Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 147/2009 van 30 september 2009 Rolnummer 4534 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 488bis, h ), § 2, van het Burgerlijk Wetboek, zoals vervangen bij artikel 8 van de wet van 3 mei 2003 tot wijziging va Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters P. Martens en M. Bossuyt, en de rechters(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 147/2009 van 30 september 2009 Rolnummer 4534 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 488bis, h ), § 2, van het Burgerlijk Wetboek, zoals vervangen bij artikel 8 van de wet van 3 mei 2003 tot wijziging va Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters P. Martens en M. Bossuyt, en de rechters(...) Extrait de l'arrêt n° 147/2009 du 30 septembre 2009 Numéro du rôle : 4534 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 488bis, h), § 2, du Code civil, tel qu'il a été remplacé par l'article 8 de la loi du 3 mai 2003 modifi La Cour constitutionnelle, composée des présidents P. Martens et M. Bossuyt, et des juges M. Mel(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 147/2009 van 30 september 2009 Extrait de l'arrêt n° 147/2009 du 30 septembre 2009
Rolnummer 4534 Numéro du rôle : 4534
In zake : de prejudiciële vraag over artikel 488bis, h ), § 2, van het En cause : la question préjudicielle concernant l'article 488bis, h),
Burgerlijk Wetboek, zoals vervangen bij artikel 8 van de wet van 3 mei § 2, du Code civil, tel qu'il a été remplacé par l'article 8 de la loi
2003 tot wijziging van de wetgeving betreffende de bescherming van de du 3 mai 2003 modifiant la législation relative à la protection des
goederen van personen die wegens hun lichaams- of geestestoestand biens des personnes totalement ou partiellement incapables d'en
geheel of gedeeltelijk onbekwaam zijn die te beheren, gesteld door het assumer la gestion en raison de leur état physique ou mental, posée
Hof van Beroep te Bergen. par la Cour d'appel de Mons.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters P. Martens en M. Bossuyt, en de composée des présidents P. Martens et M. Bossuyt, et des juges M.
rechters M. Melchior, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, Melchior, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P.
J.-P. Snappe, E. Derycke en J. Spreutels, bijgestaan door de griffier Snappe, E. Derycke et J. Spreutels, assistée du greffier P.-Y.
P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van rechter M. Melchior, Dutilleux, présidée par le juge M. Melchior,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question préjudicielle et procédure
Bij arrest van 14 oktober 2008 in zake M.P. tegen J.P. en anderen, Par arrêt du 14 octobre 2008 en cause de M.P. contre J.P. et autres,
waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 17 dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 17 octobre
oktober 2008, heeft het Hof van Beroep te Bergen de volgende 2008, la Cour d'appel de Mons a posé la question préjudicielle
prejudiciële vraag gesteld : suivante :
« Schendt artikel 488bis, h), § 2, van het Burgerlijk Wetboek, zoals « L'article 488bis, h), § 2, du Code civil, tel que modifié par la loi
gewijzigd bij de wet van 3 mei 2003, in zoverre het bepaalt dat de du 3 mai 2003, en ce qu'il prévoit que la personne protégée ne peut
beschermde persoon slechts geldig een uiterste wilsbeschikking kan disposer valablement par dispositions de dernières volontés qu'après
maken na machtiging, op zijn verzoek, door de vrederechter, artikel 1, autorisation par le juge de paix à sa requête, ne viole-t-il pas
eerste lid, van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees l'article 1, alinéa 1 du premier protocole additionnel à la Convention
Verdrag voor de rechten van de mens en bijgevolg de artikelen 10 en 11 européenne des Droits de l'Homme et partant, les articles 10 et 11 de
van de Grondwet ? ». la Constitution ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
B.1. Artikel 488bis, h ), § 2, van het Burgerlijk Wetboek, zoals het B.1. L'article 488bis, h), § 2, du Code civil, tel qu'il a été inséré
werd ingevoegd bij artikel 8 van de wet van 3 mei 2003 « tot wijziging par l'article 8 de la loi du 3 mai 2003 « modifiant la législation
van de wetgeving betreffende de bescherming van de goederen van relative à la protection des biens des personnes totalement ou
personen die wegens hun lichaams- of geestestoestand geheel of partiellement incapables d'en assumer la gestion en raison de leur
gedeeltelijk onbekwaam zijn die te beheren », bepaalt : état physique ou mental », dispose :
« De beschermde persoon kan slechts geldig schenken onder levenden of « La personne protégée ne peut disposer valablement par donations
een uiterste wilbeschikking maken na machtiging, op zijn verzoek, door entre vifs ou par dispositions de dernières volontés qu'après
de vrederechter. De vrederechter oordeelt over de wilsgeschiktheid van autorisation par le juge de paix à sa requête. Le juge de paix juge de
de beschermde persoon. l'aptitude de la volonté de la personne protégée.
De vrederechter mag de machtiging om te schenken weigeren indien de Le juge de paix peut refuser l'autorisation à disposer par donations
beschermde persoon of zijn onderhoudsgerechtigden door de schenking si la personne protégée ou ses créanciers d'aliments sont menacés
behoeftig dreigen te worden. d'indigence par la donation.
De bepalingen van de artikelen 1026 tot 1034 van het Gerechtelijk Les dispositions des articles 1026 à 1034 du Code judiciaire sont
Wetboek zijn van toepassing. In afwijking van artikel 1026, 5°, van d'application. Conformément à l'article 1026, 5°, du même Code, la
hetzelfde Wetboek, volstaat de handtekening van de verzoeker. signature du requérant est suffisante.
De vrederechter kan een geneesheer-deskundige aanstellen die advies Le juge de paix peut désigner un expert médical qui doit rendre son
moet uitbrengen over de gezondheidstoestand van de te beschermen [lees avis sur l'état de santé de la personne à protéger [lire : protégée].
: beschermde] persoon.
De vrederechter wint alle dienstige inlichtingen in en kan eenieder Le juge de paix rassemble toutes les informations utiles et peut
die hij geschikt acht om hem in te lichten, oproepen bij gerechtsbrief convoquer tous ceux qu'il pense pouvoir l'éclairer, par pli judiciaire
om door hem in raadkamer te worden gehoord. Hij roept in ieder geval afin de les entendre en chambre du conseil. Dans tous les cas, il
de voorlopige bewindvoerder op in geval van schenking. appelle à la cause l'administrateur provisoire en cas de donation.
De procedure van artikel 488bis, b ), § 6, is van overeenkomstige La procédure de l'article 488bis, b), § 6, est applicable par analogie
toepassing ». ».
B.2. Uit de feiten van de aan de verwijzende rechter voorgelegde zaak, B.2. Il ressort des faits de la cause soumise au juge a quo, de la
de motivering van zijn beslissing en de bewoordingen van de motivation de sa décision et des termes de la question préjudicielle
prejudiciële vraag blijkt dat het Hof wordt verzocht zich uit te que la Cour est invitée à statuer sur la compatibilité, avec les
spreken over de bestaanbaarheid met de artikelen 10 en 11 van de articles 10 et 11 de la Constitution lus en combinaison avec l'article
Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 1 van het Eerste Aanvullend 1er du Premier Protocole additionnel à la Convention européenne des
Protocol bij het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, van
artikel 488bis, h ), § 2, eerste lid, eerste zin, van het Burgerlijk droits de l'homme, de l'article 488bis, h), § 2, alinéa 1er, première
Wetboek, in zoverre het van toepassing is op het testament. phrase, du Code civil, en ce qu'il s'applique au testament.
B.3.1. Artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees B.3.1. L'article 1er du Premier Protocole additionnel à la Convention
Verdrag voor de rechten van de mens bepaalt : « Alle natuurlijke of rechtspersonen hebben recht op het ongestoord genot van hun eigendom. Niemand zal van zijn eigendom worden beroofd behalve in het algemeen belang en met inachtneming van de voorwaarden neergelegd in de wet en in de algemene beginselen van het internationaal recht. De voorgaande bepalingen zullen echter op geen enkele wijze het recht aantasten dat een Staat heeft om die wetten toe te passen welke hij noodzakelijk oordeelt om toezicht uit te oefenen op het gebruik van eigendom in overeenstemming met het algemeen belang of om de betaling van belastingen of andere heffingen en boeten te verzekeren ». B.3.2. Het recht om over zijn eigendom te beschikken vormt een européenne des droits de l'homme dispose : « Toute personne physique ou morale a droit au respect de ses biens. Nul ne peut être privé de sa propriété que pour cause d'utilité publique et dans les conditions prévues par la loi et les principes généraux du droit international. Les dispositions précédentes ne portent pas atteinte au droit que possèdent les Etats de mettre en vigueur les lois qu'ils jugent nécessaires pour réglementer l'usage des biens conformément à l'intérêt général ou pour assurer le paiement des impôts ou d'autres contributions ou des amendes ». B.3.2. Le droit de disposer de ses biens constitue un élément
fundamenteel element van het eigendomsrecht (EHRM, 13 juni 1979, fondamental du droit de propriété (CEDH, 13 juin 1979, Marckx c.
Marckx t. België, § 63). Belgique, § 63).
B.4. Artikel 488bis, h ), § 2, eerste lid, eerste zin, van het B.4. L'article 488bis, h), § 2, alinéa 1er, première phrase, du Code
Burgerlijk Wetboek verbiedt een categorie van personen om bij civil interdit à une catégorie de personnes de disposer de leurs biens
testament over hun eigendom te beschikken zonder voorafgaande par testament sans autorisation préalable d'un juge.
machtiging van een rechter.
Het vormt bijgevolg een reglementering van het gebruik van de eigendom Il constitue dès lors une réglementation de l'usage des biens au sens
in de zin van het tweede lid van artikel 1 van het Eerste Aanvullend de l'alinéa 2 de l'article 1er du Premier protocole additionnel à la
Protocol bij het Europees Verdrag voor de rechten van de mens. Convention européenne des droits de l'homme.
B.5. Er dient te worden onderzocht of de inbreuk op het eigendomsrecht B.5. Il y a lieu de vérifier si l'atteinte au droit de propriété est
in een redelijk verband van evenredigheid staat tot een doelstelling raisonnablement proportionnée à un objectif d'intérêt général.
van algemeen belang.
De in het geding zijnde bepaling zou niet voldoen aan die voorwaarde La disposition en cause ne satisferait pas à cette condition si elle
indien ze het billijke evenwicht verbreekt tussen de vereisten van het rompait le juste équilibre entre les exigences de l'intérêt général et
algemeen belang en de imperatieven van de vrijwaring van de les impératifs de la sauvegarde des droits fondamentaux de l'individu,
grondrechten van het individu door op de betrokken personen « een en faisant peser sur les personnes concernées « une charge spéciale et
bijzondere en buitensporige last » te doen wegen (EHRM, 27 november exorbitante » (CEDH, 27 novembre 2007, Hamer c. Belgique, § 77).
2007, Hamer t. België, § 77).
B.6.1. De in de in het geding zijnde bepaling beoogde beschermde B.6.1. La personne protégée visée par la disposition en cause est une
persoon is een meerderjarige « die, wegens zijn gezondheidstoestand » personne majeure « qui, en raison de son état de santé », est
wordt beschouwd als « geheel of gedeeltelijk niet in staat zijn considérée comme « totalement ou partiellement hors d'état de gérer
goederen te beheren » (artikel 488bis, a), van het Burgerlijk Wetboek) ses biens » (article 488bis, a), du Code civil), et qui, en vue de la
en die met het oog op de bescherming daarvan over een voorlopige protection de ceux-ci, est pourvue d'un administrateur provisoire dont
bewindvoerder beschikt die tot taak heeft « de goederen van de la mission est « de gérer, en bon père de famille, les biens de la
beschermde persoon als een goed huisvader te beheren of de beschermde personne protégée, ou d'assister la personne protégée dans cette
persoon in dat beheer bij te staan » (artikel 488bis, f), § 1, eerste gestion » (article 488bis, f), § 1er, alinéa 1er, du Code civil).
lid, van het Burgerlijk Wetboek).
Een testament is een akte waarbij een persoon om niet over zijn Un testament est un acte par lequel une personne dispose de ses biens
goederen beschikt (artikel 893 van het Burgerlijk Wetboek). Het gaat à titre gratuit (article 893 du Code civil). Il s'agit d'un « acte par
om een « akte waarbij de erflater, voor de tijd dat hij niet meer in lequel le testateur dispose, pour le temps où il n'existera plus, de
leven zal zijn, over het geheel of een deel van zijn goederen beschikt, en die hij kan herroepen » (artikel 895 van het Burgerlijk Wetboek). De in het geding zijnde bepaling, die tot doel heeft een persoon die zich in een zwakke positie bevindt te beschermen, beoogt een doelstelling van algemeen belang. B.6.2. De in het geding zijnde bepaling verbiedt de erin beoogde personen niet over hun goederen te beschikken bij testament, maar zij maakt de geldigheid van die akte afhankelijk van het verkrijgen van een voorafgaande machtiging van de vrederechter. De aanvraag tot machtiging wordt neergelegd of toegezonden aan de griffie in de vorm van een eenzijdig verzoekschrift dat niet moet tout ou partie de ses biens, et qu'il peut révoquer » (article 895 du Code civil). La disposition en cause, qui a pour objectif de protéger une personne qui se trouve dans une situation de faiblesse, relève de l'intérêt général. B.6.2. La disposition en cause n'interdit pas aux personnes qu'elle vise de disposer de leurs biens par testament, mais elle subordonne la validité de cet acte à l'obtention d'une autorisation préalable du juge de paix. La demande d'autorisation est déposée ou adressée au greffe sous la forme d'une requête unilatérale qui ne doit pas être signée par un
worden ondertekend door een advocaat (artikel 488bis, h ), § 2, derde avocat (article 488bis, h), § 2, alinéa 3, du Code civil combiné avec
lid, van het Burgerlijk Wetboek in combinatie met artikel 1027 van het l'article 1027 du Code judiciaire). La procédure d'autorisation n'est
Gerechtelijk Wetboek). De machtigingsprocedure is niet openbaar
(artikel 488bis, h ), § 2, derde lid, eerste zin, van het Burgerlijk pas publique (article 488bis, h), § 2, alinéa 3, première phrase, du
Wetboek in combinatie met de artikelen 1028 en 1029, eerste lid, van Code civil combiné avec les articles 1028 et 1029, alinéa 1er, du Code
het Gerechtelijk Wetboek; artikel 488bis, h ), § 2, vijfde lid, eerste judiciaire; article 488bis, h), § 2, alinéa 5, première phrase, du
zin, van het Burgerlijk Wetboek) en de machtigingsbeschikking is in Code civil) et l'ordonnance d'autorisation est, en principe,
principe uitvoerbaar bij voorraad (artikel 1029, tweede lid, van het exécutoire par provision (article 1029, alinéa 2, du Code judiciaire).
Gerechtelijk Wetboek).
De vrederechter kan de machtiging om te testeren enkel weigeren indien Le juge de paix ne peut refuser l'autorisation de tester que si la
de beschermde persoon niet over de vereiste « wilsgeschiktheid » personne protégée ne dispose pas de l'« aptitude de la volonté »
beschikt, dit wil zeggen een « geschiktheid om een geldige rechtswil requise, c'est-à-dire une « aptitude à émettre une volonté juridique
[...] te vormen, te beoordelen in het licht van de geestvermogens » valable [...], à apprécier à la lumière des facultés mentales » (Doc.
(Parl. St., Senaat, 2002-2003, nr. 2-1087/6, p. 11). parl., Sénat, 2002-2003, n° 2-1087/6, p. 11).
Hij doet uitspraak op grond van een recente « omstandige geneeskundige Il statue sur la base d'un « certificat médical circonstancié »
verklaring », opgesteld door een onafhankelijke geneesheer, en die récent, établi par un médecin indépendant, et qui doit être produit
moet worden voorgelegd door de beschermde persoon die de machtiging par la personne protégée qui demande l'autorisation de tester (article
vraagt om te testeren (artikel 488bis, h ), § 2, zesde lid, in
combinatie met artikel 488bis, b ), § 6, van het Burgerlijk Wetboek) 488bis, h), § 2, alinéa 6, combiné avec l'article 488bis, b), § 6, du
en na alle dienstige inlichtingen te hebben ingewonnen (artikel Code civil) et après avoir rassemblé toutes les informations utiles
488bis, h ), § 2, vijfde lid, van het Burgerlijk Wetboek). Hij kan (article 488bis, h), § 2, alinéa 5, du Code civil). Il peut, en outre,
bovendien het advies vragen van een geneesheer-deskundige over de demander l'avis d'un expert médical sur l'état de santé de la personne
gezondheidstoestand van de beschermde persoon en al diegenen horen protégée et entendre tous ceux qui, selon lui, peuvent l'éclairer
die, volgens hem, hem kunnen inlichten (artikel 488bis, h ), § 2, (article 488bis, h), § 2, alinéas 4 et 5, du Code civil).
vierde en vijfde lid, van het Burgerlijk Wetboek). B.7. Par conséquent, la mesure en cause est raisonnablement
B.7. Bijgevolg staat de in het geding zijnde maatregel in een redelijk
verband van evenredigheid tot de nagestreefde doelstelling. proportionnée à l'objectif poursuivi.
De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. La question préjudicielle appelle une réponse négative.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
In zoverre artikel 488bis, h ), § 2, eerste lid, eerste zin, van het En ce qu'il s'applique au testament, l'article 488bis, h), § 2, alinéa
Burgerlijk Wetboek van toepassing is op het testament, schendt het
niet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in samenhang gelezen met 1er, première phrase, du Code civil ne viole pas les articles 10 et 11
artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag de la Constitution lus en combinaison avec l'article 1er du Premier
voor de rechten van de mens. Protocole additionnel à la Convention européenne des droits de
Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig l'homme. Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, à
terechtzitting van 30 september 2009. l'audience publique du 30 septembre 2009.
De griffier, Le greffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
De wnd. voorzitter, Le président f.f.,
M. Melchior. M. Melchior.
^