← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 4/2004 van 14 januari 2004 Rolnummer 2587 In zake : het
beroep tot vernietiging van de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie, ingesteld door de v.z.w.
Jurileven en de v.z.w. Pro Vita. Het Arbitragehof, I.
Onderwerp van het beroep en rechtspleging Bij verzoe"
| Uittreksel uit arrest nr. 4/2004 van 14 januari 2004 Rolnummer 2587 In zake : het beroep tot vernietiging van de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie, ingesteld door de v.z.w. Jurileven en de v.z.w. Pro Vita. Het Arbitragehof, I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging Bij verzoe | Extrait de l'arrêt n° 4/2004 du 14 janvier 2004 Numéro du rôle : 2587 En cause : le recours en annulation de la loi du 28 mai 2002 relative à l'euthanasie, introduit par l'a.s.b.l. Jurivie et l'a.s.b.l. Pro Vita. La Cour d'arbitrage, après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet du recours et procédure Par requêt(...) |
|---|---|
| ARBITRAGEHOF | COUR D'ARBITRAGE |
| Uittreksel uit arrest nr. 4/2004 van 14 januari 2004 | Extrait de l'arrêt n° 4/2004 du 14 janvier 2004 |
| Rolnummer 2587 | Numéro du rôle : 2587 |
| In zake : het beroep tot vernietiging van de wet van 28 mei 2002 | En cause : le recours en annulation de la loi du 28 mai 2002 relative |
| betreffende de euthanasie, ingesteld door de v.z.w. Jurileven en de | à l'euthanasie, introduit par l'a.s.b.l. Jurivie et l'a.s.b.l. Pro |
| v.z.w. Pro Vita. | Vita. |
| Het Arbitragehof, | La Cour d'arbitrage, |
| samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters | composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. |
| L. François, P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. | François, P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. |
| Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman en E. Derycke, | Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman et E. Derycke, assistée |
| bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior, | du greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, |
| wijst na beraad het volgende arrest : | après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : |
| I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging | I. Objet du recours et procédure |
| Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 20 december | Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 20 |
| 2002 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 23 | décembre 2002 et parvenue au greffe le 23 décembre 2002, l'a.s.b.l. |
| december 2002, hebben de v.z.w. Jurileven, met maatschappelijke zetel | |
| te 1050 Brussel, Buyllaan 40, en de v.z.w. Pro Vita, met | Jurivie, dont le siège social est établi à 1050 Bruxelles, avenue Buyl |
| maatschappelijke zetel te 1050 Brussel, Troonstraat 89, beroep tot | 40, et l'a.s.b.l. Pro Vita, dont le siège social est établi à 1050 |
| Bruxelles, rue du Trône 89, ont introduit un recours en annulation de | |
| vernietiging ingesteld van de wet van 28 mei 2002 betreffende de | la loi du 28 mai 2002 relative à l'euthanasie (publiée au Moniteur |
| euthanasie (bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 22 juni | belge du 22 juin 2002). |
| 2002). De vordering tot schorsing van dezelfde wettelijke bepalingen, | La demande de suspension des mêmes dispositions légales, introduite |
| ingediend door dezelfde verzoekende partijen, is verworpen bij het | par les mêmes parties requérantes, a été rejetée par l'arrêt no |
| arrest nr. 43/2003 van 9 april 2003, bekendgemaakt in het Belgisch | 43/2003 du 9 avril 2003, publié au Moniteur belge du 28 juillet 2003. |
| Staatsblad van 28 juli 2003. | |
| (...) | (...) |
| II. In rechte | II. En droit |
| (...) | (...) |
| Ten aanzien van het onderwerp van het beroep | Quant à l'objet du recours |
| B.1. De verzoekende partijen vorderen de vernietiging van de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie. | B.1. Les requérantes demandent l'annulation de la loi du 28 mai 2002 relative à l'euthanasie. |
| Artikel 2 van die wet definieert euthanasie als het opzettelijk | L'article 2 de cette loi définit l'euthanasie comme étant l'acte, |
| levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene, op diens | pratiqué par un tiers, qui met intentionnellement fin à la vie d'une |
| verzoek. | personne à la demande de celle-ci. |
| De artikelen 3 en 4, waarnaar de verzoekende partijen verwijzen die | Les articles 3 et 4, auxquels les requérantes se réfèrent en soutenant |
| daarbij betogen dat de wet op onherstelbare wijze afbreuk doet aan het | que la loi porte une atteinte irrémédiable au droit à la vie, |
| recht op leven, bepalen : | disposent : |
| « HOOFDSTUK II. - Voorwaarden en procedure | « CHAPITRE II. - Des conditions et de la procédure |
Art. 3.§ 1. De arts die euthanasie toepast, pleegt geen misdrijf |
Art. 3.§ 1er. Le médecin qui pratique une euthanasie ne commet pas |
| wanneer hij er zich van verzekerd heeft dat : - de patiënt een meerderjarige of een ontvoogde minderjarige is die handelingsbekwaam en bewust is op het ogenblik van zijn verzoek; - het verzoek vrijwillig, overwogen en herhaald is, en niet tot stand gekomen is als gevolg van enige externe druk; - de patiënt zich in een medisch uitzichtloze toestand bevindt van aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd kan worden, en dat het gevolg is van een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening; en hij de in deze wet voorgeschreven voorwaarden en procedures heeft nageleefd. § 2. Onverminderd bijkomende voorwaarden die de arts aan zijn ingrijpen wenst te verbinden, moet hij vooraf en in alle gevallen : 1o de patiënt inlichten over zijn gezondheidstoestand en zijn levensverwachting, met de patiënt overleg plegen over zijn verzoek tot euthanasie en met hem de eventueel nog resterende therapeutische mogelijkheden, evenals die van de palliatieve zorg, en hun gevolgen bespreken. Hij moet met de patiënt tot de overtuiging komen dat er voor de situatie waarin deze zich bevindt geen redelijke andere oplossing is en dat het verzoek van de patiënt berust op volledige vrijwilligheid; 2o zich verzekeren van het aanhoudend fysiek of psychisch lijden van de patiënt en van het duurzaam karakter van zijn verzoek. Daartoe voert hij met de patiënt meerdere gesprekken die, rekening houdend met de ontwikkeling van de gezondheidstoestand van de patiënt, over een redelijke periode worden gespreid; 3o een andere arts raadplegen over de ernstige en ongeneeslijke aard van de aandoening en hem op de hoogte brengen van de redenen voor deze raadpleging. De geraadpleegde arts neemt inzage van het medisch dossier, onderzoekt de patiënt en moet zich vergewissen van het aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd kan worden. Hij stelt een verslag op van zijn bevindingen. De geraadpleegde arts moet onafhankelijk zijn ten opzichte van zowel de patiënt als de behandelende arts en bevoegd om over de aandoening in kwestie te oordelen. De behandelende arts brengt de patiënt op de | d'infraction s'il s'est assuré que : - le patient est majeur ou mineur émancipé, capable et conscient au moment de sa demande; - la demande est formulée de manière volontaire, réfléchie et répétée, et qu'elle ne résulte pas d'une pression extérieure; - le patient se trouve dans une situation médicale sans issue et fait état d'une souffrance physique ou psychique constante et insupportable qui ne peut être apaisée et qui résulte d'une affection accidentelle ou pathologique grave et incurable; et qu'il respecte les conditions et procédures prescrites par la présente loi. § 2. Sans préjudice des conditions complémentaires que le médecin désirerait mettre à son intervention, il doit, préalablement et dans tous les cas : 1o informer le patient de son état de santé et de son espérance de vie, se concerter avec le patient sur sa demande d'euthanasie et évoquer avec lui les possibilités thérapeutiques encore envisageables ainsi que les possibilités qu'offrent les soins palliatifs et leurs conséquences. Il doit arriver, avec le patient, à la conviction qu'il n'y a aucune autre solution raisonnable dans sa situation et que la demande du patient est entièrement volontaire; 2o s'assurer de la persistance de la souffrance physique ou psychique du patient et de sa volonté réitérée. A cette fin, il mène avec le patient plusieurs entretiens, espacés d'un délai raisonnable au regard de l'évolution de l'état du patient; 3o consulter un autre médecin quant au caractère grave et incurable de l'affection, en précisant les raisons de la consultation. Le médecin consulté prend connaissance du dossier médical, examine le patient et s'assure du caractère constant, insupportable et inapaisable de la souffrance physique ou psychique. Il rédige un rapport concernant ses constatations. Le médecin consulté doit être indépendant, tant à l'égard du patient qu'à l'égard du médecin traitant et être compétent quant à la pathologie concernée. Le médecin traitant informe le patient |
| hoogte van de resultaten van deze raadpleging; | concernant les résultats de cette consultation; |
| 4o indien er een verplegend team is, dat in regelmatig contact staat | 4o s'il existe une équipe soignante en contact régulier avec le |
| met de patiënt, het verzoek van de patiënt bespreken met het team of | patient, s'entretenir de la demande du patient avec l'équipe ou des |
| leden van dat team; | membres de celle-ci; |
| 5o indien de patiënt dat wenst, het verzoek van de patiënt bespreken | 5o si telle est la volonté du patient, s'entretenir de sa demande avec |
| met zijn naasten die hij aanwijst; | les proches que celui-ci désigne; |
| 6o zich ervan verzekeren dat de patiënt de gelegenheid heeft gehad om | 6o s'assurer que le patient a eu l'occasion de s'entretenir de sa |
| over zijn verzoek te spreken met de personen die hij wenste te | demande avec les personnes qu'il souhaitait rencontrer. |
| ontmoeten. § 3. Indien de arts van oordeel is dat de patiënt kennelijk niet | § 3. Si le médecin est d'avis que le décès n'interviendra |
| binnen afzienbare tijd zal overlijden, moet hij bovendien : | manifestement pas à brève échéance, il doit, en outre : |
| 1o een tweede arts raadplegen, die psychiater is of specialist in de | 1o consulter un deuxième médecin, psychiatre ou spécialiste de la |
| aandoening in kwestie, en hem op de hoogte brengen van de redenen voor deze raadpleging. De geraadpleegde arts neemt inzage van het medisch dossier, onderzoekt de patiënt en moet zich vergewissen van het aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd kan worden, en van het vrijwillig, overwogen en herhaald karakter van het verzoek. Hij stelt een verslag op van zijn bevindingen. De geraadpleegde arts moet onafhankelijk zijn ten opzichte van zowel de patiënt als de behandelende arts en de eerste geraadpleegde arts. De behandelende arts brengt de patiënt op de hoogte van de resultaten van deze raadpleging; 2o minstens één maand laten verlopen tussen het schriftelijke verzoek van de patiënt en het toepassen van de euthanasie. § 4. Het verzoek van de patiënt moet op schrift zijn gesteld. Het | pathologie concernée, en précisant les raisons de la consultation. Le médecin consulté prend connaissance du dossier médical, examine le patient, s'assure du caractère constant, insupportable et inapaisable de la souffrance physique ou psychique et du caractère volontaire, réfléchi et répété de la demande. Il rédige un rapport concernant ses constatations. Le médecin consulté doit être indépendant tant à l'égard du patient qu'à l'égard du médecin traitant et du premier médecin consulté. Le médecin traitant informe le patient concernant les résultats de cette consultation; 2o laisser s'écouler au moins un mois entre la demande écrite du patient et l'euthanasie. § 4. La demande du patient doit être actée par écrit. Le document est |
| document wordt opgesteld, gedateerd en getekend door de patiënt zelf. | rédigé, daté et signé par le patient lui-même. S'il n'est pas en état |
| Indien de patiënt daartoe niet in staat is, gebeurt het op schrift | de le faire, sa demande est actée par écrit par une personne majeure |
| stellen door een meerderjarige persoon die gekozen is door de patiënt | de son choix qui ne peut avoir aucun intérêt matériel au décès du patient. |
| en geen materieel belang mag hebben bij de dood van de patiënt. | Cette personne mentionne le fait que le patient n'est pas en état de |
| Deze persoon maakt melding van het feit dat de patiënt niet in staat | formuler sa demande par écrit et en indique les raisons. Dans ce cas, |
| is om zijn verzoek op schrift te formuleren en geeft de redenen | la demande est actée par écrit en présence du médecin, et ladite |
| waarom. In dat geval gebeurt de opschriftstelling in bijzijn van de | |
| arts en noteert die persoon de naam van die arts op het document. Dit | personne mentionne le nom de ce médecin dans le document. Ce document |
| document dient bij het medisch dossier te worden gevoegd. | doit être versé au dossier médical. |
| De patiënt kan te allen tijde het verzoek herroepen, waarna het | Le patient peut révoquer sa demande à tout moment, auquel cas le |
| document uit het medisch dossier wordt gehaald en aan de patiënt wordt | document est retiré du dossier médical et restitué au patient. |
| teruggegeven. § 5. Alle verzoeken geformuleerd door de patiënt, alsook de | § 5. L'ensemble des demandes formulées par le patient, ainsi que les |
| handelingen van de behandelende arts en hun resultaat, met inbegrip | démarches du médecin traitant et leur résultat, y compris le(s) |
| van het (de) verslag(en) van de geraadpleegde arts(en), worden | rapport(s) du (des) médecin(s) consulté(s), sont consignés |
| regelmatig opgetekend in het medisch dossier van de patiënt. | régulièrement dans le dossier médical du patient. |
| HOOFDSTUK III. - De wilsverklaring | CHAPITRE III. - De la déclaration anticipée |
Art. 4.§ 1. Elke handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde |
Art. 4.§ 1er. Tout majeur ou mineur émancipé capable peut, pour le |
| minderjarige kan, voor het geval dat hij zijn wil niet meer kan uiten, | cas où il ne pourrait plus manifester sa volonté, consigner par écrit, |
| schriftelijk in een wilsverklaring zijn wil te kennen geven dat een | dans une déclaration, sa volonté qu'un médecin pratique une euthanasie |
| arts euthanasie toepast indien deze arts er zich van verzekerd heeft : | si ce médecin constate : |
| - dat hij lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of | - qu'il est atteint d'une affection accidentelle ou pathologique grave |
| ziekte veroorzaakte aandoening; | et incurable; |
| - hij niet meer bij bewustzijn is; | - qu'il est inconscient; |
| - en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is. | - et que cette situation est irréversible selon l'état actuel de la |
| In de wilsverklaring kunnen één of meer meerderjarige vertrouwenspersonen in volgorde van voorkeur aangewezen worden, die de behandelende arts op de hoogte brengen van de wil van de patiënt. Elke vertrouwenspersoon vervangt zijn of haar in de wilsverklaring vermelde voorganger in geval van weigering, verhindering, onbekwaamheid of overlijden. De behandelende arts van de patiënt, de geraadpleegde arts en de leden van het verplegend team kunnen niet als vertrouwenspersoon optreden. De wilsverklaring kan op elk moment worden opgesteld. Zij moet schriftelijk worden opgemaakt ten overstaan van twee meerderjarige getuigen, van wie er minstens een geen materieel belang heeft bij het overlijden van de patiënt en moet gedateerd en ondertekend worden door degene die de verklaring aflegt, door de getuigen en, in voorkomend geval, door de vertrouwensperso(o)n(e)n. Indien de persoon die een wilsverklaring wenst op te stellen fysiek blijvend niet in staat is om een wilsverklaring op te stellen en te tekenen, kan hij een meerderjarig persoon, die geen enkel materieel belang heeft bij het overlijden van de betrokkene, aanwijzen, die zijn | science. La déclaration peut désigner une ou plusieurs personnes de confiance majeures, classées par ordre de préférence, qui mettent le médecin traitant au courant de la volonté du patient. Chaque personne de confiance remplace celle qui la précède dans la déclaration en cas de refus, d'empêchement, d'incapacité ou de décès. Le médecin traitant du patient, le médecin consulté et les membres de l'équipe soignante ne peuvent pas être désignés comme personnes de confiance. La déclaration peut être faite à tout moment. Elle doit être constatée par écrit, dressée en présence de deux témoins majeurs, dont l'un au moins n'aura pas d'intérêt matériel au décès du déclarant, datée et signée par le déclarant, par les témoins et, s'il échet, par la ou les personnes de confiance. Si la personne qui souhaite faire une déclaration anticipée, est physiquement dans l'impossibilité permanente de rédiger et de signer, sa déclaration peut être actée par écrit par une personne majeure de |
| verzoek schriftelijk opstelt, ten overstaan van twee meerderjarige | son choix qui ne peut avoir aucun intérêt matériel au décès du |
| getuigen, van wie er minstens een geen materieel belang heeft bij het | déclarant, en présence de deux témoins majeurs, dont l'un au moins |
| overlijden van de patiënt. De wilsverklaring vermeldt dat de | n'aura pas d'intérêt matériel au décès du déclarant. La déclaration |
| betrokkene niet in staat is te tekenen en waarom. De wilsverklaring | doit alors préciser que le déclarant ne peut pas rédiger et signer, et |
| moet gedateerd en ondertekend worden door degene die het verzoek | en énoncer les raisons. La déclaration doit être datée et signée par |
| schriftelijk opstelt, door de getuigen en, in voorkomend geval, door | la personne qui a acté par écrit la déclaration, par les témoins et, |
| de vertrouwenspersoon of vertrouwenspersonen. Bij de wilsverklaring wordt een medisch getuigschrift gevoegd als bewijs dat de betrokkene fysiek blijvend niet in staat is de wilsverklaring op te stellen en te tekenen. Met de wilsverklaring kan alleen rekening gehouden worden indien zij minder dan vijf jaar vóór het moment waarop betrokkene zijn wil niet meer kan uiten, is opgesteld of bevestigd. De wilsverklaring kan op elk moment aangepast of ingetrokken worden. De Koning bepaalt hoe de wilsverklaring wordt opgesteld, geregistreerd en herbevestigd of ingetrokken en via de diensten van het Rijksregister aan de betrokken artsen wordt meegedeeld. § 2. De arts die euthanasie toepast, tengevolge een wilsverklaring zoals voorzien in § 1, pleegt geen misdrijf indien deze arts er zich van verzekerd heeft dat de patiënt : | s'il échet, par la ou les personnes de confiance. Une attestation médicale certifiant cette impossibilité physique permanente est jointe à la déclaration. La déclaration ne peut être prise en compte que si elle a été établie ou confirmée moins de cinq ans avant le début de l'impossibilité de manifester sa volonté. La déclaration peut être retirée ou adaptée à tout moment. Le Roi détermine les modalités relatives à la présentation, à la conservation, à la confirmation, au retrait et à la communication de la déclaration aux médecins concernés, via les services du Registre national. § 2. Un médecin qui pratique une euthanasie, à la suite d'une déclaration anticipée, telle que prévue au § 1er, ne commet pas d'infraction s'il constate que le patient : |
| - lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte | - est atteint d'une affection accidentelle ou pathologique grave et |
| veroorzaakte aandoening; | incurable; |
| - hij niet meer bij bewustzijn is; | - est inconscient; |
| - en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is; | - et que cette situation est irréversible selon l'état actuel de la science; |
| en hij de in deze wet voorgeschreven voorwaarden en procedures heeft | et qu'il respecte les conditions et procédures prescrites par la |
| nageleefd. | présente loi. |
| Onverminderd bijkomende voorwaarden die de arts aan zijn ingrijpen | Sans préjudice des conditions complémentaires que le médecin |
| wenst te verbinden, moet hij vooraf : | désirerait mettre à son intervention, il doit préalablement : |
| 1o een andere arts raadplegen over de onomkeerbaarheid van de medische | 1o consulter un autre médecin quant à l'irréversibilité de la |
| toestand van de patiënt en hem op de hoogte brengen van de redenen | situation médicale du patient, en l'informant des raisons de cette |
| voor deze raadpleging. De geraadpleegde arts neemt inzage van het | consultation. Le médecin consulté prend connaissance du dossier |
| medisch dossier en onderzoekt de patiënt. Hij stelt een verslag op van | médical et examine le patient. Il rédige un rapport de ses |
| zijn bevindingen. Indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon | constatations. Si une personne de confiance est désignée dans la |
| wordt aangewezen brengt de behandelende arts deze vertrouwenspersoon | déclaration de volonté, le médecin traitant met cette personne de |
| op de hoogte van de resultaten van deze raadpleging. | confiance au courant des résultats de cette consultation. |
| De geraadpleegde arts moet onafhankelijk zijn ten opzichte van zowel | Le médecin consulté doit être indépendant à l'égard du patient ainsi |
| de patiënt als de behandelende arts en bevoegd om over de aandoening | qu'à l'égard du médecin traitant et être compétent quant à la |
| in kwestie te oordelen; | pathologie concernée; |
| 2o indien er een verplegend team is dat in regelmatig contact staat | 2o s'il existe une équipe soignante en contact régulier avec le |
| met de patiënt, de inhoud van de wilsverklaring bespreken met het team | patient, s'entretenir du contenu de la déclaration anticipée avec |
| of leden van dat team; | l'équipe soignante ou des membres de celle-ci; |
| 3o indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt | 3o si la déclaration désigne une personne de confiance, s'entretenir |
| aangewezen, het verzoek van de patiënt met hem bespreken; | avec elle de la volonté du patient; |
| 4o indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt | 4o si la déclaration désigne une personne de confiance, s'entretenir |
| aangewezen, de inhoud van de wilsverklaring bespreken met de naasten | du contenu de la déclaration anticipée du patient avec les proches du |
| van de patiënt die door de vertrouwenspersoon zijn aangewezen. | patient que la personne de confiance désigne. |
| De wilsverklaring en, alsook alle handelingen van de behandelende arts | La déclaration anticipée ainsi que l'ensemble des démarches du médecin |
| en hun resultaat, met inbegrip van het verslag van de geraadpleegde | traitant et leur résultat, y compris le rapport du médecin consulté, |
| arts, worden regelmatig opgetekend in het medisch dossier van de patiënt. » | sont consignés régulièrement dans le dossier médical du patient. » |
| De artikelen 5 en volgende van de wet bevatten procedurebepalingen. | Les articles 5 et suivants de la loi contiennent des dispositions de |
| Daarbij wordt de Federale Controle- en Evaluatiecommissie opgericht en | procédure. Ils créent et organisent la Commission fédérale |
| de organisatie ervan geregeld. | d'évaluation. |
| Artikel 14 van de wet stelt : | L'article 14 de la loi énonce : |
| « Het verzoek en de wilsverklaring bedoeld in de artikelen 3 en 4 van deze wet hebben geen dwingende waarde. Geen arts kan worden gedwongen euthanasie toe te passen. Geen andere persoon kan worden gedwongen mee te werken aan het toepassen van euthanasie. Weigert de geraadpleegde arts euthanasie toe te passen, dan moet hij dit de patiënt of de eventuele vertrouwenspersoon tijdig laten weten waarbij hij de redenen van zijn weigering toelicht. Berust zijn weigering op een medische grond dan wordt die in het medisch dossier van de patiënt opgetekend. De arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek moet, op | « La demande et la déclaration anticipée de volonté telles que prévues aux articles 3 et 4 de la présente loi n'ont pas de valeur contraignante. Aucun médecin n'est tenu de pratiquer une euthanasie. Aucune autre personne n'est tenue de participer à une euthanasie. Si le médecin consulté refuse de pratiquer une euthanasie, il est tenu d'en informer en temps utile le patient ou la personne de confiance éventuelle, en en précisant les raisons. Dans le cas où son refus est justifié par une raison médicale, celle-ci est consignée dans le dossier médical du patient. Le médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie est |
| verzoek van de patiënt of de vertrouwenspersoon, het medisch dossier | tenu, à la demande du patient ou de la personne de confiance, de |
| van de patiënt meedelen aan de arts die is aangewezen door de patiënt | communiquer le dossier médical du patient au médecin désigné par ce |
| of de vertrouwenspersoon. » | dernier ou par la personne de confiance. » |
| Ten aanzien van de ontvankelijkheid | Quant à la recevabilité |
| B.2.1. De v.z.w. Jurileven verantwoordt haar belang om in rechte te | B.2.1. L'a.s.b.l. Jurivie justifie son intérêt à l'action en exposant |
| treden doordat ze uiteenzet dat haar leden het onvervreemdbare | |
| karakter van de menselijke waardigheid verdedigen en de wil delen om | que ses membres défendent le caractère inaliénable de la dignité |
| de eerbiediging van het menselijk leven te bevorderen alsmede de | humaine et partagent la volonté de promouvoir le respect de la vie |
| integriteit van de persoon tot aan zijn natuurlijke dood. | humaine et de l'intégrité de la personne jusqu'à sa mort naturelle. |
| B.2.2. De v.z.w. Pro Vita verantwoordt haar belang om in rechte te | B.2.2. L'a.s.b.l. Pro Vita justifie son intérêt à l'action par cela |
| treden met het feit dat ze tot doel heeft de eerbiediging van het | qu'elle a pour objet de promouvoir le respect de la vie humaine et |
| menselijk leven en de integriteit van de persoon te bevorderen in alle | l'intégrité de la personne à tous les stades de son développement, de |
| stadia van zijn ontwikkeling, vanaf de verwekking tot de natuurlijke dood, in overeenstemming met de lering van de rooms-katholieke kerk. B.2.3. Wanneer een vereniging zonder winstoogmerk zich op een collectief belang beroept, is vereist dat haar maatschappelijk doel van bijzondere aard is en, derhalve, onderscheiden van het algemeen belang; dat dit belang niet beperkt is tot het individuele belang van de leden; dat het maatschappelijk doel door de bestreden bepaling kan worden geraakt; dat niet blijkt dat dit maatschappelijk doel niet of niet meer werkelijk wordt nagestreefd. B.2.4. Het Hof stelt vast dat de beide verzoekende verenigingen aan de voormelde voorwaarden beantwoorden, met name in zoverre zij onder meer tot doel hebben het menselijk leven te verdedigen in alle stadia van zijn ontwikkeling tot en met de natuurlijke dood. Dat maatschappelijk doel is onderscheiden van het algemeen belang en de beroepen tot | la conception à la mort naturelle, en conformité à l'enseignement de l'Eglise catholique romaine. B.2.3. Lorsqu'une association sans but lucratif se prévaut d'un intérêt collectif, il est requis que son objet social soit d'une nature particulière et, dès lors, distinct de l'intérêt général; que cet intérêt ne soit pas limité aux intérêts individuels des membres; que la norme entreprise soit susceptible d'affecter l'objet social; qu'il n'apparaisse pas que cet objet social n'est pas ou n'est plus réellement poursuivi. B.2.4. La Cour constate que les deux associations requérantes répondent aux conditions précitées, notamment en ce qu'elles ont entre autres pour objet de défendre la vie humaine à tous les stades de son développement jusqu'à la mort naturelle. Cet objet social est distinct |
| vernietiging van bepalingen die van toepassing zijn op de in de | de l'intérêt général et les recours en annulation de dispositions |
| artikelen 3 en 4 van de wet bedoelde personen zijn daar niet vreemd | applicables aux personnes visées aux articles 3 et 4 de la loi n'y |
| aan. De verzoekende partijen doen dus blijken van het vereiste belang. | sont pas étrangers. Les requérantes justifient donc de l'intérêt requis. |
| Ten gronde | Quant au fond |
| B.3.1. De verzoekende partijen zetten uiteen dat de wet van 28 mei | B.3.1. Les requérantes exposent que la loi du 28 mai 2002 établit, au |
| 2002, ten aanzien van het recht op leven, een discriminatie doet | regard du droit à la vie, une discrimination entre les personnes |
| ontstaan tussen de in de artikelen 3 en 4 van die wet bedoelde | visées aux articles 3 et 4 de cette loi et les personnes jouissant |
| personen en de personen die een fysieke en geestelijke integriteit | d'une intégrité physique et mentale, alors que le critère de |
| genieten, terwijl het criterium van onderscheid, dat bij artikel 2 van | distinction, condamné par l'article 2 de la Convention européenne des |
| het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is veroordeeld, niet | droits de l'homme, ne peut être pris en considération. Elles estiment |
| in aanmerking kan worden genomen. Zij zijn van mening dat | |
| eerstgenoemden, geveld door ziekte, wanhoop en lijden, geen blijk | que les premières, terrassées par la maladie, le désespoir et la |
| kunnen geven van zelfbeschikking, zijnde het beginsel waarop de | souffrance, ne peuvent faire preuve de l'autonomie sur le principe de |
| bestreden wet is gebaseerd, aangezien : | laquelle la loi attaquée est fondée dès lors que : |
| - de toestand van lijden en ontreddering waarin de patiënt zich | - l'état de souffrance et de désarroi auquel le patient se trouve |
| bevindt volkomen in strijd is met dat beginsel van zelfbeschikking, | confronté est en totale contradiction avec ce principe d'autonomie, |
| want in die periode beschikt de patiënt vaak niet meer over zijn vrije | car le patient ne dispose bien souvent plus de son libre arbitre en |
| wil en wordt hij een last voor de anderen; | cette période et devient un fardeau pour les autres; |
| - dat beginsel van zelfbeschikking volledig op het spel wordt gezet | - ce principe d'autonomie est totalement hypothéqué par l'intervention |
| door het optreden van derden (geneesheren, ethici, enz.) of door een | de tiers (médecins, éthiciens, etc.) ou par une possible pression |
| mogelijke druk vanwege de familie bij de beslissing om euthanasie toe te passen; | familiale dans la décision de pratiquer l'euthanasie; |
| - niet mag worden uitgesloten dat financiële overwegingen of de | - on ne peut exclure que des motifs financiers ou la nécessité de |
| noodzaak om een bed vrij te maken de overhand krijgen op dat beginsel | |
| van zelfbeschikking en uiteindelijk een vertekend beeld geven van alle | libérer un lit prennent le dessus sur le principe d'autonomie et en |
| vormen van bescherming waarin de wet voorziet. | viennent à fausser toutes les formes de protection prévues par la loi. |
| Het bezwaar van niet-vergelijkbaarheid dat door de Ministerraad wordt | L'objection de non-comparabilité opposée par le Conseil des ministres |
| tegengeworpen, miskent dat uit de bestreden wet volgt dat de | méconnaît qu'il résulte de la loi attaquée que les dispositions |
| bepalingen ter bescherming van het leven, terecht of ten onrechte, | protégeant la vie diffèrent, à tort ou à raison, pour les personnes |
| verschillend zijn voor de in de artikelen 3 en 4 bedoelde personen en | visées par les articles 3 et 4 et pour les autres. |
| voor de anderen. B.3.2. De wet vereist dat de persoon die om euthanasie verzoekt een | B.3.2. La loi exige que la personne qui demande l'euthanasie soit un |
| handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde minderjarige bewuste | patient majeur ou mineur émancipé capable et conscient qui se trouve |
| patiënt is die zich in een medisch uitzichtloze toestand bevindt van | dans une situation médicale sans issue et fait état d'une souffrance |
| aanhoudend ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd | physique ou psychique constante et insupportable qui ne peut être |
| kan worden en dat het gevolg is van een ernstige en ongeneeslijke, | apaisée et qui résulte d'une affection accidentelle ou pathologique |
| door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening (artikel 3, § 1). Het | grave et incurable (article 3, § 1er). La demande d'euthanasie doit |
| euthanasieverzoek moet vrijwillig, overwogen en herhaald zijn en niet | être formulée de manière volontaire, réfléchie et répétée, et ne peut |
| tot stand zijn gekomen als gevolg van enige externe druk (artikel 3, § | résulter d'une pression extérieure (article 3, § 1er) et doit être |
| 1) en het moet schriftelijk zijn opgesteld (artikel 3, § 4). De | actée par écrit (article 3, § 4). Le patient doit être informé de son |
| patiënt moet ingelicht zijn over zijn gezondheidstoestand en zijn | |
| levensverwachting (artikel 3, § 2, 1o). Wanneer de arts van oordeel is | état de santé et de son espérance de vie (article 3, § 2, 1o). Lorsque |
| dat de patiënt kennelijk niet binnen afzienbare tijd zal overlijden, | le médecin est d'avis que le décès n'interviendra manifestement pas à |
| moet hij minstens één maand laten verlopen tussen het schriftelijk | brève échéance, il doit laisser s'écouler au moins un mois entre la |
| verzoek van de patiënt en het toepassen van de euthanasie (artikel 3, | demande écrite du patient et l'euthanasie (article 3, § 3, 2o). |
| § 3, 2o). Wanneer de patiënt niet meer in staat is zijn verzoek | Lorsque le patient n'est plus en état de formuler sa demande par |
| schriftelijk te doen, dient het op schrift stellen te gebeuren door de | écrit, sa demande est actée par écrit par une personne de son choix |
| persoon van zijn keuze, die geen enkel materieel belang heeft bij de | qui ne peut avoir aucun intérêt matériel au décès du patient (article |
| dood van de patiënt (artikel 3, § 4). De patiënt kan te allen tijde | 3, § 4). Le patient peut révoquer sa demande à tout moment (article 3, |
| het verzoek herroepen (artikel 3, § 4, derde lid). | § 4, alinéa 3). |
| Elke handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde minderjarige kan, | Tout majeur ou mineur émancipé capable peut, pour le cas où il ne |
| voor het geval dat hij zijn wil niet meer kan uiten, schriftelijk in | pourrait plus manifester sa volonté, consigner par écrit, dans une |
| een wilsverklaring zijn wil te kennen geven dat een arts euthanasie | déclaration, sa volonté qu'un médecin pratique une euthanasie si ce |
| toepast indien die arts zich ervan verzekerd heeft dat hij lijdt aan | médecin constate qu'il est atteint d'une affection accidentelle ou |
| een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte | pathologique grave et incurable, qu'il est inconscient, et que cette |
| aandoening, dat hij niet meer bij bewustzijn is en dat die toestand | |
| volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is. Met de | situation est irréversible selon l'état actuel de la science. La |
| wilsverklaring kan alleen rekening worden gehouden indien zij minder | déclaration ne peut être prise en compte que si elle a été établie ou |
| dan vijf jaar oud is vóór het moment waarop de betrokkene zijn wil | confirmée moins de cinq ans avant le début de l'impossibilité de |
| niet meer kan uiten, en zij kan op elk moment worden aangepast of | manifester sa volonté et elle peut être retirée ou adaptée à tout |
| ingetrokken (artikel 4, § 1). | moment (article 4, § 1er). |
| B.3.3. Doordat de verzoekende partijen aanvoeren dat de in de | |
| artikelen 3 en 4 van de bestreden wet beoogde personen niet over hun | B.3.3. En alléguant que les personnes visées par les articles 3 et 4 |
| vrije wil beschikken op het ogenblik van hun verzoek, en daarbij | de la loi attaquée ne disposent pas de leur libre arbitre au moment de |
| redeneren alsof zij veronderstellen dat diegene die niet langer wil | leur demande, les requérantes, raisonnant comme si elles |
| leven noodzakelijkerwijze niet meer in staat is te oordelen, houden | présupposaient que qui veut cesser de vivre est nécessairement hors |
| zij op geen enkele manier rekening met de talrijke waarborgen vervat | d'état de juger, ne tiennent aucun compte des multiples garanties |
| in de bepalingen van de bestreden wet teneinde te garanderen dat de | inscrites dans les dispositions de la loi attaquée afin d'assurer que |
| persoon die zijn wil uitdrukt onder de voorwaarden van de artikelen 3 | la personne qui exprime sa volonté dans les conditions des articles 3 |
| en 4 zulks in volle vrijheid doet. | et 4 le fasse en toute liberté. |
| De parlementaire voorbereiding van de bestreden wet toont overigens | Les travaux préparatoires de la loi attaquée montrent d'ailleurs que |
| aan dat de bevoegde Commissies van de Senaat en vervolgens van de | les Commissions compétentes du Sénat puis de la Chambre des |
| Kamer van volksvertegenwoordigers zich voortdurend om dat aspect van | représentants se sont constamment préoccupées de cet aspect du |
| het probleem hebben bekommerd (zie onder meer Parl. St., Senaat, | |
| 2000-2001, nr. 2-244/22, pp. 219-220; Parl. St., Kamer, 2001-2002, DOC | problème (voy. notamment Doc. parl., Sénat, 2000-2001, no 2-244/22, |
| 50 1488/009, pp. 9-12). | pp. 219-220; Doc. parl., Chambre, 2001-2002, DOC 50 1488/009, pp. |
| B.3.4. De verzoekende partijen leiden uit artikel 2 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens geen argumenten af die tot een andere beoordeling leiden. B.4. Het middel is niet gegrond. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus uitgesproken in het Frans, het Nederlands en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 14 januari 2004. De griffier, L. Potoms. De voorzitter, | 9-12). B.3.4. Les parties requérantes ne tirent pas de l'article 2 de la Convention européenne des droits de l'homme des arguments conduisant à une autre appréciation. B.4. Le moyen n'est pas fondé. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi prononcé en langue française, en langue néerlandaise et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 14 janvier 2004. Le greffier, L. Potoms. Le président, |
| M. Melchior. | M. Melchior. |