Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest Van Het Grondwettelijk Hof van --
← Terug naar "Arrest nr. 79/97 van 17 december 1997 Rolnummer 1014 In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 126 en 155 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992, gesteld door het Hof van Beroep te Luik. Het Arbitragehof, sameng wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vraag Bij arrest van (...)"
Arrest nr. 79/97 van 17 december 1997 Rolnummer 1014 In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 126 en 155 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992, gesteld door het Hof van Beroep te Luik. Het Arbitragehof, sameng wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vraag Bij arrest van (...) Arrêt n° 79/97 du 17 décembre 1997 Numéro du rôle : 1014 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 126 et 155 du Code des impôts sur les revenus 1992, posée par la Cour d'appel de Liège. La Cour d'arbitrage, composée d après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle Par arr(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Arrest nr. 79/97 van 17 december 1997 Arrêt n° 79/97 du 17 décembre 1997
Rolnummer 1014 Numéro du rôle : 1014
In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 126 en 155 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 126 et 155
van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992, gesteld door het Hof du Code des impôts sur les revenus 1992, posée par la Cour d'appel de
van Beroep te Luik. Liège.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P.
rechters P. Martens, J. Delruelle, H. Coremans, A. Arts en M. Bossuyt, Martens, J. Delruelle, H. Coremans, A. Arts et M. Bossuyt, assistée du
bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior, greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag I. Objet de la question préjudicielle
Bij arrest van 22 november 1996 waarvan de expeditie ter griffie van Par arrêt du 22 novembre 1996 dont l'expédition est parvenue au greffe
het Arbitragehof is ingekomen op 29 november 1996, heeft het Hof van de la Cour d'arbitrage le 29 novembre 1996, la Cour d'appel de Liège a
Beroep te Luik de volgende prejudiciële vraag gesteld : posé la question préjudicielle suivante :
« Schenden de artikelen [126 en 155 van het Wetboek van de « Les articles [126 et 155 du Code des impôts sur les revenus 1992 (73
inkomstenbelastingen 1992 (73 en 87quater W.I.B. 64)] de artikelen 10 et 87quater C.I.R. 64)] violent-ils les articles 10 et 11 de la
en 11 van de Grondwet, doordat zij, door de vestiging van aanslagen op Constitution en ce qu'ils introduiraient, par l'établissement de
naam van beide echtgenoten, een discriminatie in het leven zouden cotisations au nom des deux conjoints, une discrimination entre
roepen tussen ongehuwde en gehuwde personen, in het bijzonder wanneer personnes non mariées et mariées, spécialement lorsque l'une de
een van hen beroepsinkomsten van buitenlandse oorsprong geniet celles-ci promérite des revenus professionnels d'origine étrangère
waarvoor een clausule van progressievoorbehoud geldt ? » subissant une clause de réserve de progressivité ? »
II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil II. Les faits et la procédure antérieure
De verzoekers voor het Hof van Beroep te Luik hebben bij dat Hof een Les requérants devant la Cour d'appel de Liège ont introduit devant
beroep ingesteld tegen de beslissing die is genomen door de celle-ci un recours contre la décision rendue par le directeur
gewestelijke directeur der directe belastingen van Aarlen op 21 juni régional des contributions directes d'Arlon le 21 juin 1993 relative
1993 betreffende de aanslagen in de personenbelasting en de aux cotisations à l'impôt des personnes physiques et à la taxe
aanvullende gemeentebelasting, opgenomen onder artikel 2710898 van de kohieren van het aanslagjaar 1992, opgemaakt voor de gemeente Aarlen. Het Hof van Beroep is van oordeel dat het beroep van de verzoeker ontvankelijk is, maar dat het beroep van de verzoekster niet ontvankelijk is vermits zij geen voorafgaand bezwaarschrift had ingediend. De verzoeker is loontrekkende in het Groothertogdom Luxemburg, maar zijn fiscale woonplaats bevindt zich in België, waar zijn echtgenote lerares is; hij geniet het stelsel van de grensarbeiders niet. De administratie heeft, op grond van het progressievoorbehoud dat voortvloeit uit de artikelen 15 en 28 van de overeenkomst van 17 communale additionnelle reprises sous l'article 2710898 des rôles de l'exercice d'imposition 1992 formés pour la commune d'Arlon. La Cour d'appel considère que le recours du requérant est recevable mais que celui de la requérante est irrecevable puisqu'elle n'avait pas introduit de réclamation préalable. Le requérant exerce un emploi salarié au Grand-Duché de Luxembourg tout en ayant son domicile fiscal en Belgique, où son épouse est enseignante; il ne bénéficie pas du régime des travailleurs frontaliers. L'administration, se basant sur la réserve de progressivité résultant des articles 15 et 28 de la convention conclue entre la Belgique et le
september 1970 tussen België en het Groothertogdom Luxemburg, te dezen Grand-Duché de Luxembourg le 17 septembre 1970, a appliqué en l'espèce
artikel 155 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 (87quater l'article 155 du Code des impôts sur les revenus 1992 (87quater C.I.R.
W.I.B. 1964) toegepast in het kader van de belasting op de 1964) dans le cadre de la taxation des revenus du ménage.
gezinsinkomsten. Il existe en faveur de sa thèse un arrêt rendu par la Cour de
Een arrest van het Hof van Cassatie van 27 oktober 1996 (in zake Mertens, onuitgegeven) zet het standpunt van de administratie kracht bij. De verzoeker betoogt evenwel dat de vrijstelling van zijn bezoldigingen volledig moet zijn, dat die bezoldigingen geen weerslag mogen hebben op de berekening van de belasting op de inkomsten van de andere leden van zijn gezin, terwijl de methode voor de berekening van de belasting die te dezen is aangewend, neerkomt op de toepassing van het laatst geciteerde artikel op de totale inkomsten van het echtpaar, waardoor de belastingvermindering op basis van de samengevoegde beroepsinkomsten wordt berekend. Hij is van mening dat hij het slachtoffer is van een discriminatie en vraagt dat aan het Arbitragehof een prejudiciële vraag zou worden gesteld om het werkelijke karakter van die discriminatie en de eventuele objectieve en redelijke grondslag ervan te laten onderzoeken. Het Hof van Beroep te Luik beslist aan het Hof de hiervoor geformuleerde prejudiciële vraag te stellen. Het is van oordeel dat het vraagstuk van Europees recht dat de verzoeker tevens opwerpt evenmin schijnt te kunnen worden opgelost vooraleer men het antwoord kent op de vraag of de Belgische wetgeving als dusdanig kan worden toegepast of daarentegen de Grondwet schendt. Cassation le 27 octobre 1996 (en cause de Mertens, inédit). Le requérant soutient cependant que l'exonération de ses rémunérations doit être totale, celles-ci ne pouvant interférer sur le calcul de l'impôt afférent aux revenus des autres membres de son ménage, alors que la méthode de taxation retenue en l'espèce revient à appliquer le dernier article cité au total des revenus du couple, la réduction d'impôt étant calculée sur la base des revenus professionnels cumulés. Il s'estime victime d'une discrimination et demande que la Cour d'arbitrage soit saisie d'une question préjudicielle pour vérifier la réalité de cette discrimination et son fondement objectif et raisonnable éventuel. La Cour d'appel de Liège décide de poser à la Cour la question préjudicielle reproduite ci-dessus. Elle considère que la question de droit européen que le requérant soulève également n'apparaît pas non plus pouvoir être résolue avant que ne soit connue la réponse à la question de savoir si la législation belge peut être appliquée telle quelle ou viole au contraire la Constitution.
III. De rechtspleging voor het Hof III. La procédure devant la Cour
Bij beschikking van 29 november 1996 heeft de voorzitter in functie de Par ordonnance du 29 novembre 1996, le président en exercice a désigné
rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59 les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi
van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof. spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage.
De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application
om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen. des articles 71 ou 72 de la loi organique.
Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la
77 van de organieke wet bij op 19 december 1996 ter post aangetekende loi organique, par lettres recommandées à la poste le 19 décembre
brieven. 1996.
Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au
bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 17 december 1996. Moniteur belge du 17 décembre 1996.
Memories zijn ingediend door : Des mémoires ont été introduits par :
- de verzoekende partijen voor de verwijzende rechter, samenwonende te - les parties requérantes devant le juge a quo, demeurant ensemble à
6700 Aarlen, rue du Centre 21, bij op 31 januari 1997 ter post 6700 Arlon, rue du Centre 21, par lettre recommandée à la poste le 31
aangetekende brief; janvier 1997;
- de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 31 januari 1997 - le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par
ter post aangetekende brief. lettre recommandée à la poste le 31 janvier 1997.
Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi
organieke wet bij op 21 februari 1997 ter post aangetekende brieven. organique, par lettres recommandées à la poste le 21 février 1997.
De verzoekende partijen voor de verwijzende rechter hebben een memorie Les parties requérantes devant le juge a quo ont introduit un mémoire
van antwoord ingediend, bij op 19 maart 1997 ter post aangetekende en réponse, par lettre recommandée à la poste le 19 mars 1997.
brief. Bij beschikkingen van 29 april 1997 en 28 oktober 1997 heeft het Hof Par ordonnance du 29 avril 1997 et du 28 octobre 1997, la Cour a
de termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot
respectievelijk 29 november 1997 en 29 mei 1998. prorogé respectivement jusqu'aux 29 novembre 1997 et 29 mai 1998 le
Bij beschikking van 15 oktober 1997 heeft het Hof de zaak in délai dans lequel l'arrêt doit être rendu.
gereedheid verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 26 Par ordonnance du 15 octobre 1997, la Cour a déclaré l'affaire en état
november 1997, na de verzoekende partijen voor de verwijzende rechter et fixé l'audience au 26 novembre 1997 après avoir invité les parties
te hebben verzocht zich over de verklaring van de Ministerraad (in requérantes devant le juge a quo à s'expliquer sur la déclaration du
diens memorie) dat de administratie der directe belastingen is Conseil des ministres (dans son mémoire) que l'administration des
teruggekomen van haar vroeger standpunt ten aanzien van de contributions directes est revenue sur sa position antérieure quant à
interpretatie van artikel 155 van het Wetboek van de l'interprétation de l'article 155 du Code des impôts sur les revenus
inkomstenbelastingen 1992 en dat zij de bewoordingen « het geheel van 1992 et qu'elle interprète désormais les termes « dans le total des
de inkomsten » voortaan in die zin interpreteert dat zij niet meer de revenus » comme ne comprenant plus les revenus professionnels cumulés
gecumuleerde beroepsinkomsten van de echtgenoten omvatten, maar enkel des époux mais uniquement les revenus professionnels du contribuable
de beroepsinkomsten van de belastingplichtige die beroepsinkomsten in qui a eu des revenus professionnels à l'étranger, exonérés d'impôt en
het buitenland heeft gehad welke in België van belasting zijn
vrijgesteld (cf. Hof van Cassatie, 27 oktober 1996), nader te Belgique (cf. Cour de cassation, 27 octobre 1996), dans un mémoire
verklaren in een aanvullende memorie in te dienen binnen een termijn complémentaire à introduire dans un délai de quinze jours à partir du
van vijftien dagen vanaf de dag van kennisgeving van die beschikking. jour de la notification de ladite ordonnance.
Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats
bij op 16 oktober 1997 ter post aangetekende brieven. par lettres recommandées à la poste le 16 octobre 1997.
Bij beschikking van 20 november 1997 heeft het Hof, gelet op het Par ordonnance du 20 novembre 1997, la Cour a invité les parties
requérantes, compte tenu de la position adoptée par le Conseil des
standpunt van de Ministerraad in zijn memorie van 31 januari 1997, de ministres dans son mémoire du 31 janvier 1997, à s'expliquer à
verzoekende partijen verzocht zich ter terechtzitting van 26 november
1997 nader te verklaren over de vraag of er geen aanleiding toe l'audience du 26 novembre 1997 sur la question de savoir s'il n'y a
bestaat de zaak naar de verwijzende rechter terug te zenden om hem pas lieu de renvoyer l'affaire au juge a quo pour lui permettre
ertoe in staat te stellen te oordelen of het antwoord op de d'apprécier si la réponse à la question préjudicielle est encore
prejudiciële vraag nog steeds onontbeerlijk is om uitspraak te doen indispensable pour statuer sur le recours.
over het beroep.
Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats
bij op 20 november 1997 ter post aangetekende brieven. par lettres recommandées à la poste le 20 novembre 1997.
Op de openbare terechtzitting van 26 november 1997 : A l'audience publique du 26 novembre 1997 :
- zijn verschenen : - ont comparu :
- Mr. L. Mourlon Beernaert, advocaat bij de balie te Luik, voor de - Me L. Mourlon Beernaert, avocat au barreau de Liège, pour les
verzoekende partijen voor de verwijzende rechter; parties requérantes devant le juge a quo;
- Mr. C. Richard loco Mr. J.-F. Jeunehomme, advocaten bij de balie te - Me C. Richard loco Me J.-F. Jeunehomme, avocats au barreau de Liège,
Luik, voor de Ministerraad; pour le Conseil des ministres;
- hebben de rechters-verslaggevers J. Delruelle en A. Arts verslag uitgebracht; - les juges-rapporteurs J. Delruelle et A. Arts ont fait rapport;
- zijn de voornoemde advocaten gehoord; - les avocats précités ont été entendus;
- is de zaak in beraad genomen. - l'affaire a été mise en délibéré.
De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants
van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof. de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour.
IV. In rechte IV. En droit
- A - - A -
Mémoire des parties requérantes devant le juge a quo
Memorie van de verzoekende partijen voor de verwijzende rechter A.1. Les parties soutiennent à titre principal que la règle
A.1. De partijen betogen in hoofdorde dat de evenredigheidsregel van proportionnelle de l'article 155 du Code des impôts sur les revenus
artikel 155 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 (W.I.B. 1992 (C.I.R. 1992), telle qu'elle est interprétée à la lumière de la
1992), zoals geïnterpreteerd in het licht van de hervormingswet van 7 loi-réforme du 7 décembre 1988, doit être appliquée en faisant
december 1988, moet worden toegepast door bij « het geheel van de abstraction, dans le « total des revenus », des revenus professionnels
inkomsten » geen rekening te houden met de beroepsinkomsten van de
echtgenoot van de belastingplichtige die beroepsinkomsten in het du conjoint du contribuable ayant perçu les revenus professionnels à
buitenland heeft ontvangen. l'étranger.
De wet van 7 december 1988 houdende hervorming van de La loi du 7 décembre 1988 portant réforme de l'impôt sur les revenus a
inkomstenbelasting heeft in het Belgische recht het beginsel van de
scheiding van de beroepsinkomsten van de echtgenoten (decumulatie) introduit en droit belge le principe de la séparation des revenus
ingevoerd. De artikelen 1 tot 5 ervan zijn in werking getreden met professionnels des époux (décumul). Ses articles 1er à 5 sont entrés
ingang van het aanslagjaar 1990 (artikel 39). en vigueur à partir de l'exercice d'imposition 1990 (article 39).
Sinds die wet wordt de verschuldigde aanslag berekend op twee Depuis cette loi, la cotisation due est calculée sur deux bases
onderscheiden grondslagen : de eerste wordt gevormd door het laagste distinctes, la première étant constituée par le revenu professionnel
beroepsinkomen en de tweede door het hoogste beroepsinkomen, dat wordt le plus bas et la seconde par le revenu professionnel le plus élevé,
samengevoegd met alle belastbare inkomsten van de echtgenoten. De wet cumulé avec tous les revenus imposables des conjoints. La loi du 7
van 7 december 1988 heeft impliciet of expliciet een aantal vroegere décembre 1988 a modifié implicitement ou explicitement bon nombre des
bepalingen van het Wetboek van de inkomstenbelastingen gewijzigd. dispositions antérieures du Code des impôts sur les revenus. Même si
Hoewel die wet artikel 87quater (155 W.I.B. 1992) niet heeft gewijzigd, wordt de inhoud van die bepaling erdoor beïnvloed. De betekenis van de woorden « het geheel van de inkomsten » wordt gewijzigd : voordien ging het om het totaal van de inkomsten van de beide echtgenoten zonder uitzondering; voortaan gaat het uitsluitend om de inkomsten van de belastingplichtige die beroepsinkomsten in het buitenland heeft gehad die zijn vrijgesteld van belastingen in België. Die interpretatie kan overigens met tekstargumenten worden gestaafd. A.2. In ondergeschikte orde zou het grondwettelijke rechtscollege, indien het de interpretatie in aanmerking nam volgens welke artikel elle n'a pas modifié l'article 87quater (155 C.I.R. 1992), elle a une influence sur le contenu de cette disposition. Le sens des mots « dans le total des revenus » est modifié : auparavant, il s'agissait du total des revenus des deux conjoints sans exception; dorénavant, il s'agit uniquement des revenus du contribuable qui a eu des revenus professionnels à l'étranger, exonérés d'impôt en Belgique. Cette interprétation peut d'ailleurs prendre appui sur des arguments d'ordre textuel. A.2. A titre subsidiaire, si la juridiction constitutionnelle retenait
87quater (155 W.I.B. 1992) een cumulatie van de beroepsinkomsten van l'interprétation selon laquelle l'article 87quater (155 C.I.R. 1992)
de echtgenoten instelt bij de berekening van de belastingvermindering introduit un cumul des revenus professionnels des époux dans le calcul
voor inkomsten van buitenlandse oorsprong, die interpretatie enkel de la réduction d'impôt pour revenus d'origine étrangère, elle ne
ongeldig kunnen verklaren wegens schending van de gelijkheidsregel. pourrait qu'invalider cette interprétation pour violation de la règle
Het artikel zou de belastingplichtigen immers verschillend behandelen d'égalité. En effet, l'article traiterait différemment les contribuables en
naar gelang van de plaats waar de activiteit wordt uitgeoefend en fonction du lieu d'exercice de l'activité et en fonction de leur état
naargelang zij al dan niet gehuwd zijn. De situatie van die de mariage ou de non-mariage. Or, la situation de ces contribuables
belastingplichtigen is weliswaar vergelijkbaar indien men, enerzijds, est comparable, si l'on prend en considération la réforme fiscale
de bij de wet van 7 december 1988 ingevoerde belastinghervorming en, introduite par la loi du 7 décembre 1988, d'une part, et l'article 48
anderzijds, artikel 48 van het Verdrag van Rome alsmede de du Traité de Rome ainsi que la convention belgo-luxembourgeoise du 17
overeenkomst van 17 september 1970 tussen België en Luxemburg in septembre 1970, d'autre part. Par ailleurs, la différence de
aanmerking neemt. Het ingevoerde verschil in behandeling kan overigens traitement instaurée n'est pas susceptible de justification objective
niet objectief en redelijkerwijze worden verantwoord ten aanzien van
het nagestreefde doel en de gevolgen van de in het geding zijnde et raisonnable au regard du but poursuivi et des effets de la mesure
maatregel. en cause.
Artikel 87quater (155 W.I.B. 1992) is de inwerkingstelling in het L'article 87quater (155 C.I.R. 1992) est la mise en oeuvre en droit
interne recht van de beginselen vastgelegd in de artikelen 15 en 23 interne des principes établis aux articles 15 et 23 de la convention
van de overeenkomst van 17 september 1970 tussen België en Luxemburg belgo-luxembourgeoise du 17 septembre 1970 préventive de la double
tot vermijden van dubbele belasting. Die overeenkomst verheft de imposition. Cette convention pose en principe l'exonération de l'impôt
vrijstelling van de nationale belasting voor de reeds in het national pour les revenus déjà imposés au Grand-Duché de Luxembourg,
Groothertogdom Luxemburg belaste inkomsten tot een principe, waarbij tout en laissant à la Belgique la possibilité de cumuler les revenus
aan België de mogelijkheid wordt gelaten om de vrijgestelde inkomsten exonérés avec les autres revenus imposables du contribuable afin
samen te voegen met de andere belastbare inkomsten van de belastingplichtige teneinde de belastingprogressie te verzekeren. Dat progressievoorbehoud heeft tot doel een gelijke fiscale behandeling te waarborgen van de belastingplichtigen die hun beroepsinkomsten in het buitenland verdienen en diegenen die het geheel van hun beroepsinkomsten op het nationale grondgebied innen. Men ziet echter niet welk verband er zou bestaan tussen de cumulatie van de beroepsinkomsten van de echtgenoten bij de berekening van de belastingvermindering en het doel van fiscale gelijkheid van de belastingplichtigen dat met het systeem van progressievoorbehoud wordt nagestreefd. De administratie der belastingen schijnt in die cumulatie de wil van de wetgever te zien om het gezin als fiscale eenheid te behouden. Hoewel dat doel op zich wettig is, neemt dat niet weg dat de maatregel geenszins adequaat of noodzakelijk is voor de verwezenlijking van dat doel. In de stelling van de administratie der belastingen wordt de d'assurer la progressivité de l'imposition. Cette réserve de progressivité a pour but d'assurer l'égalité du traitement fiscal entre les contribuables proméritant des revenus professionnels à l'étranger et ceux qui perçoivent l'entièreté de leurs revenus professionnels sur le territoire national. On ne voit cependant pas quel lien pourrait exister entre le cumul des revenus professionnels des conjoints dans le calcul de la réduction d'impôt et le but d'égalité fiscale entre contribuables qui est poursuivi par le système de réserve de progressivité. L'administration des contributions semble voir dans ce cumul la volonté du législateur de maintenir le ménage comme unité fiscale. Si ce but est en soi légitime, il n'en demeure pas moins que la mesure n'est absolument pas adéquate ou nécessaire à la réalisation de ce but. En effet, il y a, dans la thèse de l'administration des
berekening van de belasting immers verward met de invordering van de contributions, une confusion entre calcul de l'impôt et recouvrement
aanslag. Het gezin wordt als fiscale eenheid behouden, omdat de aanslag op naam van de beide echtgenoten wordt gevestigd en omdat hij op hun gemeenschappelijke en eigen goederen kan worden ingevorderd. Dat betekent echter geenszins dat de beroepsinkomsten van de echtgenoten moeten worden samengevoegd. De cumulatie is evenmin nodig voor het behoud van het gezin als fiscale eenheid in het geval waarin beroepsinkomsten in het buitenland worden geïnd en in België van belastingen zijn vrijgesteld. Wat de evenredigheid van de maatregel betreft dient nog te worden onderstreept dat met de toepassing van een cumulatie van de beroepsinkomsten van de echtgenoten in het geval waarin een van beiden beroepsinkomsten ontvangt die zijn vrijgesteld met toepassing van een overeenkomst tot vermijden van dubbele belasting, de wetgever de de la cotisation. Le ménage est maintenu comme unité fiscale parce que la cotisation est établie au nom des deux époux et qu'elle peut être recouvrée sur leurs biens communs et propres. Cela ne signifie cependant aucunement que les revenus professionnels des époux doivent être cumulés. Le cumul n'est donc pas plus nécessaire au maintien du ménage comme unité fiscale dans le cas où des revenus professionnels sont perçus à l'étranger et exonérés en Belgique. Concernant la proportionnalité de la mesure, il faut encore souligner que par la mise en oeuvre d'un cumul des revenus professionnels des époux dans le cas où l'un d'eux perçoit des revenus professionnels exonérés en application d'une convention préventive de la double imposition, le législateur viole la convention belgo-luxembourgeoise
artikelen 15 en 23 van de overeenkomst van 17 september 1970 tussen du 17 septembre 1970 préventive de la double imposition en ses
België en Luxemburg tot vermijden van dubbele belasting, de artikelen articles 15 et 23, la Convention européenne des droits de l'homme en
8, 12 en 14 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en ses articles 8, 12 et 14 et le Traité de Rome en son article 48,
artikel 48, lid 2, van het Verdrag van Rome alsook artikel 7, lid 2, paragraphe 2, et son règlement d'application n° 1612/68, en son
van de verordening nr. 1612/68 tot toepassing ervan schendt. article 7, paragraphe 2.
Memorie van de Ministerraad Mémoire du Conseil des ministres
A.3. De administratie der directe belastingen is van haar eerder A.3. L'administration des contributions directes est revenue sur sa
standpunt teruggekomen en interpreteert voortaan artikel 155 van het position antérieure et interprète dorénavant l'article 155 du Code des
Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 overeenkomstig de regel van impôts sur les revenus 1992 conformément à la règle du décumul des
de decumulatie van de beroepsinkomsten van de echtgenoten, ingesteld revenus professionnels des époux instaurée par l'article 2 de la loi
bij artikel 2 van de wet van 7 december 1988 en voortaan geregeld bij du 7 décembre 1988 et organisée désormais par les articles 126 et 127
de artikelen 126 en 127 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen du Code des impôts sur les revenus 1992. Elle veut ainsi s'aligner sur
1992. Zij wil zich aldus afstemmen op de meest recente rechtspraak van la jurisprudence la plus récente de la Cour de Cassation (arrêt
het Hof van Cassatie (arrest Schellekens-Louis van 5 december 1996). Schellekens-Louis, du 5 décembre 1996). Elle est donc, à présent,
Zij is thans dus van mening dat mutatis mutandis die oplossing te d'avis que mutatis mutandis cette solution doit s'imposer en l'espèce,
dezen moet worden opgelegd zodat zij het Hof van Beroep meent te
moeten voorstellen te erkennen dat de door de verzoekers geformuleerde en sorte qu'elle estime devoir proposer à la Cour d'appel de
grief betreffende de schending van de regel inzake de decumulatie van reconnaître que le grief formulé par les requérants concernant la
de beroepsinkomsten van de echtgenoten gegrond is. Thans is er violation de la règle du décumul des revenus professionnels des époux
bijgevolg geen gedeeltelijke dubbele belasting meer, noch een verschil est fondé. Il n'y a dès lors plus, à ce moment, double imposition
in behandeling tussen de belastingplichtigen naargelang ze al dan niet partielle ni différence de traitement entre contribuables selon qu'ils
gehuwd zijn. De prejudiciële vraag is bijgevolg zonder voorwerp sont ou non mariés. La question préjudicielle est dès lors devenue
geworden : de verzoekers zullen gelijk krijgen en een ontheffing sans objet : les requérants obtiendront gain de cause et bénéficieront
genieten die overeenstemt met het betwiste belastingbedrag. d'un dégrèvement correspondant au montant de l'impôt contesté.
A.4. In ondergeschikte orde dient nog te worden geantwoord op de A.4. A titre subsidiaire, il convient encore de répondre à la question
prejudiciële vraag, die wordt geïnterpreteerd als een vraag aan het
Hof betreffende de wettigheid van het onderscheid dat op het vlak van préjudicielle interprétée comme interrogeant la Cour sur la légitimité
de vaststelling van de belastbare grondslag en van de berekening van de la distinction opérée sur le plan de la détermination de la base
de belasting wordt gemaakt tussen gehuwden en ongehuwd samenwonenden, imposable et du calcul de l'impôt entre les couples mariés et ceux qui
waarbij laatstgenoemden op fiscaal vlak als alleenstaanden worden ne le sont point, ces derniers étant considérés fiscalement comme des
beschouwd. isolés.
De regel van de decumulatie van de beroepsinkomsten van de echtgenoten La règle du décumul des revenus professionnels des époux introduite
ingesteld bij de wet van 7 december 1988 brengt het belastingstelsel par la loi du 7 décembre 1988 rapproche substantiellement le régime de
aanzienlijk dichter bij dat van de niet-gehuwde belastingplichtigen. taxation de celui des contribuables non mariés. Le décalage qui
Het verschil dat vroeger bestond tussen niet-gehuwde en gehuwde existait auparavant entre contribuables non mariés et mariés s'est
belastingplichtigen is sterk verminderd. très fortement atténué.
Bovendien is het verschil in behandeling tussen de gehuwden en de En plus, la différence de traitement entre les couples mariés et non
ongehuwd samenwonenden, gebaseerd op de huwelijksstaat als mariés, basée sur le critère de différenciation que constitue l'état
differentiatiecriterium, objectief en redelijkerwijze verantwoord en matrimonial, se justifie objectivement et raisonnablement et repose
berust het historisch op overwegingen van algemeen, economisch en historiquement sur des considérations de politique générale,
budgettair beleid. Die beleidskeuze ontsnapt aan de toetsing van het économique et budgétaire. Ce choix de politique échappe au contrôle de
Hof, dat overigens ook de specifieke kenmerken van de fiscaliteit la Cour, qui a par ailleurs relevé également les spécificités de la
heeft opgemerkt. fiscalité.
« Besluiten dat er een discriminatie bestaat ten aanzien van de in de « Conclure à l'existence d'une discrimination au regard des
verwijzingsbeslissing bedoelde bepalingen zou ongetwijfeld leiden tot dispositions visées dans la décision de renvoi conduirait
een gelijke behandeling van ' categorieën van personen die zich in een indubitablement à traiter de manière identique ' des catégories de
personnes qui se trouvent dans une situation totalement différente
totaal verschillende situatie bevinden (...) ' en bij wie de wetgever, (...) ' et dont le législateur a, dans le choix de sa politique
bij de keuze van zijn algemeen beleid, de onderscheiden objectief en générale, justifié objectivement et raisonnablement les distinctions
redelijkerwijze heeft verantwoord op straffe van de vooropgestelde sous peine de ne pouvoir atteindre les objectifs généraux qu'il
algemene doelstellingen niet te kunnen bereiken. » s'était fixé. »
Memorie van antwoord van de verzoekende partijen voor de verwijzende Mémoire en réponse des parties requérantes devant le juge a quo
rechter A.5. De hoofdstelling die voortaan door de administratie der directe A.5. La thèse principale soutenue désormais par l'administration des
belastingen wordt verdedigd sluit aan bij de hoofdstelling van de contributions directes rejoint la thèse principale des parties
verzoekende partijen voor de verwijzende rechter. In dit geval dient requérantes devant le juge a quo. Il échet dans ce cas de répondre de
de prejudiciële vraag ontkennend te worden beantwoord omdat, wanneer manière négative à la question préjudicielle posée parce que la prise
de regel van de decumulatie van de beroepsinkomsten van de echtgenoten en compte de la règle du décumul des revenus professionnels des époux
bij de toepassing van artikel 155 van het Wetboek van de dans l'application de l'article 155 du Code des impôts sur les revenus
inkomstenbelastingen 1992 in aanmerking wordt genomen, laatstgenoemde 1992 replace cette dernière disposition dans un contexte de conformité
bepaling in volledige overeenstemming met de gelijkheidsregel wordt totale avec la règle d'égalité.
gebracht. De ondergeschikte stelling kan, wat haar betreft, op twee wijzen La thèse secondaire peut, elle, se comprendre de deux manières. Ou
worden begrepen. Ofwel ligt ze in het verlengde van de hoofdstelling bien elle prolonge la thèse principale et démontre que
en toont ze aan dat de nieuwe interpretatie van artikel 155 van het l'interprétation nouvelle de l'article 155 du Code des impôts sur les
Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 overeenstemt met de revenus 1992 est conforme à la règle de l'égalité. Ou bien elle met en
gelijkheidsregel. Ofwel brengt ze de essentie zelf in het geding van cause l'essence même de la différence générale de traitement entre les
het algemene verschil in behandeling tussen gehuwden en ongehuwd
samenwonenden vanuit het oogpunt van de vaststelling van de belastbare couples mariés et non mariés du point de vue de la détermination de la
grondslag en van de berekening van de belasting. Een dergelijk debat base imposable et du calcul de l'impôt. Un tel débat dépasse le cadre
overstijgt het kader van de prejudiciële vraag. de la question préjudicielle.
« Als, tegen alle waarschijnlijkheid in, het Hof het echter wettig zou « Cependant, si par impossible la Cour jugeait légitime d'examiner
achten die ruimere vraag te onderzoeken, gedragen [de verzoekende cette question plus large, [les parties requérantes] s'en réfèrent à
partijen] zich in dat verband naar de wijsheid van het Hof, ervan la Cour sur ce point, estimant que leur propos n'a jamais été de
uitgaande dat het nooit hun bedoeling is geweest de conformiteit met remettre en cause la conformité avec le principe d'égalité du système
het gelijkheidsbeginsel in het geding te brengen van het bij de wet van 7 december 1988 ingestelde algemene stelsel, namelijk dat van de decumulatie van de beroepsinkomsten van de echtgenoten, in samenhang met een cumulatie van de andere inkomsten van het gezin (op de belastbare grondslag die wordt gevormd door de beroepsinkomsten van de echtgenoot met het hoogste inkomen). » Aanvullende memorie van de verzoekende partijen voor de verwijzende rechter A.6. Bij beschikking van 15 oktober 1997 heeft het Hof de verzoekende partijen verzocht zich over de verklaring van de Ministerraad (in diens memorie) dat de administratie der directe belastingen is teruggekomen van haar vroeger standpunt ten aanzien van de général mis en place par la loi du 7 décembre 1988 à savoir celui du décumul des revenus professionnels des époux combiné avec un cumul des autres revenus du ménage (sur la base imposable constituée des revenus professionnels du conjoint qui en a le plus). » Mémoire complémentaire des parties requérantes devant le juge a quo A.6. Par ordonnance du 15 octobre 1997, la Cour a invité les parties requérantes à s'expliquer sur la déclaration du Conseil des ministres (dans son mémoire) que l'administration des contributions directes est revenue sur sa position antérieure quant à l'interprétation de
interpretatie van artikel 155 van het Wetboek van de l'article 155 du Code des impôts sur les revenus 1992 et qu'elle
inkomstenbelastingen 1992 en dat zij de bewoordingen « het geheel van interprète désormais les termes « dans le total des revenus » comme ne
de inkomsten » voortaan in die zin interpreteert dat zij niet meer de comprenant plus les revenus professionnels cumulés des époux mais
gecumuleerde beroepsinkomsten van de echtgenoten omvatten, maar enkel uniquement les revenus professionnels du contribuable qui a eu des
de beroepsinkomsten van de belastingplichtige die beroepsinkomsten in revenus professionnels à l'étranger, exonérés d'impôt en Belgique (cf.
het buitenland heeft gehad welke in België van belasting zijn
vrijgesteld (cf. Hof van Cassatie, 27 oktober 1996), nader te Cour de cassation, 27 octobre 1996), dans un mémoire complémentaire à
verklaren in een aanvullende memorie in te dienen binnen een termijn
van vijftien dagen vanaf de dag van kennisgeving van die beschikking, introduire dans un délai de quinze jours à partir du jour de la
memorie waarvan zij binnen dezelfde termijn een kopie aan de raadsman notification de cette ordonnance, mémoire dont elles devaient faire
van de Ministerraad dienden over te zenden. parvenir une copie au conseil du Conseil des ministres dans le même
Het Hof heeft bijgevolg de zaak in gereedheid verklaard en de debatten délai. La Cour a dès lors déclaré l'affaire en état et fixé les débats
uitsluitend omtrent het voormelde punt vastgesteld op de terechtzitting van 26 november 1997. uniquement sur le point susmentionné à l'audience du 26 novembre 1997.
A.7. In hun aanvullende memorie brengen de verzoekende partijen de A.7. Dans leur mémoire complémentaire, les parties requérantes
eerste stelling van de Ministerraad, de aan het Hof gestelde rappellent la première thèse du Conseil des ministres, la question
prejudiciële vraag, hun stelling alsmede de nieuwe stelling van de préjudicielle posée à la Cour, leur thèse ainsi que la nouvelle thèse
Ministerraad in herinnering. du Conseil des ministres.
Vervolgens formuleren zij overwegingen betreffende de stand van de Elles émettent ensuite des considérations sur l'état de la question
zaak nadat de Ministerraad van mening is veranderd. après le changement d'opinion du Conseil des ministres.
Volgens die partijen kan men uit de ommezwaai in de opvatting van de Selon ces parties, l'on peut déduire du revirement du Conseil des
Ministerraad en de bewoordingen die hij in zijn memorie gebruikt ministres et des termes qu'il utilise dans son mémoire qu'il est
afleiden dat hij van mening is dat de interpretatie van artikel 155 d'avis que l'interprétation de l'article 155 du Code des impôts sur
van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 die ertoe leidt de les revenus 1992 qui conduit à opérer un cumul des revenus
beroepsinkomsten van de echtgenoten samen te voegen wel degelijk een professionnels des époux crée bien une discrimination entre personnes
discriminatie in het leven roept tussen gehuwde personen en
niet-gehuwde personen en een schending van de gelijkheidsregel mariées et non mariées et aboutit à une violation de la règle de
teweegbrengt. l'égalité.
De Ministerraad zou dus ook in hoofdorde de aan het Hof gestelde Le Conseil des ministres répondrait donc également à titre principal
prejudiciële vraag bevestigend beantwoorden. De interpretatie van de manière positive à la question préjudicielle posée à la Cour. En
artikel 155 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 volgens revanche, l'interprétation de l'article 155 du Code des impôts sur les
welke de beroepsinkomsten van de echtgenoten niet moeten worden revenus 1992 selon laquelle il ne faut cumuler les revenus
samengevoegd bij de berekening van de belastingvermindering voor professionnels des époux dans le calcul de réduction d'impôt pour
inkomsten uit het buitenland maakt het daarentegen niet alleen revenus d'origine étrangère permet non seulement de respecter le
mogelijk het bij artikel 2 van de hervormingswet van 7 december 1988 ingevoerde beginsel in acht te nemen, maar vooral de gelijkheid te herstellen tussen de gehuwde en de niet-gehuwde belastingplichtigen die zich in een vergelijkbare situatie bevinden. Het gaat om een verzoenende interpretatie van de bepaling, waarmee het Hof rekening kan houden. De verzoekende partijen voor de verwijzende rechter verzoeken het Hof dus, voor zover mogelijk, bij zijn beslissing rekening te houden met de verzoenende interpretatie die ze ontwikkelen en waarbij de Ministerraad zich thans lijkt aan te sluiten, daar die interpretatie hun de enige lijkt te zijn die de in het geding zijnde norm niet met principe instauré par l'article 2 de la loi-réforme du 7 décembre 1988 mais surtout permet de rétablir l'égalité entre les contribuables mariés ou non se trouvant dans une situation comparable. Il s'agit là d'une interprétation conciliante de la disposition, dont la Cour peut tenir compte. Les parties requérantes devant le juge a quo invitent donc la Cour à tenir compte, dans la mesure du possible, dans sa décision, de l'interprétation conciliante qu'ils développent et à laquelle le Conseil des ministres semble à présent adhérer, tant cette interprétation leur semble être la seule qui n'entache pas la norme en
ongrondwettigheid aantast. question d'inconstitutionnalité.
- B - - B -
B.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op de artikelen 126 en 155 B.1. La question préjudicielle porte sur les articles 126 et 155 du
van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992. Artikel 155 van dat Code des impôts sur les revenus 1992. L'article 155 de ce Code dispose
Wetboek bepaalt : :
« Inkomsten die krachtens internationale overeenkomsten ter voorkoming « Les revenus exonérés en vertu de conventions internationales
van dubbele belasting zijn vrijgesteld, komen in aanmerking voor het
bepalen van de belasting, maar deze wordt verminderd naar de préventives de la double imposition sont pris en considération pour la
verhouding tussen de inkomsten die zijn vrijgesteld en het geheel van détermination de l'impôt, mais celui-ci est réduit proportionnellement
de inkomsten. » à la partie des revenus exonérés dans le total des revenus. »
De woorden « het geheel van de inkomsten » worden aanvankelijk door de Les mots « dans le total des revenus » sont dans un premier temps
partijen verschillend geïnterpreteerd. Het echtpaar dat bij het Hof interprétés différemment par les parties. Les époux qui ont introduit,
van Beroep te Luik een beroep heeft ingesteld tegen de beslissing die devant la Cour d'appel de Liège, un recours contre la décision rendue
door de gewestelijke directeur der directe belastingen is genomen, betoogt dat rekening dient te worden gehouden met de decumulatie van de beroepsinkomsten van de echtgenoten om die bewoordingen te interpreteren en dat enkel moet worden uitgegaan van de inkomsten van de belastingplichtige die beroepsinkomsten in het buitenland heeft gehad, welke zijn vrijgesteld van belasting in België. De administratie der directe belastingen betoogt daarentegen dat rekening dient te worden gehouden met de gecumuleerde beroepsinkomsten van de echtgenoten. In zijn memorie wijst de Ministerraad erop dat de administratie der directe belastingen van haar eerder standpunt is teruggekomen en par le directeur régional des contributions directes, soutiennent qu'il y a lieu de tenir compte du décumul des revenus professionnels des époux pour interpréter ces termes et qu'il n'y a lieu de prendre en compte que les revenus du contribuable qui a eu des revenus professionnels à l'étranger, revenus exonérés d'impôt en Belgique. L'administration des contributions soutient en revanche qu'il y a lieu de tenir compte des revenus professionnels cumulés des époux. Dans son mémoire, le Conseil des ministres signale que l'administration des contributions directes est revenue sur sa
voortaan artikel 155 interpreteert overeenkomstig de regel van de position antérieure et interprète dorénavant l'article 155
decumulatie van de beroepsinkomsten van de echtgenoten, ingevoerd bij conformément à la règle du décumul des revenus professionnels des
artikel 2 van de wet van 7 december 1988 en voortaan georganiseerd bij époux instaurée par l'article 2 de la loi du 7 décembre 1988 et
de artikelen 126 en 127 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen organisée désormais par les articles 126 et 127 du Code des impôts sur
1992. les revenus 1992.
B.2. Rekening houdend met het door de Ministerraad ingenomen B.2. Compte tenu de la position adoptée par le Conseil des ministres,
standpunt, heeft het Hof, bij beschikking van 20 november 1997, la Cour a décidé, par ordonnance du 20 novembre 1997, de limiter
beslist de terechtzitting van 26 november 1997 te beperken tot de l'audience du 26 novembre 1997 à la question de savoir s'il n'y a pas
vraag of de zaak niet dient te worden teruggezonden naar de lieu de renvoyer l'affaire au juge a quo pour lui permettre
verwijzende rechter om hem in staat te stellen te oordelen of het d'apprécier si la réponse à la question préjudicielle est encore
antwoord op de prejudiciële vraag nog onontbeerlijk is om uitspraak te indispensable pour statuer sur le recours.
doen over het beroep.
B.3. Op de terechtzitting van 26 november 1997 vraagt de advocaat van B.3. A l'audience du 26 novembre 1997, l'avocat des parties
de verzoekende partijen voor de verwijzende rechter dat de requérantes devant le juge a quo demande que le Conseil des ministres
Ministerraad het in zijn memorie van 31 januari 1997 uiteengezette confirme le point de vue développé dans son mémoire du 31 janvier 1997
standpunt bevestigt vooraleer het Hof de zaak eventueel naar de avant que la Cour ne renvoie éventuellement l'affaire au juge a quo.
verwijzende rechter terugzendt. De advocaat van de Ministerraad L'avocat du Conseil des ministres confirme le point de vue précité.
bevestigt het voormelde standpunt.
Voor het overige verzetten de partijen zich niet ertegen dat de zaak Pour le surplus, les parties ne s'opposent pas au renvoi de l'affaire
naar de verwijzende rechter wordt teruggezonden. devant le juge a quo.
B.4. Rekening houdend met de ommekeer in de zienswijze van de B.4. Compte tenu du revirement de l'administration des contributions
administratie der directe belastingen en de interpretatie die zij directes et de l'interprétation qu'elle donne désormais de l'article
voortaan aan artikel 155 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 geeft, zoals de Ministerraad dit in zijn memorie heeft uiteengezet en ter terechtzitting heeft bevestigd, beslist het Hof aan het Hof van Beroep te Luik te vragen te oordelen, na de partijen te hebben gehoord, of het antwoord op de prejudiciële vraag nog steeds onontbeerlijk is om zijn arrest te wijzen. Om die redenen, het Hof verzoekt het Hof van Beroep te Luik te oordelen of het antwoord op de prejudiciële vraag nog steeds onontbeerlijk is om zijn arrest te wijzen. Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig 155 du Code des impôts sur les revenus 1992, tels qu'ils ont été développés par le Conseil des ministres dans son mémoire et confirmés à l'audience, la Cour décide de demander à la Cour d'appel de Liège d'apprécier, après avoir entendu les parties, si la réponse à la question préjudicielle est toujours indispensable pour rendre son arrêt. Par ces motifs, la Cour demande à la Cour d'appel de Liège d'apprécier si la réponse à la question préjudicielle est toujours indispensable pour rendre son arrêt. Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 17 december 1997. la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 17 décembre 1997.
De griffier, Le greffier,
L. Potoms. L. Potoms.
De voorzitter, Le président,
M. Melchior. M. Melchior.
^