<****> ********><****>
**** ****. 24/97 van 30 april 1997 **** 957 en 980 In zake : de **** vragen betreffende de artikelen 43, 44 en 148 van het **** van **** en de artikelen 962 en volgende van het **** ****, gesteld door de correctionele rechtbank te **** en de correctionele rechtbank (raadkamer) te ****.****><****>**** ****, samengesteld uit de voorzitters ***** en ****. **** ****, en de rechters ****. ****, ****. ****, ****. ****, ****. ****, ****. **** ****, ****. ****, ****. **** en ****. ****, bijgestaan door de griffier ****. ****, onder voorzitterschap van voorzitter ****. ****, wijst na beraad het volgende arrest : ****. **** van de **** vragen ****_list">****) **** vonnis van 14 mei 1996 in zake de procureur des ****, ****. **** en ****.-***** tegen ****. **** en de ****.****. **** ****, waarvan de expeditie ter griffie van het **** is ingekomen op 22 mei 1996, heeft de **** van eerste aanleg te **** de volgende **** vraag gesteld : «*****» Die zaak is ingeschreven onder nummer 957 van de rol. ****_list">****) **** beschikking van 26 juni 1996 in zake de procureur des ****, ****.**** en ***** tegen ****. **** ****, waarvan de expeditie ter griffie van het **** is ingekomen op 2 juli 1996, heeft de raadkamer van de **** van eerste aanleg te **** de volgende **** vraag gesteld : «*****» Die zaak is ingeschreven onder nummer 980 van de rol.****><****>****. **** feiten en de rechtspleging in de **** ****_list">1. **** met **** 957 **** het kader van vervolgingen ingesteld tegen de veroorzaker van een verkeersongeval heeft de **** van eerste aanleg te **** een geneesheer-deskundige aangesteld, wiens opdracht erin bestond te bepalen of er een noodzakelijk oorzakelijk verband bestond tussen het ongeval en het overlijden, tien weken later, van het slachtoffer van dat ongeval. **** beklaagde stelt de ontstentenis van contradictoir karakter van dat **** aan de kaak; de **** wijst er **** tijd op dat, met name volgens de rechtspraak van het **** van ****, het **** in strafzaken niet wordt beheerst door de regels vervat in de artikelen 962 en volgende van het **** ****, en meer bepaald in de artikelen 965, 972, 973, 978 en 979, die het contradictoir karakter van het **** in burgerlijke zaken organiseren, en acht het van belang dat de beklaagde doet gelden dat een niet op grond van objectieve omstandigheden verantwoorde discriminatie bestaat tussen, enerzijds, diegene die, als verweerder in een burgerlijk proces, het voordeel van het contradictoir karakter van de **** geniet, die tot doel zouden hebben te bepalen of, voor de toepassing van de artikelen 1382 en 1383 van het **** ****, een oorzakelijk verband bestaat tussen de fout die hem wordt verweten en het overlijden van het slachtoffer en, anderzijds, diegene die, als beklaagde in een strafproces waarin hij zich moet verantwoorden in het kader van een beschuldiging van onvrijwillige doodslag (artikelen 418 en 420 van het ****), die op de beoordeling van dezelfde fout en hetzelfde oorzakelijk verband steunt, niet het contradictoir karakter van een **** met hetzelfde onderwerp kan genieten.****><****>Aangezien de **** van oordeel was dat het antwoord op de vraag of de artikelen 43, 44 en 148 van het **** van **** de artikelen 10 en 11 van de **** schenden, in zoverre eerstgenoemde artikelen een grondslag zouden bieden voor het niet-contradictoire karakter van het **** in strafzaken - waaronder het soort onderzoek dat de **** heeft bevolen - onontbeerlijk leek om haar beslissing te wijzen, heeft zij het **** de hiervoor weergegeven **** vraag gesteld. ****_list">2. **** met **** 980 **** het kader van een **** door het slachtoffer van een poging tot vrijwillige doodslag - de verdachte verkeerde immers ofwel in staat van krankzinnigheid, ofwel in een ernstige staat van **** of van zwakzinnigheid waardoor hij geen vat had op zijn daden - heeft de raadkamer van de **** van eerste aanleg te **** deskundigen willen horen die tot een psychiatrisch **** zouden zijn overgegaan.Van oordeel dat de inzet de openbare orde raakte, heeft de **** zich vooraf en ambtshalve de vraag gesteld of zich met betrekking tot een dergelijk ****, dat niet op tegenspraak wordt gevoerd in het kader van een ****, - hetgeen volgens de raadkamer het gebruik en zelfs de regel is - in het stadium van de raadkamer, waaraan de hoedanigheid wordt toegeschreven van rechtscollege dat de zaak ten gronde behandelt en uitspraak doet op burgerlijke belangen, geen probleem voordoet van overeenstemming met de grondwettelijke regels van gelijkheid voor de wet en van niet-discriminatie (artikelen 10 en 11 van de ****), en dit ten aanzien van de bepalingen van de artikelen 962 en volgende van het **** Wetboek. **** heeft het **** dan ook de hiervoor weergegeven vraag gesteld.****><****>****. **** rechtspleging voor het **** ****_list">****) In de zaak met **** 957 **** beschikking van 22 mei 1996 heeft de voorzitter in functie de rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het ****. **** rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.****><****>Van de **** is **** overeenkomstig artikel 77 van de organieke wet bij op 5 en 10 juni 1996 ter post aangetekende brieven.****><****>**** bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is bekendgemaakt in het **** **** van 13 juni 1996.****><****>Memories zijn ingediend door : - ****. ****, wonende te ***** ****, **** 49, en door de ****.****. **** ****, waarvan de maatschappelijke zetel is gevestigd te 1070 ****, **** 30/36, bij op 18 juli 1996 ter post aangetekende brief; - de ****, **** 16, 1000 ****, bij op 22 juli 1996 ter post aangetekende brief.****><****>Van die memories is **** overeenkomstig artikel 89 van de organieke wet bij op 17 september 1996 ter post aangetekende brieven.****><****>**** van antwoord zijn ingediend door : - ****. **** en de ****.****. **** ****, bij op 9 oktober 1996 ter post aangetekende brief; - de ****, bij op 17 oktober 1996 ter post aangetekende brief. ****_list">****) In de zaak met **** 980 **** beschikking van 2 juli 1996 heeft de voorzitter in functie de rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het ****. **** rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.****><****>Van de **** is **** overeenkomstig artikel 77 van de organieke wet bij op 10 juli 1996 ter post aangetekende brieven.****><****>**** bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is bekendgemaakt in het **** **** van 20 juli 1996.****><****>De ****, **** 16, 1000 ****, heeft een memorie ingediend, bij op 23 augustus 1996 ter post aangetekende brief. ****_list">****) In de beide zaken **** beschikking van 9 juli 1996 heeft het **** in voltallige zitting de zaken samengevoegd.Van die beschikking is aan de partijen **** bij op 10 juli 1996 ter post aangetekende brieven.****><****>**** beschikking van 22 oktober 1996 heeft het **** de termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot 22 mei 1997.****><****>**** beschikking van 4 februari 1997 heeft voorzitter ***** de zaken voorgelegd aan het **** in voltallige zitting.****><****>**** beschikking van dezelfde dag heeft het **** de zaken in gereedheid verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 27 februari 1997.****><****>Van die beschikking is **** aan de partijen en hun advocaten bij op 5 februari 1997 ter post aangetekende brieven.****><****>Op de openbare terechtzitting van 27 februari 1997 : - zijn verschenen : . ****. ***** en ****. ****.****. **** ****, advocaten bij de balie te ****, voor ****. **** en de ****.****. **** ****; . ****. ****. ****, advocaat bij de balie te ****, voor de ****; - hebben de rechters-verslaggevers ****. **** en ****. **** verslag uitgebracht; - zijn de voornoemde advocaten gehoord; - zijn de zaken in beraad genomen.****><****>**** rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het ****.****><****>****. **** rechte - **** - **** van ****. **** en de ****.****. **** **** (zaak met **** 957) ****.1.1. Wat de feiten betreft wordt opgemerkt dat bij het vonnis waarbij het **** werd gelast, het contradictoir karakter ervan niet werd bevolen, noch verboden. **** partijen hebben geen kennis kunnen nemen van het **** vóór het advies van het parket waarbij de datum van de terechtzitting werd meegedeeld. **** vordering tot wraking van de rechter die het **** heeft bevolen, tot staving waarvan werd aangevoerd dat de rechter aan de deskundige had aangegeven dat dat onderzoek niet contradictoir is en dat die eigenschap ervan het niet onverenigbaar kan maken met artikel 6.1 van het **** **** voor de **** van de ****, werd door de **** verworpen, op grond van volgende overwegingen : «*****» Tot slot hebben de burgerlijke partijen, nadat zij via een minnelijke schikking vergoed waren door de verzekeraar van de veroorzaker van het ongeval, verklaard afstand te doen van hun vordering.****><****>****.1.2. **** Gerechtelijk **** verankert het contradictoir karakter van het **** dat door dat **** wordt georganiseerd.****><****>**** al leidt de niet-naleving van het contradictoir kenmerk, door de deskundige, de rechter of één van de partijen, niet tot de nietigheid van het ****, toch geven rechtspraak en **** aan dat die niet-naleving de rechterlijke beslissing tot het nemen waarvan dat **** heeft bijgedragen, onmiskenbaar blootstelt aan vernietiging en dat het rechtscollege waarbij dat beroep aanhangig is gemaakt, zal moeten vaststellen dat het betwiste **** niet kan worden tegengeworpen aan de partijen in wier nadeel het beginsel van het contradictoir karakter werd miskend.****><****>**** bepalingen van het **** van **** bevatten daarentegen geen enkel element over de al dan niet contradictoire aard van het **** in strafzaken. **** **** van **** heeft beslist dat dat onderzoek niet contradictoir is, terwijl geen enkele tekst een grondslag kan bieden voor die **** regel en terwijl in de **** eensgezindheid bestaat over het feit dat de tegenovergestelde regel een grondslag kan vinden in de artikelen 2 en 972 en volgende van het **** Wetboek.****><****>**** het **** karakter van de betwiste regel vloeit voort dat geen enkele grief van ongrondwettigheid wordt geformuleerd tegen de eigenlijke inhoud van de drie bepalingen van het **** van **** die in de tekst van de vraag zijn vermeld - die bepalingen dienden te worden vermeld om de zaak geldig bij het **** aanhangig te maken - maar dat aan het **** een vraag wordt gesteld over de intrinsieke relevantie en, in voorkomend geval, over de overeenstemming met de artikelen 10 en 11 van de **** van de kenmerken die het **** van ****, na afloop van een ****, heeft menen te kunnen toekennen aan een instelling - het **** in strafzaken - waarvan het bestaan zonder meer wordt verankerd in die drie enkele bepalingen.****><****>****.1.3. De omstandigheid dat het contradictoire karakter van het **** in strafzaken steeds vaker deel is gaan uitmaken van bijzondere bepalingen betreffende het onderzoek aan het lichaam (tweede en derde lid, ingevoegd in artikel 90bis van het **** van **** bij artikel 7 van de wet van 4 juli 1989 tot wijziging van de wet van 20 april 1874 op de voorlopige hechtenis; artikel 44bis van het **** van ****, ingevoegd bij artikel 1 van de wet van 15 april 1958 en artikelen 5 en 9 van het koninklijk besluit van 10 juni 1959 betreffende de bloedproef met het oog op het bepalen van het alcoholgehalte) nodigt ertoe uit de traditionele rechtspraak van het **** van **** opnieuw ter discussie te stellen.****><****>****.1.4. Aangezien de overeenstemming van de artikelen 43, 44 en 148 van het **** van **** met het voorschrift van de artikelen 10 en 11 van de **** uitsluitend afhangt van de uitlegging die eraan dient te worden gegeven en het gewaagd lijkt de interpretatie te bepalen die de verwijzende rechter tot de zijne heeft gemaakt, gelet op het gebruik van de voorwaardelijke wijs in de formulering van de **** vraag («*****»), wordt het **** verzocht gelijktijdig voor recht te zeggen, door het gebruik van die techniek die het het **** zal behagen aan te wenden, enerzijds, dat de artikelen 43, 44 en 148 van het **** van **** in die zin moeten worden geïnterpreteerd dat zij de toepassing van de artikelen 972 en volgende van het **** **** niet uitsluiten maar zelfs opleggen, dat het **** in strafzaken bijgevolg een contradictoir karakter moet vertonen, althans wanneer het door een **** wordt bevolen, en dat die bepalingen in die interpretatie de artikelen 10 en 11 van de **** niet schenden en, anderzijds, dat de artikelen 43, 44 en 148 van het **** van ****, in die zin geïnterpreteerd dat zij het contradictoir karakter van het **** in strafzaken uitsluiten, zelfs wanneer het door een **** wordt bevolen, de artikelen 10 en 11 van de **** schenden.****><****>****.1.5. De dubbele interpretatie vermeld in ****.1.4 stemt overeen met de lering (de lege **** en de lege ****) die wordt gehuldigd in de ****, waarin de traditionele, door het **** van **** verankerde rechtspraak unaniem werd gekritiseerd.****><****>**** hebben het **** en het **** **** van **** het contradictoire karakter ingevoerd in de procedure van het ****. De kritiek die in de **** werd geuit, werd vertaald in diverse ****, en uit een uitgebreide enquête die in de gerechtelijke kringen werd gehouden, blijkt dat een meerderheid van magistraten en advocaten gunstig staat tegenover een contradictoire verloop van het **** in strafzaken, zelfs in de stadia van vooronderzoek en onderzoek.****><****>****.1.6. **** betwiste bepalingen kunnen op een conforme en verzoenende manier worden geïnterpreteerd.****><****>**** artikel 2 van het **** Wetboek kunnen de regels die dat **** bevat (te dezen die welke het contradictoir karakter van het **** waarborgen) toepassing vinden op het **** in strafzaken, tenzij dat onderzoek wordt beheerst door niet uitdrukkelijk opgeheven wetsbepalingen of door **** van **** waarvan de toepassing onverenigbaar zou zijn met de inachtneming van het contradictoir karakter.****><****>****.1.6.1. **** bestaan geen wetsbepalingen die niet uitdrukkelijk zijn opgeheven en waarvan de toepassing niet verenigbaar zou zijn met de artikelen 972 en volgende van het **** Wetboek. **** artikelen 43, 44 en 148 van het **** van **** hebben geen enkele weerslag op de aard van het **** in strafzaken en zijn niet onverenigbaar met de artikelen 972 en volgende van het **** Wetboek. **** geldt voor de bijzondere bepalingen met betrekking tot de kosten en de erelonen van de deskundigen en het bijzondere recht van de **** (****.1.3). **** enkele voor de **** specifieke wetsbepalingen die de toepassing van de regels van de burgerlijke rechtspleging uitsluiten, handelen over totaal andere aangelegenheden (termijnen voor dagvaarding, **** van de beroepen, aanvang en duur van de ****, ****.).****><****>****.1.6.2. **** aanzien van de **** waarvan de toepassing niet verenigbaar zou zijn met de toepassing van de artikelen 972 en volgende van het **** Wetboek dient te worden vermeld dat het zoeken ervan de kritiek uitlokt van de - overigens niet in alle gevallen gevolgde - traditionele rechtspraak, volgens welke de artikelen 962 tot 991 van het **** ****, in hun geheel beschouwd, niet toepasselijk zijn op de door de strafrechters bevolen ****, ongeacht het stadium van de rechtspleging en het onderwerp van het ****.****><****>**** **** van **** **** zelf zijn rechtspraak door impliciet maar op vaststaande wijze te oordelen dat artikel 966 van het **** Wetboek, dat over de wraking van de deskundige handelt, eveneens toepasselijk is op de deskundigen die in strafzaken zijn aangesteld en door onder voorbehoud te beslissen dat, in strafzaken, het **** «*****» niet op tegenspraak wordt gevoerd (****., 1 juni 1988, ****. ****., 1988, ****, ****. 603, ****. 1274).****><****>****.1.6.3. **** bewering van procureur-generaal **** waarop de rechtspraak van het **** van **** steunt en die luidt dat «*****», is geen rechtsbeginsel waarvan de toepassing onverenigbaar zou zijn met de regel van het contradictoir karakter waarin het **** **** voorziet.****><****>Mocht de aard van het bevoegde rechtscollege op zichzelf de niet-toepasselijkheid van de bepalingen van het **** **** verantwoorden, dan zou artikel 2 van dat **** immers volledig worden uitgehold, aangezien die bepaling er precies in voorziet dat de regels die de procedure ingesteld voor de burgerlijke rechtscolleges **** **** beheersen, in beginsel ook de voor andere rechtscolleges ingestelde procedures beheersen. **** **** van ****, de **** van ****, het **** en de rechtscolleges in **** hebben daarentegen aanvaard dat tal van bepalingen van het **** **** toepasselijk zijn op de procedures die voor hen worden ingeleid. **** laatste omstandigheid volstaat om de relevantie van het argument dat uit de aard van de rechtscolleges is afgeleid, teniet te doen. **** volstaat ten minste - per definitie - om uit te sluiten dat dat argument zou worden verheven tot «*****», in de zin van artikel 2 van het **** Wetboek. **** als dat argument gegrond zou zijn, zou het onvoldoende nauwkeurig zijn om de toepassing van de artikelen 972, 973 en 978 van het **** Wetboek opzij te schuiven. **** een vaste lering van de **** en de rechtspraak vloeit daarentegen voort dat de **** in het stadium van de berechting in wezen contradictoir is.****><****>****.1.6.4. **** in de artikelen 153, 190 en 211 tot uitdrukking gebrachte algemene beginselen van ****, waaruit voortvloeit dat de rechtspleging ten gronde openbaar, mondeling en contradictoir is, leggen integendeel de toepassing van de regel van de tegenspraak op voor de door de **** bevolen **** in strafzaken; het is trouwens op grond van die regel dat de **** bijvoorbeeld enkel in aanwezigheid van de partijen en na openbare terechtzitting tot een plaatsopneming kan overgaan; men ziet evenwel geen wezenlijk verschil dat, in die mate van algemeenheid en belang van de beginselen, zou bestaan tussen het door het **** bevolen **** en de door datzelfde rechtscollege bevolen plaatsopneming.****><****>Bij ontstentenis, in de ****, van een rechtsbeginsel op grond waarvan de toepassing opzij zou kunnen worden geschoven van de artikelen 962 en volgende van het **** Wetboek op de door de **** in strafzaken bevolen **** en, onder die bepalingen, van die welke een contradictoir verloop van het **** waarborgen, dienen de artikelen 43, 44 en 148 van het **** van **** in die zin te worden geïnterpreteerd dat zij de toepassing van de artikelen 972 en volgende van het **** **** niet uitsluiten, maar integendeel opleggen, en dat zij, in die interpretatie, de artikelen 10 en 11 van de **** niet schenden.****><****>****.1.7. In de traditionele interpretatie brengen de betwiste bepalingen een discriminatie teweeg tussen de verweerder in de burgerlijke rechtsvordering steunend op een toevallige dood, die voor een burgerlijk rechtscollege wordt gebracht, enerzijds, en de beklaagde en in voorkomend geval de burgerrechtelijk aansprakelijke persoon, alsmede hun verzekeraar, tegen wie, bovenop de strafvordering die tegen de beklaagde zelf is ingesteld, diezelfde burgerlijke rechtsvordering is ingesteld voor een ****, anderzijds.****><****>Laatstgenoemden zijn immers verstoken van het recht om deel te nemen aan het zoeken en aan het licht brengen van de gerechtelijke waarheid en beschikken over geringere en minder doeltreffende **** dan de eerstgenoemde, terwijl zij blootstaan aan een strafvervolging, en dus aan een vonnis dat hun eer en vrijheid kan aantasten. **** contrasteert dat verschil in behandeling, zonder schijnbare verantwoording, met de rechtspraak van het **** van ****, volgens welke «*****».****><****>****.1.8. **** rechtspraak van het **** van **** volgens welke «*****» is een **** die niet volstaat om de in het geding zijnde discriminatie te doen verdwijnen, want ze is van louter theoretische en formele aard.****><****>Enerzijds, kan de beklaagde, telkens wanneer de tegenspraak niet kan worden uitgesteld (verdwijning van gegevens en stukken waarop het **** is gebaseerd, autopsie) immers in de onmogelijkheid blijken te verkeren zijn recht te doen gelden om op de terechtzitting een niet op tegenspraak opgesteld **** te betwisten. **** is ook het geval wanneer, zoals te dezen, de deskundige verklaart dat hij zich baseert op gegevens van een medisch dossier waaruit hij geen elementen weergeeft en hij enkel de interpretatie die hij eruit afleidt, naar voren brengt. ****, vloeit het theoretische en formele karakter van de argumentatie van de traditionele rechtspraak op meer algemene wijze voort uit het feit dat die argumentatie de discriminatie laat voortbestaan die de beklaagde, de burgerrechtelijk aansprakelijke partij en hun verzekerden ondergaan op het vlak van de diepe overtuiging van de rechter. Weliswaar kunnen zij in theorie het **** betwisten op de terechtzitting, maar dat verslag zal niettemin zijn voorafgegaan aan de formulering van de kritische opmerkingen en zal alleen aan de rechter worden voorgelegd in de oorspronkelijke versie, dit wil zeggen in een versie zonder enige kritische opmerking.****><****>****.1.9. **** traditionele rechtspraak leidt tot een tweede discriminatie, die voortvloeit uit een ****. De kosten van een **** die de beklaagde moet dragen om het contradictoire karakter te trachten te herstellen, gesteld dat de aard van het **** die mogelijkheid biedt - **** non te dezen - liggen systematisch hoger dan de kosten van het deelnemen aan een gerechtelijk ****, dat **** **** contradictoir is.****><****>****.1.10. **** **** kunnen niet worden verantwoord op grond van het zogeheten beginsel dat de **** afhangen van de aard van het rechtscollege waarbij de zaak aanhangig wordt gemaakt (****.1.6.2 tot ****.1.6.4), en de oplossing die erin bestaat, gezien het te liberale karakter van de regels van het **** Wetboek omtrent het ****, een niet-contradictoir karakter te verlenen aan het **** in strafzaken dat een **** heeft bevolen, staat buiten elke verhouding tot de nagestreefde doelstelling van doeltreffendheid en snelheid. **** elementen moeten immers in aanmerking worden genomen : het staat aan het openbaar ministerie, die partij is in het strafproces, om de rol van de meest gerede partij op zich te nemen; de recente informatisering van de griffies biedt de rechters de mogelijkheid een daadwerkelijke controle uit te oefenen op de inachtneming van de termijnen die voor de uitvoering van de **** zijn vastgesteld; het argument van het vermeende gebrek aan doeltreffendheid van de regels van het **** **** ten opzichte van de vereisten van de strafvervolging, mist in elk geval iedere grondslag ten aanzien van de **** die enkel in het kader van de burgerlijke rechtsvordering zijn bevolen; artikel 990 van het **** Wetboek, dat de deskundigen de mogelijkheid biedt de uitvoering van hun opdracht uit te stellen tot een provisie is gestort, is niet toepasselijk op de **** in strafzaken; tot slot is een eenzijdig **** niet altijd een waarborg van doeltreffendheid, want bij gebrek aan contradictoir karakter of wegens de technische argumenten die de partijen pas op de terechtzitting opwerpen, brengt dat onderzoek het strafproces dikwijls in een impasse in het stadium van de terechtzitting.****><****>****.1.11. **** arrest dat het **** op 21 maart 1995 heeft gewezen, heeft inzake verjaring een discriminatie afgekeurd die, zoals te dezen, bestond tussen de partijen in de burgerlijke rechtsvordering ontstaan uit een misdrijf, enerzijds, en de partijen in de burgerlijke rechtsvordering ontstaan uit een fout die geen misdrijf was, anderzijds, en die bovendien, steeds zoals te dezen, een paradoxaal karakter vertoonde (****.****., 1995, ****. 262).****><****>Die door het **** aangeklaagde discriminatie ten **** van de slachtoffers van feiten die als misdrijven worden aangemerkt, dient **** **** en om dezelfde redenen ook in onderhavige zaak te worden aangeklaagd, ditmaal met betrekking tot het **** en ten bate van de auteurs van dezelfde feiten.****><****>Overigens dient te worden opgemerkt dat die discriminatie in het nadeel kan spelen van de eiser in de burgerlijke rechtsvordering die voor het **** is gebracht, in het geval dat een niet-contradictoir **** het oorzakelijk verband tussen de fout en het overlijden van het slachtoffer zou uitsluiten.****><****>**** van de **** (zaken met **** 957 en 980) ****.2.1. **** in het geding zijnde **** in de zaak met **** 957 werd niet bevolen door de procureur des **** of de onderzoeksrechter, maar door een ****; **** zijn bevoegd om dergelijke **** te bevelen en deskundigen te kiezen, zeker bij ontstentenis van iedere regel in het **** van ****, maar met inachtneming van de omstandigheid dat geen enkele bepaling van de wet hun dat verbiedt. Overeenkomstig de vaste rechtspraak van het **** van **** is het door de onderzoeksrechter en de **** bevolen **** niet onderworpen aan de regels betreffende het contradictoir karakter.****><****>****.2.2. **** in het geding zijnde **** betreffen niet de burgerlijke rechtsvordering maar de strafvordering zelf en beogen de rechter de nodige gegevens te verschaffen om de zaak te beoordelen.****><****>**** tegenstelling tot wat in de in het geding zijnde beslissingen is vermeld, hebben de artikelen 43, 44 en 148 van het **** van **** geenszins betrekking op het door de **** in strafzaken bevolen ****, noch **** fortiori op het door de correctionele rechtbank of de raadkamer bevolen **** : de bevoegdheid van het rechtscollege dat de grond van de zaak beoordeelt om een deskundige-arts aan te stellen, vloeit immers voort uit de algemene opzet van het **** en uit de bevoegdheid van de **** om aanvullende **** te bevelen.****><****>****.2.3. Het onderscheid tussen de twee in de **** vragen vermelde categorieën van burgers, namelijk de partijen in een burgerlijk proces en de partijen in een strafproces, steunt op een objectief criterium en schendt geenszins de in de artikelen 10 en 11 van de **** **** verankerde beginselen van gelijkheid der **** en niet-discriminatie.****><****>In zoverre het onderscheid wordt bepaald door de aard van het rechtscollege dat het **** beveelt, steunt het op een objectief criterium.****><****>****.2.4. **** is eveneens in redelijkheid verantwoord ten aanzien van het doel van de betwiste maatregel en de aard van de ter zake geldende beginselen. **** niet-toepasselijkheid van de bepalingen van het **** **** ten aanzien van het **** in strafzaken is immers het gevolg van het inquisitoriale en eenzijdige karakter van het onderzoek in strafzaken, dat een van de grondbeginselen is van het **** van **** en dat van toepassing is op de **** die werden bevolen om zowel op de strafvordering ingesteld tegen de beklaagde als op de burgerlijke rechtsvordering uitspraak te doen. De omstandigheid dat het voor de burgerlijke rechtbank en het **** zou kunnen gaan om een beoordeling van dezelfde fout en hetzelfde oorzakelijke verband, kan niet doorslaggevend zijn. **** al **** het om de beoordeling van dezelfde fout, dan nog stelt het openbaar ministerie de strafvordering in voor het ****, terwijl een burgerlijke procedure wordt ingeleid door een burger en niet tot een strafrechtelijke veroordeling kan leiden (zaak met **** 957). En de fundamentele verschillen tussen de procedures voor de **** en die voor de burgerlijke rechtscolleges kunnen een verschillende behandeling verantwoorden, zelfs als het **** dat door een **** is bevolen, ten dele betrekking heeft op de burgerlijke belangen (zaak met **** 980).****><****>****.2.5. De wezenlijk verschillende aard van het burgerlijk proces en het strafproces biedt eveneens een verklaring voor het verschil in behandeling. **** **** is het gevolg van een misdrijf naar aanleiding waarvan aan de beklaagde straffen kunnen worden opgelegd die zijn eer aantasten; zij heeft tot doel de waarheid te achterhalen en beoogt over de strafvordering te laten oordelen.****><****>Uit de specifieke aard van een strafprocedure vloeien bijgevolg het vermoeden van onschuld en het geheime en inquisitoriale karakter van het onderzoek voort. **** het begin zijn het vooronderzoek en het onderzoek noodgedwongen geheim om te voorkomen dat ofwel personen in diskrediet komen of dat de schuldigen worden gealarmeerd. Ook kan het **** worden aangevangen buiten het medeweten van de verdachte, die er aldus mogelijkerwijze niet van op de hoogte is.****><****>****, geldt voor de beklaagde het vermoeden van onschuld. **** is absoluut lijdzaam.****><****>**** ****, dat door de **** wordt bevolen, dient als het vervolg van het voorbereidend onderzoek te worden beschouwd. **** **** hebben immers het recht en zelfs de verplichting om aanvullende **** te bevelen telkens wanneer zij het vooronderzoek onvolledig achten. **** het debat op de terechtzitting van het **** wordt op tegenspraak gevoerd. **** artikelen 153, 190 en 211 van het **** van **** waarborgen het contradictoir karakter immers enkel tijdens de terechtzitting.****><****>****.2.6. **** burgerlijk proces beoogt daarentegen een vordering tot schadevergoeding te laten beoordelen : het vloeit niet uit een initiatief van het openbaar ministerie, maar in beginsel uit een individuele betwisting voort en kan niet leiden tot een straf die de eer van de verweerder aantast, zelfs al heeft het betrekking op een feit dat als een misdrijf zou kunnen worden gekwalificeerd. In die situatie is het contradictoire karakter van het **** logischer en meer in overeenstemming met de algemene beginselen van de rechtspleging in burgerlijke zaken.****><****>****.2.7. Het onderscheid is ook in redelijkheid verantwoord ten aanzien van de positie van de beklaagde : voor hem geldt het vermoeden van onschuld, hij heeft het recht te zwijgen en kan niet worden verplicht zijn medewerking te verlenen aan het zoeken van bewijzen. **** het **** in strafzaken op tegenspraak zou worden gevoerd, zou zijn weigering om mee te werken als een bekentenis, of althans in een niet voor hem gunstige zin kunnen worden opgevat. Hij kan er daarentegen de voorkeur aan geven het **** pas te kritiseren tijdens de debatten ter terechtzitting, aangezien de procedure dan **** is en de rechten van de verdediging misschien vrijer kunnen worden uitgeoefend wanneer de beklaagde de **** met betrekking tot de strafvordering niet heeft bijgewoond.****><****>****.2.8. **** aanzien van de overeenstemming van de artikelen 43, 44 en 148 van het **** van **** met artikel 6 van het **** **** voor de **** van de ****, aangehaald in de **** vraag in de zaak met **** 980, is gezegd dat de artikelen 153, 190 en 211 van het **** van **** het contradictoir karakter van de procedure enkel tijdens de terechtzitting waarborgen.****><****>**** rechtspraak van het **** van ****, waarin dat beginsel meermaals is toegepast, is in overeenstemming met die van het **** **** voor de **** van de ****, dat meer dan eens erop heeft gewezen dat het eerlijke karakter van een proces moet worden beoordeeld met inachtneming van het geheel van de procedure : «*****» (**** **** voor de **** van de ****, 22 april 1992, zaak ****, ****. Cour, serie ****, volume 235****, ****. 33; **** **** voor de **** van de ****, 15 juni 1992, zaak ****, ****. Cour, serie ****, volume 238, ****. 43).****><****>**** van antwoord van ****. **** en de ****.****. **** **** (zaak met **** 957) ****.3.1. **** traditionele rechtspraak die door de **** in herinnering wordt gebracht, volstaat niet om een negatief antwoord op de **** vraag - die betrekking heeft op de in het geding zijnde bepalingen in de interpretatie die precies uit die traditionele rechtspraak voortvloeit - te verantwoorden en bindt het **** niet. **** Hof wordt verzocht een zodanige interpretatie van de thans aan zijn beoordeling onderworpen wettelijke regels te bekrachtigen dat die regels **** blijken. De overwegingen die volgen, worden dan ook in ondergeschikte orde aangevoerd, voor het geval dat het **** die verzoenende interpretatie niet tot de zijne zou maken.****><****>****.3.2. Het organieke criterium - het eerste element van de door de **** aangevoerde verantwoording - doorstaat de analyse niet, op straffe van uitholling van artikel 2 van het **** **** (****.1.6 en volgende).****><****>****.3.3. **** inquisitoriale aard van de procedure, het tweede element dat ter verantwoording wordt aangevoerd, is een argument dat verstoken is van iedere relevantie, in zoverre, in tegenstelling tot hetgeen de **** betoogt, de procedure in strafzaken wel degelijk contradictoir is wanneer men zich, zoals te dezen, in de fase van de berechting bevindt. Uit de artikelen 153, 190 en 211 van het **** van **** vloeit met name voort dat de rechtspleging ten gronde openbaar, mondeling en contradictoir is; zij heeft met de burgerlijke rechtspleging dan ook het contradictoir karakter gemeen.****><****>**** gevaar af zich tegen te spreken, kan de ****, in het kader van de **** vraag die te dezen aan het **** is gesteld, niet ingaan tegen een standpunt dat hij **** tijd verdedigt op wetgevend vlak, door de **** van **** een voorontwerp tot hervorming van de **** te laten indienen dat voorziet in de invoering van het contradictoire karakter in talrijke stadia van de strafprocedure, en dit vanaf het stadium van het vooronderzoek en het onderzoek (****.1.5).****><****>****.3.4. **** vermoeden van onschuld, het derde element dat ter verantwoording wordt aangevoerd, biedt niet de mogelijkheid om de onontbeerlijke juiste verhouding te bereiken tussen het nagestreefde doel, namelijk de dader beter beschermen wanneer hij een straf oploopt die zijn eer aantast - een bescherming die reeds deel uitmaakt van het vermoeden van onschuld - en het aangewende middel, namelijk het eenzijdige karakter van het **** dat door het **** is bevolen : in een burgerlijke - en dus contradictoire - rechtspleging beschikt de **** immers over een ruimere waarborg.****><****>**** stelling van de **** vooronderstelt, opdat er sprake is van een «*****», dat diegene die het misdrijf heeft gepleegd, dat vermoeden enkel geniet wanneer hij voor het **** wordt vervolgd. **** een vaste rechtspraak van het **** van **** blijkt evenwel dat de regel van het vermoeden van onschuld eveneens toepasselijk is op het bewijs van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid, dat voor de burgerlijke rechtbank wordt geleverd wanneer de vordering steunt op een feit dat als misdrijf wordt gekwalificeerd. **** met dat laatste geval vergelijken de partijen het geval van de vervolging van de dader van het misdrijf voor het ****, om eruit af te leiden dat er een discriminatie te hunnen nadele bestaat.****><****>****.3.5. **** criterium van de «*****», dat de **** afleidt uit de verdeling van de bewijslast in de burgerlijke en de ****, doorstaat de analyse niet langer, want het is niet objectiveerbaar (de houding die deze of gene beklaagde vanuit empirisch oogpunt zou kunnen aannemen en de reactie van deze of gene magistraat op die houding kunnen zeker geen objectief en redelijk criterium ter verantwoording van de betwiste discriminatie vormen), en is ****, want krachtens artikel 1315 van het **** **** en artikel 870 van het **** **** staat het aan het slachtoffer om de fout - die een misdrijf vormt - van diegene die door hem voor het burgerlijk gerecht is opgeroepen, te bewijzen, zodat de verweerder in de burgerlijke rechtsvordering die voor de burgerlijke rechtbank wordt opgeroepen, naar het voorbeeld van de beklaagde die voor het **** wordt vervolgd, er vanuit wettelijk oogpunt niet toe gehouden is zijn medewerking te verlenen aan de bewijsvoering; indien hij nalaat voor het door het burgerrechtelijk rechtscollege bevolen **** te verschijnen, zullen hem de - in voorkomend geval ongunstige - conclusies van de deskundige worden tegengeworpen.****><****>****.3.6. **** traditionele rechtspraak verankert eveneens een discriminatie tussen de eiser in de burgerlijke rechtsvordering die voor de burgerlijke rechtbank wordt gebracht, enerzijds, en de burgerlijke partij voor het ****, anderzijds (****.1.11, in fine), want die rechtspraak ontneemt, in strafzaken, zowel aan de beklaagde als aan de burgerlijke partij het voordeel van de tegenspraak.****><****>**** gesteld dat de betwiste discriminatie, ten aanzien van diegene die het misdrijf heeft gepleegd, objectief en redelijk zou kunnen worden verantwoord op grond van een of verscheidene van de door de **** voorgestelde criteria, **** non, dan nog behoudt die discriminatie een ongrondwettig karakter ten aanzien van het slachtoffer dat zijn klacht voor het **** heeft gebracht of geen andere keuze had dan dat te doen, en dat vreemd blijft aan al die criteria.****><****>**** van antwoord van de **** in de zaak met **** 957 ****.4.1. Ingevolge de afstand van de burgerlijke partijen beperkt de **** vraag van de correctionele rechtbank te **** zich tot het **** dat in het kader van de strafvordering zelf is bevolen.****><****>****.4.2. **** tegenstelling tot hetgeen de tegenpartijen betogen, bestaat het doel van de artikelen 90bis en 44bis van het **** van **** er niet in aan de beklaagde te waarborgen dat het **** in strafzaken werkelijk op tegenspraak verloopt, maar wel te voorzien in de mogelijkheid om zich tijdens de uitvoering van de onderzoeken die de integriteit van de betrokken persoon zouden kunnen aantasten, te laten bijstaan door een vrij gekozen arts. **** houden voor die arts geen enkel recht in om het verdere verloop van het **** bij te wonen, maar geven hem enkel het recht om het onderzoek van het lichaam of de **** bij te wonen; tot slot roepen zij geen enkel recht in het leven ten aanzien van de andere partijen die zich zullen aanbieden op het strafproces.****><****>****.4.3. **** al kent het **** de techniek van de conforme interpretatie, dan nog betogen de tegenpartijen ten onrechte dat de artikelen 43, 44 en 148 van het **** van **** op twee verschillende manieren kunnen worden geïnterpreteerd : zij sluiten het contradictoire karakter van het **** in strafzaken uit; in de **** wordt de rechtspraak van het **** van **** die dat bevestigt, evenwel bekritiseerd, maar die critici, verre van een verzoenende interpretatie van de ter zake geldende bepalingen te steunen, eisen een wetswijziging.****><****>****.4.4. **** tegenstelling tot hetgeen de tegenpartijen betogen, is het niet de vraag of het beginsel volgens hetwelk de procedure bepaald wordt door de aard van het rechtscollege, en niet door de belangen waarover de betwisting handelt, al dan niet een rechtsbeginsel is waarvan de toepassing onverenigbaar zou zijn met de regel van het contradictoir karakter waarin het **** **** voorziet : in werkelijkheid is het inquisitoriale en eenzijdige karakter van het onderzoek in strafzaken, dat een van de grondbeginselen is van het **** van ****, een in de rechtspraak van het **** van **** verankerd rechtsbeginsel van de ****, waarvan de toepassing niet met de inachtneming van het contradictoir karakter in overeenstemming kan worden gebracht. **** artikelen 153, 190 en 211 van het **** van **** waarborgen hunnerzijds het contradictoir karakter alleen op de terechtzitting zelf en bepalen geenszins dat de deskundige die in strafzaken is aangesteld, in aanwezigheid van de partijen tot zijn onderzoekingen en vaststellingen moet overgaan, noch met de partijen zijn conclusies moet bespreken.****><****>****.4.5. Aangezien de beklaagde het recht heeft te zwijgen, zou tegen hem een ongunstige interpretatie kunnen worden aangevoerd, indien het **** contradictoir zou verlopen; dat is een fundamenteel verschil tussen het burgerlijk proces en het strafproces, en het feit dat het **** enkel in de oorspronkelijke versie aan de rechter wordt voorgelegd, dit wil zeggen zonder enige kritische opmerking, verandert hier niets aan. **** een burgerlijk proces maakt de deskundige eveneens een onderscheid tussen zijn oorspronkelijk verslag, dat voor voorafgaande lezing werd toegezonden aan alle partijen, en het antwoord dat hij op de opmerkingen van die partijen heeft gegeven.****><****>****.4.6. **** verschillen tussen de burgerlijke en de **** verantwoorden een verschil in behandeling, zelfs als het **** betrekking heeft op dezelfde fout en hetzelfde oorzakelijk verband. De zaak die tot het arrest ****. 21/95 heeft geleid, kan niet worden vergeleken met die welke thans wordt onderzocht : eerstgenoemde zaak had betrekking op een discriminatie tussen de partijen in de burgerlijke rechtsvordering ontstaan uit een misdrijf en de partijen in de burgerlijke rechtsvordering die steunde op een fout die geen misdrijf was, terwijl de laatstgenoemde discriminatie betrekking heeft op een onderscheid tussen een procedure voor de strafrechter en een procedure voor de burgerlijke rechter, beide op grond van een fout die een misdrijf is. - **** - ****.1. **** **** vragen kunnen in hun essentie als volgt in één vraag worden samengevat : «*****» ****.2. **** **** wordt in het **** van **** niet behandeld dan met betrekking tot de bevoegdheid van de procureur des **** in geval van op heterdaad vastgestelde misdaad (artikelen 43 en 44) en die van de rechter in de **** (artikel 148).****><****>Volgens de rechtspraak moeten de artikelen 962 tot 991 van het **** **** betreffende het **** - bepalingen waarvan sommige voorschrijven dat het op een contradictoire wijze geschiedt - niet verplicht worden toegepast op de **** voor de ****.****><****>****.3. **** bestaat een verschil in behandeling tussen de partijen voor burgerlijke gerechten en de partijen voor ****, aangezien het verloop van het door de rechter bevolen **** enkel voor **** verplicht een contradictoir karakter vertoont.****><****>****.4. **** grondwettelijke regels van de gelijkheid en de niet-discriminatie sluiten niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is.****><****>**** bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het gelijkheidsbeginsel is geschonden wanneer vaststaat dat er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel.****><****>****.5. **** Hof wordt enkel ondervraagd over het niet-contradictoir karakter van het **** wanneer de deskundige door een strafrechter, handelend in de hoedanigheid van ****, wordt aangesteld. Het **** beperkt zich tot het onderzoek van de expertise in dat stadium van de rechtspleging.****><****>****.6. **** verschil in behandeling houdt verband met een objectief criterium dat steunt op de aard van het **** rechtscollege, zelfs in het stadium van het onderzoek van de burgerlijke belangen.****><****>****.7. Zowel wanneer de rechter uitspraak doet over de strafvervolging als wanneer hij uitspraak doet over de burgerlijke rechtsvordering, kan het in het geding zijnde verschil in behandeling niet worden verantwoord, vermits de belangen van de burgerlijke partij niet onderscheiden zijn van die van elke partij in een burgerlijk proces en het onderwerp van het **** identiek kan zijn. **** rechtspleging verloopt in die stadia op tegenspraak; het ontbreken van tegenspraak bij het **** leidt ertoe dat het bewijs ten koste van een inbreuk op de rechten van de verdediging kan worden gezocht, aangezien die rechten pas tijdens de bespreking van het verslag in de loop van de debatten ter terechtzitting zullen kunnen worden uitgeoefend.****><****>**** mogelijkheid om nadien een verslag van een gerechtelijke expertise te betwisten, waarborgt niet noodzakelijk de inachtneming van de rechten van de verdediging. **** tijd die sinds de feiten is verstreken, het verdwijnen van materiële aanwijzingen, de onmogelijkheid om taken te laten uitvoeren waartoe niet dan kort na de betwiste feiten kan worden overgegaan : al die elementen beperken de mogelijkheid om op nuttige wijze de conclusies te betwisten van een **** waaraan men niet heeft kunnen deelnemen. **** al beveelt de rechter, op verzoek van diegene die een **** aanvecht, een nieuw ****, dan nog zal dat niet verplicht op tegenspraak verlopen en dus niet steeds de mogelijkheid bieden tot confrontatie van de standpunten.****><****>In die zin opgevat dat zij de door de **** in strafzaken aangestelde deskundige niet zouden verplichten de regels betreffende de tegenspraak in acht te nemen, schenden de in de **** vraag vermelde bepalingen de artikelen 10 en 11 van de ****, afzonderlijk of in samenhang gelezen met artikel 6 van het **** **** voor de **** van de ****.****><****>****.8. Artikel 2 van het **** **** bepaalt evenwel dat de in dat **** gestelde regels van toepassing zijn op alle rechtsplegingen, behoudens wanneer deze geregeld worden door niet uitdrukkelijk opgeheven wetsbepalingen of door **** waarvan de toepassing niet verenigbaar is met de toepassing van de bepalingen van het genoemde ****. Er werd terecht opgemerkt dat «*****», met inbegrip van de **** (**** van toelichting van het ontwerp van wet houdende het **** ****, ****. ****., Senaat, 1963-1964, ****. 60, ****. ****, en het verslag van de heer **** **** ****, **** **** van de **** ****, idem, ****. 60).****><****>Artikel 2 van het **** **** verzet er zich tegen dat onder meer de bepalingen die, in dat ****, over het akkoord tussen partijen handelen of sommige gevolgen afhankelijk stellen van het initiatief van de partijen, zouden worden toegepast in strafzaken, waarin de **** van de privé-personen geen plaats heeft. Maar op gevaar af aan dat artikel 2 voorbij te gaan, volstaat de omstandigheid dat het gerecht dat het **** heeft bevolen, een **** is, niet om niet van toepassing te maken, onder de bepalingen van het **** Wetboek die de tegenspraak verzekeren, die waarvan de toepassing met de beginselen van de strafwetgeving bestaanbaar is : er bestaan geen wetsbepalingen die het door een strafrechter bevolen **** beheersen, die de toepassing op dat **** van alle bepalingen van het **** Wetboek die het contradictoir karakter van het **** in burgerlijke zaken waarborgen, zouden verbieden of onmogelijk maken; er bestaan evenmin **** die de toepassing van al die bepalingen op het **** dat door een strafrechter wordt bevolen, zouden uitsluiten.****><****>****.9. ****, in het licht van artikel 2 van het **** Wetboek, op de wijze zoals hierboven uiteengezet, schenden de artikelen 43, 44 en 148 van het **** van **** en de artikelen 962 en volgende van het **** **** niet de artikelen 10 en 11 van de ****, noch afzonderlijk, noch in samenhang gelezen met artikel 6 van het **** **** voor de **** van de ****.****><****>Om die redenen, het **** zegt voor recht : - **** artikelen 43, 44 en 148 van het **** van **** en de artikelen 962 en volgende van het **** ****, in die zin geïnterpreteerd dat zij de door een strafrechter, handelend in de hoedanigheid van ****, aangestelde deskundige niet zouden verplichten de in de voormelde artikelen van het **** **** vervatte regels betreffende het contradictoir karakter in acht te nemen, schenden de artikelen 10 en 11 van de ****, afzonderlijk of in samenhang gelezen met artikel 6 van het **** **** voor de **** van de ****. - **** artikelen 43, 44 en 148 van het **** van **** en de artikelen 962 en volgende van het **** ****, geïnterpreteerd in het licht van artikel 2 van het **** ****, in die zin dat die bepalingen de door een strafrechter, handelend in de hoedanigheid van ****, aangestelde deskundige er niet van vrijstellen, in zoverre, zoals aangegeven in ****.8, de toepassing van die bepalingen verenigbaar is met de beginselen van de strafwetgeving, de in de voormelde artikelen van het **** **** vervatte regels betreffende het contradictoir karakter in acht te nemen, schenden niet de artikelen 10 en 11 van de ****, noch afzonderlijk, noch in samenhang gelezen met artikel 6 van het **** **** voor de **** van de ****.****><****>Aldus uitgesproken in het **** en in het ****, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het ****, op de openbare terechtzitting van 30 april 1997, door de voormelde zetel, aangevuld met rechter ****. ****, voorzitter ***** wettig verhinderd zijnde de uitspraak van onderhavig arrest bij te wonen.****><****>**** griffier, ****. ****.****><****>**** ****. voorzitter, ****. ****.