Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest Van Het Grondwettelijk Hof van --
← Terug naar "Arrest nr. 44/97 van 14 juli 1997 Rolnummer 1002 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 7 van het koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967 houdende inrichting van het sociaal statuut der zelfstandigen, gesteld door de Arbeidsre Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de rechters P. (...)"
Arrest nr. 44/97 van 14 juli 1997 Rolnummer 1002 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 7 van het koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967 houdende inrichting van het sociaal statuut der zelfstandigen, gesteld door de Arbeidsre Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de rechters P. (...) Arrêt n° 44/97 du 14 juillet 1997 Numéro du rôle : 1002 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 7 de l'arrêté royal n° 38 du 27 juillet 1967 organisant le statut social des travailleurs indépendants, posée par le Tribunal du La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. Martens(...)
ARBITRAGEHOF COUR D'ARBITRAGE
Arrest nr. 44/97 van 14 juli 1997 Arrêt n° 44/97 du 14 juillet 1997
Rolnummer 1002 Numéro du rôle : 1002
In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 7 van het En cause : la question préjudicielle concernant l'article 7 de
koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967 houdende inrichting van het l'arrêté royal n° 38 du 27 juillet 1967 organisant le statut social
sociaal statuut der zelfstandigen, gesteld door de Arbeidsrechtbank te des travailleurs indépendants, posée par le Tribunal du travail de
Brussel. Bruxelles.
Het Arbitragehof, La Cour d'arbitrage,
samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P.
rechters P. Martens, G. De Baets, E. Cerexhe, H. Coremans en A. Arts, Martens, G. De Baets, E. Cerexhe, H. Coremans et A. Arts, assistée du
bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior, greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag I. Objet de la question préjudicielle
Bij vonnis van 5 november 1996 in zake R. Aerts tegen het Par jugement du 5 novembre 1996 en cause de R. Aerts contre l'Institut
Rijksinstituut voor de sociale verzekeringen der zelfstandigen, national d'assurances sociales pour travailleurs indépendants, dont
waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 13 l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 13 novembre 1996, le
november 1996, heeft de Arbeidsrechtbank te Brussel de prejudiciële Tribunal du travail de Bruxelles a posé, à titre préjudiciel, la
vraag gesteld « of artikel 7, 1°, van het koninklijk besluit nr. 38 question de savoir « si l'article 7, 1°, de l'arrêté royal n° 38 du 27
van 27 juli 1967 houdende inrichting van het sociaal statuut der juillet 1967 organisant le statut social des travailleurs
zelfstandigen, zoals gewijzigd bij artikel 1 van de wet van 14 indépendants, tel qu'il a été modifié par l'article 1er de la loi du
december 1989, de artikelen 10 en 10bis [lees : 11] van de Grondwet 14 décembre 1989, viole les articles 10 et 10bis [lire : 11] de la
schendt, doordat het de helpende echtgenoten niet aan het sociaal Constitution en ce qu'il n'assujettit pas au statut social des
statuut van de zelfstandigen onderwerpt, zodat het hun met name niet travailleurs indépendants les conjoints aidants, qui ne peuvent dès
is toegestaan met aanwending van alle middelen van recht, getuigen lors notamment pas être autorisés à établir par toutes voies de droit,
inbegrepen, aan te tonen dat zij die activiteit gedurende de periode témoins compris, qu'ils ont exercé cette activité pendant la période
vóór 1 januari 1957 hebben uitgeoefend, en een persoonlijk wettelijk antérieure au 1er janvier 1957, et se constituer une pension légale de
rustpensioen op te bouwen, in tegenstelling tot de helpers van een retraite personnelle contrairement aux aidants d'un travailleur
zelfstandige die niet hun echtgenoot is ». indépendant qui n'est pas leur conjoint ».
II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil II. Les faits et la procédure antérieure
Op 27 november 1992 heeft Rosalia Aerts een rustpensioen als Le 27 novembre 1992, Rosalia Aerts a sollicité une pension de retraite
zelfstandige aangevraagd, waarbij zij deed gelden dat, van 1956 tot de travailleur indépendant, en faisant valoir que, de 1956 à 1967,
1967, zij als helpster van haar echtgenoot, die juwelier was, had elle avait travaillé en qualité d'aidante auprès de son mari qui était
gewerkt. bijoutier.
Het Rijksinstituut voor de sociale verzekeringen der zelfstandigen L'Institut national d'assurances sociales pour travailleurs
heeft haar dat geweigerd, omdat « de meewerkende echtgenoot wordt indépendants lui a opposé un refus au motif que « le conjoint aidant
uitgesloten van het toepassingsveld van de wet en bijgevolg geen est exclu du champ d'application de la loi et ne peut en conséquence
aanspraak kan maken op het zelfstandigenpensioen » (artikel 7, 1°, van prétendre au bénéfice de la pension de travailleurs indépendants »
het koninklijk besluit nr. 38 en artikel 1, § 2, van het koninklijk (article 7, 1°, de l'arrêté royal n° 38 et article 1er, § 2, de
besluit nr. 72). l'arrêté royal n° 72).
Rosalia Aerts heeft tegen die beslissing een beroep ingesteld bij de Rosalia Aerts a introduit contre cette décision un recours devant le
Arbeidsrechtbank te Brussel, waarbij zij met name betoogde dat « de Tribunal du travail de Bruxelles, soutenant notamment que « la
bepaling die de meewerkende echtgenotes uitsluit van de onderwerping disposition qui exclut les épouses aidantes de l'assujettissement dans
in het stelsel van de zelfstandigen strijdig is met artikel 6 van de le régime des indépendants est contraire à l'article 6 de la
Grondwet ». Constitution ».
Bij vonnis van 5 november 1996, heeft de Rechtbank aan het Hof de Par jugement du 5 novembre 1996, le Tribunal a posé à la Cour la
voormelde prejudiciële vraag gesteld. question préjudicielle précitée.
III. De rechtspleging voor het Hof III. La procédure devant la Cour
Bij beschikking van 13 november 1996 heeft de voorzitter in functie de Par ordonnance du 13 novembre 1996, le président en exercice a désigné
rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59 les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi
van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof. spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage.
De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application
om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen. des articles 71 ou 72 de la loi organique.
Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la
77 van de organieke wet bij op 4 december 1996 ter post aangetekende brieven. loi organique, par lettres recommandées à la poste le 4 décembre 1996.
Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au
bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 6 december 1996. Moniteur belge du 6 décembre 1996.
De Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, heeft een memorie Le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, a
ingediend bij op 17 januari 1997 ter post aangetekende brief. introduit un mémoire par lettre recommandée à la poste le 17 janvier
Bij beschikking van 16 april 1997 heeft het Hof de zaak in gereedheid 1997. Par ordonnance du 16 avril 1997, la Cour a déclaré l'affaire en état
verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 6 mei 1997. et fixé l'audience au 6 mai 1997.
Van die beschikking is kennisgegeven aan de Ministerraad en zijn Cette ordonnance a été notifiée au Conseil des ministres ainsi qu'à
advocaat bij op 17 april 1997 ter post aangetekende brieven. son avocat par lettres recommandées à la poste le 17 avril 1997.
Bij beschikking van 29 april 1997 heeft het Hof de termijn waarbinnen Par ordonnance du 29 avril 1997, la Cour a prorogé jusqu'au 13
het arrest moet worden gewezen, verlengd tot 13 november 1997. novembre 1997 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu.
Op de openbare terechtzitting van 6 mei 1997 : A l'audience publique du 6 mai 1997 :
- is verschenen : - a comparu :
. Mr. P. Van Gehuchten, advocaat bij de balie te Brussel, voor de . Me P. Van Gehuchten, avocat au barreau de Bruxelles, pour le Conseil
Ministerraad; des ministres;
- hebben de rechters-verslaggevers P. Martens en G. De Baets verslag uitgebracht; - les juges-rapporteurs P. Martens et G. De Baets ont fait rapport;
- is de voornoemde advocaat gehoord; - l'avocat précité a été entendu;
- is de zaak in beraad genomen. - l'affaire a été mise en délibéré.
De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants
van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof. de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour.
IV. In rechte IV. En droit
- A - - A -
Memorie van de Ministerraad Mémoire du Conseil des ministres
A.1. De niet-onderwerping van de meewerkende echtgenoot is gebaseerd A.1. Le non-assujettissement du conjoint aidant se fonde sur la
op de overweging dat het uiterst moeilijk is te bepalen in welke mate considération qu'il est extrêmement difficile de déterminer dans
de geboden hulp wel degelijk onder het begrip beroepsbezigheid quelle mesure l'aide apportée revêt réellement un caractère
ressorteert. Veeleer dan een ingewikkeld systeem in te stellen, dat professionnel. Plutôt que d'établir un système compliqué et qui
willekeurig dreigde te zijn, is het verkieslijk gebleken de regel van
de niet-onderwerping uit te breiden. De door de echtgenoot geboden risquait d'être arbitraire, il a paru préférable d'étendre la règle de
bijstand of hulp kan als een burgerrechtelijke verplichting worden non-assujettissement. L'assistance ou l'aide apportée par le conjoint
beschouwd (artikel 213 van het Burgerlijk Wetboek), zonder peut être vue comme une obligation civile (article 213 du Code civil)
winstoogmerk. Een andere persoon die zonder winstoogmerk hulp zou dépourvue de but lucratif. Une autre personne qui apporterait son aide
bieden, zou evenmin zijn onderworpen ter uitvoering van het koninklijk sans but lucratif ne serait pas davantage assujettie en exécution de
besluit nr. 38. l'arrêté royal n° 38.
A.2. Zelfs indien het om een uitzondering ging op de onderwerping van A.2. Même s'il s'agissait d'une exception à l'assujettissement des
de helpers, zou die niet discriminerend zijn. In het sociaal recht is aidants, celle-ci ne serait pas discriminatoire. En droit social, la
de positie van de meewerkende echtgenoot duidelijk verschillend van position du conjoint aidant est nettement différente de celle des
die van de overige helpers. Hij kan immers ten volle aanspraak maken autres aidants. Il peut en effet pleinement prétendre à des droits
op de rechten afgeleid uit de beroepsactiviteit van de dérivés de l'activité professionnelle du conjoint titulaire. Il peut
echtgenoot-beoefenaar. In de sector van de gezondheidszorg kan hij être considéré comme personne à charge dans le secteur des soins de
worden beschouwd als een persoon ten laste (artikel 17, 1°, van het
koninklijk besluit van 30 juli 1964). De hoedanigheid van persoon ten santé (article 17, 1°, de l'arrêté royal du 30 juillet 1964). La
laste kan eveneens, onder
bepaalde voorwaarden, worden toegekend aan de van tafel en bed qualité de personne à charge peut également être accordée, sous
gescheiden of feitelijk gescheiden echtgenoot (artikel 165, § 1, van certaines conditions, au conjoint séparé de corps ou de fait (article
het koninklijk besluit van 4 november 1963). De echtgenoot-beoefenaar 165, § 1er, de l'arrêté royal du 4 novembre 1963). Le conjoint
kan rechten op een pensioen doen ontstaan tegen het gezinstarief titulaire peut ouvrir des droits à une pension au « taux ménage »
(artikel 9, § 1, van het koninklijk besluit nr. 72). Bij overlijden (article 9, § 1er, de l'arrêté royal n° 72). Au décès de son conjoint,
van zijn echtgenoot kan de meewerkende echtgenoot aanspraak maken op
een overlevingspensioen (artikel 4 van het koninklijk besluit nr. 72). le conjoint aidant peut prétendre à une pension de survie (article 4
De meewerkende echtgenoot die van tafel en bed gescheiden of feitelijk de l'arrêté royal n° 72).
gescheiden is van zijn echtgenoot, die beoefenaar is van de Le conjoint aidant séparé de corps ou de fait de son conjoint,
beroepsactiviteit, kan onder bepaalde voorwaarden de betaling titulaire de l'activité professionnelle, peut, moyennant certaines
verkrijgen van het deel van het overlevingspensioen van zijn conditions, obtenir le paiement d'une partie de la pension de retraite
echtgenoot. de son conjoint.
A.3. De gezinsbijslag kan worden uitbetaald op grond van de A.3. Les prestations familiales peuvent être liquidées du chef de
beroepsactiviteit van zelfstandige uitgeoefend door de l'activité professionnelle de travailleur indépendant exercée par le
echtgenoot-beoefenaar (artikel 2 van het koninklijk besluit van 8 conjoint titulaire (article 2 de l'arrêté royal du 8 avril 1976); dans
april 1976); in dat geval kan de meewerkende echtgenoot de
bijslagtrekkende van de gezinsbijslag zijn wanneer, in het belang van cette éventualité, le conjoint aidant peut être l'allocataire des
het kind, hij verzet aantekent tegen de uitbetaling van de allocations familiales lorsque, dans l'intérêt de l'enfant, il
gezinsbijslag aan zijn echtgenoot-beoefenaar (artikel 31 van het s'oppose au paiement des allocations à son conjoint titulaire (article
koninklijk besluit van 8 april 1976). 31 de l'arrêté royal du 8 avril 1976).
A.4. Sinds de wet van 14 december 1989, kan de meewerkende echtgenoot A.4. Depuis la loi du 14 décembre 1989, le conjoint aidant qui
die zich vrijwillig onderwerpt aan het sociaal statuut der s'assujettit volontairement au statut social des travailleurs
zelfstandigen uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid en invaliditeit indépendants peut bénéficier des indemnités d'incapacité de travail et
genieten. Voor de toekenning van de uitkeringen wordt hij geacht d'invalidité. Pour l'octroi des indemnités, il est censé être
gerechtigde te zijn zonder persoon ten laste (artikelen 3 en 12 van titulaire sans personne à charge (articles 3 et 12 de l'arrêté royal
het koninklijk besluit van 20 juli 1971). De vrouwelijke zelfstandige du 20 juillet 1971). Le travailleur indépendant féminin et l'épouse
en de vrijwillig aangesloten meewerkende echtgenote van een aidante d'un travailleur indépendant affiliée volontairement se voient
zelfstandige krijgen gedurende de moederschapsrust een geïndexeerde octroyer durant la période de maternité une allocation indexée de
uitkering van 30.000 frank (artikelen 12bis en 13 van het koninklijk 30.000 francs (articles 12bis et 13 de l'arrêté royal du 20 juillet
besluit van 20 juli 1971). 1971).
A.5. Tijdens de totstandkoming van het sociaal statuut der A.5. Lors de la mise sur pied du statut social des travailleurs
zelfstandigen was het niet zozeer de bedoeling hen te onderwerpen, indépendants, l'intention n'était pas tant d'assujettir ceux-ci que de
maar wel hun een voldoende sociale bescherming te bieden. Het begrip « leur fournir une protection sociale suffisante. La notion de « statut
sociaal statuut » omvat tegelijkertijd een te waarborgen doelstelling social » recouvre à la fois un objectif à garantir et les moyens à
en de aan te wenden middelen om ze te bereiken. Het onderscheid tussen mettre en oeuvre pour y parvenir. La distinction entre assujetti et
onderworpene en begunstigde vloeit voort uit het verslag aan de Koning bénéficiaire ressort du rapport au Roi précédant l'arrêté royal n° 38.
dat het koninklijk besluit nr. 38 voorafgaat.
A.6. Er bestaat dus een objectief criterium dat het verschil A.6. Il existe donc un critère objectif justifiant la différence entre
verantwoordt tussen de meewerkende echtgenoot en de andere helpers. le conjoint aidant et les autres aidants. Le premier bénéficie d'une
Eerstgenoemde geniet een sociale bescherming in de vorm van afgeleide protection sociale sous la forme de droits dérivés, complétée par la
rechten, aangevuld door de mogelijkheid om over te gaan tot een possibilité de recourir à l'assujettissement volontaire limité au
vrijwillige onderwerping beperkt tot de sector van de uitkeringen voor secteur des indemnités d'incapacité de travail, alors que tel n'est
arbeidsongeschiktheid, terwijl zulks niet het geval is voor de andere helpers. pas le cas pour les autres aidants.
A.7. Krachtens artikel 7, 1°, van het koninklijk besluit nr. 38, wordt A.7. En vertu de l'article 7, 1°, de l'arrêté royal n° 38, le
de niet-onderwerping zowel op de echtgenoot als op de echtgenote van non-assujettissement trouve à s'appliquer à l'époux aussi bien qu'à
de onderworpene toegepast. Er is dus geen discriminatie die op het l'épouse de l'assujetti. Il n'y a donc pas de discrimination fondée
geslacht is gebaseerd. Indien er meer vrouwen zijn, is dat een louter sur le sexe. Si les femmes sont plus nombreuses, c'est là une
feitelijke vaststelling. constatation de pur fait.
A.8. Artikel 7, 1°, van het koninklijk besluit nr. 38 is evenmin A.8. L'article 7, 1°, de l'arrêté royal n° 38 n'est pas davantage
strijdig met artikel 23, 2°, van de Grondwet, dat overigens niet contraire à l'article 23, 2°, de la Constitution qui, d'ailleurs,
zelfwerkend is. Het waarborgt weliswaar het beginsel van het recht op n'est pas d'application directe. S'il garantit le principe du droit à
sociale zekerheid, maar laat aan de wetgever de zorg om de concrete la sécurité sociale, il laisse au législateur le soin d'en préciser
aspecten ervan nader te bepalen. les aspects concrets.
A.9. De Koning kan bovendien op basis van artikel 8 van het koninklijk A.9. En outre, le Roi peut, sur la base de l'article 8 de l'arrêté
besluit nr. 38 de gevallen bepalen waarin de echtgenoten geacht worden royal n° 38, déterminer les cas dans lesquels les conjoints sont
onderscheiden beroepsactiviteiten als zelfstandige uit te oefenen; een censés exercer une activité professionnelle distincte en qualité de
van die gevallen maakt het voorwerp uit van artikel 3 van het travailleur indépendant; l'un de ces cas fait l'objet de l'article 3
koninklijk besluit van 19 december 1967 (algemeen reglement de l'arrêté royal du 19 décembre 1967 (règlement général relatif au
betreffende het sociaal statuut der zelfstandigen). statut social des indépendants).
A.10. Wanneer de echtgenoten in hun belastingaangifte inkomsten A.10. Lorsque, dans leur déclaration d'impôt, les conjoints font état
vermelden die afkomstig zijn van zelfstandige activiteiten die door de revenus provenant d'activités d'indépendant exercées par chacun
ieder van hen zijn uitgeoefend, worden beiden verondersteld, behoudens d'eux, ils sont tous deux présumés, sauf preuve contraire, exercer une
tegenbewijs, een onderscheiden beroepsactiviteit uit te oefenen. In activité professionnelle distincte. Dans ce cas, la législation
dat geval kan de fiscale wetgeving een weerslag hebben op het sociaal fiscale peut avoir une incidence sur le régime social applicable aux
stelsel dat op de betrokkenen van toepassing is. intéressés.
A.11. Het argument van de individualisering van de rechten inzake A.11. L'argument de l'individualisation des droits en matière de
sociale zekerheid is afgeleid uit een aanbeveling van de Raad van de sécurité sociale est tiré d'une recommandation du Conseil des
Europese Gemeenschappen, die voor de Staten geen enkele verplichting Communautés européennes qui ne fait naître aucune obligation dans le
doet ontstaan en waarvan het Hof de inachtneming niet vermag te chef des Etats et dont la Cour d'arbitrage ne peut contrôler le
toetsen. respect.
A.12. Het sociaal statuut der zelfstandigen maakt het niet mogelijk « A.12. Le statut social des travailleurs indépendants ne permet pas de
bijdragen te regulariseren ». « régulariser des cotisations ».
A.13. De inhoud van het koninklijk besluit nr. 38 kan niet worden A.13. Le contenu de l'arrêté royal n° 38 ne peut être séparé de celui
gescheiden van die van het koninklijk besluit nr. 72. Het
laatstgenoemde strekt ertoe, ten voordele van de zelfstandigen en de de l'arrêté royal n° 72. Celui-ci vise à organiser, en faveur des
helpers alsmede van de overlevende of gescheiden echtgenoten, de travailleurs indépendants et des aidants, ainsi que des conjoints
toekenning te organiseren van sociale voordelen bestemd om het risico survivants ou divorcés, l'octroi d'avantages sociaux destinés à
van ouderdom of overlijden te dekken. Het toepassingsgebied ratione couvrir le risque de la vieillesse ou du décès. Son champ
personae ervan stemt overeen met dat van het koninklijk besluit nr. d'application ratione personae correspond à celui de l'arrêté royal n°
38, dat bepaalt welke personen het recht op de uitkeringen in het 38, qui détermine quelles personnes peuvent ouvrir le droit aux
pensioenstelsel kunnen doen ontstaan. prestations dans le régime des pensions.
A.14. Er dient rekening te worden gehouden met de aan de criteria van A.14. Il faut tenir compte de l'évolution liée aux critères
onderwerping verbonden evolutie. Er was eerst het fiscale criterium, d'assujettissement. Il y eut d'abord le critère fiscal remplacé
dat vervolgens door het sociologische criterium werd vervangen. ensuite par le critère sociologique. Il s'ensuit que certaines
Daaruit volgt dat bepaalde personen die zelfstandigen of helpers zijn personnes qui sont des travailleurs indépendants ou des aidants du
vanuit sociologisch oogpunt, die hoedanigheid niet met de vereiste point de vue sociologique ne peuvent établir cette qualité par les
bewijsmiddelen kunnen aantonen. Voor hun geval bestaan er moyens de preuve requis. Des dispositions d'exception existent à leur
uitzonderingsbepalingen (artikel 19 van het algemeen reglement sujet (article 19 du règlement général relatif à la pension de
betreffende het rust- en overlevingspensioen der zelfstandigen). Het retraite et de survie des travailleurs indépendants). Le premier
eerste criterium dat in aanmerking dient te worden genomen is dat van critère à retenir est celui du champ d'application : seules les
het toepassingsgebied : enkel de personen die binnen het personnes tombant dans le champ d'application du régime des pensions
toepassingsgebied van het pensioenstelsel vallen, kunnen aanspraak peuvent prétendre à une pension individuelle. Ce n'est que dans une
maken op een individueel pensioen. Het is pas in een tweede fase dat deuxième phase qu'il y a lieu de déterminer si la preuve de
dient te worden bepaald of het bewijs van het bestaan van een l'existence d'une carrière professionnelle a été apportée,
beroepsloopbaan is geleverd overeenkomstig de bewijsmiddelen waarin is conformément aux moyens de preuve prévus. L'article 15 de l'arrêté
voorzien. Artikel 15 van het koninklijk besluit nr. 72 maakt een royal n° 72 fait une distinction pour ce qui est des moyens de preuve
onderscheid wat de toelaatbare bewijsmiddelen betreft naargelang het admissibles selon que la preuve de la carrière doit être apportée pour
bewijs van de loopbaan voor de jaren vóór 1957, van 1957 tot 1967 of les années avant 1957, de 1957 à 1967 ou à partir de 1968.
vanaf 1968 moet worden geleverd. A.15. La demanderesse devant le juge a quo n'a pas obtenu de pension
A.15. De eiseres voor de verwijzende rechter heeft geen individueel individuelle, au motif qu'elle n'avait pas été assujettie au statut
pensioen verkregen, om reden dat zij niet aan het sociaal statuut der social des travailleurs indépendants, ce qui n'a rien à voir avec
zelfstandigen onderworpen was geweest, wat niets te maken heeft met de l'administration de la preuve dans le cadre d'une carrière
bewijslevering in het raam van een beroepsloopbaan als zelfstandige. professionnelle de travailleur indépendant.
A.16. Artikel 7, 1°, van het koninklijk besluit nr. 38 is vervangen A.16. L'article 7, 1°, de l'arrêté royal n° 38 a été remplacé par
door artikel 1, 1°, van de wet van 14 december 1989 met ingang van 1 l'article 1er, 1°, de la loi du 14 décembre 1989 avec effet au 1er
januari 1990. Die aanpassing had tot doel dat artikel in janvier 1990. Cette adaptation avait pour but de mettre cet article en
overeenstemming te brengen met de artikelen 6 en 8 van de richtlijn concordance avec les articles 6 et 8 de la directive 86/613/CEE du
nr. 86/613/EEG van de Raad van 11 december 1986 betreffende de Conseil du 11 décembre 1986 sur l'application du principe de l'égalité
toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van zelfstandig de traitement entre hommes et femmes exerçant une activité
werkzame mannen en vrouwen. Elke discriminatie moet bijgevolg worden indépendante. Toute discrimination doit dès lors être écartée. Il
afgewezen. Het zou onlogisch zijn te besluiten dat een artikel dat in serait illogique de conclure qu'un article qui est conforme aux
overeenstemming is met de Europese verordeningen dat niet is met de Grondwet. règlements européens ne l'est pas à la Constitution.
- B - - B -
B.1. Het koninklijk besluit nr. 72 van 10 november 1967 betreffende B.1. L'arrêté royal n° 72 du 10 novembre 1967 relatif à la pension de
het rust- en overlevingspensioen der zelfstandigen organiseert met retraite et de survie des travailleurs indépendants organise notamment
name een rustpensioenstelsel ten voordele van de zelfstandigen en de un régime de pension de retraite en faveur des travailleurs
helpers. Artikel 1, § 2, van dat besluit bepaalt : indépendants et des aidants. L'article 1er, § 2, de cet arrêté dispose
« Onder ' zelfstandigen ' en ' helpers ' dienen te worden verstaan de : « Par ' travailleurs indépendants ' et ' aidants ', il y a lieu
d'entendre les personnes telles qu'elles sont définies par l'arrêté
personen zoals zij door het koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967 royal n° 38 du 27 juillet 1967 organisant le statut social des
houdende inrichting van het sociaal statuut der zelfstandigen zijn travailleurs indépendants, pour délimiter le champ d'application de ce
omschreven om het toepassingsgebied van dit laatste besluit af te
bakenen. » dernier arrêté. »
B.2. Artikel 6 van het koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967 B.2. L'article 6 de l'arrêté royal n° 38 du 27 juillet 1967 définit
definieert de helper als « ieder persoon die in België een l'aidant comme « toute personne qui, en Belgique, assiste ou supplée
zelfstandige in de uitoefening van zijn beroep bijstaat of vervangt, un travailleur indépendant dans l'exercice de sa profession sans être
zonder tegenover hem door een arbeidsovereenkomst te zijn verbonden ». engagée envers lui par un contrat de louage de travail ».
Artikel 7 van hetzelfde besluit bepaalt : L'article 7 du même arrêté dispose :
« Zijn als helpers niet aan dit besluit onderworpen : « Ne sont pas assujettis au présent arrêté en tant qu'aidants :
1° de echtgenoot of echtgenote van de onderworpene, zelfs indien een 1° l'époux ou l'épouse de l'assujetti, même si une partie des
deel van de bedrijfswinsten hun wordt toegekend overeenkomstig de bénéfices professionnels lui est attribuée conformément à la
wetgeving op de inkomstenbelastingen. Genoemde echtgenoot of législation relative à l'impôt sur les revenus. Ledit époux ou ladite
echtgenote van de onderworpene kunnen zich nochtans, overeenkomstig de épouse de l'assujetti peuvent toutefois, conformément aux modalités et
nadere regelen en onder de voorwaarden door de Koning vastgesteld, dans les conditions fixées par le Roi, s'assujettir volontairement à
vrijwillig onderwerpen aan de toepassing van dit besluit. Deze l'application du présent arrêté. Cet assujettissement ne peut
onderwerping kan enkel de regeling voor verplichte ziekte- en concerner que le régime de l'assurance obligatoire contre la maladie
invaliditeitsverzekering, sector der uitkeringen, betreffen. et l'invalidité, secteur des indemnités;
Die uitsluiting van de meewerkende echtgenoot heeft tot gevolg dat Cette exclusion du conjoint aidant a pour conséquence que celui-ci ne
deze op persoonlijke naam geen rustpensioen kan genieten. peut bénéficier d'une pension de retraite en son nom personnel.
B.3. Er bestaat dus een verschil in behandeling tussen de helpers B.3. Il existe donc une différence de traitement entre aidants selon
naargelang de zelfstandige die ze bijstaan of vervangen al dan niet que le travailleur indépendant qu'ils assistent ou suppléent est ou
hun echtgenoot is : de helper die niet gehuwd is met de zelfstandige non leur conjoint : l'aidant qui n'est pas marié avec le travailleur
die hij bijstaat, is onderworpen aan het koninklijk besluit nr. 38 en geniet bijgevolg een rustpensioen, terwijl de meewerkende echtgenoot er geen geniet. B.4. In het verslag aan de Koning dat het koninklijk besluit nr. 38 voorafgaat, wordt die uitsluiting van de meewerkende echtgenoten op de volgende wijze verantwoord : « Ze zijn op dit ogenblik onderworpen aan het stelsel voor kinderbijslag, niet aan het pensioenstelsel noch aan het stelsel voor ziekteverzekering. Het is de niet-onderwerping die veralgemeend wordt. Hoofdzakelijke reden daartoe is dat het uiterst moeilijk te bepalen is in welke mate de hulp, die de echtgenote aan haar man biedt en omgekeerd, wel degelijk onder het begrip beroepsbezigheid ressorteert. Op dat stuk zijn de aard van de uitgeoefende bezigheid alsmede de gezinslasten evenveel elementen waarmee rekening zou dienen [ te worden ] gehouden. Liever dan een, wegens het groot aantal factoren waarmee rekening indépendant qu'il assiste est assujetti à l'arrêté royal n° 38 et il bénéficie en conséquence d'une pension de retraite alors que le conjoint aidant n'en bénéficie pas. B.4. Dans le rapport au Roi précédant l'arrêté royal n° 38, cette exclusion des conjoints aidants est justifiée de la manière suivante : « Assujettis à l'heure actuelle au régime des allocations familiales, ils ne le sont ni au régime de pension ni à celui de l'assurance-maladie. C'est le non-assujettissement qui est généralisé. La raison principale en est qu'il est extrêmement difficile de déterminer dans quelle mesure l'aide apportée par l'épouse à son mari ou vice versa revêt réellement un caractère professionnel. A ce sujet, la nature de l'activité exercée et les charges familiales constituent autant d'éléments dont il faudrait tenir compte.
dient gehouden, ingewikkelde en ten dele arbitraire regeling uit te Plutôt que de construire un système extrêmement compliqué et en partie
werken, werd er de voorkeur aan gegeven de regel van de arbitraire, parce que devant tenir compte de toute une série de
niet-onderwerping te veralgemenen. facteurs, il a paru préférable d'étendre la règle du
Deze regel wordt nochtans gecorrigeerd door het feit dat het deel der non-assujettissement.
winsten, overeenkomstig de fiscale wet toegekend aan de Cette règle est toutefois corrigée par le fait que la part des
echtgenoot-helper, gevoegd wordt bij het inkomen van de bénéfices, allouée au conjoint-aidant conformément à la loi fiscale,
echtgenoot-uitbater, dat tot basis dient van de door hem verschuldigde est ajoutée aux revenus du conjoint exploitant servant de base au
bijdrage. » (Belgisch Staatsblad van 29 juli 1967, p. 8074). calcul de la cotisation dont il est redevable. » (Moniteur belge du 29
juillet 1967, p. 8074).
B.5. De beide categorieën van helpers zijn vergelijkbaar vermits B.5. Les deux catégories d'aidants sont comparables puisque les uns et
beiden een activiteit uitoefenen onder de in artikel 6 van het koninklijk besluit nr. 38 beschreven voorwaarden. les autres exercent une activité dans les conditions décrites à l'article 6 de l'arrêté royal n° 38.
B.6. Er bestaat tussen de twee categorieën een verschil dat op een B.6. Il existe entre les deux catégories une différence fondée sur un
objectief criterium berust : het bestaan of het ontbreken van een critère objectif : l'existence ou l'absence d'un lien matrimonial
huwelijksband tussen de helper en de zelfstandige. entre l'aidant et l'indépendant.
B.7. Toen de wetgever het sociaal statuut van de zelfstandigen heeft B.7. L'objectif du législateur, lorsqu'il a établi le statut social
vastgesteld, was het zijn bedoeling hun wegens hun beroepsactiviteit des travailleurs indépendants, était d'accorder à ceux-ci une
een sociale bescherming te bieden. protection sociale en raison de leur activité professionnelle.
Rekening houdend met de moeilijkheid om de realiteit aan te tonen van Tenant compte de la difficulté d'établir la réalité du caractère
het beroepsmatige karakter van de aan de echtgenoot geboden hulp, professionnel de l'aide apportée à son conjoint, il est conforme à cet
beantwoordt het aan die doelstelling de prestaties van de echtgenoten objectif de traiter les prestations des conjoints comme une seule
als een enkele beroepsactiviteit te behandelen voor de toepassing van activité professionnelle pour l'application de la réglementation
de reglementering betreffende de rustpensioenen van de zelfstandigen. relative aux pensions de retraite des travailleurs indépendants.
B.8.1. Die uitsluiting van de meewerkende echtgenoot zou onevenredige B.8.1. Cette exclusion du conjoint aidant aurait des conséquences
gevolgen hebben indien, enerzijds, zij ertoe zou leiden hem te beroven disproportionnées si, d'une part, elle aboutissait à le priver de tout
van ieder voordeel inzake pensioen en indien, anderzijds, zij de avantage en matière de pension et si, d'autre part, il n'était jamais
zelfstandige die met een zelfstandige is gehuwd nooit zou toestaan permis au travailleur indépendant qui a épousé un travailleur
bijdragen te betalen om voor zichzelf een rustpensioen op te bouwen. indépendant, de cotiser pour se constituer une pension de retraite.
De betwiste bepaling leidt niet tot dergelijke gevolgen. La disposition litigieuse ne conduit pas à de telles conséquences.
B.8.2. De wetgever heeft een zeker aantal voordelen vastgesteld ten B.8.2. Le législateur a établi un certain nombre d'avantages en faveur
gunste van de echtgenoot van een zelfstandige, met name in zake du conjoint d'un travailleur indépendant, notamment en matière de
pensioen. De gehuwde zelfstandige ontvangt een pensioen tegen het pension. Le travailleur indépendant marié reçoit une pension au taux
gezinstarief en de overlevende echtgenoot van die zelfstandige ménage et le conjoint survivant de ce travailleur reçoit une pension
ontvangt een overlevingspensioen. De echtgenoot verkrijgt dat voordeel de survie. Le conjoint obtient cet avantage sans avoir personnellement
zonder persoonlijk bijdragen te hebben betaald, hetgeen hem
onderscheidt van de helper die niet de echtgenoot is van de persoon cotisé, ce qui le distingue de l'aidant qui n'est pas le conjoint de
die hij helpt. la personne qu'il aide.
B.8.3. Artikel 8 van het koninklijk besluit nr. 38 machtigt de Koning B.8.3. L'article 8 de l'arrêté royal n° 38 habilite le Roi à
ertoe de gevallen te bepalen waarin de echtgenoten geacht worden déterminer les cas dans lesquels les conjoints sont censés exercer une
onderscheiden activiteiten uit te oefenen als zelfstandige. activité professionnelle distincte en qualité de travailleur
Ter uitvoering van die bepaling, bepaalt artikel 3 van het koninklijk indépendant. En exécution de cette disposition, l'article 3 de l'arrêté royal du 19
besluit van 19 december 1967 houdende algemeen reglement in uitvoering décembre 1967, portant règlement général en exécution de l'arrêté
van het koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967 : royal n° 38 du 27 juillet 1967, dispose :
« Behoudens bewijs van het tegendeel, worden de echtgenoten geacht « Sauf preuve contraire, les conjoints sont présumés exercer des
afzonderlijke beroepsbezigheid als zelfstandigen uit te oefenen activités professionnelles de travailleur indépendant distinctes,
wanneer ze, in die hoedanigheid, bedrijfsinkomsten aangeven bij de lorsqu'ils déclarent à ce titre des revenus professionnels auprès de
Administratie der directe belastingen. » l'administration des contributions directes. »
Wanneer elk van de beide echtgenoten gebruik maakt van die Dès lors que chacun des deux époux use de cette faculté de déclarer
mogelijkheid om zijn beroepsinkomsten aan te geven, zijn ze beiden ses revenus professionnels, ils sont l'un et l'autre assujettis
afzonderlijk onderworpen aan het koninklijk besluit nr. 38. séparément à l'arrêté royal n° 38.
B.9. Uit die overwegingen volgt dat de niet-onderwerping van de B.9. Il résulte de ces considérations que le non-assujettissement du
meewerkende echtgenoot in zake de rustpensioenen niet als conjoint aidant, en matière de pension de retraite, ne peut être tenu
discriminerend kan worden beschouwd. pour discriminatoire.
B.10. De prejudiciële vraag moet dus negatief worden beantwoord. B.10. La question préjudicielle appelle une réponse négative.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
Artikel 7, 1°, van het koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967 L'article 7, 1°, de l'arrêté royal n° 38 du 27 juillet 1967 organisant
houdende inrichting van het sociaal statuut der zelfstandigen, zoals le statut social des travailleurs indépendants, tel qu'il a été
gewijzigd bij artikel 1 van de wet van 14 december 1989, schendt de modifié par l'article 1er de la loi du 14 décembre 1989, ne viole pas
artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet doordat het de meewerkende les articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'il n'assujettit pas
echtgenoten niet aan het sociaal statuut der zelfstandigen onderwerpt. les conjoints aidants au statut social des travailleurs indépendants.
Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise,
artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 14 juli 1997. De griffier, la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 14 juillet 1997.
L. Potoms. De voorzitter, Le greffier, Le président,
M. Melchior. L. Potoms. M. Melchior.
^