FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU

Gemeenschappelijke verklaring voor de realisatie van een nieuw geestelijk gezondheidsbeleid voor ouderen De Interministeriële Conferentie Volksgezondheid verklaart zich akkoord om samen te werken aan een nieuw geestelijk gezondheidsbeleid voor ouderen.

In onderhavige Gemeenschappelijke Verklaring worden de motieven voor een vernieuwd beleid uiteen gezet en de uitgangspunten voor het toekomstig beleid belicht.

Inleiding Volgens de WHO vergrijst de wereldbevolking snel. Van 2015 tot 2050 zal het aandeel 60-plussers nagenoeg verdubbelen van 12% naar 22%.

Geestelijke gezondheid en welzijn zijn ook voor ouderen belangrijk.

Neurologische en psychische aandoeningen bij volwassenen vormen 6,6% van de totale invaliditeit (DALY) in deze leeftijdsgroep.

Ongeveer 15% van de volwassenen ouder dan 60 jaar hebben een psychische stoornis.

De WHO beschouwt 60 jaar als de leeftijdsgrens om de doelgroep ouderen af te bakenen. Geestelijke gezondheidszorg voor ouderen in België is voornamelijk gericht op mensen met een psychische of psychiatrische stoornis van 65 jaar en ouder. Er moet aandacht worden besteed aan ouderen die door een verandering in status het risico lopen hun sociale rol te verliezen en zich te isoleren of af te zonderen uit de samenleving. Net als bij het nieuwe geestelijke gezondheidsbeleid voor kinderen en jongeren en de hervorming van de geestelijke gezondheidszorg voor volwassenen zal rekening worden gehouden met de bevolking van de scharnierleeftijdsgroep van 60 tot 65 jaar.

De meest voorkomende psychische stoornis in deze leeftijdsgroep is depressie, die ongeveer 7% van de ouderen in de wereld treft.

Angststoornissen treffen 3,8% van de ouderen en problemen in verband met alcohol- en drugsmisbruik treffen meer dan 10% van deze populatie.

Problemen met middelenmisbruik onder ouderen worden vaak over het hoofd gezien of verkeerd gediagnosticeerd. Het gaat vaak om onopvallende chronische consumptie, in plaats van acute consumptie, die wél openlijk problematisch is.

Voeg daaraan toe dat ongeveer een kwart van de zelfmoorden mensen van 60 jaar of ouder betreft.

Het is uitermate belangrijk om rekening te houden met de behoefte aan zorg en ondersteuning van oudere mensen met chronische psychische stoornissen. Het zal eveneens nodig zijn om aandacht te schenken aan psychologische problemen die verband houden met veroudering, zoals lichamelijke beperkingen en verlies van autonomie of neurodegeneratieve ziekten.

De WHO schuift in alle levensfasen meerdere risicofactoren inzake geestelijke gezondheid naar voor. Hieronder een uittreksel uit het artikel `Santé mentale et vieillissement' van de WHO-website (www.who.int) : "Bij ouderen kunnen stressfactoren opduiken die bij iedereen kan voor komen, maar ook stressfactoren die eerder in een later stadium van het leven naar de voorgrond treden, zoals een aanzienlijk en regelmatig verlies van vaardigheden en een afname van het functioneringsvermogen.

Oudere mensen kunnen bijvoorbeeld lijden aan verminderde mobiliteit, chronische pijn, kwetsbaarheid of andere gezondheidsproblemen die enige vorm van langdurige zorg vereisen.

Bovendien hebben ouderen meer kans om geconfronteerd te worden met gebeurtenissen zoals sterfgevallen of een achteruitgang van hun sociaal-economische status wanneer er op pensioen gegaan wordt. Al deze factoren kunnen leiden tot isolatie, eenzaamheid en psychische problemen bij ouderen.

Geestelijke gezondheid heeft invloed op de lichamelijke gezondheid en omgekeerd. Ouderen met gezondheidsproblemen zoals hartaandoeningen hebben bijvoorbeeld meer depressies dan gezonde. Bovendien kan een onbehandelde depressie bij een oudere persoon met een hartaandoening een negatief effect hebben op de uitkomst van de ziekte.

Oudere mensen zijn kwetsbaar voor misbruik, fysiek, verbaal, psychologisch, financieel en seksueel misbruik, verlating, verwaarlozing en serieuze aantastingen van de waardigheid en gebrek aan respect. Recente cijfergegevens suggereren dat één op de tien oudere volwassenen wordt geconfronteerd met misbruik. Misbruik leidt niet alleen tot fysiek trauma, maar ook tot ernstige en soms langdurige psychologische gevolgen, waaronder depressie en angst." Waarom is een nieuw beleid voor geestelijke gezondheid voor ouderen noodzakelijk ? 1. Verschillende analyses beargumenteren een nieuw geestelijke gezondheidsbeleid voor ouderen die weliswaar ook van toepassing zijn op andere doelgroepen, namelijk een onvoldoende aanbod in verhouding tot bepaalde behoeften, het niet-geïntegreerd functioneren van de geestelijke gezondheidszorg en het onvoldoende in overweging nemen van determinanten van gezondheid en de socio-economische context van patiënten. Het huidige aanbod van de hulp- en zorgverlening lijkt onvoldoende om de behoeften te dekken. Dit aanbod is soms ongelijk verdeeld. Sommige regio's hebben een structureel tekort, waardoor een evenwichtige geografische toegankelijkheid niet altijd mogelijk is. Het is daarom belangrijk om de huidige behoeften te kennen, op basis van objectieve criteria en om tegelijkertijd het huidige aanbod te inventariseren.

Wat de behoeften betreft, moeten epidemiologische studies het uitgangspunt zijn. 2. Zoals blijkt uit de aanbevelingen van het KCE, is het ook essentieel dat voor ouderen een consistente, gecoördineerde geestelijke gezondheidszorg gegarandeerd kan worden.We onderschrijven de visie op een globaal en geïntegreerd aanbod dat alle relevante bevoegdheden op federaal niveau omvat, evenals deze van gemeenschappen en gewesten. De verschillende actoren opereren nog steeds te vaak "in silo", onafhankelijk van elkaar, wat niet de continuïteit van de hulp en zorg garandeert.

Een geïntegreerd zorgsysteem betrekt alle belanghebbenden door de rol van actoren uit de eerstelijnsgezondheidszorg en welzijn te betrekken en zelfs te versterken, maar zelfs ruimer te kijken dan dat. Ook actoren die actief zijn op andere levensdomeinen (vrije tijd, cultuur, wonen ...) spelen een rol in een geïntegreerde visie op zorg.

Logischerwijs komt deze zorg na een voldoende ontwikkeld preventief en gezondheidspromotend aanbod rond geestelijke gezondheid voor ouderen.

Dit preventieve aanbod omvat o.a. vroegdetectie en -interventie.

Dit nieuw geïntegreerd zorgaanbod voor ouderen is een voortzetting van de hervorming van de geestelijke gezondheidszorg voor volwassenen met behoud van dezelfde visie en algemene principes, namelijk: - Stigma met betrekking tot geestelijke gezondheid is ook bij ouderen sterk aanwezig. Op dit niveau moeten specifieke acties rond niet-stigmatisering van deze doelgroep worden ontwikkeld. - De concepten van "balanced care" en van "collaborative care" zijn basisbegrippen. Het is daarom noodzakelijk om een continuüm na te streven van preventie tot zorg. - Het opzetten van een verlenging van de netwerken voor volwassenen.

Het gaat dus niet om het creëren van nieuwe netwerken, maar om het integreren van relevante actoren voor de doelgroep van de ouderen in bestaande netwerken geestelijke gezondheid voor volwassenen. - De vermaatschappelijking van zorg en ondersteuning door de expertise van de verschillende actoren die complementair werken. Een herstel- en krachtgerichte benadering staat centraal. Hierbij is de betrokkenheid van lokale besturen belangrijk, in kader van het lokaal sociaal beleid. Een lokale, zelfs buurtgerichte en vindplaatsgerichte aanpak is cruciaal voor deze doelgroep. In Vlaanderen moet dit aansluiten bij de eerstelijnszones. - Versterking van de bestaande mobiele teams die onderdeel uitmaken van de hervorming van de geestelijke gezondheidszorg voor volwassenen. - De ontwikkeling van mobiele zorg binnen de verschillende netwerken. - De realisatie van de coördinatie van hulp en zorg rond de oudere persoon en zijn gezin, zo veel als mogelijk in de woonomgeving. - Versterking van de functie van zorgcoördinator of casemanager, rekening houdend met wat al bestaat. - De inclusie in zorg- en hulpprogramma's van mantelzorgers, wiens rol essentieel is, rekening houdend met hun vaardigheden en draagkracht. - Versterking van de aanpak van psychosociale rehabilitatie en revalidatie om de inclusie van ouderen in de gemeenschap te bevorderen. - Het verhogen van de expertise van professionals, met name in woon-zorgcentra en rust- en verzorgingsinstellingen of ook in palliatieve zorg, evenals in de context van de eerste lijn, bijvoorbeeld diensten voor thuiszorg. - De ontwikkeling van linken met het overlegorgaan voor de hervorming van de geestelijke gezondheidszorg voor volwassenen. 3. Zoals beschreven in het nieuwe beleid voor geestelijke gezondheid voor kinderen en jongeren, moet rekening worden gehouden met de determinanten van gezondheid en de sociaal-economische context. Bijgevolg is de Interkabinettenwerkgroep "Taskforce Geestelijke Gezondheidszorg" geacht om een evenwichtige technische werkgroep op te richten waarvan de verwachte resultaten een aanvulling zullen vormen op de gids `Naar een betere ggz door de realisatie van zorgcircuits en zorgnetwerken', geconcretiseerd door actieplannen, dat wil zeggen voorstellen voor maatregelen die effectief geïmplementeerd worden; een timing voorzien; een begrotingsvoorstel met financiële technieken en gedetailleerde voorstellen voor elke betrokken regelgeving.

Zoals hierboven beschreven, is het niet raadzaam om een specifieke gids voor ouderen te schrijven, maar om functionele links te leggen met de gids voor de hervorming van de geestelijke gezondheidszorg naar volwassenen. Dit neemt niet weg dat in de betreffende aanvulling, vertrekkende van deze functionele links, gekozen kan worden voor een andere terminologie, begrippenkader of definiëring, bv. hierrond aansluitend bij de gids naar een nieuw geestelijke gezondheidsbeleid kinderen en jongeren. De wisselwerking met de gids voor de hervorming van de geestelijke gezondheidszorg voor volwassenen dient evenwel nauw bewaakt worden.

Het is belangrijk dat de technische werkgroep nauw samenwerkt met het Overlegorgaan in het kader van de hervorming van de geestelijke gezondheidszorg voor volwassenen. Vanuit dit perspectief lijkt het ook passend dat een aantal vertegenwoordigers van dit Overlegorgaan deelnemen aan deze technische werkgroep.

Aldus gesloten te Brussel op 5 november 2018 in negen originele exemplaren.

Voor de Federale Staat : M. DE BLOCK, Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Voor de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaams Gewest : J. VANDEURZEN, Vlaams Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Pour la Région wallonne : A. GREOLI, Vice-Présidente et Ministre de l'Action sociale, de la Santé, de l'Egalité des Chances, de la Fonction publique et de la Simplification administrative Pour la Communauté française : R. DEMOTTE, Ministre-Président de la Fédération Wallonie-Bruxelles A. GREOLI, Vice-Présidente, Ministre de la Culture et de l'Enfance Voor de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie van Brussel-Hoofdstad : D. GOSUIN, Membre du Collège réuni, compétent pour la politique de la Santé, les Finances, du Budget, la Fonction publique, le Patrimoine et les Relations extérieures G. VANHENGEL, Lid van het Verenigd college, bevoegd voor het Gezondheidsbeleid, de Financiën, de Begroting, het Openbaar Ambt, het Patrimonium en de Externe Betrekkingen Voor het Verenigd College van de Franse Gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest : C. JODOGNE, Membre du Collège de la Commission communautaire française, compétent pour la Politique de Santé Für die Deutschsprachige Gemeinschaft: Pour la Communauté germanophone : A. ANTONIADIS, Minister der Deutschsprachigen Gemeinschaft für Familie, Gesundheit und Soziales