Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest Van Het Grondwettelijk Hof van --
← Terug naar "Arrest nr. 88/2000 van 13 juli 2000 Rolnummer 1965 In zake : de vordering tot schorsing van de artikelen 27, 39 en 71 van de wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers, ingesteld door de n.v Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters G. De Baets en M. Melchior, en de rechters P. (...)"
Arrest nr. 88/2000 van 13 juli 2000 Rolnummer 1965 In zake : de vordering tot schorsing van de artikelen 27, 39 en 71 van de wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers, ingesteld door de n.v Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters G. De Baets en M. Melchior, en de rechters P. (...) Arrêt n° 88/2000 du 13 juillet 2000 Numéro du rôle : 1965 En cause : la demande de suspension des articles 27, 39 et 71 de la loi du 7 mai 1999 sur les jeux de hasard, les établissements de jeux de hasard et la protection des joueurs, introdu La Cour d'arbitrage, composée des présidents G. De Baets et M. Melchior, et des juges P. Martens(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Arrest nr. 88/2000 van 13 juli 2000 Arrêt n° 88/2000 du 13 juillet 2000
Rolnummer 1965 Numéro du rôle : 1965
In zake : de vordering tot schorsing van de artikelen 27, 39 en 71 van En cause : la demande de suspension des articles 27, 39 et 71 de la
de wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de loi du 7 mai 1999 sur les jeux de hasard, les établissements de jeux
bescherming van de spelers, ingesteld door de n.v. Eurautomat en de hasard et la protection des joueurs, introduite par la s.a.
anderen. Eurautomat et autres.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit de voorzitters G. De Baets en M. Melchior, en de composée des présidents G. De Baets et M. Melchior, et des juges P.
rechters P. Martens, E. Cerexhe, A. Arts, R. Henneuse en E. De Groot, Martens, E Cerexhe, A. Arts, R. Henneuse et E. De Groot, assistée du
bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter G. De Baets, greffier L. Potoms, présidée par le président G. De Baets,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de vordering I. Objet de la demande
Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 9 mei 2000 Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 9
ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 10 mei
2000, is een vordering tot schorsing ingesteld van de artikelen 27, 39 mai 2000 et parvenue au greffe le 10 mai 2000, une demande de
en 71 van de wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, de suspension des articles 27, 39 et 71 de la loi du 7 mai 1999 sur les
kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers (bekendgemaakt jeux de hasard, les établissements de jeux de hasard et la protection
in het Belgisch Staatsblad van 30 december 1999), door de n.v. des joueurs (publiée au Moniteur belge du 30 décembre 1999) a été
introduite par la s.a. Eurautomat, dont le siège social est établi à
Eurautomat, met maatschappelijke zetel te 9320 Erembodegem, 9320 Erembodegem, Industrielaan 31, la s.a. B.B.F. Automaten, dont le
Industrielaan 31, de n.v. B.B.F. Automaten, met maatschappelijke zetel
te 2930 Brasschaat, Donksesteenweg 23, de n.v. Elaut, met siège social est établi à 2930 Brasschaat, Donksesteenweg 23, la s.a.
maatschappelijke zetel te 9100 Sint-Niklaas, Europark Oost 6, en de Elaut, dont le siège social est établi à 9100 Saint-Nicolas, Europark
n.v. Automatic Equipment, met maatschappelijke zetel te 2000 Antwerpen, Kipdorpvest 48B. Oost 6, et la s.a. Automatic Equipment, dont le siège social est établi à 2000 Anvers, Kipdorpvest 48B.
Bij hetzelfde verzoekschrift vorderen de verzoekende partijen eveneens Par la même requête, les parties requérantes demandent également
de vernietiging van de voormelde wetsbepalingen. l'annulation des dispositions légales précitées.
II. De rechtspleging II. La procédure
Bij beschikking van 10 mei 2000 heeft de voorzitter in functie de Par ordonnance du 10 mai 2000, le président en exercice a désigné les
rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59 juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi spéciale
van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof. du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage.
De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application
om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen. des articles 71 ou 72 de la loi organique.
Bij beschikking van 30 mei 2000 heeft het Hof de dag van de Par ordonnance du 30 mai 2000, la Cour a fixé l'audience au 21 juin
terechtzitting bepaald op 21 juni 2000. 2000. Cette ordonnance a été notifiée aux autorités mentionnées à l'article
Van die beschikking is kennisgegeven aan de in artikel 76 van de 76 de la loi organique ainsi qu'aux parties requérantes et à leur
organieke wet vermelde autoriteiten evenals aan de verzoekende
partijen en hun advocaat bij op 30 mei 2000 ter post aangetekende avocat, par lettres recommandées à la poste le 30 mai 2000.
brieven. Bij beschikking van 20 juni 2000 heeft de voorzitter in functie Par ordonnance du 20 juin 2000, le président en exercice a désigné le
rechter A. Arts aangewezen ter vervanging van rechter-verslaggever H. juge A. Arts en remplacement du juge-rapporteur H. Coremans,
Coremans, wettig verhinderd. légitimement empêché.
Op de openbare terechtzitting van 21 juni 2000 : A l'audience publique du 21 juin 2000 :
- zijn verschenen : - ont comparu :
. Mr. P. Bax loco Mr. P. Van den Broecke, advocaten bij de balie te . Me P. Bax loco Me P. Van den Broecke, avocats au barreau de
Brussel, voor de verzoekende partijen; Bruxelles, pour les parties requérantes;
. Mr. P. Hofströssler, advocaat bij de balie te Brussel, voor de . Me P. Hofströssler, avocat au barreau de Bruxelles, pour le Conseil
Ministerraad; des ministres;
- hebben de rechters-verslaggevers A. Arts en E. Cerexhe verslag - les juges-rapporteurs A. Arts et E. Cerexhe ont fait rapport;
uitgebracht;
- zijn de voornoemde advocaten gehoord; - les avocats précités ont été entendus;
- is de zaak in beraad genomen. - l'affaire a été mise en délibéré.
De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants
van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof. de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour.
III. In rechte III. En droit
- A - - A -
Ten aanzien van het belang Quant à l'intérêt
A.1. De verzoekende partijen zijn van mening dat zij van het vereiste A.1. Les parties requérantes estiment qu'elles justifient de l'intérêt
requis étant donné que les dispositions entreprises limitent
belang doen blijken aangezien de bestreden bepalingen in belangrijke sérieusement la réalisation de leur objet social, qui consiste en «
mate de verwezenlijking van hun maatschappelijk doel beperken, dat l'exploitation de jeux automatiques et de jeux d'adresse, la
bestaat in « de uitbating van automatische spelen en handigheidspelen, commercialisation en général, en ce compris l'achat et la vente,
de handel in het algemeen met inbegrip van de aan- en verkoop en de l'importation et l'exportation, la fabrication et l'exploitation de
in- en uitvoer, de fabrikatie en exploitatie van alle amusements- en tous appareils de divertissement et de musique, appareils automatiques
muziekapparaten, automatische en electronische apparaten » (eerste et électroniques » (première requérante), « l'achat, la vente,
l'importation, l'exportation, le transit, la location, le louage,
verzoeker), « de aankoop, de verkoop, de invoer, de uitvoer, de l'exploitation, l'entretien et la réparation de jeux de café, jeux de
doorvoer, het huren, het verhuren, het uitbaten, het onderhouden en divertissement, machines ` horeca ' et installations ` horeca ', en
het herstellen, zo in 't groot als in detail van café-spelen,
amusementspelen, horecamachines en horeca-installaties » (tweede gros comme au détail » (deuxième requérante), « toute la production,
verzoeker), « alle produktie, de assemblage en de installatie van alle l'assemblage et l'installation de tous appareils et appareillages, de
apparaten en apparatuur, van electrische of automatische aard evenals nature électrique ou automatique, ainsi que l'achat, l'importation et
de aankoop, de in- en uitvoer, de verkoop en distributie, zowel l'exportation, la vente et la distribution, aussi bien directement
rechtstreeks als tussenpersoon, alsmede het verlenen van alle qu'en tant qu'intermédiaire, ainsi que la fourniture de tous services
mogelijke diensten ermede verband houdend » (derde verzoeker), « de connexes » (troisième requérante), « l'achat, la vente, le commerce,
aankoop, de verkoop, de handel, de organisatie en uitbating van l'organisation et l'exploitation de jeux automatiques et de jeux
automatische spelen en handigheidsspelen, de inrichting van
vertoningen allerhande, de uitbating van drankgelegenheden en d'adresse, l'organisation de spectacles divers, l'exploitation de
buffetten » (vierde verzoeker). débits de boissons et de buffets » (quatrième requérante).
Ten aanzien van het middel Quant au moyen
A.2. De verzoekende partijen leiden hun middel af uit een schending A.2. Les parties requérantes prennent leur moyen de la violation des
van de artikelen 10, 11, 12 en 23 van de Grondwet, artikel 52 van het articles 10, 11, 12 et 23 de la Constitution, de l'article 52 du
Verdrag van 25 maart 1957 tot oprichting van de Europese Gemeenschap, Traité du 25 mars 1957 instituant la Communauté européenne, du
het evenredigheidsbeginsel en het beginsel van vrijheid van handel en principe de proportionnalité et du principe de la liberté de commerce
nijverheid. et d'industrie.
A.3. In zoverre het middel artikel 27 van de wet van 7 mei 1999 A.3. En tant que le moyen vise l'article 27 de la loi du 7 mai 1999,
beoogt, voeren de verzoekende partijen aan dat het verbod om een les parties requérantes soutiennent que l'interdiction de cumuler une
vergunning van klasse B (uitbating van een spelautomatenhal) en een licence de classe B (exploitation d'une salle de jeux automatiques) ou
vergunning van klasse C (uitbating van een drankgelegenheid) te une licence de classe C (exploitation d'un débit de boissons) avec une
cumuleren met een vergunning van klasse E (verkoop, verhuur, invoer, licence de classe E (vente, location, importation, exportation et
uitvoer en onderhoud van kansspelen) afbreuk doet aan hun verworven entretien de jeux de hasard) porte atteinte à leurs droits économiques
economische rechten. acquis.
Volgens de verzoekende partijen is dit cumulatieverbod niet objectief Selon les parties requérantes, cette interdiction de cumul n'est pas
te verantwoorden en schendt het het beginsel van de vrijheid van objectivement justifiable et viole le principe de la liberté de
handel en nijverheid en de beginselen van de gelijkheid en commerce et d'industrie ainsi que les principes d'égalité et de
niet-discriminatie. Bovendien zou de algemeenheid van de non-discrimination. En outre, le caractère général de l'interdiction
verbodsbepaling op onevenredige wijze afbreuk doen aan de vrijheid van porterait atteinte, de manière disproportionnée, à la liberté
vereniging. De verzoekende partijen vrezen dat het verbod een bruuske d'association. Les parties requérantes craignent que l'interdiction
en onverantwoorde wijziging in de sector van de kansspelen zal provoque un changement brusque et injustifié dans le secteur des jeux
teweegbrengen en onnoemelijke gevolgen zal hebben voor de de hasard et entraîne des conséquences incalculables pour l'emploi et
tewerkstelling en de investeringen. Zij wijzen erop dat de les investissements. Elles soulignent que la disposition entreprise
aangevochten bepaling hun maatschappelijk doel en dat van andere rend illégal leur objet social, comme celui de sociétés analogues.
soortgelijke vennootschappen onwettig maakt.
Ten slotte stellen de verzoekende partijen dat artikel 27 ook in Enfin, les parties requérantes font valoir que l'article 27 est
strijd is met de beginselen van de persoonlijke vrijheid (artikel 12 également contraire au principe de la liberté individuelle (article 12
van de Grondwet), de vrijheid van arbeid (artikel 23 van de Grondwet) de la Constitution), à la liberté du travail (article 23 de la
Constitution) et à la liberté de commerce et des biens dans l'Union
en de vrijheid van handel en goederen in de Europese Unie (artikel 52 européenne (article 52 du Traité C.E., actuellement l'article 43).
van het E.G.-Verdrag, thans artikel 43).
A.4. Artikel 39 doet volgens de verzoekende partijen afbreuk aan de A.4. Selon les parties requérantes, l'article 39 porte atteinte aux
reeds verworven economische rechten en kan niet objectief worden droits économiques déjà acquis et n'est pas objectivement justifiable.
gerechtvaardigd. Naar hun mening moeten de nauwe economische banden A leur estime, les liens économiques étroits entre l'industrie de l'
tussen de horecanijverheid en de kansspelennijverheid als economische »horeca » et l'industrie des jeux de hasard doivent être considérés
verworvenheden worden beschouwd. Door de beperking van het aantal comme des acquis économiques. Du fait de la limitation du nombre de
spelautomaten in een drankgelegenheid, zien de verzoekende partijen jeux automatiques dans un débit de boissons, le chiffre d'affaires des
hun omzet verminderen en vrezen zij dat een aantal bedrijven parties requérantes est réduit et celles-ci craignent qu'une série
economisch niet meer rendabel zal zijn. d'entreprises ne soient plus rentables d'un point de vue économique.
A.5. Artikel 71 schendt naar het oordeel van de verzoekende partijen A.5. A l'estime des parties requérantes, l'article 71 viole les
de beginselen van evenredigheid en van vrijheid van handel, diensten principes de proportionnalité et de la liberté de commerce, de biens
en goederen. Zij voeren aan dat de bepaling de verkoop, de verhuur, de et de services. Elles font valoir que la disposition rend impossibles
leasing, de levering, de terbeschikkingstelling, de invoer, de uitvoer d'un point de vue économique la vente, la location, le leasing, la
livraison, la mise à disposition, l'importation, l'exportation et la
en de productie van kansspelen economisch onmogelijk maakt, terwijl de production de jeux de hasard, tandis que la production de tels
productie van dergelijke toestellen de essentie van hun activiteiten appareils constitue l'essentiel de leurs activités. Selon leurs dires,
uitmaakt. Ten gevolge van de niet-begrensde hoogte van de waarborg elles ne pourront payer la garantie parce que le montant de celle-ci
(500.000 frank per schijf van 50 toestellen) zullen zij naar eigen n'est pas plafonné (500.000 francs par tranche de 50 appareils) et
zeggen de waarborg niet kunnen betalen en bijgevolg hun vergunning elles perdront par conséquent leur licence ou ne pourront exploiter
verliezen of maar tot een bepaald quotum mogen exploiteren. qu'un nombre limité d'appareils.
Ten aanzien van het nadeel Quant au préjudice
A.6. Ter ondersteuning van hun vordering tot schorsing doen de A.6. A l'appui de leur demande de suspension, les parties requérantes
verzoekende partijen opmerken dat artikel 27 op buitensporige wijze font valoir que l'article 27 porte atteinte, de manière
afbreuk doet aan hun verworven economische rechten en hen zal beroven disproportionnée, à leurs droits économiques acquis et les privera
van een deel van hun commerciële activiteiten, die niet enkel bestaan d'une partie de leurs activités commerciales, lesquelles ne consistent
in de uitbating van spelautomatenhallen, maar ook in de verkoop, de pas seulement en l'exploitation de salles de jeux automatiques, mais
verhuur, de invoer en uitvoer, en het onderhoud van speelautomaten. également en la vente, la location, l'importation et l'exportation
Zij zullen gedwongen worden te kiezen tussen de uitbating van ainsi que l'entretien de jeux automatiques. Elles seront forcées de
spelautomatenhallen en de commercialisatie van spelautomaten, choisir entre l'exploitation de salles de jeux automatiques et la
activiteiten die zij reeds lang cumuleren. Die keuze zou eveneens zijn commercialisation de jeux automatiques, activités qu'elles cumulent
weerslag hebben op de werkgelegenheid, daar het personeel dat is depuis longtemps. Ce choix aurait également une répercussion sur
verbonden aan de opgeheven activiteit niet kan worden behouden. l'emploi, étant donné que le personnel lié à l'activité supprimée ne
De aangevochten bepalingen en in het bijzonder artikel 27 zouden naar peut être maintenu. Les dispositions attaquées, et en particulier l'article 27,
eigen zeggen de onderneming van de verzoekende partijen in gevaar compromettraient, au dire des parties requérantes, leur entreprise.
brengen. Artikel 39 zou, door de geringere afzet van automaten, de L'article 39 réduirait, du fait de la diminution du nombre d'appareils
omzet van de verzoekende partijen doen verminderen en artikel 71 zou, vendus, le chiffre d'affaires des parties requérantes et l'article 71
door de verplichting om een hoge waarborg te storten, « een zeer entraînerait, eu égard à l'obligation de verser une garantie élevée, «
negatief bedrijfsresultaat en misschien de sluiting van het bedrijf un résultat d'exploitation fort négatif et peut-être la fermeture de
veroorzaken ». l'entreprise ».
- B - - B -
Ten aanzien van de omvang van het beroep en de vordering tot schorsing Quant à l'étendue du recours et de la demande de suspension
B.1. De verzoekende partijen vorderen de vernietiging en de schorsing B.1. Les parties requérantes demandent l'annulation et la suspension
van de artikelen 27, 39 en 71 van de wet van 7 mei 1999 op de des articles 27, 39 et 71 de la loi du 7 mai 1999 sur les jeux de
kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers. hasard, les établissements de jeux de hasard et la protection des
De grieven zijn in werkelijkheid gericht tegen de artikelen 27, eerste joueurs. Les griefs sont en réalité dirigés contre les articles 27,
lid, 39 en 71, vierde lid, 4., tweede lid. Die bepalingen luiden als alinéa 1er, 39 et 71, alinéa 4, 4., alinéa 2. Ces dispositions
volgt : énoncent :
«

Art. 27.Het is een zelfde natuurlijke of rechtspersoon verboden de

«

Art. 27.Il est interdit de cumuler les licences des classes A, B, C

vergunningen klasse A, B, C en D enerzijds en de vergunning klasse E et D, d'une part, et la licence de classe E, d'autre part, dans le
anderzijds rechtstreeks of onrechtstreeks, persoonlijk of door chef de la même personne physique ou morale, que ce soit directement
bemiddeling van een natuurlijke of rechtspersoon te cumuleren. ou indirectement, personnellement ou par l'intermédiaire d'une autre
personne physique ou morale.
[...] » [...] »
«

Art. 39.Kansspelinrichtingen klasse III of drankgelegenheden zijn

«

Art. 39.Les établissements de jeux de hasard de classe III sont des

inrichtingen waar drank, ongeacht de aard ervan, wordt verkocht voor établissements où sont vendues des boissons qui, quelle qu'en soit la
gebruik ter plaatse en waarin maximaal twee kansspelen worden nature, doivent être consommées sur place et dans lesquels sont
geëxploiteerd. » exploités au maximum deux jeux de hasard. »
«

Art. 71.[...]

«

Art. 71.[...]

Het bedrag van de waarborg wordt bepaald op : La garantie réelle est fixée à :
[...] [...]
4. het bedrag van 1 miljoen frank voor de houders van een vergunning 4. la somme de 1 million de francs pour les détenteurs d'une licence
klasse E die uitsluitend diensten leveren in het raam van het de classe E qui prestent exclusivement des services d'entretien, de
onderhoud, het herstel of de uitrusting van de kansspelen; réparation ou d'équipement de jeux de hasard;
het bedrag van 500 000 frank per aangevangen schijf van 50 toestellen la somme de 500 000 francs belge par tranche, entamée, de 50
voor alle andere houders van de vergunning klasse E. appareils, pour tous les autres détenteurs de la licence de classe E.
[...] » [...] »
Ten aanzien van de vordering tot schorsing Quant à la demande de suspension
B.2. Naar luid van artikel 20, 1°, van de bijzondere wet van 6 januari B.2. Aux termes de l'article 20, 1°, de la loi spéciale du 6 janvier
1989 op het Arbitragehof dient aan twee grondvoorwaarden te zijn 1989 sur la Cour d'arbitrage, deux conditions de fond doivent être
voldaan opdat tot schorsing kan worden besloten : remplies pour que la suspension puisse être décidée :
- de middelen die worden aangevoerd moeten ernstig zijn; - des moyens sérieux doivent être invoqués;
- de onmiddellijke uitvoering van de bestreden maatregel moet een - l'exécution immédiate de la règle attaquée doit risquer de causer un
moeilijk te herstellen ernstig nadeel kunnen berokkenen. préjudice grave difficilement réparable.
Daar de twee voorwaarden cumulatief zijn, leidt de vaststelling dat Les deux conditions étant cumulatives, la constatation que l'une de
één van die voorwaarden niet is vervuld tot verwerping van de vordering tot schorsing. ces deux conditions n'est pas remplie entraîne le rejet de la demande
Wat de ernst van het middel betreft de suspension. En ce qui concerne le caractère sérieux du moyen
B.3.1. Het enige middel is afgeleid uit de schending van de artikelen B.3.1. Le moyen unique est pris de la violation des articles 10, 11,
10, 11, 12 en 23 van de Grondwet, en van artikel 43 van het Verdrag 12 et 23 de la Constitution et de l'article 43 du Traité instituant la
tot oprichting van de Europese Gemeenschap (oud artikel 52 van het Communauté européenne (ancien article 52 du Traité C.E.), du principe
E.G.-Verdrag), het evenredigheidsbeginsel en het beginsel van vrijheid de proportionnalité et du principe de la liberté de commerce et
van handel en nijverheid. d'industrie.
B.3.2. In zoverre het rechtstreeks de artikelen 12 en 23 van de B.3.2. En tant qu'il invoque directement les articles 12 et 23 de la
Grondwet, artikel 43 van het Verdrag tot oprichting van de Europese Constitution, l'article 43 du Traité instituant la Communauté
Gemeenschap (oud artikel 52 van het E.G.-Verdrag), het européenne (ancien article 52 du Traité C.E.), le principe de
evenredigheidsbeginsel en het beginsel van vrijheid van handel en proportionnalité et le principe de la liberté de commerce et
nijverheid aanvoeren, is het middel niet ontvankelijk doordat het d'industrie, le moyen n'est pas recevable, en ce qu'il se réfère à des
verwijst naar normen waarvan het Hof de inachtneming niet kan toetsen. normes dont la Cour n'est pas habilitée à assurer le respect.
Die artikelen kunnen maar bij het onderzoek worden betrokken in Ces articles ne peuvent faire l'objet d'un examen que s'ils sont liés
zoverre zij met de aangevoerde schending van de artikelen 10 en 11 van à la violation alléguée des articles 10 et 11 de la Constitution.
de Grondwet zijn verbonden.
B.4.1. De verzoekende partijen voeren aan dat de aangevochten wet een B.4.1. Les parties requérantes soutiennent que la loi entreprise porte
discriminerende inbreuk maakt op hun economische vrijheden doordat atteinte de manière discriminatoire à leurs libertés économiques en ce
artikel 27, eerste lid, verbiedt een vergunning van klasse B que l'article 27, alinéa 1er, interdit de cumuler une licence de
(uitbating van een speelautomatenhal) of een vergunning van klasse C classe B (exploitation d'une salle de jeux automatiques) ou une
(uitbating van een drankgelegenheid) te cumuleren met een vergunning licence de classe C (exploitation d'un débit de boissons) avec une
van klasse E (verkoop, verhuur, invoer, uitvoer en onderhoud van licence de classe E (vente, location, importation, exportation et
kansspelen), doordat artikel 39 maximaal twee kansspelen toestaat in entretien de jeux de hasard), en ce que l'article 39 autorise au
maximum deux jeux de hasard dans un débit de boissons et en ce que
een drankgelegenheid en doordat artikel 71, vierde lid, 4., tweede l'article 71, alinéa 4, 4., alinéa 2, ne prévoit aucun plafonnement
lid, de hoogte van de waarborg niet zou begrenzen. pour le montant de la garantie.
B.4.2. De vrijheid van handel en nijverheid kan niet worden opgevat B.4.2. La liberté de commerce et d'industrie ne peut pas être conçue
als een absolute vrijheid. Zij belet niet dat de wetgever de economische bedrijvigheid van personen en ondernemingen regelt. De wetgever zou alleen dan de vrijheid van handel en nijverheid schenden indien hij die vrijheid zou beperken zonder dat daartoe enige noodzaak bestaat of indien die beperking kennelijk onevenredig zou zijn met het nagestreefde doel. De kansspelen die leiden tot een geldelijke winst of een geldelijk verlies, buiten een menselijke zwakheid uit die zeer ernstige gevolgen kan hebben voor sommige personen en hun familie; zij vormen een sociaal gevaar, zodat te dezen restrictieve maatregelen gemakkelijker te verantwoorden zijn dan permissieve maatregelen. comme une liberté absolue. Elle ne fait pas obstacle à ce que la loi règle l'activité économique des personnes et des entreprises. Le législateur ne violerait la liberté de commerce et d'industrie que s'il limitait celle-ci sans qu'existe une quelconque nécessité pour ce faire ou si cette limitation était manifestement disproportionnée au but poursuivi. Les jeux de hasard qui aboutissent à un gain ou à une perte pécuniaire étant l'exploitation d'une faiblesse humaine pouvant entraîner des conséquences très graves pour certaines personnes et leur famille, ils constituent un danger social tel qu'en cette matière, ce sont les mesures restrictives et non les permissives qui sont les plus aisées à justifier.
B.4.3. Artikel 43 (oud artikel 52) van het E.G.-Verdrag verzet er zich B.4.3. L'article 43 (ancien article 52) du Traité C.E. ne s'oppose pas
niet tegen dat, om redenen van algemeen belang, regels worden à ce que, pour des motifs d'intérêt général, des règles soient fixées
vastgesteld met betrekking tot de organisatie, de bevoegdheid, de concernant l'organisation, la compétence, l'éthique professionnelle et
beroepsethiek en de controle, voor zover die beroepsregels worden le contrôle, pour autant que ces règles professionnelles soient
toegepast op al degenen die gevestigd zijn op het grondgebied van de applicables à tous ceux qui sont établis sur le territoire de l'Etat
Staat waar de dienst wordt ingesteld. où le service est institué.
B.4.4. Artikel 23 van de Grondwet bepaalt weliswaar, enerzijds, dat « B.4.4. Certes, l'article 23 de la Constitution dispose, d'une part,
de wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde regel, rekening que « la loi, le décret ou la règle visée à l'article 134
houdend met de overeenkomstige plichten, de economische, sociale en culturele rechten, waarvan ze de voorwaarden voor de uitoefening bepalen » waarborgen en, anderzijds, dat die rechten « het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het raam van een algemeen werkgelegenheidsbeleid dat onder meer gericht is op het waarborgen van een zo hoog en stabiel mogelijk werkgelegenheidspeil » omvatten. Maar uit die bepalingen mag niet worden afgeleid dat de wetgever, wanneer hij een activiteit wil regelen die een gevaar voor de maatschappij inhoudt indien zij niet aan voorwaarden wordt onderworpen, geen beperkingen zou kunnen opleggen aan degenen die de activiteit uitoefenen. B.4.5. De in het geding zijnde wet heeft tot doel het sociale gevaar in te perken dat de kansspelinrichtingen kunnen betekenen. Gelet op garantissent, en tenant compte des obligations correspondantes, les droits économiques, sociaux et culturels, et déterminent les conditions de leur exercice » et, d'autre part, que ces droits comprennent « le droit au travail et au libre choix d'une activité professionnelle dans le cadre d'une politique générale de l'emploi, visant entre autres à assurer un niveau d'emploi aussi stable et élevé que possible ». Mais il ne peut se déduire de ces dispositions que le législateur, lorsqu'il entend réglementer une activité représentant un danger pour la société si elle n'est pas soumise à des conditions, ne pourrait imposer des limites à ceux qui l'exercent. B.4.5. La loi en cause vise à permettre d'endiguer le danger social que peuvent représenter les établissements de jeux de hasard. Etant entendu qu'une prohibition pure et simple lui paraît excessive, le
het feit dat een absoluut verbod hem overdreven lijkt, heeft de législateur a assorti l'interdiction de principe qu'il maintenait
wetgever op het principiële verbod dat hij handhaafde (artikel 305 van (l'article 305 du Code pénal punissait la tenue d'une maison de jeux
het Strafwetboek bestrafte het openhouden van een huis voor kansspelen
en artikel 1 van de wet van 24 oktober 1902 verbood de uitbating van de hasard et l'article 1er de la loi du 24 octobre 1902 interdisait
kansspelen) een uitzondering ingesteld die gebaseerd is op een l'exploitation des jeux de hasard) d'une exception, fondée sur un
vergunningsregeling, er daarbij over wakend in de toekomst geen régime de licences, tout en veillant à ne pas permettre à l'avenir un
onbezonnen ontwikkeling van dat soort inrichtingen toe te laten. Naast développement inconsidéré de ce type d'établissements. Outre cet
die doelstelling van sociale bescherming heeft de wetgever gewenst, objectif de protection sociale, le législateur a souhaité, par la voie
via een sluitende controle « [de] mogelijke en ongewenste d'un contrôle efficace, identifier, éviter et combattre « [les]
neveneffecten [van de kansspelen] (spelverslaving, witwassen van geld, possibles effets secondaires indésirables [des jeux de hasard]
criminaliteit, financiële en fiscale fraude) » in kaart te brengen, te (dépendance, blanchiment d'argent, criminalité, fraude fiscale et
voorkomen en te bestrijden (Parl. St., Senaat, 1997-1998, nr. 1-419/4, financière) » (Doc. parl., Sénat, 1997-1998, n° 1-419/4, pp. 25, 26 et
pp. 25, 26 en 36; idem, nr. 1-419/7, pp. 5 en 6; Parl. St., Kamer, 36; idem, n° 1-419/7, pp. 5 et 6; Doc. parl., Chambre, 1998-1999, n°
1998-1999, nr. 1795/8, p. 4). 1795/8, p. 4).
B.4.6. In het licht van dergelijke doelstellingen lijkt het B.4.6. A la lumière de tels objectifs, l'interdiction litigieuse de
aangevochten verbod van cumulatie van vergunningen niet onredelijk. cumuler certaines licences ne paraît pas déraisonnable. Elle procède
Het gaat uit van de bezorgdheid om het toekennen van vergunningen du souci de soumettre l'octroi des licences à des conditions très
afhankelijk te stellen van zeer strenge toekenningsvoorwaarden, zodat
de kansspelinrichtingen en de ermee verbonden activiteiten duidelijk sévères, de manière que les établissements de jeux de hasard et les
van elkaar kunnen worden onderscheiden (Parl. St., Senaat, 1997-1998, activités qui s'y rapportent puissent être distingués les uns des
nr. 419/4, p. 34). autres avec précision (Doc. parl., Sénat, 1997-1998, n° 419/4, p. 34).
Ook de in het geding zijnde beperking van het aantal kansspelen in een La limitation litigieuse du nombre de jeux de hasard dans un débit de
drankgelegenheid lijkt door dezelfde doelstellingen te kunnen worden boissons semble aussi pouvoir se justifier par les mêmes objectifs.
verantwoord. Zij is erop gericht een onbegrensde verspreiding van de Elle entend empêcher le foisonnement des jeux de hasard.
kansspelen te voorkomen. B.4.7.1. Les parties requérantes ajoutent que la garantie exigée par
B.4.7.1. De verzoekende partijen voeren nog aan dat de door artikel 71 l'article 71 pourrait s'élever à des dizaines de millions de francs et
vereiste waarborg tientallen miljoenen zou kunnen bedragen en dat die que cette mesure est dès lors disproportionnée quant à ses effets.
maatregel derhalve onevenredig is in zijn gevolgen. Le Conseil des ministres conteste l'exactitude des montants avancés
De Ministerraad betwist de juistheid van de bedragen die ter par les parties requérantes à l'audience.
terechtzitting door de verzoekende partijen werden aangebracht.
B.4.7.2. Het lijkt niet onredelijk dat het bedrag van de waarborg B.4.7.2. Il ne semble pas déraisonnable que le montant de la garantie
wordt bepaald op grond van het aantal kansspelen en de aard van de soit déterminé en fonction du nombre de jeux de hasard et de la nature
verleende prestaties, nu redelijkerwijze ervan kan worden uitgegaan des prestations, dès lors que l'on peut raisonnablement partir du
dat ook de in artikel 19 van de in het geding zijnde wet bedoelde principe que la contribution visée à l'article 19 de la loi en cause
bijdrage op grond van het aantal kansspelen en de aard van de sera elle aussi fixée en fonction du nombre de jeux de hasard et de la
verleende prestaties zal worden vastgesteld. nature des prestations.
De waarborg bedraagt voor de verzoekende partijen 500.000 frank per La garantie s'élève, pour les parties requérantes, à 500.000 francs
aangevangen schijf van 50 toestellen. De verzoekende partijen hebben par tranche entamée de 50 appareils. Les parties requérantes n'ont pas
niet aangetoond dat het bedrag van de waarborg per toestel onevenredig démontré que le montant de la garantie par appareil serait
zou zijn ten aanzien van de opbrengst ervan noch dat het bedrag van de disproportionné par rapport aux recettes, ni que le montant de la
totale waarborg niet in verhouding zou staan tot hun totale garantie totale ne serait pas proportionné à leur chiffre d'affaires
omzetcijfer. global.
B.4.7.3. De in het geding zijnde bepaling bevat een maatregel die niet B.4.7.3. La disposition en cause contient une mesure qui ne paraît pas
onevenredig lijkt met het nagestreefde doel. disproportionnée à l'objectif poursuivi.
B.5. Uit wat voorafgaat volgt dat het middel niet ernstig is in de zin B.5. Il résulte de ce qui précède que le moyen n'est pas sérieux au
van artikel 20, 1°, van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het sens de l'article 20, 1°, de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la
Arbitragehof. Cour d'arbitrage.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
verwerpt de vordering tot schorsing. rejette la demande de suspension.
Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 13 juli 2000. la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 13 juillet 2000.
De griffier, Le greffier,
L. Potoms. L. Potoms.
De voorzitter, Le président,
G. De Baets G. De Baets
^