Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest Van Het Grondwettelijk Hof van --
← Terug naar "Arrest nr. 60/98 van 27 mei 1998 Rolnummer 1304 In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 43, 44 en 148 van het Wetboek van Strafvordering en de artikelen 962 en volgende van het Gerechtelijk Wetboek, gesteld door de Rechtbank Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de rechters H. (...)"
Arrest nr. 60/98 van 27 mei 1998 Rolnummer 1304 In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 43, 44 en 148 van het Wetboek van Strafvordering en de artikelen 962 en volgende van het Gerechtelijk Wetboek, gesteld door de Rechtbank Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de rechters H. (...) Arrêt n° 60/98 du 27 mai 1998 Numéro du rôle : 1304 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 43, 44 et 148 du Code d'instruction criminelle et aux articles 962 et suivants du Code judiciaire, posée par le Tribunal de premièr La Cour d'arbitrage, composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges H. Boel, L(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Arrest nr. 60/98 van 27 mei 1998 Arrêt n° 60/98 du 27 mai 1998
Rolnummer 1304 Numéro du rôle : 1304
In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 43, 44 en 148 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 43, 44 et
van het Wetboek van Strafvordering en de artikelen 962 en volgende van 148 du Code d'instruction criminelle et aux articles 962 et suivants
het Gerechtelijk Wetboek, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg du Code judiciaire, posée par le Tribunal de première instance de
te Brussel. Bruxelles.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges H.
rechters H. Boel, L. François, G. De Baets, E. Cerexhe en R. Henneuse, Boel, L. François, G. De Baets, E. Cerexhe et R. Henneuse, assistée du
bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter L. De Grève, greffier L. Potoms, présidée par le président L. De Grève,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag I. Objet de la question préjudicielle
Bij vonnis van 25 februari 1998 in zake de Vlaamse Gemeenschap tegen Par jugement du 25 février 1998 en cause de la Communauté flamande
C. Mariman, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen contre C. Mariman, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour
op 6 maart 1998, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te Brussel de le 6 mars 1998, le Tribunal de première instance de Bruxelles a posé
volgende prejudiciële vraag gesteld : la question préjudicielle suivante :
« Schenden de artikelen 43, 44 en 148 van het Wetboek van « Les articles 43, 44 et 148 du Code d'instruction criminelle et les
Strafvordering en de artikelen 862 en volgende [lees : de artikelen articles 862 et suivants [lire : les articles 962 et suivants] du Code
962 en volgende] van het Gerechtelijk Wetboek, geïnterpreteerd in die judiciaire, interprétés en ce sens qu'ils n'obligent pas l'expert
zin dat zij de door de strafrechter ten gronde aangestelde deskundige
niet verplichten de regels van de tegenspraak te eerbiedigen die zijn désigné par le juge du fond en matière pénale à respecter les règles
opgenomen in de artikelen 962 en volgende van het Gerechtelijk de la contradiction prévues aux articles 962 et suivants du Code
Wetboek, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet en dit zowel judiciaire, violent-ils les articles 10 et 11 de la Constitution, lus
afzonderlijk gelezen als in samenhang met artikel 6 van het Europees isolément ou en combinaison avec l'article 6 de la Convention
Verdrag voor de Rechten van de Mens ? » européenne des droits de l'homme ? »
II. De rechtspleging voor het Hof II. La procédure devant la Cour
Bij beschikking van 6 maart 1998 heeft de voorzitter in functie de Par ordonnance du 6 mars 1998, le président en exercice a désigné les
rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59 juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi spéciale
van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof. du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage.
Op 17 maart 1998 hebben de rechters-verslaggevers H. Boel en E. Le 17 mars 1998, les juges-rapporteurs H. Boel et E. Cerexhe ont
Cerexhe, met toepassing van artikel 72, eerste lid, van de organieke informé la Cour, par application de l'article 72, alinéa 1er, de la
wet, het Hof ervan in kennis gesteld dat zij ertoe zouden kunnen loi organique, qu'ils pourraient être amenés à proposer de mettre fin
worden gebracht, voor te stellen de zaak af te doen met een arrest van à l'examen de l'affaire par un arrêt de réponse immédiate.
onmiddellijk antwoord.
Overeenkomstig artikel 72, tweede lid, van de organieke wet is van de Conformément à l'article 72, alinéa 2, de la loi organique, les
conclusies van de rechters-verslaggevers aan de partijen in het conclusions des juges-rapporteurs ont été notifiées aux parties dans
bodemgeschil kennisgegeven bij op 17 maart 1998 ter post aangetekende l'instance principale par lettres recommandées à la poste le 17 mars
brieven. 1998.
C. Mariman, Dokter Rouxstraat 1, 1070 Brussel, heeft bij op 18 maart C. Mariman, rue Docteur Roux 1, 1070 Bruxelles, a introduit un mémoire
1998 ter post aangetekende brief een memorie met verantwoording justificatif par lettre recommandée à la poste le 18 mars 1998.
ingediend. De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants
van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof. de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour.
III. In rechte III. En droit
- A - - A -
Conclusies van de rechters-verslaggevers Conclusions des juges-rapporteurs
A.1. De rechters-verslaggevers hebben in hun conclusies geoordeeld dat A.1. Dans leurs conclusions, les juges-rapporteurs ont estimé qu'ils
zij ertoe zouden kunnen worden gebracht aan het Hof voor te stellen de pourraient être amenés à proposer à la Cour de mettre fin à l'examen
zaak af te doen met een arrest van onmiddellijk antwoord. de l'affaire par un arrêt de réponse immédiate.
Memorie met verantwoording van C. Mariman Mémoire justificatif de C. Mariman
A.2. In zoverre artikel 72 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 A.2. En tant que l'article 72 de la loi spéciale du 6 janvier 1989
toelaat een arrest van onmiddellijk antwoord te wijzen waarbij een permet de rendre un arrêt de réponse immédiate en donnant une réponse
prejudiciële vraag positief wordt beantwoord overeenkomstig hetgeen affirmative à une question préjudicielle conformément à ce que la Cour
reeds vroeger omtrent eenzelfde vraag door het Hof werd geantwoord in a déjà répondu précédemment à une même question, dans son arrêt n°
zijn arrest nr. 24/97 van 30 april 1997, kan C. Mariman volledig 24/97 du 30 avril 1997, C. Mariman abonde entièrement dans le sens des
akkoord gaan met de conclusies van de rechters-verslaggevers. conclusions des juges-rapporteurs.
In zoverre artikel 72, derde lid, van de bijzondere wet van 6 januari En tant que l'article 72, alinéa 3, de la loi spéciale du 6 janvier
1989 echter zou inhouden dat bij toepassing van dat artikel de zaak 1989 signifierait cependant que, par application de cet article, il
alleen kan worden afgedaan met een arrest waarin het beroep of de peut uniquement être mis fin à l'examen de l'affaire par un arrêt
vraag niet gegrond wordt verklaard, dan vraagt C. Mariman uiteraard déclarant le recours ou la question non fondés, C. Mariman demande
dat de zaak via de gewone regels van de rechtspleging verder zou évidemment que l'affaire soit examinée selon les règles ordinaires de
worden afgehandeld. la procédure.
- B - - B -
B.1. De prejudiciële vraag is identiek aan de prejudiciële vraag B.1. La question préjudicielle est identique à celle à laquelle la
waarop het Hof heeft geantwoord in zijn arrest nr. 24/97 van 30 april Cour a répondu dans son arrêt n° 24/97 du 30 avril 1997.
1997. Er zijn geen redenen om op de huidige vraag een ander antwoord te Il n'y a pas lieu de donner une autre réponse à la présente question.
geven. B.2. Het deskundigenonderzoek wordt in het Wetboek van Strafvordering B.2. L'expertise n'est traitée par le Code d'instruction criminelle
niet behandeld dan met betrekking tot de bevoegdheid van de procureur qu'en ce qui concerne les attributions du procureur du Roi en cas de
des Konings in geval van op heterdaad vastgestelde misdaad (artikelen
43 en 44) en die van de rechter in de politierechtbank (artikel 148). flagrant crime (articles 43 et 44) et celles du juge au tribunal de
police (article 148).
Volgens de rechtspraak moeten de artikelen 962 tot 991 van het Il est de jurisprudence que les articles 962 à 991 du Code judiciaire
Gerechtelijk Wetboek betreffende het deskundigenonderzoek - bepalingen relatifs à l'expertise, dispositions dont certaines exigent qu'elle se
waarvan sommige voorschrijven dat het op een contradictoire wijze déroule d'une manière contradictoire, ne doivent pas obligatoirement
geschiedt - niet verplicht worden toegepast op de être appliqués aux expertises devant les juridictions pénales.
deskundigenonderzoeken voor de strafgerechten. B.3. Aldus bestaat een verschil in behandeling tussen de partijen voor burgerlijke gerechten en de partijen voor strafgerechten, aangezien het verloop van het door de rechter bevolen deskundigenonderzoek enkel voor eerstgenoemden verplicht een contradictoir karakter vertoont. B.4. De grondwettelijke regels van de gelijkheid en de niet-discriminatie sluiten niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het gelijkheidsbeginsel is geschonden wanneer vaststaat dat er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. B.5. Het Hof wordt enkel ondervraagd over het niet-contradictoir B.3. Il existe ainsi une différence de traitement entre parties à un procès devant des juridictions civiles et parties à un procès devant des juridictions pénales, les premières étant les seules pour lesquelles le déroulement de l'expertise ordonnée par le juge revêt obligatoirement un caractère contradictoire. B.4. Les règles constitutionnelles de l'égalité et de la non-discrimination n'excluent pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la nature des principes en cause; le principe d'égalité est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. B.5. La Cour est interrogée uniquement quant au caractère non
karakter van het deskundigenonderzoek wanneer de deskundige door een contradictoire de l'expertise lorsque c'est un juge pénal en sa
strafrechter, handelend in de hoedanigheid van feitenrechter, wordt qualité de juge du fond qui désigne un expert. Elle se limite à
aangesteld. Het Hof beperkt zich tot het onderzoek van de expertise in dat stadium van de rechtspleging. l'examen de l'expertise ordonnée à ce stade de la procédure.
B.6. Het verschil in behandeling houdt verband met een objectief B.6. La différence de traitement est en relation avec un critère
criterium dat steunt op de aard van het geadieerde rechtscollege, objectif en raison de la nature de la juridiction saisie, même au
zelfs in het stadium van het onderzoek van de burgerlijke belangen. stade de l'examen des intérêts civils.
B.7. Zowel wanneer de rechter uitspraak doet over de strafvervolging B.7. Tant lorsque le juge statue sur les poursuites pénales que
als wanneer hij uitspraak doet over de burgerlijke rechtsvordering, lorsqu'il statue sur l'action civile - les intérêts de la partie
kan het in het geding zijnde verschil in behandeling niet worden verantwoord, vermits de belangen van de burgerlijke partij niet onderscheiden zijn van die van elke partij in een burgerlijk proces en het onderwerp van het deskundigenonderzoek identiek kan zijn. De rechtspleging verloopt in die stadia op tegenspraak; het ontbreken van tegenspraak bij het deskundigenonderzoek leidt ertoe dat het bewijs ten koste van een inbreuk op de rechten van de verdediging kan worden gezocht, aangezien die rechten pas tijdens de bespreking van het verslag in de loop van de debatten ter terechtzitting zullen kunnen worden uitgeoefend. De mogelijkheid om nadien een verslag van een gerechtelijke expertise te betwisten, waarborgt niet noodzakelijk de inachtneming van de rechten van de verdediging. De tijd die sinds de feiten is verstreken, het verdwijnen van materiële aanwijzingen, de onmogelijkheid om taken civile ne se distinguant pas de ceux de toute partie à un procès civil et l'objet de l'expertise pouvant être identique -, la différence de traitement en cause ne peut être justifiée. La procédure est, dans ces phases, contradictoire; l'absence de caractère contradictoire de l'expertise aboutit à ce que la recherche de la preuve puisse se faire au prix d'une atteinte aux droits de défense, ceux-ci ne pouvant s'exercer que lors de la discussion du rapport au cours des débats à l'audience. La possibilité de contester ultérieurement un rapport d'expertise judiciaire n'assure pas nécessairement le respect des droits de défense. L'ancienneté des faits, la disparition d'indices matériels,
te laten uitvoeren waartoe niet dan kort na de betwiste feiten kan l'impossibilité de faire procéder à des devoirs qui ne peuvent
worden overgegaan : al die elementen beperken de mogelijkheid om op s'accomplir que dans un temps proche des faits litigieux : tous ces
nuttige wijze de conclusies te betwisten van een deskundigenonderzoek éléments réduisent les chances de pouvoir contester utilement les
waaraan men niet heeft kunnen deelnemen. Zelfs al beveelt de rechter, conclusions d'une expertise à laquelle on n'a pas pu participer. A
op verzoek van diegene die een deskundigenonderzoek aanvecht, een supposer que celui qui critique une expertise obtienne du juge qu'il
nieuw deskundigenonderzoek, dan nog zal dat niet verplicht op en ordonne une nouvelle, celle-ci ne sera pas obligatoirement
tegenspraak verlopen en dus niet steeds de mogelijkheid bieden tot contradictoire et ne permettra donc pas dans tous les cas la
confrontatie van de standpunten. confrontation des points de vue.
In die zin opgevat dat zij de door de feitenrechter in strafzaken Interprétées en ce sens qu'elles n'obligeraient pas l'expert désigné
aangestelde deskundige niet zouden verplichten de regels betreffende par le juge du fond en matière pénale à respecter les règles de la
de tegenspraak in acht te nemen, schenden de in de prejudiciële vraag contradiction, les dispositions mentionnées dans la question
vermelde bepalingen de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, préjudicielle violent les articles 10 et 11 de la Constitution lus
afzonderlijk of in samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees isolément ou combinés avec l'article 6 de la Convention européenne des
Verdrag voor de Rechten van de Mens. droits de l'homme.
B.8. Artikel 2 van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt evenwel dat de in B.8. L'article 2 du Code judiciaire dispose cependant que les règles
dat Wetboek gestelde regels van toepassing zijn op alle
rechtsplegingen, behoudens wanneer deze worden geregeld door niet énoncées dans ce Code s'appliquent à toutes les procédures, sauf
uitdrukkelijk opgeheven wetsbepalingen of door rechtsbeginselen lorsque celles-ci sont régies par des dispositions légales non
waarvan de toepassing niet verenigbaar is met de toepassing van de expressément abrogées ou par des principes de droit dont l'application
bepalingen van het genoemde Wetboek. Er werd terecht opgemerkt dat « n'est pas compatible avec celle des dispositions dudit Code. On a pu
de regels van het Gerechtelijk Wetboek [...] het gemeen recht van de dire que le Code judiciaire constitue « le droit commun de la
rechtspleging uit[maken] », met inbegrip van de strafrechtspleging procédure », y compris la procédure pénale (Exposé des motifs du
(Memorie van toelichting van het ontwerp van wet houdende het
Gerechtelijk Wetboek, Gedr. St., Senaat, 1963-1964, nr. 60, p. IV, en projet de loi contenant le Code judiciaire, Doc., Sénat, 1963-1964, n°
het verslag van de heer Charles Van Reepinghen, Koninklijk Commissaris 60, p. IV, et rapport de M. Charles Van Reepinghen, Commissaire royal
van de Gerechtelijke Hervorming, idem, p. 60). à la réforme judiciaire, idem, p. 60).
Artikel 2 van het Gerechtelijk Wetboek verzet zich ertegen dat onder meer de bepalingen die, in dat Wetboek, over het akkoord tussen partijen handelen of sommige gevolgen afhankelijk stellen van het initiatief van de partijen, zouden worden toegepast in strafzaken, waarin de wilsautonomie van de privé-personen geen plaats heeft. Maar op gevaar af aan dat artikel 2 voorbij te gaan, volstaat de omstandigheid dat het gerecht dat het deskundigenonderzoek heeft bevolen, een strafgerecht is, niet om niet van toepassing te maken, onder de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek die de tegenspraak verzekeren, die waarvan de toepassing met de beginselen van de strafwetgeving bestaanbaar is : er bestaan geen wetsbepalingen die het door een strafrechter bevolen deskundigenonderzoek beheersen, die de toepassing op dat deskundigenonderzoek van alle bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek die het contradictoir karakter van het deskundigenonderzoek in burgerlijke zaken waarborgen, zouden verbieden of onmogelijk maken; er bestaan evenmin rechtsbeginselen die de toepassing van al die bepalingen op het deskundigenonderzoek dat door een strafrechter wordt bevolen, zouden uitsluiten. L'article 2 du Code judiciaire s'oppose à ce que, notamment, les dispositions qui, dans ce Code, se réfèrent à l'accord des parties ou subordonnent certains effets à leur initiative s'appliquent en matière pénale, où l'autonomie de la volonté des particuliers n'a pas de place. Mais à peine de méconnaître cet article 2, la circonstance que la juridiction ordonnant l'expertise est une juridiction pénale ne suffit pas à rendre inapplicables, parmi les dispositions du Code judiciaire qui assurent la contradiction, celles dont l'application est compatible avec les principes du droit répressif : il n'existe pas de dispositions légales régissant l'expertise, ordonnée par le juge pénal, qui interdiraient ou rendraient impossible l'application à cette expertise de toutes les dispositions du Code judiciaire qui garantissent le caractère contradictoire de l'expertise en matière civile; il n'existe pas davantage de principes de droit qui excluraient l'application de toutes ces dispositions à l'expertise ordonnée par le juge pénal.
B.9. Gelezen in het licht van artikel 2 van het Gerechtelijk Wetboek, B.9. Lus, à la lumière de l'article 2 du Code judiciaire, de la façon
op de wijze zoals hierboven uiteengezet, schenden de artikelen 43, 44 qui vient d'être exposée, les articles 43, 44 et 148 du Code
en 148 van het Wetboek van Strafvordering en de artikelen 962 en d'instruction criminelle et les articles 962 et suivants du Code
volgende van het Gerechtelijk Wetboek de artikelen 10 en 11 van de judiciaire ne violent pas les articles 10 et 11 de la Constitution,
Grondwet niet, noch afzonderlijk, noch in samenhang gelezen met
artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. lus isolément ou combinés avec l'article 6 de la Convention européenne
des droits de l'homme.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
- De artikelen 43, 44 en 148 van het Wetboek van Strafvordering en de - Les articles 43, 44 et 148 du Code d'instruction criminelle et les
artikelen 962 en volgende van het Gerechtelijk Wetboek, in die zin articles 962 et suivants du Code judiciaire, interprétés en ce sens
geïnterpreteerd dat zij de door een strafrechter, handelend in de
hoedanigheid van feitenrechter, aangestelde deskundige niet zouden qu'ils n'obligeraient l'expert désigné par un juge pénal agissant en
verplichten de in de voormelde artikelen van het Gerechtelijk Wetboek qualité de juge du fond à respecter aucune des règles de la
vervatte regels betreffende het contradictoir karakter in acht te contradiction contenues dans les articles précités du Code judiciaire,
nemen, schenden de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, afzonderlijk of violent les articles 10 et 11 de la Constitution, lus isolément ou
in samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees Verdrag voor de combinés avec l'article 6 de la Convention européenne des droits de
Rechten van de Mens. l'homme.
- De artikelen 43, 44 en 148 van het Wetboek van Strafvordering en de - Les articles 43, 44 et 148 du Code d'instruction criminelle et les
artikelen 962 en volgende van het Gerechtelijk Wetboek, articles 962 et suivants du Code judiciaire, interprétés à la lumière
geïnterpreteerd in het licht van artikel 2 van het Gerechtelijk de l'article 2 du Code judiciaire comme ne dispensant pas l'expert
Wetboek, in die zin dat die bepalingen de door een strafrechter,
handelend in de hoedanigheid van feitenrechter, aangestelde deskundige désigné par un juge pénal agissant en qualité de juge du fond de
er niet van vrijstellen, in zoverre, zoals aangegeven in B.8, de respecter, dans la mesure, indiquée au B.8, où leur application est
toepassing van die bepalingen verenigbaar is met de beginselen van de
strafwetgeving, de in de voormelde artikelen van het Gerechtelijk compatible avec les principes du droit répressif, les règles de la
Wetboek vervatte regels betreffende het contradictoir karakter in acht contradiction contenues dans les articles précités du Code judiciaire,
te nemen, schenden niet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, noch ne violent pas les articles 10 et 11 de la Constitution, lus isolément
afzonderlijk, noch in samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees ou combinés avec l'article 6 de la Convention européenne des droits de
Verdrag voor de Rechten van de Mens. l'homme.
Aldus uitgesproken in het Nederlands en in het Frans, overeenkomstig Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 27 mei 1998. la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 27 mai 1998.
De voorzitter, Le président,
L. De Grève. L. De Grève.
De griffier, Le greffier,
L. Potoms. L. Potoms.
^