet pas à un travailleur, dont les prestations sont liées à un
aan een exploitatiezetel gelegen op het grondgebied van het tweetalige siège d'exploitation situé sur le territoire de la région bilingue de
gebied Brussel-Hoofdstad en die het slachtoffer van een arbeidsongeval Bruxelles-Capitale, victime d'un accident du travail, d'introduire et
is, niet mogelijk maakt zijn vordering tegen de door zijn werkgever de poursuivre son action contre l'assureur-loi choisi par son
gekozen wetsverzekeraar in te stellen en voort te zetten in de taal employeur dans la langue dans laquelle cet assureur-loi doit
waarin die wetsverzekeraar zich krachtens de artikelen 41, § 1, 42 en s'adresser à lui en vertu des articles 41, § 1er, 42 et 46, § 1er, des
46, § 1, van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en
van de talen in bestuurszaken tot hem dient te richten. matière administrative.
B.8.4. Bij zijn arrest nr. 75/2014 van 8 mei 2014 heeft het Hof ten B.8.4. Par son arrêt n° 75/2014 du 8 mai 2014, la Cour a enfin jugé
slotte geoordeeld dat artikel 4, § 1, tweede lid, van de wet van 15 que l'article 4, § 1er, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 ne violait
juni 1935 de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen pas les articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec l'article
met artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, 6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme, en ce qu'une
niet schond, in zoverre een partij bij een arbitrage die voor de partie à un arbitrage qui demande devant le Tribunal de première
Rechtbank van eerste aanleg te Brussel de aanvaarding van de wraking instance de Bruxelles l'admission de la récusation de l'arbitre est
van de arbiter vordert, ertoe wordt verplicht die vordering in te obligée d'introduire cette demande en établissant sa citation en
stellen door haar dagvaarding in het Nederlands op te stellen wanneer
de arbiter woonachtig is in het Nederlandse taalgebied. néerlandais lorsque l'arbitre est domicilié dans la région de langue
B.9. Te dezen is de exploitatiezetel van de rechtspersoon, verwerende néerlandaise. B.9. En l'espèce, le siège d'exploitation de la personne morale,
partij voor de verwijzende rechter, gelegen in een gemeente met een partie défenderesse devant le juge a quo, est situé dans une commune à
bijzondere taalregeling, in het Nederlandse taalgebied. De statut linguistique spécial en région de langue néerlandaise. Or la
territoriale bevoegdheid van de bevoegde rechtbank wordt bepaald, met compétence territoriale du tribunal compétent est déterminée, en
toepassing van artikel 627, 9°, van het Gerechtelijk Wetboek, door de application de l'article 627, 9°, du Code judiciaire, par le lieu du
plaats van de exploitatiezetel van de onderneming, zijnde het siège d'exploitation de l'entreprise, soit en région de langue
Nederlandse taalgebied, zodat met toepassing van artikel 3, tweede néerlandaise de sorte qu'en application de l'article 3, alinéa 2, de
lid, van de wet van 15 juni 1935, de gehele rechtspleging in het Nederlands wordt gevoerd. la loi du 15 juin 1935, toute la procédure se déroule en néerlandais.
B.10.1. Artikel 52 van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op B.10.1. L'article 52 des lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur
het gebruik van de talen in bestuurszaken bepaalt : l'emploi des langues en matière administrative dispose :
« § 1. Voor de akten en bescheiden, die voorgeschreven zijn bij de « § 1. Pour les actes et documents imposés par la loi et les
wetten en reglementen en voor die welke bestemd zijn voor hun règlements et pour ceux qui sont destinés à leur personnel, les
personeel, gebruiken de private nijverheids-, handels- en entreprises industrielles, commerciales ou financières font usage de
financiebedrijven de taal van het gebied waar hun exploitatiezetel of la langue de la région où est ou sont établis leur siège ou leurs
onderscheiden exploitatiezetels gevestigd zijn. différents sièges d'exploitation.
In Brussel-Hoofdstad stellen de bedrijven die bescheiden in het Dans Bruxelles-Capitale, ces documents destinés au personnel
Nederlands wanneer zij bestemd zijn voor het nederlandssprekend d'expression française sont rédigés en français et ceux destinés au
personeel en in het Frans wanneer zij bestemd zijn voor het personnel d'expression néerlandaise en néerlandais.
franssprekend personeel.
§ 2. Onverminderd de hun bij § 1 opgelegde verplichtingen, mogen § 2. Sans préjudice des obligations que le § 1er leur impose, ces
dezelfde bedrijven bij de berichten, mededelingen, akten, mêmes entreprises peuvent ajouter aux avis, communications, actes,
getuigschriften, en formulieren bestemd voor het personeel een certificats et formulaires destinés à leur personnel une traduction en
vertaling voegen in een of meer talen, zo de samenstelling van dat une ou plusieurs langues, quand la composition de ce personnel le
personeel zulks rechtvaardigt ». justifie. »
B.10.2. Aangezien de exploitatiezetel van de verwerende partij te B.10.2. Le siège d'exploitation de la partie défenderesse étant, en
dezen gelegen is in het Nederlandse taalgebied, dienen de bij de l'espèce, situé dans la région de langue néerlandaise, les actes et
wetten en reglementen voorgeschreven akten en bescheiden die bestemd documents imposés par la loi et les règlements destinés au personnel
zijn voor het personeel van die partij, in het Nederlands te zijn de cette partie doivent être rédigés en langue néerlandaise. Cette
gesteld. Bij de berichten, mededelingen, akten, getuigschriften, en partie peut toutefois ajouter aux avis, communications, actes,
formulieren bestemd voor het personeel mag die partij evenwel een certificats et formulaires destinés à son personnel une traduction en
vertaling voegen in een of meer talen zo de samenstelling van het une ou plusieurs langues, quand la composition de ce personnel le
personeel dat rechtvaardigt. justifie.
B.10.3. Aangezien uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat de eisende B.10.3. Dès lors qu'il ressort de la décision de renvoi que la partie
en de verwerende partij voor de verwijzende rechter in hun sociale demanderesse et la partie défenderesse devant le juge a quo ont fait
betrekkingen het Frans hebben gebruikt, hebben zij gehandeld in strijd usage de la langue française dans leurs relations sociales, elles ont
met de verplichtingen die zijn voorgeschreven bij het voormelde agi en violation des obligations prescrites par l'article 52 précité
artikel 52 van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het des lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en
gebruik van de talen in bestuurszaken. matière administrative.
B.11.1. Bij de regeling van het taalgebruik in gerechtszaken dient de B.11.1. Lorsqu'il règle l'emploi des langues en matière judiciaire, le
législateur doit concilier la liberté individuelle qu'a le justiciable
wetgever de individuele vrijheid van de rechtsonderhorige om zich van d'utiliser la langue de son choix et le bon fonctionnement de
de taal van zijn keuze te bedienen te verzoenen met de goede werking l'administration de la justice. Ce faisant, le législateur doit en
van de rechtsbedeling. Bovendien dient de wetgever daarbij rekening te outre tenir compte de la diversité linguistique consacrée par
houden met de taalverscheidenheid die verankerd is in artikel 4 van de l'article 4 de la Constitution, qui établit quatre régions
Grondwet, dat vier taalgebieden vastlegt, waarvan er één tweetalig is. linguistiques, dont une est bilingue. Il peut dès lors subordonner la
Hij vermag dan ook de individuele vrijheid van de rechtsonderhorige liberté individuelle du justiciable au bon fonctionnement de
ondergeschikt te maken aan de goede werking van de rechtsbedeling. l'administration de la justice.
B.11.2. Dat neemt niet weg dat, wanneer de wetgever, ter uitvoering B.11.2. Il reste que, lorsqu'il règle l'emploi des langues pour les
van artikel 30 van de Grondwet, het gebruik van de talen regelt voor affaires judiciaires, en exécution de l'article 30 de la Constitution,
le législateur doit respecter le principe d'égalité et de
gerechtszaken, hij hierbij het in de artikelen 10 en 11 van de non-discrimination garanti par les articles 10 et 11 de la
Grondwet gewaarborgde beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie en Constitution ainsi que le droit d'accès au juge garanti par l'article
het door artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de 6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme.
mens gewaarborgde recht van toegang tot de rechter dient te
eerbiedigen. B.11.3. Het recht van toegang tot een rechter is evenwel niet B.11.3. Le droit d'accès à un juge n'est toutefois pas absolu. Les
absoluut. De beperkingen van dat recht, bijvoorbeeld met betrekking limitations apportées à ce droit, relatives par exemple aux conditions
tot de voorwaarden inzake de ontvankelijkheid van een rechtsmiddel, de recevabilité d'un recours, ne peuvent cependant porter atteinte à
mogen geen afbreuk doen aan de inhoud van dat recht. Zij moeten la substance de ce droit. Elles doivent, en outre, être
bovendien redelijk evenredig zijn met het gewettigde doel dat zij raisonnablement proportionnées au but légitime qu'elles poursuivent
nastreven (EHRM, Stagno t. België, 7 juli 2009, § 25; grote kamer, (CEDH, Stagno c. Belgique, 7 juillet 2009, § 25; grande chambre,
Stanev t. Bulgarije, 17 januari 2012, §§ 229-230). De reglementering Stanev c. Bulgarie, 17 janvier 2012, §§ 229-230). La réglementation du
inzake het recht van toegang tot een rechter moet steeds de droit d'accès à un juge ne peut cesser de servir les buts de la
rechtszekerheid en de goede rechtsbedeling nastreven en mag geen soort sécurité juridique et de la bonne administration de la justice et
van belemmering vormen die de rechtzoekende belet dat de inhoud van constituer une sorte de barrière qui empêche le justiciable de voir la
zijn geschil wordt beslecht door het bevoegde rechtscollege (EHRM, substance de son litige tranchée par la juridiction compétente (CEDH,
Stagno t. België, 7 juli 2009, § 25; RTBF t. België, 29 maart 2011, § Stagno c. Belgique, 7 juillet 2009, § 25; RTBF c. Belgique, 29 mars
69). 2011, § 69).
De verenigbaarheid van die beperkingen met het recht van toegang tot
een rechter wordt beoordeeld rekening houdend met de bijzonderheden La compatibilité de ces limitations avec le droit d'accès à un juge
van de in het geding zijnde procedure en van het hele proces (EHRM, s'apprécie en tenant compte des particularités de la procédure en
RTBF t. België, 29 maart 2011, § 70). cause et de l'ensemble du procès (CEDH, RTBF c. Belgique, 29 mars 2011, § 70).
B.12. Artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 op het B.12. L'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 concernant
gebruik der talen in gerechtszaken is ingevoegd bij artikel 3 (artikel l'emploi des langues en matière judiciaire a été inséré par l'article
168) van de wet van 10 oktober 1967 houdende het Gerechtelijk Wetboek. 3 (article 168) de la loi du 10 octobre 1967 contenant le Code
In de parlementaire voorbereiding werd die bepaling als volgt judiciaire. Dans les travaux préparatoires, cette disposition a été
verantwoord : justifiée comme suit :
« Zoals reeds werd bepaald bij artikel 73 van het Gerechtelijk « Ainsi qu'il a été exposé à propos de l'article 73 du Code
Wetboek, werd [...] een amendement ingediend (Stuk nr. 59/2) teneinde judiciaire, M. [...] a présenté un amendement tendant à scinder
het gerechtelijk arrondissement Brussel in twee arrondissementen te l'arrondissement judiciaire de Bruxelles en deux arrondissements, dont
splitsen, waarvan het eerste zou bestaan uit de tweetalige gemeenten le premier serait composé des communes bilingues de l'actuel
van het thans bestaande arrondissement Brussel, en het tweede uit de arrondissement de Bruxelles et le second des communes d'expression
Nederlandstalige gemeenten [...]. exclusivement néerlandaise. [...]
De bedoeling van de auteur van het amendement was dat de zaken die L'auteur de l'amendement estime que les affaires portées devant les
voor de rechtbanken te Brussel ingeleid worden, wegens de territoriale bevoegdheid van die rechtbanken, bepaald op grond van een plaats die gelegen is in een van de eentalige gemeenten van het arrondissement Brussel uitsluitend in het Nederlands zouden behandeld worden. [Hij] legde o.m. uit dat wanneer een zaak te Brussel ingeleid wordt, omdat de verweerder te Vilvoorde zijn woonplaats heeft, deze zaak aan hetzelfde taalstelsel moet onderworpen worden als de zaken die ingeleid worden vóór de eentalige rechtbanken van het land. Hij deed opmerken dat die regel thans reeds toepasselijk is op de vredegerechten van het arrondissement Brussel, waarvan het rechtsgebied uitsluitend uit eentalige gemeenten bestaat, en dat die tribunaux de Bruxelles compétents en raison d'un lieu situé dans une des communes unilingues de l'arrondissement de Bruxelles, doivent être traitées exclusivement en néerlandais. [Il] a fait valoir notamment que lorsqu'une affaire est introduite à Bruxelles parce que le défendeur est domicilié à Vilvorde, il est raisonnable que cette affaire soit soumise au même régime linguistique que les affaires introduites devant les tribunaux unilingues du pays. Il a fait observer que cette règle s'applique dès à présent aux justices de paix de l'arrondissement de Bruxelles dont le ressort se compose exclusivement de communes unilingues, et que cette règle s'applique
regel eveneens toepasselijk is op de werkrechtersraden waarvan de aussi aux conseils de prud'hommes dont le siège est établi à Vilvorde
zetel te Vilvoorde en te Halle gevestigd is (zie art. 3 van de wet van et à Hal (cf. art. 3 de la loi du 15 juin 1935 sur l'emploi des
15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken). Wat dit langues en matière judiciaire). A cet égard spécialement, [il] a
laatste punt betreft, wees [hij] erop dat de nieuwe rechterlijke signalé qu'il résultera de l'organisation judiciaire que dorénavant la
inrichting van het arrondissement Brussel voor gevolg zal hebben dat
voortaan de rechtspleging voor de arbeidsrechtbank, die te Brussel procédure devant le tribunal du travail établi à Bruxelles sera
gevestigd zal zijn, aan de regel bepaald in artikel 4 van voormelde soumise aux règles prévues à l'article 4 de la loi précitée et que,
wet onderworpen zal worden, en dat derhalve de regel die het voorwerp
uitmaakt van artikel 3, in zover zij op de arbeidsrechtbanken dès lors, la règle prévue à l'article 3 devient sans objet, pour
toepasselijk is, voortaan zonder voorwerp wordt. autant qu'elle concerne les juridictions du travail.
Men deed aan uw Commissie opmerken dat het voorstel [...] voor gevolg On a fait observer à votre Commission que la proposition de M. [...]
zou hebben dat er op het grondgebied van het thans bestaande aurait pour effet d'instituer dans l'arrondissement de Bruxelles six
arrondissement Brussel zes rechtbanken zouden zijn (twee van elke tribunaux (deux de chaque sorte) ce qui signifie qu'il y aurait six
soort), zes voorzitters, twee procureurs des Konings en twee présidents, deux procureurs du Roi et deux auditeurs du travail. [...]
arbeidsauditeurs. [...] Toutefois, pour rencontrer les objections qu'ont fait valoir plusieurs
Om evenwel [tegemoet te komen aan] de bezwaren die verschillende leden membres de votre Commission à l'égard du régime linguistique actuel
van uw Commissie tegen de thans bestaande taalregeling in de des tribunaux de Bruxelles, le Gouvernement a proposé, de commun
rechtbanken te Brussel opwierpen, stelde de Regering voor, [...], een accord avec M. [...], d'apporter une modification à l'article 3 de la
wijziging te brengen aan artikel 3 van de wet van 15 juni 1935 waarbij loi du 15 juin 1935; aux termes du texte nouveau, les actions
bepaald wordt dat de vorderingen die worden ingesteld voor de introduites devant les tribunaux dont le siège est établi à Bruxelles,
rechtbanken waarvan de zetel te Brussel is gevestigd, aan de regels op sont soumises aux règles relatives à l'emploi des langues qui sont
het gebruik der talen, die van toepassing zijn voor de eentalige applicables devant les juridictions unilingues du pays, lorsque le
rechtsmachten van het land, onderworpen worden, telkens wanneer de tribunal est saisi de l'affaire en raison d'une règle de compétence
zaak aanhangig wordt gemaakt op grond van een territoriale territoriale déterminée par un lieu situé sur le territoire d'une des
bevoegdheid, bepaald door een plaats welke zich op het grondgebied van communes unilingues de l'arrondissement de Bruxelles. Ce sont donc les
een van de eentalige gemeenten van het arrondissement Brussel bevindt. règles qui s'appliquent à présent aux justices de paix dont le
Het zijn dus de regels die thans van toepassing zijn voor de territoire est exclusivement composé de communes unilingues, qui
vredegerechten, waarvan het grondgebied uitsluitend uit eentalige
gemeenten bestaat, die van toepassing zullen zijn op de seront applicables aux procédures portées devant les tribunaux de
rechtsplegingen die voor de rechtbanken te Brussel worden aanhangig Bruxelles. Cela signifie qu'en principe la procédure doit être
gemaakt. Zulks betekent dat, in beginsel, de rechtspleging moet poursuivie en néerlandais lorsque la compétence du tribunal est
gevoerd worden in het Nederlands telkens wanneer de bevoegdheid van de déterminée, conformément aux règles de la compétence territoriale, par
rechtbank bepaald is, overeenkomstig de regels van de territoriale un lieu situé dans une commune faisant partie d'un canton unilingue de
bevoegdheid, door een gemeente die deel uitmaakt van een eentalig
kanton van het arrondissement. De taal van de rechtspleging zal l'arrondissement. En ce cas, la langue de la procédure ne pourra être
slechts kunnen gewijzigd worden overeenkomstig de bepaling van artikel modifiée que conformément aux dispositions de l'article 7 de la loi de
7 van de wet van 1935 wanneer de partijen zulks in gemeen overleg 1935, lorsque les parties en font la demande de commun accord » (Doc.
vragen » (Parl. St., Kamer, 1965-1966, nr. 59/49, pp. 277-278). Parl., Chambre, 1965-1966, n° 59/49, pp. 277-278).
B.13. De in het geding zijnde bepaling beoogt derhalve te vermijden B.13. La disposition en cause vise dès lors à éviter que lorsque la
dat wanneer de territoriale bevoegdheid van een rechtbank met zetel in compétence territoriale d'un tribunal siégeant dans l'arrondissement
het arrondissement Brussel wordt bepaald door een plaats welke zich
bevindt op het grondgebied van het Nederlandse taalgebied, de taal van de Bruxelles est déterminée par un lieu situé en région de langue
de rechtspleging op dezelfde wijze wordt geregeld als wanneer de néerlandaise, la langue de la procédure soit réglée de la même manière
territoriale bevoegdheid van een rechtbank met zetel in het que lorsque la compétence territoriale d'un tribunal siégeant dans
arrondissement Brussel wordt bepaald door een plaats welke zich l'arrondissement de Bruxelles est définie par un lieu situé sur le
bevindt op het grondgebied van het tweetalige gebied territoire de la région bilingue de Bruxelles-Capitale.
Brussel-Hoofdstad. B.14. Lorsque le législateur tient ainsi compte de la distinction,
B.14. Wanneer de wetgever aldus rekening houdt met het in artikel 4 visée à l'article 4 de la Constitution, entre la région bilingue de
van de Grondwet bepaalde onderscheid tussen het tweetalige gebied
Brussel-Hoofdstad en het Nederlandse taalgebied, streeft de wetgever Bruxelles-Capitale et la région de langue néerlandaise, il poursuit un
een wettig doel na. objectif légitime.
B.15.1. Het gekozen criterium van onderscheid is pertinent ten aanzien B.15.1. Le critère de distinction retenu est pertinent eu égard à
van het nagestreefde doel, aangezien het toepassingsgebied van de in l'objectif poursuivi, puisque le champ d'application de la disposition
het geding zijnde bepaling zaken betreft die voor een rechtbank met en cause concerne des affaires dont est saisi un tribunal siégeant
zetel in het arrondissement Brussel aanhangig worden gemaakt op grond dans l'arrondissement de Bruxelles, sur la base d'une compétence
van een territoriale bevoegdheid bepaald door een plaats welke zich op het grondgebied van het Nederlandse taalgebied bevindt. B.15.2. Dat geldt ook voor de randgemeenten bedoeld in artikel 7 van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de talen in bestuurszaken, die in het Nederlandse taalgebied zijn gelegen. De faciliteitenregeling doet immers geen afbreuk aan het principieel eentalig karakter van het Nederlandse taalgebied, waartoe de randgemeenten behoren. B.16. Het Hof dient nog na te gaan of het in het geding zijnde verschil in behandeling evenredig is ten aanzien van het nagestreefde wettig doel. territoriale déterminée par un lieu situé dans la région de langue néerlandaise. B.15.2. Ceci vaut également pour les communes périphériques visées à l'article 7 des lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en matière administrative, qui sont situées en région de langue néerlandaise. Le régime des facilités ne porte en effet pas atteinte au caractère en principe unilingue de la région de langue néerlandaise, dont relèvent les communes périphériques. B.16. La Cour doit encore vérifier si la différence de traitement en cause est proportionnée à l'objectif légitime poursuivi.
B.17.1. Uit artikel 40 van de wet van 15 juni 1935 vloeit voort dat de B.17.1. Il découle de l'article 40 de la loi du 15 juin 1935 que le
niet-naleving van de in die wet bepaalde regels wordt bestraft met de non-respect des règles prévues par cette loi est sanctionné par
nietigverklaring van de akte die in overtreding van de wet werd l'annulation de l'acte contrevenant à la loi. Les actes déclarés nuls
gesteld. De aldus nietig verklaarde akten stuiten de verjaring alsmede pour contravention à la loi interrompent la prescription ainsi que les
de termijnen van rechtspleging toegekend op straf van verval. délais de procédure impartis à peine de déchéance.
La partie qui n'a pas respecté la règle prévue à l'article 3, alinéa
De partij die de in artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 2, de la loi du 15 juin 1935 et dont l'action est déclarée nulle sur
bepaalde regel niet heeft nageleefd, en wier vordering op grond
daarvan nietig wordt verklaard, beschikt bijgevolg over een nieuwe
termijn, die overeenstemt met de oorspronkelijke termijn waarover zij la base de cette règle, dispose par conséquent d'un nouveau délai,
beschikte, om met naleving van de wet van 15 juni 1935 een nieuwe égal au délai initial dont elle disposait, pour saisir le juge
vordering bij de bevoegde rechter aanhangig te maken. compétent d'une nouvelle action, conformément à la loi du 15 juin
B.17.2. Bovendien kunnen de partijen overeenkomstig artikel 7, § 1, 1935. B.17.2. En outre, conformément à l'article 7, § 1er, de la loi du 15
van de wet van 15 juni 1935 « eenstemmig » vragen dat de rechtspleging juin 1935, les parties peuvent demander « de commun accord » que la
wordt voortgezet in het Frans, waarop de zaak wordt « verwezen naar procédure soit poursuivie en français, après quoi « la cause est
het gerecht van dezelfde rang en van de gevraagde taal van hetzelfde renvoyée à la juridiction de même ordre et de la langue demandée du
arrondissement of naar het gerecht van dezelfde rang dat in een ander même arrondissement ou à la juridiction de même ordre la plus proche
taalgebied gevestigd is en het meest nabij is of naar het gerecht van située dans une autre région linguistique, ou à la juridiction de même
dezelfde rang uit een ander taalgebied, dat door de partijen ordre d'une autre région linguistique désignée par le choix commun des
gezamenlijk wordt gekozen ». parties ».
B.18. Gelet op het voorgaande is het verschil in behandeling redelijk B.18. Eu égard à ce qui précède, la différence de traitement est
verantwoord. raisonnablement justifiée.
B.19.1. Het feit dat het Hof bij zijn arresten nr. 98/2010 van 16 B.19.1. Le fait que la Cour ait jugé, par ses arrêts nos 98/2010 du 16
september 2010 en nr. 11/2014 van 23 januari 2014 heeft geoordeeld dat septembre 2010 et 11/2014 du 23 janvier 2014, qu'il n'était pas
de interpretatie van artikel 4, § 1, tweede lid, van de wet van 15 compatible avec les articles 10, 11 ou 30 de la Constitution
juni 1935 zonder rekening te houden met sommige bepalingen van de op d'interpréter l'article 4, § 1er, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935
18 juli 1966 gecoördineerde wetten « op het gebruik van de talen in de sans tenir compte de certaines dispositions des lois coordonnées le 18
bestuurszaken » die het gebruik van een taal voorschrijven in de juillet 1966 « sur l'emploi des langues en matière administrative »
sociale betrekkingen, alsook met sommige bepalingen van het prescrivant l'emploi d'une langue dans les relations sociales ainsi
Gerechtelijk Wetboek inzake de regeling van de territoriale que de certaines dispositions du Code judiciaire réglant la compétence
bevoegdheid van de rechtbank en de wijze waarop een rechtsvordering territoriale du tribunal et le mode d'introduction d'une demande en
voor die rechtbank wordt ingediend, niet bestaanbaar was met de justice devant ce tribunal n'y change rien.
artikelen 10, 11 of 30 van de Grondwet, doet hieraan geen afbreuk.
B.19.2. Zoals uit die bepaling uitdrukkelijk blijkt, geldt het in de B.19.2. Ainsi qu'il ressort expressément de cette disposition,
voormelde arresten geviseerde artikel 4, § 1, van de wet van 15 juni l'article 4, § 1er, visé dans les arrêts précités, de la loi du 15
1935 niet in de gevallen van artikel 3 van diezelfde wet en is het juin 1935 ne s'applique pas dans les cas visés à l'article 3 de cette
enkel van toepassing wanneer de territoriale bevoegdheid van een même loi et n'est applicable que lorsque la compétence territoriale
rechtbank met zetel in het arrondissement Brussel wordt bepaald door d'un tribunal ayant son siège dans l'arrondissement de Bruxelles est
een gemeente van de Brusselse agglomeratie, waarvan het grondgebied déterminée par une commune de l'agglomération bruxelloise, dont le
overeenstemt met het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad. territoire coïncide avec la région bilingue de Bruxelles-Capitale.
B.19.3. Bovendien, aangezien het Hof bij zijn arresten nrs. 98/2010 en B.19.3. En outre, dès lors que la Cour a jugé, par ses arrêts nos
11/2014 heeft geoordeeld dat bij de interpretatie van artikel 4, § 1, 98/2010 et 11/2014 que, pour interpréter l'article 4, § 1er, alinéa 2,
tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 rekening dient te worden de la loi du 15 juin 1935, il faut tenir compte des dispositions des
gehouden met de bepalingen van de gecoördineerde wetten van 18 juli lois coordonnées du 18 juillet 1966 sur l'emploi des langues en
1966 op het gebruik van de talen in de bestuurszaken die het gebruik matière administrative qui prescrivent l'emploi d'une langue dans les
van een taal voorschrijven in de sociale betrekkingen, dient te worden relations sociales, il convient de souligner qu'aux termes de
opgemerkt dat luidens artikel 52, § 1, van die wetten, ondernemingen l'article 52, § 1er, de ces lois, les entreprises ayant un siège
met een exploitatiezetel in het Nederlandse taalgebied, waartoe de randgemeenten behoren, in hun bij wet of reglement voorgeschreven akten en bescheiden de taal van dat taalgebied moeten gebruiken B.20. Het eerste onderdeel van de eerste prejudiciële vraag en de tweede prejudiciële vraag dienen ontkennend te worden beantwoord. B.21.1. Zoals het Hof heeft opgemerkt in B.17.1, wordt de niet-naleving van de in de wet op het gebruik der talen in gerechtszaken bepaalde regels bestraft met de nietigverklaring van de akte die in overtreding van de wet werd gesteld. d'exploitation dans la région de langue néerlandaise, dont relèvent les communes périphériques, doivent employer, dans les actes et documents prescrits par les lois et règlements, la langue de cette région linguistique. B.20. La première branche de la première question préjudicielle et la deuxième question préjudicielle appellent une réponse négative. B.21.1. Ainsi que la Cour l'a relevé en B.17.1, le non-respect des règles prescrites par la loi sur l'emploi des langues en matière judiciaire est sanctionné par l'annulation de l'acte contrevenant à la loi.
B.21.2. Daar de vordering door de verwijzende rechter nietig moet B.21.2. L'action devant être déclarée nulle par le juge a quo, en
worden verklaard wegens de niet-naleving van artikel 3, tweede lid, raison du non-respect de l'article 3, alinéa 2, de cette loi, qui est
van die wet, dat bestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 van de compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution, combinés
Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 6.1 van het Europees
Verdrag voor de rechten van de mens, is het antwoord op het tweede avec l'article 6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme,
onderdeel van de eerste prejudiciële vraag, alsook op de derde la réponse à la seconde branche de la première question préjudicielle
prejudiciële vraag niet dienstig voor het beslechten van het geschil. ainsi qu'à la troisième question préjudicielle n'est pas utile pour la
Zij behoeven derhalve geen antwoord. solution du litige. Elles n'appellent dès lors pas de réponse.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
- Artikel 3, tweede lid, van de wet van 15 juni 1935 op het gebruik - L'article 3, alinéa 2, de la loi du 15 juin 1935 concernant l'emploi
der talen in gerechtszaken schendt de artikelen 10 en 11 van de des langues en matière judiciaire ne viole pas les articles 10 et 11
Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 6.1 van het Europees de la Constitution, combinés avec l'article 6.1 de la Convention
Verdrag voor de rechten van de mens, niet. européenne des droits de l'homme.
- Het tweede onderdeel van de eerste prejudiciële vraag en de derde - La première question préjudicielle en sa seconde branche et la
prejudiciële vraag behoeven geen antwoord. troisième question préjudicielle n'appellent pas de réponse.
Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise,
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
op 22 januari 2015. la Cour constitutionnelle, le 22 janvier 2015.
De griffier, Le greffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
De voorzitter, Le président,
J. Spreutels J. Spreutels
^