Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest Van Het Grondwettelijk Hof van --
← Terug naar "Arrest nr. 65/97 van 6 november 1997 Rolnummer 999 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 10 van de wet van 15 juli 1985 betreffende het gebruik bij dieren van stoffen met hormonale, anti-hormonale, beta-adrenergische of produktie-stimu Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de rechters P. (...)"
Arrest nr. 65/97 van 6 november 1997 Rolnummer 999 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 10 van de wet van 15 juli 1985 betreffende het gebruik bij dieren van stoffen met hormonale, anti-hormonale, beta-adrenergische of produktie-stimu Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de rechters P. (...) Arrêt n° 65/97 du 6 novembre 1997 Numéro du rôle : 999 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 10 de la loi du 15 juillet 1985 relative à l'utilisation de substances à effet hormonal, à effet anti-hormonal, à effet beta-adré La Cour d'arbitrage, composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges P. Martens(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Arrest nr. 65/97 van 6 november 1997 Arrêt n° 65/97 du 6 novembre 1997
Rolnummer 999 Numéro du rôle : 999
In zake : de prejudiciële vraag over artikel 10 van de wet van 15 juli En cause : la question préjudicielle concernant l'article 10 de la loi
1985 betreffende het gebruik bij dieren van stoffen met hormonale, du 15 juillet 1985 relative à l'utilisation de substances à effet
anti-hormonale, beta-adrenergische of produktie-stimulerende werking, hormonal, à effet anti-hormonal, à effet beta-adrénergique ou à effet
gesteld door het Hof van Beroep te Gent. stimulateur de production chez les animaux, posée par la Cour d'appel de Gand.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges P.
rechters P. Martens, J. Delruelle, H. Coremans, A. Arts en M. Bossuyt, Martens, J. Delruelle, H. Coremans, A. Arts et M. Bossuyt, assistée du
bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter L. De Grève, greffier L. Potoms, présidée par le président L. De Grève,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag I. Objet de la question préjudicielle
Bij arrest van 24 oktober 1996 in zake het openbaar ministerie tegen Par arrêt du 24 octobre 1996 en cause du ministère public contre G.
G. Wittevrongel, waarvan de expeditie ter griffie van het Arbitragehof Wittevrongel, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour
is ingekomen op 4 november 1996, heeft het Hof van Beroep te Gent de d'arbitrage le 4 novembre 1996, la Cour d'appel de Gand a posé la
volgende prejudiciële vraag gesteld : question préjudicielle suivante :
« Schendt artikel 10, § 1, 2°, b), van de wet van 15 juli 1985 « L'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi du 15 juillet 1985 (Moniteur
(Belgisch Staatsblad van 4 september 1985) (erratum Belgisch belge du 4 septembre 1985) (errata, Moniteur belge du 16 janvier 1986
Staatsblad van 16 januari 1986 en 13 maart 1986), gewijzigd bij
koninklijk besluit van 17 februari 1992 (Belgisch Staatsblad van 11 et du 13 mars 1986), modifiée par l'arrêté royal du 17 février 1992
april 1992), gewijzigd bij wet van 6 augustus 1993 (Belgisch (Moniteur belge du 11 avril 1992), modifiée par la loi du 6 août 1993
Staatsblad van 28 september 1993), gewijzigd bij wet van 11 juli 1994 (Moniteur belge du 28 septembre 1993), modifiée par la loi du 11
(Belgisch Staatsblad van 4 oktober 1994) betreffende het gebruik bij juillet 1994 (Moniteur belge du 4 octobre 1994), relative à
dieren van stoffen met hormonale, anti-hormonale, beta-adrenergische l'utilisation de substances à effet hormonal, à effet anti-hormonal, à
effet beta-adrénergique ou à effet stimulateur de production chez les
of produktie-stimulerende werking artikel 10 van de Grondwet in animaux, viole-t-il l'article 10 de la Constitution en ce qu'il
zoverre het dezelfde straffen oplegt aan diegene van wie men inflige des peines identiques à celui dont on peut raisonnablement
redelijkerwijze kan aannemen dat hij ' weet ' dat hij dieren admettre qu'il ' sait ' qu'il commercialise des animaux auxquels des
verhandelt waaraan stoffen werden toegediend met overtreding van de substances ont été administrées en infraction aux dispositions de
bepalingen van deze wet of van de uitvoeringsbesluiten ervan als aan cette loi ou de ses arrêtés d'exécution et à celui qui ' devrait
diegene die ' moet weten ' dat hij dergelijke dieren verhandelt ? » savoir ' qu'il commercialise de tels animaux ? »
II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil II. Les faits et la procédure antérieure
Voor het verwijzende rechtscollege is het hoger beroep aanhangig tegen La juridiction a quo est saisie de l'appel interjeté contre trois
drie vonnissen van de Correctionele Rechtbank te Gent waarbij de jugements du Tribunal correctionnel de Gand condamnant le prévenu pour
beklaagde werd veroordeeld voor feiten die betrekking hebben op het des faits relatifs à l'utilisation de produits hormonaux sur des
gebruik van hormonale producten bij dieren. animaux.
Bij een van die drie vonnissen van de Correctionele Rechtbank (vonnis L'un de ces trois jugements du Tribunal correctionnel (jugement du 17
van 17 oktober 1995 in de zaak met notitiënnummer 1082/95) werd de octobre 1995 dans l'affaire portant le numéro 1082/95 des notices)
beklaagde veroordeeld wegens het toedienen, in strijd met de condamne le prévenu pour avoir administré à deux bovins un mélange de
hormonenwet van 15 juli 1985, van een mengsel van hormonale stoffen substances hormonales, en violation de la loi du 15 juillet 1985 sur
aan twee runderen (tenlastelegging A) en het verhandelen van de twee les hormones (prévention A), pour avoir commercialisé deux bovins dont
runderen waarvan hij wist of diende te weten dat hormonale stoffen il savait ou devait savoir que des substances hormonales leur avaient
werden toegediend (tenlastelegging B) en voorts wegens het bezit van été administrées (prévention B) et, enfin, pour avoir détenu un
een mengsel van hormonale stoffen in strijd met de wet mélange de substances hormonales en violation de la loi (prévention
(tenlastelegging C). C).
Het Hof van Beroep is ingegaan op het verzoek van de beklaagde om, in La Cour d'appel a accédé à la demande du prévenu de poser, à propos de
verband met de hiervoor vermelde tenlastelegging B, een prejudiciële la prévention B précitée, une question préjudicielle sur la conformité
vraag te stellen over de overeenstemming met artikel 10 van de à l'article 10 de la Constitution de l'article 10, § 1er, 2°, b), de
Grondwet van artikel 10, § 1, 2°, b), van de wet van 15 juli 1985 in la loi du 15 juillet 1985, en tant que cet article inflige à celui qui
zoverre het dezelfde straffen oplegt aan degene die « moest weten » « devait savoir » qu'il avait commercialisé des animaux traités les
dat hij behandelde dieren heeft verhandeld als aan degene die « wist » mêmes peines qu'à celui qui « savait » qu'il avait commercialisé de
dat hij zulke dieren heeft verhandeld. tels animaux.
III. De rechtspleging voor het Hof III. La procédure devant la Cour
Bij beschikking van 4 november 1996 heeft de voorzitter in functie de Par ordonnance du 4 novembre 1996, le président en exercice a désigné
rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59 les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi
van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof. spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage.
De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application
om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen. des articles 71 ou 72 de la loi organique.
Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la
77 van de organieke wet bij op 21 november 1996 ter post aangetekende loi organique, par lettres recommandées à la poste le 21 novembre
brieven. 1996.
Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au
bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 23 november 1996. Moniteur belge du 23 novembre 1996.
Memories zijn ingediend door : Des mémoires ont été introduits par :
- de procureur-generaal bij het Hof van Beroep te Gent, bij op 27 december 1996 ter post aangetekende brief; - le procureur général près la Cour d'appel de Gand, par lettre recommandée à la poste le 27 décembre 1996;
- de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 30 december 1996 - le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par
ter post aangetekende brief; lettre recommandée à la poste le 30 décembre 1996;
- G. Wittevrongel, Aalterweg 5, 9880 Aalter, bij op 3 januari 1997 ter - G. Wittevrongel, Aalterweg 5, 9880 Aalter, par lettre recommandée à
post aangetekende brief. la poste le 3 janvier 1997.
Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi
organieke wet bij op 23 januari 1997 ter post aangetekende brieven. organique, par lettres recommandées à la poste le 23 janvier 1997.
Memories van antwoord zijn ingediend door : Des mémoires en réponse ont été introduits par :
- G. Wittevrongel, bij op 28 januari 1997 ter post aangetekende brief; - G. Wittevrongel, par lettre recommandée à la poste le 28 janvier 1997;
- de Ministerraad, bij op 21 februari 1997 ter post aangetekende - le Conseil des ministres, par lettre recommandée à la poste le 21
brief. février 1997.
Bij beschikkingen van 29 april 1997 en 28 oktober 1997 heeft het Hof Par ordonnances des 29 avril 1997 et 28 octobre 1997, la Cour a
de termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot respectievelijk 4 november 1997 en 4 mei 1998. prorogé jusqu'aux 4 novembre 1997 et 4 mai 1998 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu.
Bij beschikking van 28 mei 1997 heeft het Hof de zaak in gereedheid Par ordonnance du 28 mai 1997, la Cour a déclaré l'affaire en état et
verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 19 juni 1997. fixé l'audience au 19 juin 1997.
Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats,
bij op 29 mei 1997 ter post aangetekende brieven. par lettres recommandées à la poste le 29 mai 1997.
Op de openbare terechtzitting van 19 juni 1997 : A l'audience publique du 19 juin 1997 :
- is verschenen : Mr. A. Lust, advocaat bij de balie te Brugge, voor - a comparu : Me A. Lust, avocat au barreau de Bruges, pour G.
G. Wittevrongel; Wittevrongel;
- hebben de rechters-verslaggevers A. Arts en J. Delruelle verslag uitgebracht; - les juges-rapporteurs A. Arts et J. Delruelle ont fait rapport;
- is de voornoemde advocaat gehoord; - l'avocat précité a été entendu;
- is de zaak in beraad genomen. - l'affaire a été mise en délibéré.
De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants
van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof. de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour.
IV. Onderwerp van de in het geding zijnde bepaling IV. Objet de la disposition litigieuse
Vooraleer het werd gewijzigd, bepaalde artikel 10 van de Avant sa modification, l'article 10 de la loi initiale du 15 juillet
oorspronkelijke wet van 15 juli 1985 betreffende het gebruik bij 1985 relative à l'utilisation de substances à effet hormonal ou à
dieren van stoffen met hormonale of met anti-hormonale werking : effet antihormonal chez les animaux disposait :
«

Art. 10.§ 1. Onverminderd de toepassing van strengere straffen in

«

Art. 10.§ 1er. Sans préjudice de l'application des peines plus

het Strafwetboek gesteld, sévères prévues par le Code pénal,
1. wordt gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot drie jaar en 1. est puni d'un emprisonnement de huit jours à trois ans et d'une
een geldboete van duizend tot vijftigduizend frank of met één van die amende de mille à cinquante mille francs ou de l'une de ces peines
straffen alleen : seulement :
a) hij die dieren verhandelt waaraan stoffen met hormonale of met a) celui qui commercialise des animaux auxquels des substances à effet
anti-hormonale werking werden toegediend bij overtreding van de hormonal ou à effet antihormonal ont été administrées en infraction
bepalingen van deze wet of van de besluiten ter uitvoering ervan; aux dispositions de la présente loi ou de ses arrêtés d'exécution;
2. wordt gestraft met een gevangenisstraf van één maand tot vijf jaar 2. est puni d'un emprisonnement d'un mois à cinq ans et d'une amende
en een geldboete van drieduizend frank tot honderdduizend frank of met de trois mille à cent mille francs ou de l'une de ces peines seulement :
één van die straffen alleen : a) hij die stoffen met hormonale of met anti-hormonale werking a) celui qui prescrit ou administre des substances à effet hormonal ou
voorschrijft of toedient bij overtreding van de bepalingen van deze à effet antihormonal en infraction aux dispositions de la présente loi
wet of van de besluiten ter uitvoering ervan; ou de ses arrêtés d'exécution;
b) hij die dieren verhandelt waarvan hij weet dat stoffen met b) celui qui commercialise des animaux dont il sait que des substances
à effet hormonal ou à effet antihormonal leur ont été administrées en
hormonale werking eraan werden toegediend bij overtreding van de infraction aux dispositions de la présente loi ou de ses arrêtés
bepalingen van deze wet of van de besluiten ter uitvoering ervan. » d'exécution. »
Ingevolge de wijzigende wet van 11 juli 1994 (Belgisch Staatsblad van A la suite de la loi modificative du 11 juillet 1994 (Moniteur belge
4 oktober 1994), waarbij onder meer het opschrift van de wet van 15 du 4 octobre 1994), qui a remplacé notamment l'intitulé de la loi du
juli 1985 en artikel 10 ervan integraal werden vervangen, en onder 15 juillet 1985 ainsi que l'article 10 de celle-ci dans son
abstractie van de wetswijziging van 17 maart 1997 (Belgisch Staatsblad intégralité, et abstraction faite de la modification législative du 17
van 15 augustus 1997), die geen betrekking heeft op het ter toetsing mars 1997 (Moniteur belge du 15 août 1997) qui n'a aucun rapport avec
staande onderdeel van de bepaling, luidt de in het geding zijnde la partie de la disposition qui est soumise au contrôle de la Cour, la
bepaling : disposition litigieuse est désormais libellée comme suit :
«

Art. 10.§ 1. Onverminderd de toepassing van strengere straffen in

«

Art. 10.§ 1er. Sans préjudice de l'application de peines plus

het Strafwetboek gesteld : sévères prévues par le Code pénal :
2° wordt gestraft met gevangenisstraf van zes maanden tot vijf jaar en 2° est puni d'un emprisonnement de six mois à cinq ans et d'une amende
met geldboete van zesduizend tot honderdtwintigduizend frank of met de six mille à cent vingt mille francs ou de l'une de ces peines
één van die straffen alleen : seulement :
a) hij die stoffen bedoeld in deze wet voorschrijft of toedient met a) celui qui prescrit ou administre des substances visées par la
overtreding van de bepalingen van deze wet of van de présente loi en infraction aux dispositions de la présente loi ou de
uitvoeringsbesluiten ervan; ses arrêtés d'exécution;
b) hij van wie men redelijkerwijze kan aannemen dat hij weet of moet b) celui dont on peut raisonnablement admettre qu'il sait ou devrait
weten dat hij dieren verhandelt waaraan stoffen werden toegediend met savoir qu'il commercialise des animaux auxquels des substances ont été
overtreding van de bepalingen van deze wet of van de administrées en infraction de la présente loi ou de ses arrêtés
uitvoeringsbesluiten ervan; d'exécution;
De wet van 15 juli 1985 « betreffende het gebruik bij dieren van La loi du 15 juillet 1985 « relative à l'utilisation de substances à
stoffen met hormonale, anti-hormonale, beta-adrenergische of effet hormonal, à effet anti-hormonal, à effet beta-adrénergique ou à
produktie-stimulerende werking » wordt hierna ook « hormonenwet » effet stimulateur de production chez les animaux » est également
genoemd. dénommée ci-après « loi sur les hormones ».
V. In rechte V. En droit
- A - - A -
Memorie van de beklaagde voor het verwijzende rechtscollege Mémoire du prévenu devant la juridiction a quo
A.1.1. In het oorspronkelijke artikel 10 van de wet van 15 juli 1985 A.1.1. L'article 10 originaire de la loi du 15 juillet 1985 opérait
werd een onderscheid gemaakt tussen het misdrijf bedoeld in paragraaf une distinction entre le délit visé au paragraphe 1er, 1, a), qui rend
1, 1, a), waar loutere onachtzaamheid of gebrek aan voorzorg strafbaar punissable la simple négligence ou le défaut de précaution, et celui
werd gesteld, en het misdrijf bedoeld in paragraaf 1, 2, b), waarvoor visé au paragraphe 1er, 2, b), pour lequel le dol général devait être
het algemeen opzet moest worden bewezen. prouvé.
« Door een afzonderlijke delictsomschrijving te voorzien waarin « En prévoyant une qualification distincte des délits, dans laquelle
uitdrukkelijk het ' weten ' als schuldvordering werd aangewezen, le fait de ' savoir ' est explicitement désigné comme formant la
gecombineerd bovendien met een hogere strafmaat, heeft de wetgever van condition pour qu'il y ait faute et est assorti en outre d'un tarif de
1985 - zij het op een legiferatief eerder stuntelige manier - peines plus élevé, le législateur de 1985 a voulu indiquer clairement
duidelijk willen te kennen geven én dat beide schuldvormen strafbaar - fût-ce d'une manière plutôt maladroite du point de vue législatif -
et que les deux actes délictueux sont punissables et qu'il est
zijn én dat subjectief zwaarder getild wordt aan het opzethandelen. » subjectivement attaché plus d'importance aux actes intentionnels. »
A.1.2. Die wetgeving heeft voor verwarring gezorgd. In het voorstel A.1.2. Cette législation a créé la confusion. Dans leur proposition de
tot wijziging van de wet van 15 juli 1985 dat de wet van 6 augustus modification de la loi du 15 juillet 1985, qui allait devenir la loi
1993 zou worden, gingen de indieners uit van de verkeerde opvatting du 6 août 1993, les auteurs partaient de l'idée erronée que l'article
dat artikel 10 aanleiding kon geven tot een louter objectieve 10 pouvait donner lieu à une responsabilité purement objective.
aansprakelijkheid. Uit de bespreking van het voorstel in de Senaat blijkt dat de Il ressort de la discussion de la proposition au Sénat que l'objectif
eigenlijke bedoeling was in de toekomst bestraffing te voorkomen in véritable était d'éviter à l'avenir de punir lorsque les intéressés se
gevallen waarin de betrokkenen hun onschuld onmogelijk konden trouvent dans l'impossibilité de démontrer leur innocence. « On
bewijzen. « Die - rechtens onbestaande - situatie wou men voortaan entendait prévenir désormais cette situation - inexistante en droit -
voorkomen door, benevens het opzettelijk handelen, ook het culpoos en réprimant aussi, outre les actes intentionnels, les actes culpeux
handelen strafbaar te stellen wanneer uit het onderzoek ter lorsqu'il apparaîtrait de l'examen à l'audience que l'intéressé '
terechtzitting mocht blijken dat de betrokkene ' redelijkerwijze (...) raisonnablement (...) devait savoir ' qu'il achetait des animaux
diende te weten ' dat hij behandelde dieren kocht. Net alsof dit niet traités. Comme si tout ceci n'était pas déjà contenu sans peine dans
reeds moeiteloos ingebed lag in de sedert 1985 bestaande teksten ! » les textes existants depuis 1985 ! »
De voorgestelde wetswijziging had tot gevolg dat de hormonenwet La modification proposée de la loi a eu pour effet que la loi sur les
voortaan opzettelijk gedrag en onopzettelijk gedrag gelijk zou hormones traiterait désormais de façon égale le comportement
behandelen, al blijkt uit niets dat dit de bedoeling was van de intentionnel et le comportement non intentionnel, bien que rien ne
auteurs van het ontwerp. fasse apparaître que c'était là l'objectif des auteurs du projet.
Ook uit de bespreking in de Kamer van Volksvertegenwoordigers blijkt La discussion à la Chambre des représentants fait également apparaître
dat « een precieze omschrijving van de schuldvereiste » werd beoogd, qu'une « définition précise de la condition nécessaire pour qu'il y
hoewel de voorgestelde omschrijving niets toevoegt en reeds uit de ait faute » était recherchée, bien que la définition proposée n'ajoute
hormonenwet van 1985 bleek dat, enerzijds, een « culpoos » misdrijf rien et qu'il ressortait déjà de la loi de 1985 sur les hormones
(schuldig verzuim) en, anderzijds, een « doloos » misdrijf qu'étaient visés, d'une part, le délit « culpeux » (la négligence
(opzettelijk handelen) bedoeld waren. De voorgestelde wetswijziging coupable) et, d'autre part, le délit « dolosif » (acte intentionnel).
schoot haar doel compleet voorbij. La modification législative proposée a totalement manqué son objectif.
Na de wijziging bij wet van 6 augustus 1993 werd artikel 10, § 1, 2, Après sa modification par la loi du 6 août 1993, l'article 10, § 1er,
b), van de hormonenwet opnieuw gewijzigd bij wet van 11 juli 1994. 2, b), de la loi sur les hormones fut une nouvelle fois modifié, par la loi du 11 juillet 1994.
De strafmaat werd aanzienlijk verhoogd. Voorts werd de uitdrukking « Le tarif des peines a été considérablement majoré. Pour le reste,
hij wist of diende te weten » in de tegenwoordige tijd gesteld. Die l'expression « il savait ou devait savoir » a été mise au présent.
aanpassing stelt inhoudelijk niets voor. Het is die versie van de Cette adaptation ne change rien au contenu. C'est cette version de la
hormonenwet die in het geval van de beklaagde van toepassing is. loi sur les hormones qui est applicable au cas du prévenu.
A.1.3. Uit wat voorafgaat volgt dat de hormonenwet voorziet in A.1.3. Il résulte de ce qui précède que la loi sur les hormones
dezelfde strafmaat zowel voor « culpoos » (onachtzaam) gedrag als voor prévoit un tarif de peines identique pour les comportements culpeux
« doloos » (opzettelijk) handelen. Het betreft twee duidelijk van (négligents) et pour les agissements dolosifs (intentionnels). Il
elkaar te onderscheiden gevallen, die door de wet gelijk worden s'agit de deux cas devant être clairement distingués, que la loi
behandeld. traite de manière égale.
Alleen gelijke toestanden mogen gelijk worden behandeld, behoudens Seules des situations égales peuvent être traitées de manière égale,
wanneer een gelijke behandeling van ongelijke toestanden op een excepté lorsqu'un traitement égal de situations inégales est
objectieve en redelijke manier wordt verantwoord. objectivement et raisonnablement justifié.
A.1.4. Niet elk wederrechtelijk handelen valt onder de strafwet, maar A.1.4. Tous les actes illégaux ne tombent pas sous le coup de la loi
enkel dat gedrag dat aan de betrokkene kan worden toegerekend. Van pénale, mais seulement les comportements pouvant être attribués à
oudsher heeft de wetgever enkel het opzet (dolus) en de onachtzaamheid l'intéressé. De tout temps, le législateur a retenu seulement le dol
(culpa) in overweging genomen. (dolus) et la négligence (culpa).
De wetgever heeft geopteerd voor een strafrecht dat rekening houdt met Le législateur a opté pour un droit pénal qui tienne compte de la
de intensiteit van de schuld en dat strenger bestraft wie opzettelijk gravité de la faute et qui réprime plus sévèrement celui qui a agi
heeft gehandeld dan wie uit nalatigheid of uit gebrek aan voorzorg intentionnellement que celui qui a agi par négligence ou par défaut de
heeft gehandeld. précaution.
Het betreft dus een objectief onderscheid. Il s'agit donc d'une distinction objective.
A.1.5. « De principieel onderscheiden behandeling van de dolus-dader A.1.5. « Le traitement en principe distinct de l'auteur du dol et de
versus de culpa-dader behoort bovendien tot het substantieel eigene l'auteur de la faute relève en outre de la spécificité substantielle
van ons strafrechtsysteem. Daaraan kan geen afbreuk worden gedaan, de notre système pénal. Il ne peut y être porté atteinte, si ce n'est
tenzij in uiterst uitzonderlijke omstandigheden, die terzake niet dans des circonstances tout à fait exceptionnelles, qui ne sont pas
voorhanden zijn. » réunies en l'espèce. »
Dat meer en meer ook het onzorgvuldig gedrag strafbaar wordt gesteld, Le fait que le comportement imprévoyant soit également rendu de plus
mag niet tot gevolg hebben dat het voormelde substantiële onderscheid en plus souvent punissable ne peut avoir pour effet que soit
losgelaten wordt. abandonnée la distinction substantielle précitée.
Uit de hiervoor geschetste wetsgeschiedenis is gebleken dat de Il est apparu de l'histoire législative esquissée plus haut que le
wetgever ten onrechte heeft gemeend de omschrijvingen van de législateur a cru à tort devoir préciser davantage les définitions des
misdrijven in de hormonenwet van 1985 nader te moeten preciseren « om infractions dans la loi de 1985 sur les hormones « afin de pouvoir
zodoende aan (vermeende) bewijsproblemen [...] het hoofd te kunnen faire ainsi [...] face aux (prétendus) problèmes de la preuve et
bieden en tot een globaal betere beteugeling van de wetsinbreuken te aboutir globalement à une meilleure répression des infractions à la
komen. Daargelaten dat de ingevoerde terminologiewijziging (' moet loi. Indépendamment du fait que la modification de terminologie ('
weten ') op zich tot dat doel niets kan bijdragen, kan alleszins in doit savoir ') ne saurait contribuer en rien à cet objectif, on ne
redelijkheid niet worden gezegd dat de realisatie van het doel op zich peut en tout cas pas dire raisonnablement que la réalisation de cet
zou toelaten zo ver te gaan dit substantieel onderscheid op te geven objectif autoriserait en soi que l'on aille jusqu'à faire disparaître
en alle wetsovertreders even zwaar te straffen. Het aangewend middel cette distinction substantielle et punir tous les contrevenants avec
is mitsdien niet pertinent, en alleszins onevenredig en la même sévérité. Le moyen utilisé est en cela non pertinent et tout
disproportioneel. » au moins inéquitable et disproportionné. »
A.1.6. Ten onrechte zou men hiertegen aanvoeren dat de betwiste A.1.6. C'est à tort que l'on objecterait à cela que la disposition
bepaling het de rechter mogelijk maakt de straf te bepalen rekening litigieuse permet au juge de fixer la peine en tenant compte de la
houdend met de aard van de schuld. Dat verklaart niet waarom toch in nature de la faute. Cela n'explique pas pourquoi il a été prévu deux
twee verschillende schuldvormen werd voorzien en gaat eraan voorbij actes délictueux et c'est oublier que la question préjudicielle ne
dat de prejudiciële vraag geen betrekking heeft op het handelen van de porte pas sur l'attitude du juge mais sur le caractère discriminatoire
rechter maar op het al dan niet discriminerend karakter van de wet zelf. ou non de la loi elle-même.
Memorie van de procureur-generaal bij het Hof van Beroep Mémoire du procureur général près la Cour d'appel
A.2.1. Het opsplitsen van artikel 10, § 1, 2°, b), van de hormonenwet A.2.1. Distinguer, dans l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi sur les
in een opzettelijk misdrijf, enerzijds, en een misdrijf uit hormones, un délit intentionnel, d'une part, et un délit par
onachtzaamheid, anderzijds, gaat niet op. De ontstaansgeschiedenis van négligence, d'autre part, ne tient pas. La genèse de la disposition
de betwiste bepaling leert dat aan de veehandelaar een concrete litigieuse indique qu'une obligation concrète est imposée au marchand
verplichting wordt opgelegd om een onderzoek in te stellen naar de de bétail de mener une enquête concernant la situation de l'animal, de
toestand van het dier, zodat hij achteraf niet kan aanvoeren dat hij sorte qu'il ne puisse se prévaloir ultérieurement de ne pas avoir
niet over de nodige inlichtingen beschikte. disposé des informations nécessaires.
Zelfs indien men zou aannemen dat het niet-naleven van de concrete Même si l'on admettait que le non-respect de cette obligation concrète
plicht het gevolg kan zijn van een nalatigheid of onachtzaamheid, dan peut être la conséquence d'une négligence ou d'une inattention,
nog is dit verzuim zo erg dat die vorm van schuld niet wezenlijk pareille omission est à ce point grave que cette forme de faute ne
verschilt van het gewone opzet. diffère pas essentiellement du dol ordinaire.
A.2.2. Zelfs indien wordt aangenomen dat artikel 10, § 1, 2°, b), van A.2.2. Même si l'on admet que l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi
de hormonenwet twee vormen van schuld omvat en dat het ongehoord zou sur les hormones contient deux formes de délit et qu'il serait inouï
zijn een mindere schuldvorm (onachtzaamheid) op dezelfde manier te de punir de la même manière une forme mineure du délit (la négligence)
bestraffen als een ergere schuldvorm (opzet), dan betekent dat nog et une forme plus grave (le dol), cela ne signifie pas encore que le
niet dat het gelijkheidsbeginsel geschonden wordt. principe d'égalité soit violé.
Zo bijvoorbeeld worden opzettelijke slagen (zonder verzwarende
omstandigheden) door artikel 398 van het Strafwetboek minder zwaar Ainsi par exemple l'article 398 du Code pénal punit moins sévèrement
les coups volontaires (sans circonstances aggravantes) que ne le fait
bestraft dan onopzettelijke slagen door artikel 420 van dat Wetboek. l'article 420 de ce même Code pour les coups involontaires.
« Bovendien verzetten de grondwettelijke regels er zich enkel tegen « En outre, les règles constitutionnelles s'opposent seulement à ce
dat categorieën van personen die zich in wezenlijk verschillende que des catégories de personnes se trouvant dans des situations
situaties (in casu zijn deze situaties trouwens zuiver juridische essentiellement différentes (ces situations sont, en l'espèce,
toestanden m.b.t. een deelaspekt van een misdrijfsbestanddeel, zijnde d'ailleurs purement juridiques et concernent un aspect d'un élément
de schuldvorm) bevinden identiek worden behandeld zonder dat daarvoor constitutif du délit, à savoir la forme de la faute) soient traitées
een redelijke verantwoording bestaat. In casu vindt men deze de manière identique sans qu'existe pour cela une justification
verantwoording terug in de ontstaansgeschiedenis van de wet van 6 augustus 1993. » raisonnable. En l'espèce, on trouve cette justification dans la genèse de la loi du 6 août 1993. »
A.2.3. De huidige tekst van artikel 10, § 1, 2°, b), van de A.2.3. Le texte actuel de l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi sur
les hormones a été adopté parce que l'ancien texte entraînait souvent
hormonenwet kwam tot stand omdat de oude tekst vaak moeilijkheden des difficultés dans l'administration de la preuve.
teweegbracht bij de bewijsvoering. A cause de ces difficultés et de l'absence d'une définition précise
Wegens die moeilijkheden en het ontbreken van een precieze aanduiding des conditions nécessaires pour qu'il y ait faute, le législateur a
van het schuldvereiste heeft de wetgever de wettekst aangepast. adapté le texte de la loi. A cette occasion, il a également été
Daarbij werd tevens bewust gekozen voor een strengere strafmaat, volontairement opté pour un tarif de peines plus sévère, à savoir
namelijk die welke voorheen was bepaald bij het « wetens » handelen. celui qui était fixé antérieurement pour ceux qui agissaient «
Tijdens de parlementaire voorbereiding stelde de Minister van Landbouw sciemment ». Au cours des travaux préparatoires, le ministre de l'Agriculture a
dat het de bedoeling was iedereen die bij het verhandelen van levende déclaré que l'objectif était de responsabiliser toutes les personnes
dieren betrokken was te responsabiliseren. qui sont concernées par la commercialisation d'animaux vivants.
Memorie van de Ministerraad Mémoire du Conseil des ministres
A.3.1. In het oorspronkelijke artikel 10 van de hormonenwet werden A.3.1. Dans l'article 10 originaire de la loi sur les hormones, des
peines étaient prévues aussi bien pour la simple commercialisation
straffen gesteld zowel op het louter verhandelen van dieren waaraan d'animaux auxquels avaient été administrées certaines substances
bepaalde stoffen werden toegediend (oud artikel 10, § 1, 1, a)) als op (ancien article 10, § 1er, 1, a)) que pour la commercialisation
het verhandelen van dieren waarvan de overtreder wist dat die stoffen d'animaux dont le contrevenant savait que ces substances leur avaient
eraan werden toegediend (oud artikel 10, § 1, 2, b)). été administrées (ancien article 10, § 1er, 2, b)).
Er werd vastgesteld dat het naast elkaar bestaan van die twee Il a été constaté que l'existence côte à côte de ces deux
strafbaarstellingen de rechtszekerheid niet diende. Een wetsvoorstel incriminations ne servait pas la sécurité juridique. Une proposition
werd ingediend om in één enkele strafbaarstelling te komen tot een de loi a été introduite en vue d'aboutir, par une seule incrimination,
duidelijke omschrijving van het schuldvereiste, namelijk door de à une définition claire des conditions nécessaires à la faute, à
bestraffing enkel op te leggen aan personen van wie redelijkerwijze savoir en infligeant seulement la peine aux personnes dont on pouvait
kan worden aangenomen dat zij wisten of dienden te weten dat zij raisonnablement admettre qu'elles savaient ou devaient savoir qu'elles
onwettig behandelde dieren verhandelden. Dat wetsvoorstel leidde tot commercialisaient des animaux traités illégalement. Cette proposition
de wet van 6 augustus 1993. de loi a conduit à la loi du 6 août 1993.
Artikel 14 van de wet van 11 juli 1994 heeft de tekst van artikel 10 L'article 14 de la loi du 11 juillet 1994 a intégralement remplacé le
van de hormonenwet integraal vervangen. De tekst van artikel 10, § 1, texte de l'article 10 de la loi sur les hormones. Le texte de
2, b), werd lichtjes gewijzigd, maar aan de inhoud en de geest ervan l'article 10, § 1er, 2, b), a été légèrement modifié mais il n'a été
werd niet geraakt. touché ni à son contenu ni à son esprit.
A.3.2. Artikel 10, § 1, 2°, b), van de hormonenwet bestraft op A.3.2. L'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi sur les hormones punit
identieke wijze de personen van wie men redelijkerwijze kan aannemen de manière identique les personnes dont on peut raisonnablement
dat zij weten dat zij dieren verhandelen waaraan stoffen werden admettre qu'elles savent qu'elles commercialisent des animaux auxquels
toegediend en de personen van wie men redelijkerwijze kan aannemen dat des substances ont été administrées et les personnes dont on peut
zij moeten weten dat zij dergelijke dieren verhandelen. raisonnablement admettre qu'elles doivent savoir qu'elles
Beide groepen personen worden slechts ogenschijnlijk op identieke commercialisent de tels animaux.
wijze behandeld. De wetgever heeft immers aan de rechter een ruime Ces deux groupes de personnes ne sont traités de la même manière qu'en
marge gelaten voor het bepalen van de strafmaat. « Het spreekt vanzelf apparence. Le législateur a en effet laissé au juge une marge
dat een belangrijk element bij de bepaling van de strafmaat zal zijn importante pour déterminer le taux de la peine. « Il va de soi qu'un
de omstandigheid of de beklaagde ' wist ' of ' moest weten ' dat de élément important de la détermination du taux de la peine sera le fait
door hem verhandelde dieren met hormonen waren bewerkt. » que le prévenu ' savait ' ou ' devait savoir ' que les animaux
A.3.3. In ieder geval steunt de gelijkschakeling van het « weten » en commercialisés par lui étaient traités aux hormones ».
het « moeten weten » in artikel 10, § 1, 2°, b), van de hormonenwet op A.3.3. L'assimilation, à l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi sur
een redelijk verband van evenredigheid tussen de aangewende middelen les hormones, du fait de « savoir » et de celui de « devoir savoir »
en de bedoeling van de wetgever om meer duidelijkheid in de repose en tout cas sur un rapport raisonnable de proportionnalité
strafbaarstelling te verwezenlijken met het oog op de rechtszekerheid entre les moyens utilisés et l'objectif poursuivi par le législateur
en de efficiëntie van de vervolging. qui est de procurer plus de clarté dans la répression, en vue de la
sécurité juridique et de l'efficacité des poursuites.
In het oorspronkelijke artikel 10 van de hormonenwet werd een Dans l'article 10 originaire de la loi sur les hormones, une
onderscheid gemaakt tussen het louter verhandelen (artikel 10, § 1, 1, distinction était faite entre la simple commercialisation (article 10,
a)) en het wetens verhandelen (artikel 10, § 1, 2, b)). Bij de eerste § 1er, 1, a)) et la commercialisation intentionnelle (article 10, § 1er,
bepaling rees de vraag naar het morele element. In het licht van 2, b)). Pour la première disposition se posait la question de
artikel 6.2 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens was l'élément moral. A la lumière de l'article 6.2 de la Convention
het noodzakelijk het schuldvereiste te preciseren. De auteurs van het wetsvoorstel dat de wet van 6 augustus 1993 zou worden, wilden het schuldvereiste nader preciseren in één enkele strafbaarstelling om aan de rechtszekerheid tegemoet te komen en te vermijden dat de wet niet of onvoldoende adequaat zou worden toegepast. De noodzaak om het schuldvereiste precies te omschrijven, de rechtszekerheid en de zorg voor een goede en adequate toepassing, zijn redelijke argumenten om het misdrijf uit onachtzaamheid en het opzettelijk misdrijf in één enkele incriminatie te omschrijven. européenne des droits de l'homme, il était nécessaire de préciser la condition nécessaire à la faute. Les auteurs de la proposition de loi qui allait devenir la loi du 6 août 1993 voulaient préciser davantage la condition nécessaire à la faute, dans une seule incrimination, afin de favoriser la sécurité juridique et d'éviter que la loi soit mal appliquée ou le soit d'une manière insuffisamment adéquate. La nécessité de définir précisément la condition nécessaire à la faute, la sécurité juridique et le souci d'une bonne et adéquate application sont des arguments raisonnables pour définir le délit par négligence et le délit intentionnel en une seule incrimination.
A.3.4. Bovendien moet worden gewezen op de bijzondere kwalificatie die A.3.4. Il convient de souligner en outre la qualification particulière
slaat op zowel het « weten » als het « moeten weten » en die de qui porte aussi bien sur le fait de « savoir » que sur celui de «
devoir savoir » et que les significations distinctes de dol et de
onderscheiden betekenis van opzet en onachtzaamheid doet vervagen. Uit négligence rendent plus vague. Il ressort en effet des travaux
de parlementaire voorbereiding van de betwiste bepaling blijkt immers préparatoires de la disposition litigieuse qu'incombe à ceux qui
dat op diegene die de dieren verhandelt de verplichting rust om zich te informeren en na te gaan of de dieren niet met illegale middelen werden behandeld. Memorie van antwoord van de beklaagde voor het verwijzende rechtscollege A.4.1. Volgens de procureur-generaal zou de prejudiciële vraag geen zin hebben omdat het betwiste artikel geen twee misdrijven zou omschrijven, namelijk een « doloos » en een « culpoos », maar slechts één enkel, namelijk een opzettelijk misdrijf. De procureur-generaal nodigt aldus impliciet het Hof uit de wet in de door hem voorgestane zin te interpreteren en tot het besluit te komen commercialisent les animaux l'obligation de s'informer et de vérifier si les animaux n'ont pas été traités au moyen de substances illégales. Mémoire en réponse du prévenu devant la juridiction a quo A.4.1. Selon le procureur général, la question préjudicielle n'aurait pas de sens parce que l'article litigieux ne définit pas deux délits, à savoir un délit « dolosif » et un délit « culpeux », mais un seul, c'est-à-dire un délit intentionnel. En disant cela, le procureur général invite implicitement la Cour à interpréter la loi dans le sens qu'il préconise et à aboutir à la
dat de vraag zinledig is. Het staat nochtans aan de bodemrechter een conclusion que la question est dénuée de signification. Il appartient
interpretatie te geven en aan het Hof om de wet in de gegeven toutefois au juge du fond de donner une interprétation, et à la Cour
interpretatie te onderzoeken. de contrôler la loi dans cette interprétation.
Bovendien is de zienswijze van de procureur-generaal in strijd met De surcroît, le point de vue du procureur général est en contradiction
zowel de tekst van de wet als de parlementaire voorbereiding ervan. tant avec le texte de la loi qu'avec les travaux préparatoires de celle-ci.
A.4.2. De procureur-generaal stelt dat aan de veehandelaar een A.4.2. Le procureur général expose que le marchand de bétail se voit
concrete plicht wordt opgelegd en dat het nalaten de dieren te imposer une obligation concrète et que le fait de ne pas examiner les
onderzoeken een zo zware fout is dat die met opzet moet worden animaux constitue une faute à ce point lourde qu'elle doit être
gelijkgesteld. assimilée au dol.
Er is geen algemeen rechtsbeginsel naar luid waarvan een nalatigheid Il n'existe aucun principe général de droit selon lequel la négligence
zo erg kan zijn dat zij met opzet moet worden gelijkgesteld. Voorts peut être si grave qu'il faille l'assimiler au dol. Par ailleurs, la
voert de wet nergens een concrete plicht tot onderzoek in. Bedenkingen loi n'instaure nulle part une obligation concrète d'enquête. Les
uit de parlementaire voorbereiding vormen geen wet. Overigens werden réflexions tirées des travaux préparatoires ne constituent pas une
tijdens de parlementaire voorbereiding ook twijfels geuit over de loi. Du reste, au cours des travaux préparatoires, des doutes ont
mogelijkheden van een dergelijk onderzoek. également été formulés quant à la possibilité d'une telle enquête.
A.4.3. Ten aanzien van de vergelijking die de procureur-generaal maakt A.4.3. S'agissant de la comparaison que le procureur général opère
tussen de bepalingen van de artikelen 398 en 420 van het Strafwetboek, moet vooreerst worden opgemerkt dat mogelijk ook andere wetten discriminaties bevatten, wat de thans aangeklaagde discriminatie niet wegneemt. Voorts is het voorbeeld slecht gekozen. Op het onvrijwillig toebrengen van slagen staat één en dezelfde straf, ongeacht de gevolgen, terwijl bij opzettelijke slagen een onderscheid wordt gemaakt naar gelang van de gevolgen. Het betreft een misdrijf met een gans andere structuur en komt niet voor vergelijking in aanmerking. A.4.4. Volgens de procureur-generaal beoogde de wetgever een betere bestraffing en wilde hij bepaalde bewijsproblemen verhelpen. Reeds in de eerste memorie werd aangetoond dat er in werkelijkheid ook vóór de wet van 6 augustus 1993 geen probleem van bewijs bestond. De vermeende bewijsproblemen laten hoe dan ook niet toe afbreuk te doen aan de substantiële regel van het strafrecht volgens welke de feiten worden bestraft in verhouding tot de ernst ervan en tot de graad van culpabiliteit. Om een ruimere bestraffing van overtreders en een responsabilisering van alle betrokkenen te verwezenlijken, kon eventueel worden voorzien in een eenvormige strafbaarstelling zodra er nalatigheid is. Dat doel kan evenwel niet worden bereikt door de omschrijving van een misdrijf met twee verschillende vormen van schuld maar met dezelfde strafmaat. entre les dispositions des articles 398 et 420 du Code pénal, il convient tout d'abord d'observer que d'autres lois encore sont susceptibles de contenir des discriminations, ce qui ne fait pas disparaître la discrimination présentement dénoncée. Par ailleurs, l'exemple est mal choisi. Les coups portés involontairement sont punis par une seule et même peine, quelles que soient leurs conséquences, alors qu'en cas de coups volontaires il est fait une distinction selon les conséquences. Il s'agit d'un délit ayant une tout autre structure et qui ne se prête pas à la comparaison. A.4.4. Selon le procureur général, le législateur visait à une meilleure répression et a voulu remédier à certains problèmes de preuve. Il a déjà été démontré dans le premier mémoire qu'il n'existait en réalité pas de problème de la preuve antérieurement à la loi du 6 août 1993. Les prétendus problèmes de preuve n'autorisent pas, en tout cas, qu'il soit porté atteinte à la règle essentielle du droit pénal selon laquelle les faits sont réprimés en fonction de leur gravité et du degré de culpabilité. En vue d'assurer une répression plus large des contraventions et une responsabilisation de tous les intéressés, on aurait pu prévoir éventuellement une pénalisation uniforme dès qu'il y a négligence. Ce but ne peut toutefois pas être atteint par une qualification du délit comportant deux formes de faute différentes mais assorties d'un même taux des peines.
A.4.5. De Ministerraad aanvaardt - in tegenstelling tot de A.4.5. Le Conseil des ministres admet - contrairement au procureur
procureur-generaal - dat artikel 10, § 1, 2°, b), van de hormonenwet général - que l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi sur les hormones
twee verschillende omschrijvingen van misdrijven omvat, maar er zou contient deux qualifications de délits différentes, mais il n'y aurait
slechts een ogenschijnlijke identieke behandeling zijn omdat de traitement identique qu'en apparence, dit-il, parce que le juge, lors
rechter bij het bepalen van de individuele strafmaat het opzettelijk de la fixation du taux individuel de la peine, distinguera toujours
handelen steeds zal onderscheiden van de nalatigheid. l'acte intentionnel de la négligence.
Enerzijds, wordt aangevoerd dat de betwiste bepaling is ingegeven door D'un côté, il est allégué que la disposition litigieuse est inspirée
de zorg om de bewijsproblemen te verhelpen en, anderzijds, wordt nu par le souci de porter remède au problème de la preuve et de l'autre
beweerd dat de rechter bij het bepalen van de strafmaat geen moeite côté, il est maintenant prétendu que le juge n'aura aucune difficulté,
zal hebben om het passende onderscheid te maken. lors de la détermination du taux de la peine, à opérer la distinction qui s'impose.
Voorts moet worden opgemerkt - zoals reeds in de eerste memorie was Il convient par ailleurs d'observer - comme il a déjà été dit dans le
gesteld - dat de prejudiciële vraag betrekking heeft op de premier mémoire - que la question préjudicielle concerne la
discriminatie in en door de wet en niet op de toepassing ervan door de discrimination opérée dans et par la loi et non l'application de cette
rechter. dernière par le juge.
A.4.6. Ook de Ministerraad betoogt dat de wetgever meer duidelijkheid, A.4.6. Le Conseil des ministres soutient lui aussi que le législateur
rechtszekerheid en efficiëntie in de vervolging en bestraffing beoogde visait à plus de clarté, de sécurité juridique et d'efficacité dans
en dat dit de maatregel zou verantwoorden. les poursuites et la répression et que ceci justifierait la mesure.
Er is reeds aangetoond dat die doelstellingen niet vereisen dat zo ver Il a déjà été démontré que ces objectifs ne nécessitent pas d'aller
wordt gegaan dat, met behoud van twee misdrijven met een verschillende jusqu'à fixer seulement une seule échelle de la peine, en maintenant
vorm van schuld, slechts eenzelfde strafmaat wordt bepaald. deux délits comportant des formes de faute différentes.
Er kan geen discussie rijzen over het feit dat het oude artikel 10, § Il est indiscutable que l'ancien article 10, § 1er, 1, a), de la loi
1, 1, a), van de hormonenwet een « culpoos » misdrijf beoogde en het sur les hormones visait un délit culpeux et que l'ancien article 10, §
oude artikel 10, § 1, 2, b), ervan een « doloos ». Door thans de twee 1er, 2, b), de cette loi visait un délit dolosif. En reprenant
vormen van schuld in eenzelfde tekst op te nemen, heeft men meer désormais les deux formes de faute dans un même texte, on a créé
problemen gecreëerd dan opgelost. davantage de problèmes qu'on en a résolus.
De Ministerraad herinnert eraan dat het de bedoeling was te vermijden Le Conseil des ministres rappelle que le but était d'éviter que la loi
dat de wet niet of onvoldoende werd toegepast bij gebrek aan ne soit pas appliquée ou qu'elle le soit de manière insuffisante par
precisering van het schuldvereiste en dat het nodig was het défaut de précision de la condition nécessaire à la faute et qu'il
schuldvereiste te omschrijven. Eens te meer moet worden beklemtoond était nécessaire de définir la condition pour qu'il y ait faute. On
dat de vroegere teksten reeds een precieze vorm van schuld inhielden doit souligner une fois de plus que les textes antérieurs contenaient
en dat de aangehaalde bekommernis uitging van een verkeerde lezing van déjà une forme précise de faute et que le souci allégué procédait
de bestaande teksten. d'une lecture erronée des textes existants.
Memorie van antwoord van de Ministerraad Mémoire en réponse du Conseil des ministres
A.5.1. De Ministerraad sluit zich aan bij de memorie van de A.5.1. Le Conseil des ministres se rallie au mémoire du procureur
procureur-generaal bij het Hof van Beroep. général près la Cour d'appel.
A.5.2. De Ministerraad verzet zich tegen het opdelen van de A.5.2. Le Conseil des ministres s'insurge contre la distinction, dans
omschrijving van artikel 10, § 1, 2°, b), van de hormonenwet in, la définition de l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi sur les
enerzijds, een opzettelijk misdrijf en, anderzijds, een misdrijf uit hormones, entre délit intentionnel, d'une part, et délit par
onachtzaamheid. Die opdeling kan weliswaar theoretisch worden gemaakt, négligence, d'autre part. Certes, cette distinction peut être faite en
maar houdt geen rekening met de praktische toepassing van de wet zoals théorie, mais elle ne tient pas compte de l'application pratique de la
gewild door de wetgever. loi telle qu'elle est voulue par le législateur.
A.5.3. Het was precies de wil van de wetgever om het onderscheid A.5.3. C'était précisément le voeu du législateur de voir s'évanouir
tussen beide vormen van misdrijf te doen vervagen in het belang van de la distinction entre les deux formes de délit, dans l'intérêt de la
rechtszekerheid en vanuit de zorg voor de goede en adequate toepassing sécurité juridique et par souci d'une bonne et adéquate application de
van de wet. De hoven en rechtbanken hoeven voor de vaststelling van de la loi. Les cours et tribunaux ne doivent pas tenir compte, pour la
strafbaarheid geen rekening te houden met de omstandigheid dat de constatation du caractère punissable, de la circonstance que le
beklaagde wist, dan wel diende te weten, of de dieren op illegale prévenu savait ou aurait dû savoir que les animaux étaient traités de
wijze waren behandeld. De rechter kan die omstandigheid eventueel in manière illégale. Le juge peut éventuellement prendre cette
aanmerking nemen als een factor bij de bepaling van de strafmaat. circonstance en considération comme un facteur utile pour la
A.5.4. Er is geen substantieel beginsel van strafrecht dat de wetgever détermination du taux de la peine.
verplicht misdrijven ofwel als opzettelijke misdrijven ofwel als A.5.4. Il n'existe pas de principe formel en droit pénal qui oblige le
misdrijven uit onachtzaamheid te omschrijven. Het onderscheid tussen législateur à qualifier les délits comme étant soit des délits
die twee categorieën van misdrijven dat in de rechtsleer wordt intentionnels soit des délits par négligence. La distinction qui est
gemaakt, kan de wetgever niet verbieden om met het oog op de faite dans la doctrine entre ces deux catégories d'infractions ne
doeltreffendheid van de strafwet in bepaalde gevallen te kiezen voor saurait interdire au législateur d'opter, dans certains cas, en vue de
een « tussencategorie ». l'efficacité de la loi pénale, pour une « catégorie intermédiaire ».
A.5.5. Voor zover het aangeklaagde onderscheid binnen artikel 10, § 1, A.5.5. Pour autant que la distinction dénoncée puisse dès lors encore
2°, b), van de hormonenwet dan ook werkelijk nog kan worden gemaakt, être réalisée dans le cadre de l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi
dient men vast te stellen dat de gelijke behandeling van die sur les hormones, on doit constater que le traitement égal de ces
onderscheiden categorieën berust op een redelijk verband van catégories distinctes repose sur un rapport raisonnable de
evenredigheid met het beoogde doel van rechtszekerheid en proportionnalité avec l'objectif poursuivi de sécurité juridique et
doeltreffendheid bij de vervolging van de overtredingen van de d'efficacité dans la poursuite des infractions à la loi sur les
hormonenwet. hormones.
- B - - B -
B.1. Artikel 10, § 1, 2°, b), van de hormonenwet van 15 juli 1985 B.1. L'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi du 15 juillet 1985 sur les
voorziet in correctionele straffen ten aanzien van « [hem] van wie men hormones prévoit des peines correctionnelles pour « celui dont on peut
redelijkerwijze kan aannemen dat hij weet of moet weten dat hij dieren raisonnablement admettre qu'il sait ou devrait savoir qu'il
verhandelt waaraan stoffen werden toegediend met overtreding van de commercialise des animaux auxquels des substances ont été administrées
bepalingen van deze wet of van de uitvoeringsbesluiten ervan ». en infraction de la présente loi ou de ses arrêtés d'exécution ».
De prejudiciële vraag strekt ertoe van het Hof te vernemen of die La question préjudicielle demande à la Cour si cette disposition viole
bepaling het in artikel 10 van de Grondwet vervatte le principe d'égalité contenu dans l'article 10 de la Constitution en
gelijkheidsbeginsel schendt in zoverre zij dezelfde straffen oplegt ce qu'elle inflige des peines identiques à celui qui « sait » et à
aan diegene die « weet » als aan diegene die « moet weten » dat hij celui qui « devrait savoir » qu'il commercialise des animaux auxquels
onwettig behandelde dieren verhandelt. des substances ont été administrées en infraction à la loi.
B.2. De beklaagde voor het verwijzende rechtscollege betoogt dat de B.2. Le prévenu devant la juridiction a quo soutient qu'en utilisant
wetgever met de bewoordingen « weet » en « moet weten » een scherp les formules « sait » et « devrait savoir », le législateur a voulu
onderscheid in schuldintensiteit heeft willen behouden tussen de maintenir une distinction tranchée, en ce qui concerne la gravité de
onachtzaamheid van het « moeten weten » en het opzet van het « weten ». la faute, entre la négligence de celui qui devrait savoir et la faute
intentionnelle de celui qui sait.
B.3. Het oorspronkelijke artikel 10 van de wet van 15 juli 1985 stelde B.3. L'article 10 originaire de la loi du 15 juillet 1985 punissait de
het « verhandelen » van dieren waaraan in de wet genoemde producten peines correctionnelles la « commercialisation » d'animaux auxquels
met hormonale of anti-hormonale werking zijn toegediend strafbaar met des substances à effet hormonal ou à effet anti-hormonal avaient été
correctionele straffen (artikel 10, § 1, 1, a)) en voorzag bovendien administrées (article 10, § 1er, 1, a)) et prévoyait en outre une
in een verhoogde strafmaat wanneer zulk een verhandeling geschiedde peine plus lourde lorsque celui qui commercialisait de tels animaux «
door iemand die « weet » dat verboden producten zijn toegediend savait » que des substances interdites leur avaient été administrées
(artikel 10, § 1, 2, b)). (article 10, § 1er, 2, b)).
Bij wet van 6 augustus 1993 werd artikel 10, § 1, 1, a), van de wet La loi du 6 août 1993 a abrogé l'article 10, § 1er, 1, a), de la loi
van 15 juli 1985 opgeheven en werd artikel 10, § 1, 2, b), van die wet du 15 juillet 1985 et remplacé intégralement l'article 10, § 1er, 2,
volledig vervangen. b), de cette loi.
Vervolgens werd artikel 10 integraal vervangen bij wet van 11 juli L'ensemble de l'article 10 a ensuite été remplacé par la loi du 11
1994. In de nieuwe bepaling werden de bewoordingen « hij van wie men juillet 1994. Dans la nouvelle disposition, les mots « celui dont on
redelijkerwijze mag aannemen dat hij wist of diende te weten dat hij peut raisonnablement considérer qu'il savait ou devait savoir qu'il
dieren verhandelde [...] » van de wet van 6 augustus 1993 vervangen commercialisait des animaux [...] », qui figuraient dans la loi du 6
door « hij van wie men redelijkerwijze kan aannemen dat hij weet of août 1993, ont été remplacés par les mots « celui dont on peut
raisonnablement admettre qu'il sait ou devrait savoir qu'il
moet weten dat hij dieren verhandelt [...] ». commercialise des animaux [...] ».
Daar de parlementaire voorbereiding van de wet van 11 juli 1994 geen Etant donné que les travaux préparatoires de la loi du 11 juillet 1994
bijzondere motivering aanbrengt voor de mogelijk slechts redactionele n'invoquent aucune raison particulière qui motiverait cette
wijziging van het betrokken artikel 10, dient het Hof, ten einde de modification peut-être seulement formelle de l'article 10 en question,
doelstelling van de wetgever nader te onderzoeken, terug te gaan naar la Cour se reportera, en vue de rechercher l'objectif du législateur,
de parlementaire voorbereiding van de wet van 6 augustus 1993. aux travaux préparatoires de la loi du 6 août 1993.
B.4. Uit die parlementaire voorbereiding blijkt dat de wetgever B.4. Il ressort de ces travaux préparatoires que le législateur
artikel 10 van de hormonenwet van 15 juli 1985 beoogde te wijzigen « entendait modifier l'article 10 de la loi du 15 juillet 1985 sur les
ten einde een betere bestraffing te verwezenlijken », « om tegenover hormones « de manière à mieux sanctionner », « en vue de préciser la
de overtreders van de wetgeving de schuldvraag te preciseren » en « in question de la faute, vis-à-vis des contrevenants à la législation »
deze materie meer rechtszekerheid te bekomen alsmede een grotere et « pour obtenir en cette matière une plus grande sécurité juridique
effectiviteit voor de toepassing van de bestaande rechtsregels » et une plus grande efficacité dans l'application des règles de droit
(Gedr. St., Senaat, B.Z., 1991-1992, nr. 414-2, p. 1, en Hand., existantes » (Doc. parl., Sénat, S.E., 1991-1992, n° 414-2, p. 1, et
Senaat, 10 juni 1993, p. 2912). Ann., Sénat, 10 juin 1993, p. 2912).
De wetgever heeft alle personen die dieren verhandelen in de zin van Le législateur a voulu indiquer à toutes les personnes qui
artikel 2, 2°, van de hormonenwet, willen wijzen op hun commercialisent des animaux au sens de l'article 2, 2°, de la loi sur
verantwoordelijkheid en op de zorgvuldigheidsplicht die op hen rust : « Het is volgens de minister de bedoeling iedereen die bij het verhandelen van levende dieren betrokken is, te responsabiliseren. Er mag niet uit het oog worden verloren dat eenzelfde dier gedurende één dag een paar keer van eigenaar of van bezitter kan veranderen. Er dient te worden vermeden dat al te gemakkelijk aan het toepassingsgebied kan worden ontsnapt door te beweren dat men niet wist dat het dier onwettig behandeld was. Iedereen die bij het verhandelen van levende dieren tussenkomt, zal nu inderdaad dienen na te gaan of deze niet met illegale middelen werden behandeld. Een andere oplossing is er niet indien men voor een doeltreffende aanpak wenst te opteren. De rechtbanken beschikken terzake wel over een interpretatiebevoegdheid » (Gedr. St., Kamer, 1992-1993, nr. 1064/2, p. 5). B.5. Aangezien de wetgever het noodzakelijk heeft geacht alle personen les hormones leur responsabilité et leur devoir de prévoyance : « L'objectif est, selon le ministre, de responsabiliser toutes les personnes qui sont concernées par la commercialisation d'animaux vivants. Il ne faut pas perdre de vue qu'un même animal peut changer plusieurs fois de propriétaire ou de possesseur au cours d'une seule journée. Il y a lieu d'éviter que l'on se soustraie trop facilement à l'application de la loi en affirmant que l'on ne savait pas que l'animal avait été traité illégalement. Toute personne intervenant dans la commercialisation d'animaux vivants devra en effet vérifier si ceux-ci n'ont pas été traités avec des moyens illégaux. Il n'existe aucune autre solution si l'on souhaite aborder le problème efficacement. Le juge disposera toutefois d'un pouvoir d'appréciation. » (Doc. parl., Chambre, 1992-1993, n° 1064/2, p. 5). B.5. Dès lors que le législateur a jugé nécessaire de responsabiliser
die dieren verhandelen te responsabiliseren met het oog op de toutes les personnes qui commercialisent des animaux en vue de punir
doelmatige bestraffing van de praktijken die hij, wegens de weerslag efficacement les pratiques qu'il entendait combattre par la loi du 15
ervan op de volksgezondheid, met de hormonenwet van 15 juli 1985 wilde juillet 1985 sur les hormones, en raison de leur incidence sur la
bestrijden, vermag hij te voorzien in dezelfde straffen voor zowel de santé publique, il peut prévoir les mêmes peines pour les personnes
personen van wie redelijkerwijze kan worden aangenomen dat zij weten dont on peut raisonnablement admettre qu'elles savent que des
dat stoffen illegaal zijn toegediend aan de dieren die zij verhandelen substances ont été illégalement administrées aux animaux qu'elles
als voor de personen van wie redelijkerwijze aangenomen kan worden dat commercialisent et pour celles dont on peut raisonnablement admettre
zij er niet onwetend van kunnen zijn. qu'elles ne doivent pas l'ignorer.
B.6. Overigens verhindert die gelijke behandeling, door de wet, van B.6. Par ailleurs, ce traitement identique, par la loi, de deux
twee categorieën van schuldigen niet dat de rechter, in elk geval
afzonderlijk, de ernst van de begane fout zal moeten beoordelen en, catégories de coupables n'empêche pas que le juge, dans chaque cas,
binnen de door de wetgever vastgestelde perken, de straf in devra apprécier la gravité de la faute commise et, dans les limites
overeenstemming zal kunnen brengen met de graad van culpabiliteit van fixées par le législateur, pourra proportionner la peine au degré de
de beklaagde. culpabilité du prévenu.
B.7. Het is derhalve niet onredelijk dat de wetgever eenzelfde B.7. Il n'est dès lors pas déraisonnable que le législateur fixe un
strafmaat heeft bepaald ten aanzien van « [hem] van wie men taux de peine identique à l'encontre de « celui dont on peut
redelijkerwijze kan aannemen dat hij weet » dat hij onwettig raisonnablement admettre qu'il sait » et à l'encontre de « celui dont
behandelde dieren verhandelt, als ten aanzien van « [hem] van wie men on peut raisonnablement admettre qu'il devrait savoir » qu'il
redelijkerwijze kan aannemen dat hij moet weten » dat hij onwettig commercialise des animaux auxquels des substances ont été administrées
behandelde dieren verhandelt. en infraction à la loi.
De prejudiciële vraag moet ontkennend worden beantwoord. La question préjudicielle appelle une réponse négative.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
Artikel 10, § 1, 2°, b), van de wet van 15 juli 1985 betreffende het L'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi du 15 juillet 1985 relative à
gebruik bij dieren van stoffen met hormonale, anti-hormonale, l'utilisation de substances à effet hormonal, à effet anti-hormonal, à
beta-adrenergische of produktie-stimulerende werking schendt artikel effet beta-adrénergique ou à effet stimulateur de production chez les
10 van de Grondwet niet in zoverre het dezelfde straffen oplegt aan animaux ne viole pas l'article 10 de la Constitution en tant qu'il
diegene van wie men redelijkerwijze kan aannemen dat hij « weet » dat inflige des peines identiques à celui dont on peut raisonnablement
hij dieren verhandelt waaraan stoffen werden toegediend met admettre qu'il « sait » qu'il commercialise des animaux auxquels des
overtreding van de bepalingen van die wet of van de substances ont été administrées en infraction aux dispositions de
uitvoeringsbesluiten ervan als aan diegene die « moet weten » dat hij cette loi ou de ses arrêtés d'exécution et à celui qui « devrait
dergelijke dieren verhandelt. savoir » qu'il commercialise de tels animaux.
Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 6 november 1997. la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 6 novembre 1997.
De griffier, Le greffier,
L. Potoms. L. Potoms.
De voorzitter, Le président,
L. De Grève. L. De Grève.
^