Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 109/2005 van 22 juni 2005 Rolnummer 3089 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 65 van het Strafwetboek en artikel 21 van de voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering, gesteld door de Corre Het Arbitragehof, samengesteld uit voorzitter A. Arts, rechter P. Martens, waarnemend voorzitter(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 109/2005 van 22 juni 2005 Rolnummer 3089 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 65 van het Strafwetboek en artikel 21 van de voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering, gesteld door de Corre Het Arbitragehof, samengesteld uit voorzitter A. Arts, rechter P. Martens, waarnemend voorzitter(...) Extrait de l'arrêt n° 109/2005 du 22 juin 2005 Numéro du rôle : 3089 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 65 du Code pénal et à l'article 21 du titre préliminaire du Code de procédure pénale, posée par le Tribunal corr La Cour d'arbitrage, composée du président A. Arts, du juge P. Martens, faisant fonction de prés(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Uittreksel uit arrest nr. 109/2005 van 22 juni 2005 Extrait de l'arrêt n° 109/2005 du 22 juin 2005
Rolnummer 3089 Numéro du rôle : 3089
In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 65 van het En cause : la question préjudicielle relative à l'article 65 du Code
Strafwetboek en artikel 21 van de voorafgaande titel van het Wetboek pénal et à l'article 21 du titre préliminaire du Code de procédure
van Strafvordering, gesteld door de Correctionele Rechtbank te Brugge. pénale, posée par le Tribunal correctionnel de Bruges.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit voorzitter A. Arts, rechter P. Martens, waarnemend composée du président A. Arts, du juge P. Martens, faisant fonction de
voorzitter, en de rechters R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. président, et des juges R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L.
Lavrysen en J. Spreutels, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, Lavrysen et J. Spreutels, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux,
onder voorzitterschap van voorzitter A. Arts, présidée par le président A. Arts,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question et procédure
Bij vonnis van 13 september 2004 in zake het openbaar ministerie en Par jugement du 13 septembre 2004 en cause du ministère public et de
M.L. en anderen tegen L. D.B. en de v.z.w. Huize Tordale, waarvan de M.L. et autres contre L.D. B. et l'a.s.b.l. Huize Tordale, dont
expeditie ter griffie van het Arbitragehof is ingekomen op 30 l'expédition est parvenue au greffe de la Cour d'arbitrage le 30
september 2004, heeft de Correctionele Rechtbank te Brugge de volgende septembre 2004, le Tribunal correctionnel de Bruges a posé la question
prejudiciële vraag gesteld : préjudicielle suivante :
« Schenden de artikelen 65 van het strafwetboek en 21 van de « Les articles 65 du Code pénal et 21 du titre préliminaire du Code de
voorafgaandelijke titel van het Wetboek van strafvordering het procédure pénale violent-ils le principe fondamental de la sécurité
grondbeginsel van de rechtszekerheid en het legaliteitsbeginsel, en juridique et le principe de légalité et, partant, les articles 12,
mitsdien de artikelen 12, tweede lid, en 14 van de Grondwet, in alinéa 2, et 14 de la Constitution, en corrélation avec l'article 7 du
samenhang met artikel 7 van het BUPO-verdrag [lees : Europees Verdrag Pacte international relatif aux droits civils et politiques [lire : de
la Convention européenne des droits de l'homme] et avec les articles
voor de Rechten van de Mens] en de artikelen 33, 108 en 159 van de 33, 108 et 159 de la Constitution, s'ils sont interprétés en ce sens
Grondwet, aldus geïnterpreteerd dat, wanneer de rechter oordeelt dat que, lorsque le juge décide que plusieurs infractions constituent une
verscheidene misdrijven een collectief misdrijf uitmaken, alsdan de infraction collective, la prescription ne commence à courir qu'à
verjaring eerst begint te lopen vanaf het laatste feit dat volgens de compter du dernier fait qui, selon le juge, a été commis avec la même
feitenrechter met datzelfde opzet is gepleegd en mits er tussen geen intention, pour autant qu'entre aucun des faits le délai de
van de feiten een volledige verjaringstermijn is verlopen ? ». prescription ne se soit totalement écoulé ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
B.1.1. Artikel 65 van het Strafwetboek bepaalt : « Wanneer een zelfde feit verscheidene misdrijven oplevert of wanneer verschillende misdrijven die de opeenvolgende en voortgezette uitvoering zijn van een zelfde misdadig opzet, gelijktijdig worden voorgelegd aan eenzelfde feitenrechter, wordt alleen de zwaarste straf uitgesproken. Wanneer de feitenrechter vaststelt dat misdrijven die reeds het voorwerp waren van een in kracht van gewijsde gegane beslissing en andere feiten die bij hem aanhangig zijn en die, in de veronderstelling dat zij bewezen zouden zijn, aan die beslissing voorafgaan en samen met de eerste misdrijven de opeenvolgende en voortgezette uitvoering zijn van een zelfde misdadig opzet, houdt hij bij de straftoemeting rekening met de reeds uitgesproken straffen. Indien deze hem voor een juiste bestraffing van al de misdrijven voldoende lijken, spreekt hij zich uit over de schuldvraag en verwijst B.1.1. L'article 65 du Code pénal énonce : « Lorsqu'un même fait constitue plusieurs infractions ou lorsque différentes infractions soumises simultanément au même juge du fond constituent la manifestation successive et continue de la même intention délictueuse, la peine la plus forte sera seule prononcée. Lorsque le juge du fond constate que des infractions ayant antérieurement fait l'objet d'une décision définitive et d'autres faits dont il est saisi et qui, à les supposer établis, sont antérieurs à ladite décision et constituent avec les premières la manifestation successive et continue de la même intention délictueuse, il tient compte, pour la fixation de la peine, des peines déjà prononcées. Si celles-ci lui paraissent suffire à une juste répression de l'ensemble des infractions, il se prononce sur la culpabilité et
hij in zijn beslissing naar de reeds uitgesproken straffen. Het geheel renvoie dans sa décision aux peines déjà prononcées. Le total des
van de straffen uitgesproken met toepassing van dit artikel mag het peines prononcées en application de cet article ne peut excéder le
maximum van de zwaarste straf niet te boven gaan ». maximum de la peine la plus forte ».
B.1.2. Artikel 21 van de voorafgaande titel van het Wetboek van B.1.2. L'article 21 du titre préliminaire du Code de procédure pénale
Strafvordering bepaalt : énonce :
« Behoudens wat de misdrijven betreft omschreven in de artikelen « Sauf en ce qui concerne les infractions définies dans les articles
136bis, 136ter en 136quater van het Strafwetboek, verjaart de 136bis, 136ter et 136quater du Code pénal, l'action publique sera
strafvordering door verloop van tien jaren, vijf jaren of zes maanden, te rekenen van de dag waarop het misdrijf is gepleegd, naar gelang dit misdrijf een misdaad, een wanbedrijf of een overtreding is. Nochtans is de termijn vijftien jaar ingeval dit misdrijf een misdaad is die niet in een wanbedrijf kan worden omgezet met toepassing van artikel 2 van de wet van 4 oktober 1867 op de verzachtende omstandigheden. Anderzijds is de termijn een jaar ingeval een wanbedrijf wordt omgezet in een overtreding ». B.2.1. Wanneer verschillende misdrijven de opeenvolgende en voortgezette uitvoering zijn van eenzelfde misdadig opzet, kan prescrite après dix ans, cinq ans ou six mois à compter du jour où l'infraction a été commise, selon que cette infraction constitue un crime, un délit ou une contravention. Le délai sera cependant de quinze ans si cette infraction est un crime qui ne peut être correctionnalisé en application de l'article 2 de la loi du 4 octobre 1867 sur les circonstances atténuantes. Par ailleurs, le délai sera d'un an en cas de contraventionnalisation d'un délit ».
overeenkomstig artikel 65 van het Strafwetboek alleen de zwaarste B.2.1. Lorsque, conformément à l'article 65 du Code pénal, différentes
straf worden uitgesproken. Er is sprake van eenheid van misdadig opzet infractions constituent la manifestation successive et continue de la
même intention délictueuse, la peine la plus forte sera seule
van de beklaagde wanneer de hem ten laste gelegde misdrijven verbonden prononcée. Il est question d'unité d'intention délictueuse dans le
chef du prévenu lorsque les infractions qui lui sont imputées sont
zijn door een eenheid van doel en verwezenlijking, en in die zin één liées par une unité d'intention et de réalisation et forment, en ce
enkel feit, namelijk een complexe gedraging opleveren. De sens, un seul fait, à savoir un comportement complexe. Le juge du fond
feitenrechter oordeelt onaantastbaar of dat het geval is. décide souverainement si tel est le cas.
B.2.2. Overeenkomstig artikel 21 van de voorafgaande titel van het B.2.2. Conformément à l'article 21 du titre préliminaire du Code de
Wetboek van Strafvordering neemt de verjaringstermijn in beginsel een aanvang op het ogenblik dat het misdrijf is gepleegd. Volgens de rechtspraak begint bij feiten gepleegd met eenheid van opzet de verjaring te lopen op het ogenblik van het laatste feit. B.2.3. Voor de verwijzende rechter voert de beklaagde aan dat aldus de verjaring bij een voortgezet misdrijf, zowel op strafrechtelijk als op burgerlijk vlak, niet door de wet wordt bepaald, maar wel door het oordeel van de rechter, die moet uitmaken welke feiten een voortgezet misdrijf uitmaken en op welke datum het misdrijf afloopt, wat strijdig zou zijn met het rechtszekerheidsbeginsel en met het legaliteitsbeginsel in strafzaken. procédure pénale, le délai de prescription prend en principe cours à compter du jour où l'infraction a été commise. Selon la jurisprudence, si les faits ont été commis par unité d'intention, la prescription court à partir du dernier fait. B.2.3. Devant le juge a quo, le prévenu fait valoir qu'en cas de délit continué, la prescription, tant sur le plan pénal que sur le plan civil, n'est donc pas déterminée par la loi, mais par l'appréciation du juge qui doit décider quels faits constituent une infraction continuée et à quelle date l'infraction prend fin, ce qui serait contraire au principe de la sécurité juridique et au principe de légalité en matière pénale.
B.3.1. Artikel 12 van de Grondwet bepaalt : B.3.1. L'article 12 de la Constitution énonce :
« De vrijheid van de persoon is gewaarborgd. « La liberté individuelle est garantie.
Niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen die de wet bepaalt en Nul ne peut être poursuivi que dans les cas prévus par la loi, et dans
in de vorm die zij voorschrijft. la forme qu'elle prescrit.
[...] ». [...] ».
B.3.2. Artikel 14 van de Grondwet bepaalt : B.3.2. L'article 14 de la Constitution énonce :
« Geen straf kan worden ingevoerd of toegepast dan krachtens de wet ». « Nulle peine ne peut être établie ni appliquée qu'en vertu de la loi ».
B.3.3. Artikel 7.1 van Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens B.3.3. L'article 7.1 de la Convention européenne des droits de l'homme
bepaalt : dispose :
« Niemand kan worden veroordeeld wegens een handelen of nalaten, dat « Nul ne peut être condamné pour une action ou une omission qui, au
geen strafbaar feit naar nationaal of internationaal recht uitmaakte moment où elle a été commise, ne constituait pas une infraction
ten tijde van het handelen of nalaten geschiedde. Evenmin zal een d'après le droit national ou international. De même il n'est infligé
zwaardere straf worden opgelegd dan die welke ten tijde van het begaan aucune peine plus forte que celle qui était applicable au moment où
van het strafbaar feit van toepassing was ». l'infraction a été commise ».
B.4.1. Op grond van artikel 1, 2°, van de bijzondere wet van 6 januari B.4.1. En vertu de l'article 1er, 2°, de la loi spéciale du 6 janvier
1989 op het Arbitragehof, gewijzigd bij de bijzondere wet van 9 maart 1989 sur la Cour d'arbitrage, modifié par la loi spéciale du 9 mars
2003, is het Hof bevoegd om wetsnormen te toetsen aan de artikelen van 2003, la Cour est compétente pour contrôler des normes législatives au
regard des articles du titre II « Des Belges et de leurs droits » et
titel II « De Belgen en hun rechten » en de artikelen 170, 172 en 191 des articles 170, 172 et 191 de la Constitution.
van de Grondwet. B.4.2. Wanneer evenwel een verdragsbepaling die België bindt, een B.4.2. Lorsqu'une disposition conventionnelle liant la Belgique a une
draagwijdte heeft die analoog is met die van een of meer van de portée analogue à une ou plusieurs des dispositions constitutionnelles
voormelde grondwetsbepalingen, vormen de waarborgen vervat in die précitées, les garanties consacrées par cette disposition
verdragsbepaling een onlosmakelijk geheel met de waarborgen die in de conventionnelle constituent toutefois un ensemble indissociable avec
betrokken grondwetsbepalingen zijn opgenomen. les garanties inscrites dans les dispositions constitutionnelles en
Daaruit volgt dat, wanneer een schending wordt aangevoerd van een cause. Il s'ensuit que, lorsqu'est alléguée la violation d'une disposition du
bepaling van titel II of van de artikelen 170, 172 of 191 van de titre II ou des articles 170, 172 ou 191 de la Constitution, la Cour
Grondwet, het Hof, bij zijn onderzoek, rekening houdt met tient compte, dans son examen, des dispositions de droit international
internationaalrechtelijke bepalingen die analoge rechten of vrijheden qui garantissent des droits ou libertés analogues.
waarborgen. B.5.1. Door aan de wetgevende macht de bevoegdheid te verlenen, B.5.1. En attribuant au pouvoir législatif la compétence, d'une part,
enerzijds, om te bepalen in welke gevallen en in welke vorm de déterminer dans quels cas et sous quelle forme des poursuites
strafvervolging mogelijk is en, anderzijds, om een wet aan te nemen op pénales sont possibles et, d'autre part, d'adopter la loi en vertu de
grond waarvan een straf kan worden ingevoerd en toegepast, waarborgen laquelle une peine peut être établie et appliquée, les articles 12,
de artikelen 12, tweede lid, en 14 van de Grondwet aan elke burger dat alinéa 2, et 14 de la Constitution garantissent à tout citoyen
geen enkele gedraging strafbaar zal worden gesteld en geen enkele qu'aucun comportement ne sera punissable et qu'aucune peine ne sera
straf zal worden opgelegd dan krachtens regels aangenomen door een infligée qu'en vertu de règles adoptées par une assemblée délibérante,
democratisch verkozen beraadslagende vergadering. démocratiquement élue.
B.5.2. Uit de artikelen 12 en 14 van de Grondwet, alsmede uit artikel B.5.2. Il découle également des articles 12 et 14 de la Constitution,
7 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en uit het ainsi que de l'article 7 de la Convention européenne des droits de
rechtszekerheidsbeginsel vloeit ook voort dat de strafwet moet worden l'homme et du principe de la sécurité juridique que la loi pénale doit
geformuleerd in bewoordingen op grond waarvan eenieder, op het être formulée en des termes qui permettent à chacun de savoir, au
ogenblik waarop hij een gedrag aanneemt, kan weten of dat gedrag al
dan niet strafbaar is. Ze vereisen dat de wetgever in voldoende moment où il adopte un comportement, si celui-ci est ou non
nauwkeurige, duidelijke en rechtszekerheid biedende bewoordingen punissable. Ils exigent que le législateur indique, en des termes
bepaalt welke feiten strafbaar worden gesteld, zodat, enerzijds, suffisamment précis, clairs et offrant la sécurité juridique, quels
degene die de feiten begaat, vooraf op afdoende wijze kan inschatten faits sont sanctionnés afin, d'une part, que celui qui commet les
wat het strafrechtelijk gevolg van zijn daden kan zijn en, anderzijds, faits puisse évaluer préalablement, de manière satisfaisante, quelle
aan de rechter geen al te grote beoordelingsbevoegdheid wordt gelaten. sera la conséquence pénale de ses actes et afin, d'autre part, que ne
De beginselen van wettigheid en voorspelbaarheid zijn van toepassing soit pas laissé au juge un trop grand pouvoir d'appréciation. Les
op de hele strafrechtspleging, met inbegrip van de stadia van het principes de légalité et de prévisibilité sont applicables à
opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek. l'ensemble de la procédure pénale, en ce compris les stades de
l'information et de l'instruction.
B.6.1. Het voortgezette misdrijf bestaat erin dat een reeks misdrijven B.6.1. Le délit continué implique que plusieurs infractions qui
die elk afzonderlijk strafbaar zouden zijn, door de eenheid van opzet seraient punissables distinctement sont considérées, en raison de
waarmee zij zijn gepleegd, als één complexe gedraging worden l'unité d'intention, comme constituant un seul comportement complexe,
beschouwd, strafbaar met één straf. puni d'une seule peine.
B.6.2. Het feit dat de strafrechter moet oordelen of er eenheid van B.6.2. Le fait que le juge répressif doive décider s'il y a unité
opzet is en op welke datum het laatste feit werd gepleegd, belet niet d'intention et à quelle date le dernier fait a été commis n'empêche
dat elk afzonderlijk misdrijf - en dus ook het zwaarste misdrijf dat pas que chaque infraction distincte - et donc également l'infraction
uiteindelijk de straf zal bepalen - moet voldoen aan de vereisten la plus grave qui déterminera finalement la peine - doive satisfaire
gesteld door het legaliteitsbeginsel in strafzaken. aux exigences du principe de légalité en matière pénale.
De rechtspraak die artikel 65 van het Strafwetboek en artikel 21 van La jurisprudence qui interprète l'article 65 du Code pénal et
de voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering zo l'article 21 du titre préliminaire du Code de procédure pénale en ce
interpreteert dat bij voortgezette misdrijven de verjaring begint te sens qu'en cas de délit continué, la prescription court à partir du
lopen op het ogenblik van het laatste feit, wijzigt in geen enkel dernier fait, ne modifie en rien la définition des diverses
opzicht de definitie van de verschillende samenstellende misdrijven en infractions et elle n'empêche pas les personnes intéressées d'évaluer
verhindert evenmin de betrokken personen de strafrechtelijke gevolgen van hun handelwijze in te schatten. Elke persoon weet dat hij kan worden vervolgd en veroordeeld indien zijn gedraging samenvalt met de constitutieve elementen van een misdrijf dat door een strafwet wordt bestraft. B.7.1. Volgens de rechtspraak inzake de verjaring bij een voortgezet misdrijf, onderzoekt de rechter voor elk feit, gelet op zijn eigen verjaringstermijn, of de strafvordering niet reeds vervallen was op het ogenblik dat het volgende feit werd gepleegd. Zodra de strafvordering voor een bepaald feit door verjaring is vervallen, kan deze niet herleven doordat nadien nieuwe strafbare feiten worden gepleegd. Indien de samenstellende misdrijven van verschillende aard zijn en aan les conséquences pénales de leur comportement. Toute personne sait qu'elle pourra être poursuivie et condamnée si elle a eu un comportement qui correspond aux éléments constitutifs d'une infraction réprimée par une loi pénale. B.7.1. Selon la jurisprudence relative à la prescription en cas de délit continué, le juge examine pour chaque fait, eu égard à son propre délai de prescription, si l'action publique n'était pas déjà prescrite au moment où le fait suivant a été commis. A partir du moment où l'action publique pour un fait déterminé est prescrite, elle ne peut revivre du fait que de nouveaux faits punissables ont par la suite été commis. Si les diverses infractions sont d'une nature différente et sont
de verschillende verjaringstermijn onderworpen zijn, blijft de soumises à des délais de prescription distincts, la prescription de
verjaring van elk strafbaar feit onderworpen aan die termijn die chaque fait délictueux reste soumise au délai qui lui est applicable,
daarop van toepassing is, ook al beginnen de termijnen te lopen op het même si les délais commencent à courir à partir du dernier fait.
ogenblik van het laatste feit.
B.7.2. De verjaring van de strafvordering steunt op overwegingen van B.7.2. La prescription de l'action publique repose sur des
algemeen belang. De onvoorspelbaarheid die te maken heeft met het feit considérations d'intérêt général. L'imprévisibilité qui tient au fait
dat een misdrijf dat strafbaar was op het ogenblik dat het werd qu'une infraction qui était punissable au moment où elle a été commise
begaan, nog met dezelfde straf zou kunnen worden gestraft na het pourrait encore être sanctionnée de la même peine après l'échéance du
verstrijken van de verwachte termijn van verjaring, doordat het délai de prescription escompté, parce que l'infraction s'inscrit dans
misdrijf deel uitmaakt van een reeks strafbare gedragingen die ten le cadre d'une série de comportements délictueux qui, par suite de
gevolge van de eenheid van opzet als één voortgezet misdrijf worden l'unité d'intention, sont considérés comme un seul délit continué,
beschouwd, is niet van die aard dat daarmee afbreuk wordt gedaan aan n'est pas de nature à porter atteinte aux articles 12 et 14 de la
de artikelen 12 en 14 van de Grondwet, noch aan artikel 7 van het Constitution ou à l'article 7 de la Convention européenne des droits
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. de l'homme.
B.8. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. B.8. La question préjudicielle appelle une réponse négative.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
Artikel 65 van het Strafwetboek en artikel 21 van de voorafgaande L'article 65 du Code pénal et l'article 21 du titre préliminaire du
titel van het Wetboek van Strafvordering, aldus geïnterpreteerd dat Code de procédure pénale, interprétés en ce sens qu'en cas de délit
bij een voortgezet misdrijf de verjaring begint te lopen op het continué, la prescription court à partir du dernier fait qui a été
ogenblik van het laatste feit dat met eenzelfde misdadig opzet is commis avec la même intention délictueuse et pour autant que le délai
gepleegd en mits tussen geen van de feiten de verjaringstermijn is de prescription ne soit écoulé entre aucun des faits, ne violent pas
verlopen, schendt niet de artikelen 12, tweede lid, en 14 van de les articles 12, alinéa 2, et 14 de la Constitution, lus en
Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 7 van het Europees Verdrag combinaison avec l'article 7 de la Convention européenne des droits de
voor de Rechten van de Mens. l'homme.
Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 22 juni 2005. la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 22 juin 2005.
De griffier, Le greffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
De voorzitter, Le président,
A. Arts. A. Arts.
^