← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 196/2009 van 3 december 2009 Rolnummer 4685 In zake :
het beroep tot vernietiging van de artikelen 2 en 3 van de wet van 16 januari 2009 tot wijziging van
de artikelen 189ter, 235ter, 335bis en 416 van het Wetboek Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en P. Martens,
en de rechters(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 196/2009 van 3 december 2009 Rolnummer 4685 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2 en 3 van de wet van 16 januari 2009 tot wijziging van de artikelen 189ter, 235ter, 335bis en 416 van het Wetboek Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en P. Martens, en de rechters(...) | Extrait de l'arrêt n° 196/2009 du 3 décembre 2009 Numéro du rôle : 4685 En cause : le recours en annulation des articles 2 et 3 de la loi du 16 janvier 2009 modifiant les articles 189ter, 235ter, 335bis et 416 du Code d'instruction crimin La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Bossuyt et P. Martens, et des juges M. Mel(...) |
---|---|
GRONDWETTELIJK HOF | COUR CONSTITUTIONNELLE |
Uittreksel uit arrest nr. 196/2009 van 3 december 2009 | Extrait de l'arrêt n° 196/2009 du 3 décembre 2009 |
Rolnummer 4685 | Numéro du rôle : 4685 |
In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2 en 3 van de | En cause : le recours en annulation des articles 2 et 3 de la loi du |
wet van 16 januari 2009 tot wijziging van de artikelen 189ter, 235ter, | 16 janvier 2009 modifiant les articles 189ter, 235ter, 335bis et 416 |
335bis en 416 van het Wetboek van strafvordering, ingesteld door M.K. en anderen. | du Code d'instruction criminelle, introduit par M.K. et autres. |
Het Grondwettelijk Hof, | La Cour constitutionnelle, |
samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en P. Martens, en de | composée des présidents M. Bossuyt et P. Martens, et des juges M. |
rechters M. Melchior, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, | Melchior, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. |
J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels en T. Merckx-Van | Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels et T. Merckx-Van Goey, |
Goey, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder | assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. |
voorzitterschap van voorzitter M. Bossuyt, | Bossuyt, |
wijst na beraad het volgende arrest : | après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : |
I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging | I. Objet du recours et procédure |
Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 15 april 2009 | Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 15 |
ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 16 april | |
2009, is beroep tot vernietiging ingesteld van de artikelen 2 en 3 van | |
de wet van 16 januari 2009 tot wijziging van de artikelen 189ter, | avril 2009 et parvenue au greffe le 16 avril 2009, un recours en |
annulation des articles 2 et 3 de la loi du 16 janvier 2009 modifiant | |
235ter, 335bis en 416 van het Wetboek van strafvordering | les articles 189ter, 235ter, 335bis et 416 du Code d'instruction |
(bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 16 januari 2009, tweede | criminelle (publiée au Moniteur belge du 16 janvier 2009, deuxième |
editie) door M.K., F.M., J.M., F.S., T.V. H., O.V., B.V., S.V., O.O., | édition) a été introduit par M.K., F.M., J.M., F.S., T.V. H., O.V., |
C.M., C.V., A.H., A.K. en A.P., die allen keuze van woonplaats doen te | B.V., S.V., O.O., C.M., C.V., A.H., A.K. et A.P., qui font tous |
9000 Gent, Recolletenlei 39-40. | élection de domicile à 9000 Gand, Recolletenlei 39-40. |
De vordering tot schorsing van dezelfde bepalingen, ingesteld door | La demande de suspension des mêmes dispositions, introduite par les |
dezelfde verzoekende partijen, is verworpen bij het arrest nr. 98/2009 | mêmes parties requérantes, a été rejetée par l'arrêt n° 98/2009 du 10 |
van 10 juni 2009, bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 7 | juin 2009, publié au Moniteur belge du 7 août 2009. |
augustus 2009. | |
(...) | (...) |
II. In rechte | II. En droit |
(...) | (...) |
Ten aanzien van de bestreden bepalingen | Quant aux dispositions attaquées |
B.1.1. De verzoekende partijen vorderen de vernietiging van de | B.1.1. Les parties requérantes demandent l'annulation des articles 2 |
artikelen 2 en 3 van de wet van 16 januari 2009 tot wijziging van de | et 3 de la loi du 16 janvier 2009 modifiant les articles 189ter, |
artikelen 189ter, 235ter, 335bis en 416 van het Wetboek van | 235ter, 335bis et 416 du Code d'instruction criminelle. |
strafvordering. | |
B.1.2. Artikel 2 van de wet van 16 januari 2009 bepaalt : | B.1.2. L'article 2 de la loi du 16 janvier 2009 dispose : |
« Artikel 189ter van het Wetboek van strafvordering, ingevoegd bij de | « L'article 189ter du Code d'instruction criminelle, inséré par la loi |
wet van 27 december 2005, wordt aangevuld met een vierde lid, luidende : | du 27 décembre 2005, est complété par un alinéa 4 rédigé comme suit : |
' Buiten het in het eerste lid bedoelde geval, kan de feitenrechter of | ' Outre le cas visé à l'alinéa 1er, le juge du fond ou la Cour de |
het Hof van Cassatie bij wettigheidsincidenten met betrekking tot de | cassation peut, en cas d'incidents portant sur la légalité du contrôle |
controle op de bijzondere opsporingsmethoden observatie en | des méthodes particulières de recherche d'observation et |
infiltratie, de zaak aan het openbaar ministerie overzenden teneinde | d'infiltration, transmettre l'affaire au ministère public afin qu'il |
deze bij de bevoegde kamer van inbeschuldigingstelling aan te brengen | porte celle-ci devant la chambre des mises en accusation compétente en |
voor de in artikel 235ter bepaalde controle. ' ». | vue du contrôle prévu à l'article 235ter. ' ». |
De eerste drie leden van artikel 189ter van het Wetboek van | Les trois premiers alinéas de l'article 189ter du Code d'instruction |
strafvordering, zoals ingevoegd bij wet van 27 december 2005, bepalen | criminelle, tels qu'ils ont été insérés par la loi du 27 décembre |
: | 2005, disposent : |
« De rechtbank kan, op basis van concrete gegevens, die pas aan het | « Sur la base d'éléments concrets qui ne sont apparus que |
licht zijn gekomen na de controle van de kamer van | postérieurement au contrôle de la chambre des mises en accusation |
inbeschuldigingstelling krachtens artikel 235ter, hetzij ambtshalve, | exercé en vertu de l'article 235ter, le tribunal peut, soit d'office, |
hetzij op vordering van het openbaar ministerie, hetzij op verzoek van | soit sur réquisition du ministère public, soit à la demande du |
de beklaagde, de burgerlijke partij of hun advocaten, de kamer van | prévenu, de la partie civile ou de leurs avocats, charger la chambre |
inbeschuldigingstelling gelasten de controle over de toepassing van de | des mises en accusation de contrôler l'application des méthodes |
bijzondere opsporingsmethoden observatie en infiltratie uit te oefenen | particulières de recherche d'observation et d'infiltration, en |
met toepassing van artikel 235ter. | application de l'article 235ter. |
Deze vordering of dit verzoek dient, op straffe van verval, voor ieder | Cette réquisition ou cette demande doit, sous peine de déchéance, être |
ander rechtsmiddel te worden opgeworpen, behalve indien het middel | soulevée avant tout autre moyen de droit, sauf si ce moyen concerne |
betrekking heeft op nieuwe en concrete elementen die tijdens de | des éléments concrets et nouveaux qui sont apparus lors de l'audience. |
terechtzitting aan het licht zijn gekomen. | |
De rechtbank zendt het dossier aan het openbaar ministerie over, | Le tribunal transmet le dossier au ministère public, afin de porter |
teneinde de zaak daartoe bij de kamer van inbeschuldigingstelling aan te brengen ». | l'affaire à cet effet devant la chambre des mises en accusation ». |
B.1.3. Artikel 3 van de wet van 16 januari 2009 bepaalt : | B.1.3. L'article 3 de la loi du 16 janvier 2009 dispose : |
« In artikel 235ter, § 2, derde lid, van hetzelfde Wetboek, ingevoegd | « A l'article 235ter, § 2, alinéa 3, du même Code, inséré par la loi |
bij de wet van 27 december 2005, worden de woorden ' op dezelfde | du 27 décembre 2005, les mots ' de la même manière la partie civile et |
wijze, de burgerlijke partij en de inverdenkinggestelde ' vervangen | |
door de woorden ' in aanwezigheid van de procureur-generaal, | l'inculpé ' sont remplacés par les mots ' séparément les parties |
afzonderlijk de burgerlijke partijen en de inverdenkinggestelden ' ». | civiles et les inculpés, en présence du procureur général ' ». |
Artikel 235ter van het Wetboek van strafvordering, ingevoegd bij wet | L'article 235ter du Code d'instruction criminelle, inséré par la loi |
van 27 december 2005, bepaalde vóór de vernietiging van paragraaf 6 | du 27 décembre 2005 disposait, avant l'annulation de son paragraphe 6 |
ervan bij het arrest nr. 105/2007 van 19 juli 2007 en vóór de | par l'arrêt n° 105/2007 du 19 juillet 2007 et avant sa modification |
wijziging bij de wet van 16 januari 2009 : | par la loi du 16 janvier 2009 : |
« § 1. De kamer van inbeschuldigingstelling is belast met de controle | « § 1er. La chambre des mises en accusation est chargée de contrôler |
over de toepassing van de bijzondere opsporingsmethoden observatie en | [...] la mise en oeuvre des méthodes particulières de recherche |
infiltratie. De kamer van inbeschuldigingstelling onderzoekt, op vordering van het | d'observation et d'infiltration. |
openbaar ministerie, de regelmatigheid van de bijzondere | Dès la clôture de l'information dans laquelle ces méthodes ont été |
opsporingsmethoden observatie en infiltratie bij het afsluiten van het | utilisées et avant que le ministère public ne procède à la citation |
opsporingsonderzoek waarin deze methoden werden toegepast en alvorens | directe, la chambre des mises en accusation examine, sur la |
het openbaar ministerie tot rechtstreekse dagvaarding overgaat. | réquisition du ministère public, la régularité des méthodes |
De kamer van inbeschuldigingstelling onderzoekt op het ogenblik dat de | particulières de recherche d'observation et d'infiltration. |
onderzoeksrechter zijn dossier aan de procureur des Konings overzendt krachtens artikel 127, § 1, eerste lid, op vordering van het openbaar ministerie, de regelmatigheid van de bijzondere opsporingsmethoden observatie en infiltratie die werden toegepast in het kader van het gerechtelijk onderzoek of in het daaraan voorafgaande opsporingsonderzoek. § 2. De kamer van inbeschuldigingstelling doet uitspraak binnen dertig dagen na ontvangst van de vordering van het openbaar ministerie. Deze termijn wordt teruggebracht tot acht dagen indien één van de inverdenkinggestelden zich in voorlopige hechtenis bevindt. De kamer van inbeschuldigingstelling hoort, afzonderlijk en buiten de aanwezigheid van de partijen, de opmerkingen van de procureur-generaal. Zij hoort, op dezelfde wijze, de burgerlijke partij en de inverdenkinggestelde, na kennisgeving die hen door de griffier ten laatste achtenveertig uur vóór de zitting per faxpost of bij een ter post aangetekende brief wordt gedaan. De griffier stelt hen in dezelfde post eveneens ter kennis dat het strafdossier tijdens deze periode op de griffie in origineel of in kopie ter inzage ligt. | Dès le moment où le juge d'instruction communique son dossier au procureur du Roi en vertu de l'article 127, § 1er, alinéa 1er, la chambre des mises en accusation examine, sur la réquisition du ministère public, la régularité des méthodes particulières de recherche d'observation et d'infiltration qui ont été appliquées dans le cadre de l'instruction ou de l'information qui l'a précédée. § 2. La chambre des mises en accusation se prononce dans les trente jours de la réception de la réquisition du ministère public. Ce délai est ramené à huit jours si l'un des inculpés se trouve en détention préventive. La chambre des mises en accusation entend, séparément et en l'absence des parties, le procureur général en ses observations. Elle entend de la même manière la partie civile et l'inculpé, après convocation qui leur est notifiée par le greffier par télécopie ou par lettre recommandée à la poste au plus tard quarante-huit heures avant l'audience. Le greffier les informe également dans cette convocation, que le dossier répressif est mis à leur disposition au greffe, en original ou en copie pour consultation pendant cette période. Pour les méthodes particulières de recherche d'observation et |
Zij kan, met betrekking tot de toegepaste bijzondere | d'infiltration, elle peut entendre, séparément et en l'absence des |
opsporingsmethoden observatie en infiltratie, de onderzoeksrechter en | parties, le juge d'instruction et l'officier de police judiciaire visé |
de in de artikelen 47sexies, § 3, 6° en 47octies, § 3, 6°, bedoelde | aux articles 47sexies, § 3, 6°, et 47octies, § 3, 6°. |
officier van gerechtelijke politie afzonderlijk en buiten de | La chambre des mises en accusation peut charger le juge d'instruction |
aanwezigheid van de partijen horen. | |
De kamer van inbeschuldigingstelling kan de onderzoeksrechter gelasten | |
de politieambtenaren die belast zijn met de uitvoering van de | d'entendre les fonctionnaires de police chargés d'exécuter |
observatie en infiltratie en de in artikel 47octies, § 1, tweede lid, | l'observation et l'infiltration et le civil visé à l'article 47octies, |
bedoelde burger te horen met toepassing van de artikelen 86bis en | § 1er, alinéa 2, en application des articles 86bis et 86ter. Elle peut |
86ter. Zij kan beslissen bij het verhoor door de onderzoeksrechter | décider d'être présente à l'audition menée par le juge d'instruction |
aanwezig te zijn of één van haar leden daartoe af te vaardigen. | ou de déléguer un de ses membres à cet effet. |
§ 3. Het openbaar ministerie legt aan de voorzitter van de kamer van | § 3. Le ministère public soumet au président de la chambre des mises |
inbeschuldigingstelling het vertrouwelijk dossier voor bedoeld in de | en accusation le dossier confidentiel visé aux articles 47septies, § 1er, |
artikelen 47septies, § 1, tweede lid, of 47novies, § 1, tweede lid, | alinéa 2, ou 47novies, § 1er, alinéa 2, qui porte sur l'information ou |
dat betrekking heeft op het opsporingsonderzoek of gerechtelijk | |
onderzoek bedoeld in § 1. Enkel de magistraten van de kamer van | sur l'instruction visée au § 1er. Seuls les magistrats de la chambre |
inbeschuldigingstelling hebben het recht dit vertrouwelijk dossier in | des mises en accusation ont le droit de consulter ce dossier |
te zien. | confidentiel. |
De voorzitter van de kamer van inbeschuldigingstelling neemt de nodige | Le président de la chambre des mises en accusation prend les mesures |
maatregelen ter beveiliging van het vertrouwelijk dossier. Hij bezorgt | nécessaires en vue d'assurer la protection du dossier confidentiel. Il |
het vertrouwelijk dossier, na kennisname ervan, onmiddellijk aan het | le restitue immédiatement au ministère public après en avoir pris |
openbaar ministerie terug. | connaissance. |
§ 4. In het arrest van de kamer van inbeschuldigingstelling mag geen | § 4. L'arrêt de la chambre des mises en accusation ne peut pas faire |
gewag worden gemaakt van de inhoud van het vertrouwelijk dossier, noch | mention du contenu du dossier confidentiel, ni du moindre élément |
van enig element dat de afscherming van de gebruikte technische | susceptible de compromettre les moyens techniques et les techniques |
hulpmiddelen en de politionele onderzoekstechnieken of de vrijwaring | d'enquête policière utilisés ou la garantie de la sécurité et de |
van de veiligheid en de afscherming van de identiteit van de | l'anonymat de l'indicateur, des fonctionnaires de police chargés de |
informant, de politieambtenaren die belast zijn met de uitvoering van | l'exécution de l'observation ou de l'infiltration et du civil visé à |
de observatie of infiltratie en de in artikel 47octies, § 1, tweede | l'article 47octies, § 1er, alinéa 2. |
lid, bedoelde burger in het gedrang kan brengen. | § 5. Il est procédé pour le surplus conformément à l'article 235bis, |
§ 5. Er wordt verder gehandeld overeenkomstig artikel 235bis, §§ 5 en | §§ 5 et 6. |
6. § 6. Tegen de controle van het vertrouwelijk dossier door de kamer van | § 6. Le contrôle du dossier confidentiel par la chambre des mises en |
inbeschuldigingstelling staat geen rechtsmiddel open ». | accusation n'est susceptible d'aucun recours ». |
B.1.4. De bij het voormelde arrest nr. 105/2007 vernietigde paragraaf | |
6 van artikel 235ter van het Wetboek van strafvordering is bij het | B.1.4. Le paragraphe 6 de l'article 235ter du Code d'instruction |
criminelle, qui a été annulé par l'arrêt précité n° 105/2007, a été | |
niet bestreden artikel 4 van de wet van 16 januari 2009 hersteld en | rétabli par l'article 4 de la loi du 16 janvier 2009, qui n'est pas |
bepaalt thans : | attaqué, et dispose actuellement : |
« § 6. Beroep in cassatie moet worden ingesteld binnen een termijn van | « § 6. Le pourvoi en cassation doit être introduit dans un délai de |
vijftien dagen door een verklaring ter griffie van de kamer van | quinze jours par une déclaration au greffe de la chambre des mises en |
inbeschuldigingstelling. Deze termijn gaat in op de dag waarop het | accusation. Ce délai prend cours à la date du prononcé de l'arrêt. |
arrest is uitgesproken. | |
Wanneer echter een van de inverdenkinggestelden van zijn vrijheid is | Toutefois, lorsqu'un des inculpés est privé de liberté, le pourvoi en |
beroofd, dan moet het beroep in cassatie worden ingesteld binnen een | cassation doit être introduit dans un délai de vingt-quatre heures qui |
termijn van vierentwintig uren, die ten aanzien van het openbaar | |
ministerie en elk van de partijen, begint te lopen vanaf de dag waarop | prend cours, à l'égard du ministère public et de chacune des parties, |
het arrest is uitgesproken ». | à la date du prononcé de l'arrêt ». |
B.2.1. De bestreden bepalingen houden meer bepaald verband met de | B.2.1. Les dispositions attaquées concernent plus précisément le |
controle op het vertrouwelijk dossier dat moet worden aangelegd | contrôle du dossier confidentiel qui doit être constitué lorsqu'il est |
wanneer van de bijzondere opsporingsmethoden observatie of infiltratie | fait usage des méthodes particulières de recherche d'observation ou |
gebruik wordt gemaakt. | d'infiltration. |
Dat door de procureur des Konings beheerde dossier bevat de machtiging | Ce dossier, tenu par le procureur du Roi, contient l'autorisation du |
van de procureur des Konings of van de onderzoeksrechter om een | procureur du Roi ou du juge d'instruction de recourir à une telle |
dergelijke methode aan te wenden, met vermelding van de aanwijzingen | méthode et mentionne les indices qui justifient le recours à la |
die verantwoorden dat een beroep wordt gedaan op die methode, de | méthode, les motifs pour lesquels elle est indispensable, le nom ou |
redenen waarom die methode onontbeerlijk is, de naam of de | |
beschrijving van de beoogde personen, de wijze waarop de methode zal | une description des personnes visées, la manière dont la méthode sera |
worden uitgevoerd, de periode tijdens welke zij kan worden uitgevoerd | exécutée, la période au cours de laquelle elle peut l'être et les nom |
en de naam en de hoedanigheid van de officier van gerechtelijke | et qualité de l'officier de police judiciaire qui dirige l'opération |
politie die de operatie leidt (artikelen 47sexies, § 3, en 47octies, § | (articles 47sexies, § 3, et 47octies, § 3, du Code d'instruction |
3, van het Wetboek van strafvordering). Het vertrouwelijk dossier | criminelle). Le dossier confidentiel contient aussi l'autorisation |
bevat ook de door de procureur des Konings aan de politieambtenaren | accordée par le procureur du Roi aux fonctionnaires de police de |
toegekende machtigingen om strafbare feiten te plegen tijdens de | commettre des infractions lors de l'exécution de la méthode de |
uitvoering van de opsporingsmethode (artikelen 47sexies, § 4, en | recherche (articles 47sexies, § 4, et 47octies, § 4), les décisions de |
47octies, § 4), de beslissingen tot wijziging, aanvulling of | modification, d'extension ou de prolongation de l'autorisation |
verlenging (artikelen 47septies, § 2, en 47novies, § 2) en de aan de | (articles 47septies, § 2, et 47novies, § 2), et les rapports faits par |
procureur des Konings door de officier van gerechtelijke politie | l'officier de police judiciaire au procureur du Roi sur chaque phase |
uitgebrachte verslagen over elke fase van de uitvoering van de methode | de l'exécution de la méthode (articles 47septies, § 1er, et 47novies, |
(artikelen 47septies, § 1, en 47novies, § 1). | § 1er). |
Naast dat dossier, dat vertrouwelijk is om de fysieke integriteit te | Outre ce dossier, qui est confidentiel afin d'assurer la protection de |
verzekeren van personen die deelnemen aan de bijzondere | l'intégrité physique des personnes participant aux méthodes |
opsporingsmethoden en om bepaalde technieken te verhullen teneinde de | particulières de recherche et afin de garantir l'efficacité des |
doeltreffendheid van de toegepaste methoden te waarborgen voor de | méthodes mises en oeuvre pour l'avenir en occultant certaines |
toekomst, bevat het gewone strafdossier een proces-verbaal, opgesteld | techniques, le dossier pénal ordinaire contient un procès-verbal, |
door de officier van gerechtelijke politie die de tenuitvoerlegging | rédigé par l'officier de police judiciaire qui dirige l'exécution de |
van de observatie of de infiltratie leidt, over de verschillende fasen | l'observation ou de l'infiltration, concernant les différentes phases |
van de tenuitvoerlegging daarvan, met abstractie van de vertrouwelijke | de l'exécution de celles-ci mais faisant toutefois abstraction des |
gegevens. Dat proces-verbaal verwijst naar de machtiging tot | données confidentielles. Ce procès-verbal fait référence à |
aanwending van de observatie of de infiltratie en bevat ook de in | l'autorisation de mise en oeuvre de l'observation ou de l'infiltration |
artikel 47sexies, § 3, 1°, 2°, 3° en 5° (in geval van observatie) en | et contient également les mentions visées à l'article 47sexies, § 3, |
de in artikel 47octies, § 3, 1°, 2°, 3° en 5° (in geval van | 1°, 2°, 3° et 5° (en cas d'observation) ou à l'article 47octies, § 3, |
infiltratie) bedoelde vermeldingen. Die vermeldingen zijn de ernstige | 1°, 2°, 3° et 5° (en cas d'infiltration). Ces mentions sont les |
aanwijzingen van het strafbaar feit die de observatie of infiltratie | indices sérieux de l'infraction qui justifient l'observation ou |
wettigen, de redenen waarom het gebruik van die methode onontbeerlijk | l'infiltration, les motifs pour lesquels l'usage de cette méthode est |
is om de waarheid aan het licht te brengen, de naam of beschrijving | indispensable à la manifestation de la vérité, le nom ou une |
van de persoon of personen op wie de methode betrekking heeft en de | description de la personne ou des personnes sur lesquelles porte la |
periode tijdens welke de observatie of infiltratie kan worden | méthode et la période au cours de laquelle l'observation ou |
uitgevoerd. | l'infiltration peut être exécutée. |
De bedoelde processen-verbaal worden, samen met de schriftelijke | Ces procès-verbaux, accompagnés de la décision écrite par laquelle le |
beslissing waarbij de procureur des Konings of de onderzoeksrechter | procureur du Roi ou le juge d'instruction confirme l'existence de |
het bestaan van de door hem verleende machtiging tot observatie of | |
infiltratie bevestigt, bij het strafdossier gevoegd, na het beëindigen | l'autorisation d'observation ou d'infiltration qu'il a accordée, sont |
van de observatie of de infiltratie (artikelen 47septies, § 2, en | joints au dossier répressif après qu'il a été mis fin à l'observation |
47novies, § 2). | ou à l'infiltration (articles 47septies, § 2, et 47novies, § 2). |
B.2.2. Nadat het Hof bij zijn arrest nr. 202/2004 van 21 december 2004 | B.2.2. Après que la Cour, dans son arrêt n° 202/2004 du 21 décembre |
de ontstentenis van een jurisdictionele controle op het vertrouwelijk | 2004, eut constaté l'inconstitutionnalité de l'absence de contrôle |
dossier ongrondwettig had bevonden, heeft de wetgever de kamer van | juridictionnel du dossier confidentiel, le législateur a chargé la |
inbeschuldigingstelling belast met de controle over de toepassing van | chambre des mises en accusation du contrôle de l'application des |
de bijzondere opsporingsmethoden observatie en infiltratie (artikel | méthodes particulières de recherche d'observation et d'infiltration |
(article 235ter du Code d'instruction criminelle, inséré par la loi du | |
235ter van het Wetboek van strafvordering, ingevoegd bij wet van 27 | 27 décembre 2005). Le contrôle est obligatoire et a lieu lors de la |
december 2005). De controle is verplicht en is gesitueerd bij het | clôture de l'information, avant que le ministère public ne procède à |
afsluiten van het opsporingsonderzoek vooraleer het openbaar | la citation directe, ou à la fin de l'instruction, lorsque le juge |
ministerie tot rechtstreekse dagvaarding overgaat of op het einde van | |
het gerechtelijk onderzoek wanneer de onderzoeksrechter zijn dossier | d'instruction transmet son dossier au procureur du Roi en vertu de |
aan de procureur des Konings overzendt krachtens artikel 127, § 1, | l'article 127, § 1er, alinéa 1er, du Code d'instruction criminelle. La |
eerste lid, van het Wetboek van strafvordering. De kamer van inbeschuldigingstelling kan die controle ook voorlopig verrichten, tijdens het gerechtelijk onderzoek, hetzij ambtshalve, hetzij op verzoek van de onderzoeksrechter, hetzij op vordering van het openbaar ministerie (artikel 235quater van hetzelfde Wetboek). Die controle kan eveneens worden gelast door het vonnisgerecht (artikel 189ter van hetzelfde Wetboek), of door de voorzitter van het hof van assisen (artikel 335bis van hetzelfde Wetboek) wanneer, na de controle door de kamer van inbeschuldigingstelling, nieuwe en concrete elementen aan het licht zijn gekomen die zouden kunnen wijzen op het bestaan van een onregelmatigheid met betrekking tot die bijzondere opsporingsmethoden. | chambre des mises en accusation peut aussi procéder à ce contrôle de manière provisoire, au cours de l'instruction, soit d'office, soit à la demande du juge d'instruction, soit à la requête du ministère public (article 235quater du même Code). Ce contrôle peut également être ordonné par la juridiction de jugement (article 189ter du même Code) ou par le président de la cour d'assises (article 335bis du même Code), lorsqu'après le contrôle exercé par la chambre des mises en accusation, des éléments concrets et nouveaux apparaissent, qui pourraient révéler l'existence d'une irrégularité en ce qui concerne ces méthodes particulières de recherche. |
B.2.3. Het Hof heeft bij zijn arrest nr. 105/2007 van 19 juli 2007 | B.2.3. Dans son arrêt n° 105/2007 du 19 juillet 2007, la Cour s'est |
reeds geoordeeld over, onder meer, de grief dat de burgerlijke partij | déjà prononcée, notamment, sur le grief selon lequel la partie civile |
en de inverdenkinggestelde het vertrouwelijk dossier niet kunnen | et l'inculpé ne peuvent consulter le dossier confidentiel. La Cour a |
raadplegen. Het Hof besloot dat de wil van de wetgever om de zware | |
criminaliteit doeltreffend te bestrijden en de noodzaak om daartoe | jugé que la volonté manifestée par le législateur de lutter |
bepaalde gevoelige gegevens geheim te houden, in het gedrang zouden | efficacement contre la criminalité grave et la nécessité, pour ce |
worden gebracht indien, bij dat soort van criminaliteit, de | faire, de garder secrètes certaines données sensibles seraient |
inverdenkinggestelden, bij de controle van het vertrouwelijk dossier | compromises si, dans ce type de criminalité, les inculpés pouvaient, à |
door de kamer van inbeschuldigingstelling, toegang zouden kunnen | l'occasion du contrôle du dossier confidentiel par la chambre des |
hebben tot dat dossier : het Hof oordeelde dat het niet onredelijk is | mises en accusation, avoir accès à ce dossier : la Cour a jugé qu'il |
een rechtspleging te organiseren die verschilt van die waarvoor de | n'est pas déraisonnable d'organiser une procédure qui diffère de |
geheimhouding niet noodzakelijk is en waarin de partijen inzage kunnen | celles pour lesquelles le secret n'est pas nécessaire et dans |
hebben in alle stukken van het strafdossier. Het Hof hield daarbij | lesquelles les parties peuvent consulter toutes les pièces du dossier |
onder meer ermee rekening dat gegevens van het vertrouwelijk dossier | répressif. Ce faisant, la Cour a notamment pris en compte le fait que |
niet als bewijs kunnen worden gebruikt ten nadele van de | les données du dossier confidentiel ne peuvent servir de preuve au |
inverdenkinggestelde en dat enkel de inlichtingen die van die aard | détriment de l'inculpé et que seuls les renseignements qui sont de |
zijn dat zij de bescherming van de uitvoerders en de aanwending zelf | nature à compromettre la protection des exécutants et la mise en |
van de opsporingsmethoden in het gedrang kunnen brengen, aan inzage | oeuvre même des méthodes de recherche ne peuvent être consultés par la |
door de verdediging worden onttrokken, terwijl alle andere informatie | défense, alors que toutes les autres informations relatives à la mise |
over de aanwending en de uitvoering van die opsporingsmethoden moet | en oeuvre et à l'exécution de ces méthodes de recherche doivent |
worden opgenomen in het strafdossier dat bij de rechtspleging van | figurer dans le dossier répressif, qui peut être consulté par la |
artikel 235ter van het Wetboek van strafvordering voor de burgerlijke | partie civile et l'inculpé dans le cadre de la procédure visée à |
partij en de inverdenkinggestelde ter inzage ligt. Het middel, dat de | l'article 235ter du Code d'instruction criminelle. Le moyen, qui |
schending aanvoerde van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan | invoquait la violation des articles 10 et 11 de la Constitution, |
niet in samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees Verdrag voor | combinés ou non avec l'article 6 de la Convention européenne des |
de rechten van de mens en met artikel 14 van het Internationaal | droits de l'homme et avec l'article 14 du Pacte international relatif |
Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, werd derhalve | |
ongegrond verklaard (B.9.4.1 tot en met B.12.5 van het arrest nr. | aux droits civils et politiques, a dès lors été déclaré non fondé |
105/2007). | (B.9.4.1 à B.12.5 de l'arrêt n° 105/2007). |
B.2.4. Het Hof heeft in het voormelde arrest nr. 105/2007 eveneens | B.2.4. Dans l'arrêt n° 105/2007 précité, la Cour s'est également |
uitspraak gedaan over de grief dat de partijen voor de kamer van | prononcée sur le grief selon lequel les parties devant la chambre des |
inbeschuldigingstelling afzonderlijk worden gehoord en dat die | mises en accusation sont entendues séparément et selon lequel cette |
rechtspleging niet op tegenspraak geschiedt. Daaromtrent heeft het Hof geoordeeld : | procédure n'est pas contradictoire. A ce sujet, la Cour a jugé : |
« B.14.4. De wetgever kon van oordeel zijn dat een effectieve controle | « B.14.4. Le législateur a pu estimer qu'un contrôle effectif du |
van het vertrouwelijk dossier door de kamer van | dossier confidentiel par la chambre des mises en accusation exige |
inbeschuldigingstelling vereist dat zij kan overgaan tot de | qu'elle puisse procéder aux auditions [organisées conformément à |
hoorzittingen [overeenkomstig artikel 235ter van het Wetboek van | l'article 235ter du Code d'instruction criminelle]. Afin d'assurer la |
strafvordering]. Teneinde de vertrouwelijkheid van de gevoelige | confidentialité des données sensibles, il est justifié qu'un tel |
gegevens veilig te stellen is het gerechtvaardigd dat een dergelijk | examen puisse avoir lieu en l'absence des parties. |
onderzoek kan plaatsvinden in afwezigheid van de partijen. | Bien que le débat devant la chambre des mises en accusation ne soit |
Hoewel het debat voor de kamer van inbeschuldigingstelling niet | pas contradictoire, la loi garantit que toutes les parties concernées |
contradictoir is, biedt de wet de waarborg dat alle betrokken partijen | seront entendues, de sorte que la juridiction d'instruction est |
worden gehoord zodat het onderzoeksgerecht zo volledig mogelijk wordt | informée de la façon la plus complète possible avant de décider. Les |
geïnformeerd alvorens te beslissen. Aangezien de partijen de | parties ayant la faculté de consulter au préalable le dossier |
mogelijkheid hebben om vooraf inzage te hebben in het strafdossier, | répressif, qui contient, sauf les données sensibles, toutes les |
dat met uitzondering van de gevoelige gegevens alle informatie over de | informations relatives aux méthodes de recherche utilisées, elles |
aangewende opsporingsmethoden bevat, kunnen zij een nuttig verweer | |
voeren (vgl. EHRM, 16 februari 2000, Jasper t. Verenigd Koninkrijk, §§ | peuvent présenter une défense utile (comp. CEDH, 16 février 2000, |
55 en 56). | Jasper c. Royaume-Uni, §§ 55 et 56). |
B.14.5. In zoverre de controle bedoeld in artikel 235ter van het | B.14.5. En ce que le contrôle prévu par l'articler 235ter du Code |
Wetboek van strafvordering betrekking heeft op het vertrouwelijk | d'instruction criminelle porte sur le dossier confidentiel, et compte |
dossier, en rekening houdend met het feit dat de stukken uit het | tenu de ce que les pièces du dossier confidentiel ne peuvent être |
vertrouwelijk dossier niet als bewijs kunnen worden gebruikt, worden | utilisées comme moyen de preuve, les droits de la défense ne sont pas |
de rechten van de verdediging niet op onevenredige wijze aangetast | affectés de manière disproportionnée par le fait que les parties sont |
doordat de partijen afzonderlijk worden gehoord ». | entendues séparément ». |
Noch bij die gelegenheid, noch in zijn arresten nrs. 107/2007 van 26 | Ni à cette occasion, ni dans ses arrêts nos 107/2007 du 26 juillet |
juli 2007 en 25/2009 van 18 februari 2009, deed het Hof uitspraak over | 2007 et 25/2009 du 18 février 2009, la Cour n'a statué sur la présence |
de al dan niet permanente aanwezigheid van het openbaar ministerie | permanente ou non du ministère public aux auditions visées à l'article |
tijdens de in artikel 235ter, § 2, van het Wetboek van strafvordering | 235ter, § 2, du Code d'instruction criminelle. |
bedoelde hoorzittingen. | |
Ten aanzien van het belang van de verzoekende partijen | Quant à l'intérêt des parties requérantes |
B.3. Zonder dat het nodig is om de situatie van elk van de verzoekende | B.3. Sans qu'il soit nécessaire d'examiner séparément la situation de |
partijen afzonderlijk te onderzoeken, volstaat het vast te stellen dat | chacune des parties requérantes, il suffit de constater qu'elles font |
zij aanvoeren dat zij betrokken zijn in individuele strafprocedures | valoir qu'elles sont impliquées dans des procédures pénales |
waarbij de vraag rijst naar de regelmatigheid van de controle op het | individuelles dans lesquelles se pose la question de la régularité du |
gebruik van de bijzondere opsporingsmethoden observatie en infiltratie | contrôle exercé sur l'emploi des méthodes particulières de recherche |
overeenkomstig artikel 235ter van het Wetboek van strafvordering. De | d'observation et d'infiltration, conformément à l'article 235ter du |
verzoekende partijen doen blijken van een belang bij de vernietiging | Code d'instruction criminelle. Les parties requérantes justifient d'un |
van de bestreden bepalingen, die precies betrekking hebben op de | intérêt à l'annulation des dispositions attaquées, qui portent |
rechtspleging voor de kamer van inbeschuldigingstelling overeenkomstig | précisément sur la procédure devant la chambre des mises en accusation |
het voormelde artikel 235ter. | conformément à l'article 235ter précité. |
Het door de Ministerraad aangevoerde gegeven dat het Hof van Cassatie | Le fait, invoqué par le Conseil des ministres, que la Cour de |
bij een arrest van 3 maart 2009 heeft geoordeeld dat de | cassation a estimé, par arrêt du 3 mars 2009, que les juridictions de |
vonnisgerechten gebonden zouden zijn door de beslissing van de kamer | jugement seraient liées par la décision de la chambre des mises en |
van inbeschuldigingstelling, ontneemt de verzoekende partijen niet hun | accusation ne prive pas les parties requérantes de leur intérêt à |
belang bij het aanvechten van de bepalingen die van toepassing zijn op | attaquer les dispositions qui s'appliquent dans les procédures dans |
de procedures waarbij zij betrokken zijn en die het de vonnisgerechten | lesquelles elles sont impliquées et qui permettent aux juridictions de |
mogelijk maken een nieuwe controle door de kamer van | jugement de faire exécuter un nouveau contrôle par la chambre des |
inbeschuldigingstelling te laten uitvoeren. | mises en accusation. |
De exceptie wordt verworpen. | L'exception est rejetée. |
Ten gronde | Quant au fond |
Ten aanzien van het eerste middel | En ce qui concerne le premier moyen |
B.4.1. In een eerste middel, gericht tegen artikel 2 van de wet van 16 | B.4.1. Dans un premier moyen, dirigé contre l'article 2 de la loi du |
januari 2009, voeren de verzoekende partijen de schending aan van de | 16 janvier 2009, les parties requérantes invoquent la violation des |
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de | articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec les articles 6.1 |
artikelen 6.1 en 14 van het Europees Verdrag voor de rechten van de | et 14 de la Convention européenne des droits de l'homme. |
mens. Zij voeren aan dat de wetgever met dat artikel geen legitiem doel | Elles font valoir que, par cet article, le législateur ne poursuit pas |
nastreeft en dat de maatregel niet noodzakelijk is, en al evenmin in | de but légitime, que la mesure n'est pas nécessaire et qu'elle n'est |
verhouding staat tot het nagestreefde doel. | pas davantage proportionnée au but poursuivi. |
Volgens de verzoekende partijen schendt artikel 2 van de wet van 16 | Selon les parties requérantes, l'article 2 de la loi du 16 janvier |
januari 2009 de in het middel aangehaalde referentienormen, meer | 2009 viole les normes de référence invoquées au moyen, plus |
bepaald doordat het mogelijk wordt gemaakt dat een rechter - op | précisément en ce que cette disposition permet qu'un juge - sur |
aangeven van een andere rechter en niet altijd de cassatierechter - | indication d'un autre juge et pas toujours le juge de cassation - |
zijn beslissing, die gezag en kracht van gewijsde heeft, hervormt. | réforme sa décision, laquelle a autorité de chose jugée. |
De verzoekende partijen voeren voorts aan dat de bestreden bepaling | Les parties requérantes font encore valoir que la disposition attaquée |
ook de « beginselen van behoorlijke regelgeving » schendt en dat de | viole également le « principe de bonne législation » et que la |
mogelijkheid van een nieuwe beoordeling door een rechter van een | possibilité d'une nouvelle appréciation, par un juge, d'un litige qui |
geschil dat is beslecht door een beslissing die gezag en kracht van | a été tranché par une décision ayant autorité de chose jugée donne |
gewijsde heeft, aanleiding geeft tot totale rechtsonzekerheid, zodat | lieu à une insécurité juridique totale, de sorte que le principe de |
ook het wettigheidsbeginsel en het rechtszekerheidsbeginsel zouden | légalité et le principe de sécurité juridique seraient également |
zijn geschonden. | violés. |
B.4.2. Het Hof, dat bevoegd is om uitspraak te doen over de | B.4.2. La Cour, qui est compétente pour statuer sur la conformité de |
overeenstemming van wetskrachtige normen met de in artikel 142 van de | normes législatives aux normes de référence visées à l'article 142 de |
Grondwet en in artikel 1 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 | la Constitution et à l'article 1er de la loi spéciale du 6 janvier |
bedoelde referentienormen, vermag niet rechtstreeks te toetsen aan de | 1989, ne peut exercer un contrôle direct au regard des « principes de |
« beginselen van behoorlijke regelgeving » en het rechtszekerheidsbeginsel. | bonne législation » et du principe de sécurité juridique. |
B.5.1. De Ministerraad voert aan dat het middel onduidelijk en | B.5.1. Le Conseil des ministres fait valoir que le moyen est imprécis |
derhalve niet-ontvankelijk is. | et, partant, irrecevable. |
B.5.2. Het middel is voldoende duidelijk in zoverre het | B.5.2. Le moyen est suffisamment précis en ce qu'il peut |
redelijkerwijze zo kan worden begrepen dat een schending van het | raisonnablement être interprété comme dénonçant la violation du |
beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie vervat in de artikelen | principe d'égalité et de non-discrimination inscrit aux articles 10 et |
10 en 11 van de Grondwet wordt aangevoerd, in samenhang gelezen met | 11 de la Constitution combinés avec le droit à un procès équitable |
het recht op een eerlijk proces gewaarborgd bij artikel 6 van het | garanti par l'article 6 de la Convention européenne des droits de |
Europees Verdrag voor de rechten van de mens, waarbij de categorie van | l'homme, la catégorie des personnes dont ce droit fondamental serait |
personen ten aanzien van wie dat grondrecht zou zijn geschonden, dient | violé devant être comparée à la catégorie des personnes auxquelles ce |
te worden vergeleken met de categorie van personen voor wie dat | |
grondrecht is gewaarborgd. | droit fondamental est garanti. |
B.6. Al is artikel 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van de | B.6. Même si l'article 6 de la Convention européenne des droits de |
mens in beginsel niet van toepassing in de fase voorafgaand aan de | l'homme n'est en principe pas applicable au cours de la phase |
strafrechtspleging voor de rechtscolleges die over de gegrondheid van | préalable à la procédure pénale devant les juridictions qui statuent |
de strafvordering uitspraak doen, dient ermee rekening te worden | sur le bien-fondé de l'action publique, il convient d'avoir égard au |
gehouden dat de vereisten van artikel 6, en onder meer lid 3 ervan, | fait que les exigences de l'article 6, et notamment de son paragraphe |
een rol kunnen spelen vóór de aanhangigmaking van de zaak bij de | 3, peuvent jouer un rôle avant la saisine du juge du fond si et dans |
rechter ten gronde, indien en voor zover de initiële miskenning ervan | la mesure où leur inobservation initiale risque de compromettre |
het eerlijk karakter van het proces ernstig in het gedrang dreigt te brengen (EHRM, 24 november 1993, Imbrioscia t. Zwitserland). Overigens brengen de bijzondere opsporingsmethoden observatie en infiltratie een aantasting teweeg van het recht op privéleven of van de onschendbaarheid van de privéwoning, die beperkt moeten blijven tot wat noodzakelijk is om bepaalde vormen van zware criminaliteit te bestrijden. Eenieder die zich door een dergelijke inmenging bedreigt acht, moet desgevraagd toegang krijgen tot een rechter die vermag te oordelen over de inachtneming van de ter zake geldende wettelijke bepalingen en over de vraag of dergelijke maatregelen noodzakelijk zijn in een democratische samenleving en in een redelijke verhouding | gravement le caractère équitable du procès (CEDH, 24 novembre 1993, Imbrioscia c. Suisse). Par ailleurs, les méthodes particulières de recherche d'observation et d'infiltration portent atteinte au droit à la vie privée ou à l'inviolabilité du domicile, atteinte qui doit rester limitée à ce qui est nécessaire pour lutter contre certaines formes de criminalité grave. Toute personne qui s'estime menacée par une telle ingérence doit, si elle en fait la demande, avoir accès à un juge qui puisse statuer sur le respect des dispositions légales applicables en la matière et sur la question de savoir si de telles mesures sont nécessaires dans une société démocratique et sont raisonnablement |
staan tot de beoogde doelstelling. Niet alleen artikel 6 van het | proportionnées au but poursuivi. Non seulement l'article 6 de la |
Europees Verdrag voor de rechten van de mens, maar ook de algemene | Convention européenne des droits de l'homme, mais également les |
rechtsbeginselen van het recht op een eerlijk proces en van de rechten | principes généraux du droit à un procès équitable et des droits de la |
van verdediging moeten worden geëerbiedigd. | défense doivent être respectés. |
B.7. De wet van 16 januari 2009 beoogt in hoofdorde de gevolgen te | B.7. La loi du 16 janvier 2009 vise, en ordre principal, à remédier |
verhelpen van een divergentie in de rechtspraak met betrekking tot de | aux conséquences d'une divergence jurisprudentielle concernant la |
aanwezigheid van het openbaar ministerie tijdens de hoorzittingen van | présence du ministère public aux auditions de la chambre des mises en |
de kamer van inbeschuldigingstelling bij de controle over de | accusation lors du contrôle des méthodes particulières de recherche |
bijzondere opsporingsmethoden observatie en infiltratie met toepassing | d'observation et d'infiltration en application de l'article 235ter du |
van artikel 235ter van het Wetboek van strafvordering. | Code d'instruction criminelle. |
De divergentie had inzonderheid betrekking op de vroegere tweede en | Cette divergence portait notamment sur les alinéas 2 et 3, anciens, de |
derde leden van artikel 235ter, § 2, die bepaalden : « de kamer van | l'article 235ter, § 2, qui disposaient : « la chambre des mises en |
inbeschuldigingstelling hoort, afzonderlijk en buiten de aanwezigheid | accusation entend, séparément et en l'absence des parties, le |
van de partijen, de opmerkingen van de procureur-generaal » en « zij | procureur général en ses observations » et « elle entend de la même |
hoort, op dezelfde wijze, de burgerlijke partij en de | |
inverdenkinggestelde ». | manière la partie civile et l'inculpé ». |
In tegenstelling tot de kamers van inbeschuldigingstelling van de | Contrairement aux chambres des mises en accusation des autres |
andere rechtsgebieden, zijn die bepalingen door de kamer van | ressorts, la chambre des mises en accusation de la Cour d'appel de |
inbeschuldigingstelling van het Hof van Beroep te Gent zo begrepen dat | Gand a interprété ces dispositions en ce sens que le procureur général |
eerst de procureur-generaal in zijn vordering werd gehoord, in | était d'abord entendu en son réquisitoire, en l'absence des autres |
afwezigheid van de overige partijen, en dat vervolgens respectievelijk | parties, et qu'ensuite respectivement la partie civile et l'inculpé |
de burgerlijke partij en de inverdenkinggestelde werden gehoord, in | étaient entendus en l'absence du ministère public. |
afwezigheid van het openbaar ministerie. | |
In zijn arrest van 28 oktober 2008 (AR P.08.0706.N) heeft het Hof van | Dans son arrêt du 28 octobre 2008 (RG P.08.0706.N), la Cour de |
Cassatie geoordeeld : | cassation a jugé : |
« Artikel 235ter, § 2, tweede en derde lid, Wetboek van Strafvordering | « L'article 235ter, § 2, alinéas 2 et 3, du Code d'instruction |
[...] houdt niet in dat de procureur-generaal niet aanwezig mag zijn | criminelle [...] n'implique pas que le procureur général puisse être |
bij het horen van de burgerlijke partij of de inverdenkinggestelde. | absent lors de l'audition de la partie civile ou de l'inculpé mais, au |
Het houdt integendeel in dat wanneer de procureur-generaal niet | contraire, que l'absence du procureur général entache la procédure de |
aanwezig was, de rechtspleging van artikel 235ter Wetboek van | l'article 235ter du Code d'instruction criminelle d'une cause de |
Strafvordering door nietigheid is aangetast ». | nullité ». |
Het Hof van Beroep te Gent oordeelde bij een arrest van 6 januari 2009 | La Cour d'appel de Gand a jugé, dans un arrêt du 6 janvier 2009 |
(www.juridat.be nr. N.20090106) dat het afzonderlijk horen van het | (www.juridat.be n° N.20090106), que l'audition séparée du ministère |
openbaar ministerie en van de overige partijen tijdens de voorafgaande | public et des autres parties au cours du contrôle préalable de la |
controle van de bijzondere opsporingsmethode van observatie door de | méthode particulière de recherche d'observation par la chambre des |
kamer van inbeschuldigingstelling het recht op tegenspraak en het | mises en accusation violait le principe du contradictoire et le droit |
recht op een eerlijk proces, zoals gewaarborgd bij artikel 6 van het | à un procès équitable, tel qu'il est garanti par l'article 6 de la |
Europees Verdrag voor de rechten van de mens, schond. Het Hof van | Convention européenne des droits de l'homme. La Cour d'appel, qui se |
Beroep, dat refereert aan het arrest van het Hof van Cassatie van 14 | réfère à l'arrêt de la Cour de cassation du 14 octobre 2003 (P.03.0762 |
oktober 2003 (P.03.0762.N) (Arr. Cass., 2003, 1862), was van oordeel | N) (Pas., 2003, p. 1607), a estimé que la preuve qui était fondée sur |
dat het bewijs dat was gestoeld op die opsporingsmethode ontoelaatbaar | cette méthode de recherche était irrégulière et a déclaré l'action |
is en verklaarde de strafvordering onontvankelijk, nu het gerechtelijk | publique irrecevable, dès lors que l'information judiciaire était |
vooronderzoek in ruime mate was gebaseerd op die bijzondere | largement fondée sur ces méthodes particulières de recherche. |
opsporingsmethoden. | |
Nog andere arresten van het Hof van Beroep te Gent van diezelfde datum | D'autres arrêts de la Cour d'appel de Gand datés du même jour ont une |
hebben eenzelfde strekking. | portée équivalente. |
B.8. Het wetsvoorstel van 8 januari 2009 tot aanvulling van de | B.8. La proposition de loi du 8 janvier 2009 complétant les articles |
artikelen 189ter en 235ter van het Wetboek van strafvordering, had tot | 189ter et 235ter du Code d'instruction criminelle avait pour but de |
doel de onzekerheid met betrekking tot de procedure voor de kamer van | remédier à l'incertitude concernant la procédure à suivre devant la |
inbeschuldigingstelling bij de controle op de aanwending van | chambre des mises en accusation lors du contrôle de l'utilisation des |
bijzondere opsporingsmethoden te remediëren en de bewoordingen van de | méthodes particulières de recherche et de préciser les termes de la |
wet te verduidelijken opdat eventuele procedurefouten niet zouden | loi pour que d'éventuelles erreurs de procédure ne puissent entraîner |
leiden tot een onevenredig gevolg voor de strafvervolging (Parl. St., | des conséquences disproportionnées pour l'action publique (Doc. parl., |
Senaat, 2008-2009, nr. 4-1091/1). | Sénat, 2008-2009, n° 4-1091/1). |
Om een oplossing te bieden voor dat als acuut ervaren probleem, heeft | Afin d'apporter une solution à ce problème considéré comme aigu, le |
de wetgever ervoor geopteerd een nieuwe controle van de bijzondere | législateur a choisi de permettre un nouveau contrôle des méthodes |
opsporingsmethoden observatie en infiltratie door de kamer van | particulières de recherche d'observation et d'infiltration par la |
inbeschuldigingstelling mogelijk te maken in overeenstemming met de | chambre des mises en accusation en conformité avec l'interprétation |
interpretatie van het Hof van Cassatie in het voormelde arrest van 28 | faite par la Cour de cassation dans l'arrêt précité du 28 octobre |
oktober 2008, naast de bestaande mogelijkheid van artikel 189ter van | 2008, outre la possibilité, prévue à l'article 189ter du Code |
het Wetboek van strafvordering, op grond waarvan de vonnisgerechten, | d'instruction criminelle, en vertu duquel les juridictions de jugement |
op basis van concrete gegevens die pas aan het licht zijn gekomen na | peuvent, sur la base d'éléments concrets qui n'apparaissent qu'après |
de voorgaande controle van de kamer van inbeschuldigingstelling, een | le contrôle préalable exercé par la chambre des mises en accusation, |
bijkomende controle kunnen bevelen. | ordonner un contrôle supplémentaire. |
Daartoe maakt het bestreden artikel 2 van de wet van 16 januari 2009 | A cet effet, l'article 2 attaqué de la loi du 16 janvier 2009 permet |
bij « wettigheidsincidenten » met betrekking tot de controle op de | un contrôle, en cas d'« incidents portant sur la légalité » du |
bijzondere opsporingsmethoden observatie en infiltratie een controle | contrôle des méthodes particulières de recherche d'observation et |
mogelijk op initiatief van hetzij de feitenrechter, hetzij het Hof van | d'infiltration, à l'initiative soit du juge du fond, soit de la Cour |
Cassatie naar aanleiding van een onmiddellijk cassatieberoep tegen de | de cassation dans le cadre d'un pourvoi en cassation immédiat contre |
desbetreffende arresten van de kamer van inbeschuldigingstelling. Het | les arrêts en question de la chambre des mises en accusation. |
eveneens bestreden artikel 3 bepaalt uitdrukkelijk dat het horen van | L'article 3, également attaqué, dispose expressément que l'audition de |
de burgerlijke partij en van de inverdenkinggestelde dient te | la partie civile et celle de l'inculpé doivent avoir lieu en présence |
geschieden in aanwezigheid van het openbaar ministerie. | du ministère public. |
De minister van Justitie heeft tijdens de parlementaire voorbereiding | Au cours des travaux préparatoires, le ministre de la Justice a |
verklaard dat « een eerste stap [...] de onmiddellijke en dringende | déclaré que « la première [phase] consiste à apporter les correctifs |
correctie [is] » en dat « een tweede stap bestaat in een formeel | nécessaires de manière immédiate et urgente » et que « la deuxième |
engagement om de globale procedure te bekijken en de nodige verdere | phase consiste en un engagement formel d'examiner la procédure dans sa |
correcties verder aan te brengen » (Parl. St., Senaat, 2008-2009, nr. | globalité et d'apporter ultérieurement les autres correctifs |
4-1091/3, p. 5). | nécessaires » (Doc. parl., Sénat, 2008-2009, n° 4-1091/3, p. 5). |
B.9. De wet van 16 januari 2009 is op dezelfde dag in het Belgisch | B.9. La loi du 16 janvier 2009 a été publiée au Moniteur belge du même |
Staatsblad bekendgemaakt en is krachtens het artikel 7 ervan ook op | jour et, en vertu de son article 7, est entrée en vigueur ce même |
die dag in werking getreden. | |
Met die onmiddellijke inwerkingtreding heeft de wetgever met spoed de | jour. Par cette entrée en vigueur immédiate, le législateur a voulu |
interpretatie willen verduidelijken van artikel 235ter, § 2, van het | clarifier rapidement l'interprétation de l'article 235ter, § 2, du |
Wetboek van strafvordering, in overeenstemming met het voormelde | Code d'instruction criminelle, en conformité avec l'arrêt précité de |
arrest van het Hof van Cassatie van 28 oktober 2008. De maatregel van | la Cour de cassation du 28 octobre 2008. La mesure contenue dans |
artikel 2 van de wet van 16 januari 2009, ten aanzien van de categorie | l'article 2 de la loi du 16 janvier 2009, qui vise la catégorie des |
van personen in een strafzaak waarbij bijzondere opsporingsmethoden | personnes qui sont impliquées dans une affaire pénale dans le cadre de |
observatie en infiltratie zijn gebruikt, heeft als legitieme | laquelle des méthodes particulières de recherche d'observation et |
doelstelling rechtszekerheid te brengen en te vermijden dat een | d'infiltration ont été utilisées, a pour objectif légitime d'apporter |
andersluidende interpretatie opnieuw tot gevolg zou kunnen hebben dat | la sécurité juridique et d'éviter qu'une interprétation différente |
verdachten van zware misdrijven zouden ontsnappen aan vervolging | puisse à nouveau avoir pour effet que des inculpés de délits graves |
wegens een vormfout in de controle op de bewijsgaring in strafzaken. | échappent aux poursuites en raison d'un vice de forme lors du contrôle |
Het door de verzoekende partijen aangevoerde feit dat dit rechtsmiddel | de la manière dont les preuves sont rassemblées en matière pénale. |
zou worden gebruikt in andere gevallen dan die welke door de wetgever | Le fait, allégué par les parties requérantes, que cette voie de |
recours serait utilisée dans d'autres cas que celui qui aurait été | |
in hoofdorde zouden zijn beoogd, ontneemt de maatregel zijn | visé, en ordre principal, par le législateur ne prive pas la mesure de |
verantwoording niet. Dat gebruik is overigens veeleer van dien aard | sa justification. Cette utilisation est d'ailleurs plutôt de nature à |
dat het de waarborg van het recht van verdediging kan verhogen. | augmenter la garantie des droits de la défense. |
B.10.1. Het Hof dient nog te onderzoeken of de bestreden bepaling | B.10.1. La Cour doit encore examiner si la disposition attaquée a des |
onevenredige gevolgen teweegbrengt. | effets disproportionnés. |
De verzoekende partijen betogen dat de kracht van gewijsde en het | Les parties requérantes font valoir que la force de chose jugée et |
gezag van gewijsde van rechterlijke beslissingen worden miskend en dat | l'autorité de chose jugée de décisions de justice sont méconnues et |
afbreuk is gedaan aan het recht op een eerlijk proces gewaarborgd bij | qu'il est porté atteinte au droit à un procès équitable, consacré par |
artikel 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens. | l'article 6 de la Convention européenne des droits de l'homme. |
B.10.2. De artikelen 2 en 3 van de wet van 16 januari 2009 beogen niet | B.10.2. Les articles 2 et 3 de la loi du 16 janvier 2009 n'entendent |
afbreuk te doen aan de voormelde arresten van het Hof van Beroep te | pas porter atteinte aux arrêts précités de la Cour d'appel de Gand, |
Gent, die overigens - zoals ter zitting naar aanleiding van de | qui - comme cela a du reste déjà été exposé à l'audience dans le cadre |
vordering tot schorsing reeds is uiteengezet - niet in kracht van | de la demande de suspension - ne sont pas passés en force de chose |
gewijsde zijn gegaan, maar het voorwerp zijn geweest van voorzieningen | |
die hebben geleid tot de verbreking van die arresten en de verwijzing | jugée mais ont fait l'objet de pourvois ayant entraîné la cassation de |
van de zaken naar het Hof van Beroep te Antwerpen, onder meer bij | ces arrêts et le renvoi des affaires à la Cour d'appel d'Anvers, entre |
arrest van 3 maart 2009 (P.09.0079.N). | autres par arrêt du 3 mars 2009 (P.09.0079.N). |
De bestreden bepalingen zijn als regels van rechtspleging | Les dispositions attaquées sont, en tant que règles de procédure, |
overeenkomstig artikel 3 van het Gerechtelijk Wetboek wel van | conformément à l'article 3 du Code judiciaire, d'application immédiate |
onmiddellijke toepassing op de hangende zaken. Zij beogen niet afbreuk | aux affaires pendantes. Elles ne visent pas à porter atteinte à des |
te doen aan in kracht van gewijsde gegane arresten van de kamer van | décisions passées en force de chose jugée de la chambre des mises en |
inbeschuldigingstelling, maar voorzien in een specifiek rechtsmiddel, | accusation mais prévoient une voie de recours spécifique qui tient |
rekening houdend met de voormelde doelstelling van algemeen belang, | compte de l'objectif d'intérêt général mentionné ci-dessus, le |
waarbij de controle van het vertrouwelijk dossier naar aanleiding van | contrôle du dossier confidentiel dans le cadre de l'application des |
de toepassing van de bijzondere opsporingsmethoden observatie en | méthodes particulières de recherche d'observation et d'infiltration |
infiltratie opnieuw door dezelfde kamer van inbeschuldigingstelling | étant à nouveau effectué par la même chambre des mises en accusation. |
geschiedt. De wetgever beoogt niet de inhoudelijke controle van het | Le législateur ne vise pas à influencer le contrôle matériel du |
vertrouwelijk dossier te beïnvloeden, maar voegt enkel een hypothese | dossier confidentiel mais ajoute uniquement une hypothèse dans |
toe waarin die controle, naast de hypotheses van het oorspronkelijke | laquelle ce contrôle, outre les hypothèses de l'article 189ter, alinéa |
artikel 189ter, eerste lid, en van artikel 235quater van het Wetboek | 1er, originaire, et de l'article 235quater du Code d'instruction |
van strafvordering, alsnog kan plaatsvinden door het daartoe exclusief | criminelle, peut encore être effectué par la juridiction qui est |
bevoegde rechtscollege, in overeenstemming met de interpretatie van | exclusivement compétente à cet effet, en conformité avec |
het Hof van Cassatie, waarbij de bedoelde hoorzittingen worden | l'interprétation de la Cour de cassation selon laquelle le ministère |
gehouden in permanente aanwezigheid van het openbaar ministerie. | public est présent en permanence aux auditions en question. |
B.10.3. In hun memorie van antwoord klagen de verzoekende partijen aan | B.10.3. Dans leur mémoire en réponse, les parties requérantes |
dat er een « specifiek rechtsmiddel » wordt ingevoerd dat enkel kan | dénoncent le fait qu'il est instauré une « voie de recours spécifique |
worden aangewend voor vormfouten met betrekking tot de controle op de | », qui ne peut être utilisée que pour des vices de forme concernant le |
bijzondere opsporingsmethoden en niet voor die met betrekking tot de | contrôle des méthodes particulières de recherche et non celui des |
controle op telefoontap of op huiszoekingen. | écoutes téléphoniques ou des perquisitions. |
De specificiteit van de in B.7 en B.8 omschreven problematiek in | La spécificité de la problématique exposée en B.7 et B.8, en ce qui |
verband met de controle door de kamer van inbeschuldigingstelling van | concerne le contrôle par la chambre des mises en accusation des |
de bijzondere opsporingsmethoden observatie en infiltratie | méthodes particulières de recherche, d'observation et d'infiltration |
overeenkomstig artikel 235ter van het Wetboek van strafvordering | conformément à l'article 235ter du Code d'instruction criminelle, |
verantwoordt dat de wetgever een geëigende oplossing heeft aangenomen, | justifie que le législateur ait adopté une solution appropriée, une |
terwijl een vergelijkbare maatregel niet nodig was wat betreft de | mesure comparable n'étant pas nécessaire pour ce qui concerne le |
controle op telefoontap of huiszoekingen, nu er voor die maatregelen | contrôle des écoutes téléphoniques ou des perquisitions, ces mesures |
geen vertrouwelijk dossier is. | ne comportant pas de dossier confidentiel. |
B.10.4. Wat betreft de beweerde aantasting van het gezag van gewijsde | B.10.4. Quant à l'atteinte alléguée à l'autorité de chose jugée des |
van de arresten van de kamer van inbeschuldigingstelling, dienen zowel | arrêts de la chambre des mises en accusation, il convient de prendre |
de specifieke draagwijdte van het gezag van gewijsde in strafzaken als | en compte tant la portée spécifique de l'autorité de chose jugée en |
de bijzondere aard van de bedoelde arresten in overweging te worden genomen. | matière pénale que la nature particulière des décisions en question. |
Zonder dat het te dezen nodig is uit te maken of de voorbereidende | Sans qu'il soit nécessaire, en l'espèce, d'établir si les arrêts |
arresten van de kamer van inbeschuldigingstelling gezag van gewijsde | préparatoires de la chambre des mises en accusation ont autorité de |
hebben ten aanzien van de vonnisgerechten in strafzaken, volstaat het | chose jugée à l'égard des juridictions de jugement en matière pénale, |
vast te stellen dat de draagwijdte van die arresten niet zover gaat | il suffit de constater que la portée de ces décisions n'est pas telle |
dat deze een nieuwe controle van het vertrouwelijk dossier door | qu'elle ferait obstacle à un nouveau contrôle du dossier confidentiel |
dezelfde kamer van inbeschuldigingstelling in de weg zou staan. Die | par la même chambre des mises en accusation. Ces arrêts se limitent à |
arresten beperken zich tot een onderzoek van de wettigheid van de | un examen de la légalité des méthodes particulières de recherche |
gebruikte bijzondere opsporingsmethoden observatie en infiltratie. | d'observation et d'infiltration utilisées. Par ailleurs, comme la Cour |
Overigens, zoals het Hof reeds in B.12.3 van zijn voormeld arrest nr. | l'a déjà constaté en B.12.3 de l'arrêt n° 105/2007, précité, les |
105/2007 heeft vastgesteld, kunnen de gegevens van het vertrouwelijk | données du dossier confidentiel ne peuvent servir de preuve au |
dossier niet als bewijs worden gebruikt ten nadele van de inverdenkinggestelde. B.10.5. Ten slotte maken de verzoekende partijen niet aannemelijk dat hun recht van verdediging wordt geschonden. In zijn arrest nr. 105/2007 heeft het Hof geoordeeld dat de rechten van de verdediging niet op onevenredige wijze werden aangetast doordat de partijen afzonderlijk worden gehoord. Het recht op een eerlijk proces van de verzoekende partijen wordt niet geschonden doordat thans wordt voorzien in een mogelijkheid tot een aanvullende fase in de rechtspleging voor de kamer van inbeschuldigingstelling waarbij het openbaar ministerie permanent aanwezig is tijdens de hoorzittingen met de partijen, wat hun mogelijkheid tot tegenspraak verruimt. Als inverdenkinggestelden kunnen de verzoekende partijen er overigens enkel baat bij hebben dat naar aanleiding van een nieuwe controle onregelmatigheden zouden worden vastgesteld die leiden tot een verwijdering van nietig verklaarde stukken uit het dossier | détriment de l'inculpé. B.10.5. Enfin, les parties requérantes ne démontrent pas que leur droit de défense serait violé. Par son arrêt n° 105/2007, la Cour a jugé que les droits de la défense n'étaient pas affectés de manière disproportionnée par l'audition séparée des parties. Le droit des parties requérantes à un procès équitable n'est pas méconnu en ce qu'est prévue actuellement la possibilité d'une phase complémentaire dans la procédure devant la chambre des mises en accusation, dans laquelle le ministère public est présent en permanence lors des auditions des parties, ce qui étend la possibilité d'un débat contradictoire. En tant qu'inculpés, les parties requérantes ne peuvent par ailleurs que tirer profit de ce qu'à l'occasion d'un nouveau contrôle, des irrégularités seraient constatées, qui impliqueraient le retrait des |
overeenkomstig artikel 235bis, § 6, van het Wetboek van | pièces annulées du dossier, conformément à l'article 235bis, § 6, du |
strafvordering. Zij kunnen niet in redelijkheid staande houden dat zij | Code d'instruction criminelle. Elles ne peuvent raisonnablement |
het recht zouden hebben om de hoorzittingen in afwezigheid van het | prétendre qu'elles auraient le droit d'assister aux auditions en |
openbaar ministerie bij te wonen of dat zij erop mochten rekenen dat | l'absence du ministère public ou qu'elles pouvaient escompter échapper |
zij zouden ontsnappen aan vervolging omdat de eerder gedane controle | aux poursuites parce que le contrôle qui a été effectué s'est fait en |
in afwezigheid van het openbaar ministerie is geschied, des te minder | l'absence du ministère public, d'autant plus que les arrêts de la Cour |
daar de bovenvermelde arresten van het Hof van Beroep te Gent van 6 | d'appel de Gand du 6 janvier 2009 mentionnés plus haut, qui ont |
januari 2009, die tot zulk een resultaat hebben geleid, inmiddels door | conduit à ce résultat, ont dans l'intervalle été cassés par la Cour de |
het Hof van Cassatie zijn verbroken. | cassation. |
B.10.6. Uit wat voorafgaat, volgt dat de wetgever met artikel 2 van de | B.10.6. Il résulte de ce qui précède qu'en adoptant l'article 2 de la |
wet van 16 januari 2009 een maatregel heeft genomen die geen afbreuk | loi du 16 janvier 2009, le législateur a pris une mesure qui ne porte |
doet aan het recht op een eerlijk proces. | pas atteinte au droit à un procès équitable. |
B.11. Het eerste middel is niet gegrond. | B.11. Le premier moyen n'est pas fondé. |
Ten aanzien van het tweede middel | En ce qui concerne le second moyen |
B.12. In een tweede middel, gericht tegen artikel 3 van de wet van 16 | B.12. Dans un second moyen, dirigé contre l'article 3 de la loi du 16 |
januari 2009, voeren de verzoekende partijen de schending aan van de | janvier 2009, les parties requérantes dénoncent la violation des |
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen | articles 10 et 11 de la Constitution, combinés ou non avec les |
met de artikelen 6.1 en 14 van het Europees Verdrag voor de rechten | articles 6.1 et 14 de la Convention européenne des droits de l'homme, |
van de mens, doordat het bepaalt dat « in aanwezigheid van de | en ce qu'il dispose que sont entendus « séparément les parties civiles |
procureur-generaal, afzonderlijk de burgerlijke partijen en de | et les inculpés, en présence du procureur général ». |
inverdenkinggestelden » worden gehoord. B.13. Uit het in B.1.3 geciteerde artikel 3 van de wet van 16 januari 2009 vloeit voort dat de hoorzittingen voor de kamer van inbeschuldigingstelling naar aanleiding van de controle van het vertrouwelijk dossier overeenkomstig artikel 235ter van het Wetboek van strafvordering zo moeten worden georganiseerd dat de inverdenkinggestelde en de burgerlijke partij afzonderlijk kunnen worden gehoord doch steeds in aanwezigheid van het openbaar ministerie. B.14. De Ministerraad voert aan dat het middel niet duidelijk is. B.15.1. In zoverre het middel een discriminerende miskenning van het recht op een eerlijk proces zou aanklagen, is het niet gegrond om de in B.10 aangehaalde redenen. B.15.2. In zoverre het middel zou aanklagen dat het openbaar ministerie telkens aanwezig is wanneer de inverdenkinggestelde, respectievelijk de burgerlijke partij wordt gehoord, terwijl die partijen afzonderlijk worden gehoord zonder onderling te kunnen repliceren, volstaat het, naast wat in B.10.5 is gesteld in verband | B.13. Il découle de l'article 3 de la loi du 16 janvier 2009, cité en B.3.1, que les auditions par la chambre des mises en accusation dans le cadre du contrôle du dossier confidentiel, conformément à l'article 235ter du Code d'instruction criminelle, doivent être organisées de manière à ce que l'inculpé et la partie civile puissent être entendus séparément mais toujours en présence du ministère public. B.14. Le Conseil des ministres invoque le manque de précision du moyen. B.15.1. En ce que le moyen dénoncerait une atteinte discriminatoire au droit à un procès équitable, il n'est pas fondé pour les raisons indiquées en B.10. B.15.2. En ce que le moyen dénoncerait le fait que le ministère public est chaque fois présent lorsque l'inculpé ou la partie civile sont entendus, alors que ces parties sont entendues séparément sans pouvoir répliquer l'une à l'autre, il suffit d'observer, outre ce qui a déjà été dit en B.10.5 en ce qui concerne le caractère non contradictoire |
met het niet-contradictoir karakter van de rechtspleging voor de kamer | de la procédure devant la chambre des mises en accusation conformément |
van inbeschuldigingstelling met toepassing van artikel 235ter van het | à l'article 235ter du Code d'instruction criminelle, qu'il existe une |
Wetboek van strafvordering, op te merken dat er een zodanig | différence de nature à ce point fondamentale entre les intérêts que |
fundamenteel verschil van aard is tussen de belangen die het openbaar | défend le ministère public et ceux des parties concernées qu'il n'est |
ministerie behartigt en die van de betrokken partijen, dat het niet | pas dépourvu de justification raisonnable que le ministère public, |
van redelijke verantwoording verstoken is dat het openbaar ministerie | |
in tegenstelling tot die partijen permanent aanwezig is. | contrairement à ces parties, soit présent en permanence. |
B.15.3. Het tweede middel is niet gegrond. | B.15.3. Le second moyen n'est pas fondé. |
Om die redenen, | Par ces motifs, |
het Hof | la Cour |
verwerpt het beroep. | rejette le recours. |
Aldus uitgesproken in het Nederlands, het Frans en het Duits, | Ainsi prononcé en langue néerlandaise, en langue française et en |
overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op | langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 |
de openbare terechtzitting van 3 december 2009. | janvier 1989, à l'audience publique du 3 décembre 2009. |
De griffier, | Le greffier, |
P.-Y. Dutilleux. | P.-Y. Dutilleux. |
De voorzitter, | Le président, |
M. Bossuyt. | M. Bossuyt. |