← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 178/2021 du 9 décembre 2021 Numéro du rôle : 7360 En cause :
les questions préjudicielles concernant l'article 2 de la loi du 11 avril 1995 « visant (...)"
Extrait de l'arrêt n° 178/2021 du 9 décembre 2021 Numéro du rôle : 7360 En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 2 de la loi du 11 avril 1995 « visant (...) | Uittreksel uit arrest nr. 178/2021 van 9 december 2021 Rolnummer 7360 In zake : de prejudiciële vragen over artikel 2 van de wet van 11 april 1995 « tot invoering van het ' handvest ' van de sociaal verzekerde », artikel 325 van het Waalse We Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters P. Nihoul en L. Lavrysen, en de rechters(...) |
---|---|
COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
Extrait de l'arrêt n° 178/2021 du 9 décembre 2021 | Uittreksel uit arrest nr. 178/2021 van 9 december 2021 |
Numéro du rôle : 7360 | Rolnummer 7360 |
En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 2 de la | In zake : de prejudiciële vragen over artikel 2 van de wet van 11 |
loi du 11 avril 1995 « visant à instituer ' la charte ' de l'assuré | april 1995 « tot invoering van het ' handvest ' van de sociaal |
social », l'article 325 du Code wallon de l'action sociale et de la | verzekerde », artikel 325 van het Waalse Wetboek van Sociale Actie en |
santé (arrêté du Gouvernement wallon du 29 septembre 2011) et | Gezondheid (besluit van de Waalse Regering van 29 september 2011) en |
l'article 3, alinéa 1er, du décret de la Région wallonne du 30 mars | artikel 3, eerste lid, van het decreet van het Waalse Gewest van 30 |
1995 « relatif à la publicité de l'administration », posées par le | maart 1995 « betreffende de openbaarheid van bestuur », gesteld door |
Tribunal du travail de Liège, division de Liège. | de Arbeidsrechtbank te Luik, afdeling Luik. |
La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
composée des présidents P. Nihoul et L. Lavrysen, et des juges J.-P. | samengesteld uit de voorzitters P. Nihoul en L. Lavrysen, en de |
Moerman, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman, M. Pâques, Y. Kherbache, T. | rechters J.-P. Moerman, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman, M. Pâques, Y. |
Detienne et D. Pieters, assistée du greffier F. Meersschaut, présidée | Kherbache, T. Detienne en D. Pieters, bijgestaan door de griffier F. |
par le président P. Nihoul, | Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter P. Nihoul, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet des questions préjudicielles et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging |
Par jugement du 5 février 2020, dont l'expédition est parvenue au | Bij vonnis van 5 februari 2020, waarvan de expeditie ter griffie van |
greffe de la Cour le 10 février 2020, le Tribunal du travail de Liège, | het Hof is ingekomen op 10 februari 2020, heeft de Arbeidsrechtbank te |
division de Liège, a posé les questions préjudicielles suivantes : | Luik, afdeling Luik, de volgende prejudiciële vragen gesteld : |
« 1. Quant à la conformité de l'article 2 de la loi du 11 avril 1995 | « 1. Ten aanzien van de bestaanbaarheid van artikel 2 van de wet van |
visant à instituer ' la charte ' de l'assuré social et de l'article | 11 april 1995 tot invoering van het ' handvest ' van de sociaal |
verzekerde en van artikel 325 van het Waalse Wetboek van Sociale Actie | |
325 du Code wallon de l'action sociale aux articles 10 et 11 de la | [en Gezondheid] met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, eventueel |
Constitution éventuellement combinés avec la Convention relative aux | in samenhang gelezen met het Verdrag inzake de rechten van personen |
droits des personnes handicapées | met een handicap |
L'article 2, 1°, de la loi du 11 avril 1995 visant à instituer la | Zijn artikel 2, 1°, van de wet van 11 april 1995 tot invoering van het |
charte de l'assuré social et l'article 325 du Code wallon du | ' handvest ' van de sociaal verzekerde en artikel 325 van het Waalse |
Wetboek van 29 september 2011 van Sociale Actie en Gezondheid | |
29.09.2011 de l'action sociale et de la santé, sont-ils conformes aux | bestaanbaar met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet en met de |
articles 10 et 11 de la Constitution et aux articles 10 et 11 de la | artikelen 10 en 11 van de Grondwet in samenhang gelezen met het |
Constitution combinés à la Convention relative aux droits des | Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap, en in het |
personnes handicapées, et particulièrement ses articles 19 et 26, | bijzonder de artikelen 19 en 26 ervan, alsook met het herziene |
ainsi qu'à la Charte sociale européenne révisée du 03.05.1996, en ce | Europees Sociaal Handvest van 3 mei 1996, in zoverre zij onder |
qu'ils instaurent une différence de traitement entre personnes | personen met een handicap een verschil in behandeling instellen |
handicapées selon qu'elles sollicitent une allocation aux handicapés | naargelang zij verzoeken om een tegemoetkoming aan personen met een |
ou une mesure de reclassement social et ne bénéficient alors pas des | handicap of om een maatregel tot sociale reclassering en dan niet |
mêmes garanties procédurales, notamment le délai de recours et les | dezelfde procedurele waarborgen genieten, inzonderheid de |
modalités de prise de cours de ce délai ? | beroepstermijn en de nadere regels voor de aanvang van die termijn ? |
2. Quant à la conformité de l'article 3, al. 1er, du décret wallon du | 2. Ten aanzien van de bestaanbaarheid van artikel 3, eerste lid, van |
30 mars 1995 relatif à la publicité de l'administration aux articles | het Waalse decreet van 30 maart 1995 betreffende de openbaarheid van |
10 et 11 de la Constitution et aux articles 10 et 11 de la | bestuur met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet en met het Verdrag |
Constitution combinés à la Convention relative aux droits des | inzake de rechten van personen met een handicap |
personnes handicapées | |
L'article 3, al. 1er, du décret wallon du 30 mars 1995 relatif à la | Is artikel 3, eerste lid, van het Waalse decreet van 30 maart 1995 |
publicité de l'administration est-il conforme aux articles 10 et 11 de | betreffende de openbaarheid van bestuur bestaanbaar met de artikelen |
la Constitution et aux articles 10 et 11 de la Constitution combinés à | 10 en 11 van de Grondwet en met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet |
la Convention relative aux droits des personnes handicapées, et | in samenhang gelezen met het Verdrag inzake de rechten van personen |
particulièrement les articles 19 et 26, ainsi qu'à la Charte sociale | met een handicap, en in het bijzonder de artikelen 19 en 26 ervan, |
européenne révisée du 03.05.1996 en ce qu'il ne prévoit pas que le | alsook met het herziene Europees Sociaal Handvest van 3 mei 1996, in |
délai pour former un recours est suspendu si la décision | zoverre het niet erin voorziet dat de termijn om een beroep in te |
administrative ne comporte pas les mentions prescrites par cette | stellen wordt geschorst indien de administratieve beslissing niet de |
disposition ? ». | bij die bepaling voorgeschreven vermeldingen bevat ? ». |
(...) | (...) |
III. En droit | III. In rechte |
(...) | (...) |
Quant à la première question préjudicielle | Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag |
B.1.1. La première question préjudicielle porte sur l'article 2 de la | B.1.1. De eerste prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 2 van |
loi du 11 avril 1995 « visant à instituer ' la charte ' de l'assuré | de wet van 11 april 1995 « tot invoering van het ' handvest van de |
social » et sur l'article 325 du Code wallon de l'action sociale et de | sociaal verzekerde ' » en op artikel 325 van het Waalse Wetboek van |
la santé, établi par l'arrêté du Gouvernement wallon du 29 septembre | Sociale Actie en Gezondheid, vastgesteld bij het besluit van de Waalse |
2011 « portant codification de la législation en matière de santé et | Regering van 29 september 2011 « houdende codificatie van de wetgeving |
d'action sociale ». | over de gezondheid en de sociale actie ». |
Il ressort des motifs du jugement qui interroge la Cour que le juge a | Uit de motieven van het verwijzingsvonnis blijkt dat de verwijzende |
quo compare le délai de recours institué par l'article 325, alinéa 2, | rechter de beroepstermijn die is ingesteld bij artikel 325, tweede |
lid, van het Waalse Wetboek van Sociale Actie en Gezondheid, dat van | |
du Code wallon de l'action sociale et de la santé, applicable à | toepassing is op de voor hem hangende zaak, en de regels inzake de |
l'affaire pendante devant lui, et les modalités de prise de cours de | aanvang van die termijn vergelijkt met de beroepstermijn die is |
ce délai avec le délai de recours prévu à l'article 23 de la charte de | bepaald in artikel 23 van het Handvest van de sociaal verzekerde, |
l'assuré social, applicable aux recours introduits contre les | termijn die van toepassing is op de beroepen die worden ingesteld |
décisions prises en matière de sécurité sociale, et les modalités de | tegen de beslissingen genomen inzake sociale zekerheid, en de regels |
prise de cours de ce délai, compte tenu de la limitation du champ | inzake de aanvang van die termijn, gelet op de beperking van het |
d'application de la charte de l'assuré social tel qu'il est défini à | toepassingsgebied van het Handvest van de sociaal verzekerde zoals |
l'article 2, 1°, de cette charte. | gedefinieerd in artikel 2, 1°, van dat Handvest. |
B.1.2. L'article 325, alinéa 2, du Code wallon de l'action sociale et | B.1.2. Artikel 325, tweede lid, van het Waalse Wetboek van Sociale |
de la santé dispose : | Actie en Gezondheid bepaalt : |
« Les actes juridiques administratifs contestés doivent, à peine de | « De betwiste administratieve rechtshandelingen moeten, op straffe van |
déchéance, être soumis au tribunal du travail compétent dans le mois | verval, binnen een maand na de kennisgeving ervan aan de bevoegde |
de leur notification. » | arbeidsrechtbank voorgelegd worden ». |
L'article 23 de la charte de l'assuré social dispose : | Artikel 23 van het Handvest van de sociaal verzekerde bepaalt : |
« Sans préjudice des délais plus favorables résultant des législations | « Onverminderd gunstiger termijnen voortvloeiend uit specifieke |
spécifiques, les recours contre les décisions prises par les | |
institutions de sécurité sociale compétentes en matière d'octroi, de | wetgevingen moet tegen de beslissingen van de instellingen van sociale |
paiement ou de récupération de prestations, doivent, à peine de | zekerheid die bevoegd zijn voor de toekenning, betaling of de |
terugvordering van prestaties, op straffe van verval, beroep worden | |
déchéance, être introduits dans les trois mois de leur notification ou | ingesteld binnen drie maanden na de kennisgeving van die beslissingen |
de la prise de connaissance de la décision par l'assuré social en cas | of na de kennisneming van de beslissing door de sociaal verzekerde |
d'absence de notification. | indien geen kennisgeving plaats had. |
Sans préjudice des délais plus favorables résultant des législations | Onverminderd gunstiger termijnen voortvloeiend uit specifieke |
spécifiques, tout recours en reconnaissance d'un droit à l'encontre | wetgevingen moet elk beroep tot erkenning van een recht tegen een |
d'une institution de sécurité sociale doit également, à peine de | instelling van sociale zekerheid ook worden ingesteld op straffe van |
déchéance, être introduit dans un délai de trois mois à dater de la | verval, binnen drie maand na de vaststelling van het in gebreke |
constatation de la carence de l'institution. » | blijven van de instelling ». |
L'article 2, 1°, de la même charte dispose : | Artikel 2, 1°, van hetzelfde Handvest bepaalt : |
« Pour l'exécution et l'application de la présente loi et de ses | « Voor de uitvoering en de toepassing van deze wet en van haar |
mesures d'exécution, on entend par : | uitvoeringsmaatregelen wordt verstaan onder : |
1° 'sécurité sociale' : | 1° ' sociale zekerheid ' : |
a) l'ensemble des branches reprises à l'article 21 de la loi du 29 | a) alle regelingen opgesomd in artikel 21 van de wet van 29 juni 1981 |
juin 1981 établissant les principes généraux de la sécurité sociale | houdende de algemene beginselen van de sociale zekerheid voor |
des travailleurs salariés, y compris celles de la sécurité sociale des | werknemers, alsmede die van de sociale zekerheid voor de zeelieden ter |
marins de la marine marchande et des ouvriers mineurs; | koopvaardij en voor de mijnwerkers; |
b) l'ensemble des branches visées sous le a), dont l'application est | b) alle regelingen bedoeld onder a) waarvan de toepassing is |
étendue aux personnes occupées dans le secteur public, et les branches | uitgebreid tot de personen tewerkgesteld in de openbare sector, en de |
du secteur public qui remplissent une fonction équivalente aux | regelingen van de openbare sector die een gelijkwaardige functie |
branches visées sous le a); | vervullen als de regelingen bedoeld onder a); |
c) l'ensemble des branches reprises à l'article 1er de l'arrêté royal | c) alle regelingen opgesomd in artikel 1 van het koninklijk besluit |
n° 38 du 27 juillet 1967 organisant le statut social des travailleurs | nr. 38 van 27 juli 1967 houdende inrichting van het sociaal statuut |
indépendants; | der zelfstandigen; |
d) l'ensemble des branches reprises à l'article 12 de la loi du 17 | d) alle regelingen opgesomd in artikel 12 van de wet van 17 juli 1963 |
juillet 1963 relative à la sécurité sociale d'outre-mer ou visées par | betreffende de overzeese sociale zekerheid of bedoeld door de wet van |
la loi du 16 juin 1960 plaçant sous le contrôle et la garantie de | 16 juni 1960, die de organismen belast met het beheer van de sociale |
l'Etat belge des organismes gérant la sécurité sociale des employés du | zekerheid van de werknemers van Belgisch-Congo en Rwanda-Urundi onder |
Congo belge et du Ruanda-Urundi et portant garantie par l'Etat belge | de controle en de waarborg van de Belgische Staat plaatst en die |
des prestations sociales assurées en faveur de ceux-ci; | waarborg draagt door de Belgische Staat van de maatschappelijke |
prestaties ten gunste van deze werknemers verzekerd; | |
e) l'ensemble des branches du régime d'aide sociale constitué par les | e) alle regelingen van het stelsel van sociale bijstand, bestaande uit |
allocations aux handicapés, le droit à un minimum de moyens | de tegemoetkomingen aan gehandicapten, het recht op een |
d'existence, l'aide sociale, les prestations familiales garanties et | bestaansminimum, (het maatschappelijk welzijn,) de gewaarborgde |
le revenu garanti aux personnes âgées; | gezinsbijslag en het gewaarborgd inkomen voor bejaarden; |
f) l'ensemble des avantages complémentaires aux prestations assurées | f) alle voordelen ter aanvulling van de voorzieningen in het raam van |
dans le cadre de la sécurité sociale visée au littera a, accordés, | de in littera a bedoelde sociale zekerheid, toegekend binnen de perken |
dans les limites de leurs statuts, par les fonds de sécurité | van hun statuten door de in 2°, littera c), bedoelde fondsen voor |
d'existence visés au 2°, littera c); | bestaanszekerheid; |
g) l'ensemble des règles relatives à la perception et au recouvrement | g) alle regels betreffende de heffing en de invordering van de |
des cotisations et des autres ressources contribuant au financement | bijdragen en andere inkomsten die tot de financiering van de voormelde |
des branches et avantages précités; | takken en voordelen bijdragen; |
[...] ». | [...] ». |
B.2.1. En vertu de l'article 128 de la Constitution et de l'article 5, | B.2.1. Krachtens artikel 128 van de Grondwet en artikel 5, § 1, II, |
§ 1er, II, 4°, de la loi spéciale du 8 août 1980 de réformes | 4°, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der |
institutionnelles, la Communauté française est compétente pour : | instellingen is de Franse Gemeenschap bevoegd voor : |
« La politique des handicapés, en ce compris la formation, la | « Het beleid inzake minder-validen, met inbegrip van de |
reconversion et le recyclage professionnels des handicapés et les | beroepsopleiding, de omscholing en de herscholing van minder-validen |
aides à la mobilité, à l'exception : | en de mobiliteitshulpmiddelen, met uitzondering van : |
a) des règles et du financement, en ce compris les dossiers | a) de regelen betreffende en de financiering, met inbegrip van de |
individuels, des allocations aux handicapés autres que l'allocation | individuele dossiers, van de toelagen aan de mindervaliden behoudens |
d'aide aux personnes âgées; | de tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden; |
b) des règles relatives à l'intervention financière pour la mise au | b) de regelen betreffende de financiële tegemoetkoming voor de |
travail de travailleurs handicapés, octroyée aux employeurs occupant | tewerkstelling van minder-valide werknemers, die toegekend wordt aan |
des handicapés. » | de werkgevers die minder-validen tewerkstellen ». |
B.2.2. Par les décrets de la Communauté française du 19 juillet 1993 | B.2.2. Bij de decreten van de Franse Gemeenschap van 19 juli 1993 en |
et de la Région wallonne du 22 juillet 1993 « attribuant l'exercice de | van het Waalse Gewest van 22 juli 1993 « tot toekenning van de |
certaines compétences de la Communauté française à la Région wallonne | uitoefening van sommige bevoegdheden van de Franse Gemeenschap en het |
et à la Commission communautaire française » et ensuite par les | Waalse Gewest en de Franse Gemeenschapscommissie » en vervolgens bij |
décrets de la Communauté française du 3 avril 2014 et de la Région | de decreten van de Franse Gemeenschap van 3 april 2014 en van het |
wallonne du 11 avril 2014 « relatif[s] aux compétences de la | Waalse Gewest van 11 april 2014 « betreffende de bevoegdheden van de |
Communauté française dont l'exercice est transféré à la Région | Franse Gemeenschap waarvan de uitoefening aan het Waalse Gewest en aan |
wallonne et à la Commission communautaire française », l'exercice de | de Franse Gemeenschapscommissie wordt overgedragen » is de uitoefening |
cette compétence a été transféré au législateur décrétal wallon pour | van die bevoegdheid aan de Waalse decreetgever overgedragen voor wat |
ce qui concerne la région de langue française. | het Franse taalgebied betreft. |
B.3.1. Dès lors que le législateur fédéral n'est pas compétent pour la | B.3.1. Daar de federale wetgever niet bevoegd is voor het beleid |
matière de la politique des personnes handicapées, sous réserve des | inzake personen met een handicap, onder voorbehoud van de |
exceptions mentionnées en B.2.1, il ne pourrait étendre l'application | uitzonderingen vermeld in B.2.1, kan hij de toepassing van het |
de la charte de l'assuré social aux décisions prises par les autorités | Handvest van de sociaal verzekerden niet uitbreiden tot de |
administratives régionales en cette matière sans violer les | beslissingen die de gewestelijke administratieve overheden in die |
dispositions répartitrices de compétences précitées. | aangelegenheid nemen zonder de voormelde bevoegdheidverdelende |
bepalingen te schenden. | |
B.3.2. Par ailleurs, la différence de traitement critiquée résulte de | B.3.2. Het bekritiseerde verschil in behandeling is overigens het |
l'autonomie accordée aux régions et à l'autorité fédérale par ou en | gevolg van de autonomie die aan de gewesten en aan de federale |
vertu de la Constitution, dans les matières qui relèvent de leurs | overheid door of krachtens de Grondwet is toegekend, in de |
compétences respectives. | aangelegenheden die onder hun respectieve bevoegdheden vallen. |
En outre, la différence de traitement entre certaines catégories de | Bovendien houdt het verschil in behandeling tussen bepaalde |
personnes qui résulte de l'application de procédures différentes | categorieën van personen dat voortvloeit uit de toepassing van |
devant des autorités administratives différentes n'est pas | verschillende procedures voor verschillende administratieve overheden, |
discriminatoire en soi. Il ne pourrait y avoir discrimination que si | op zich geen discriminatie in. Er zou slechts een discriminatie kunnen |
la différence de traitement résultant de l'application de ces | zijn, indien het verschil in behandeling dat voortvloeit uit de |
toepassing van die procedures, gepaard zou gaan met een onevenredige | |
procédures allait de pair avec une limitation disproportionnée des | beperking van de rechten van de betrokken partijen. Rekening houdend |
droits des parties concernées. En considération du fait que les | met het feit dat de tegemoetkomingen voor personen met een handicap, |
allocations aux handicapés, d'une part, et les mesures de reclassement | enerzijds, en de maatregelen inzake sociale reclassering, anderzijds, |
social, d'autre part, ont des finalités différentes et relèvent de la | verschillende doelstellingen hebben en onder de bevoegdheid van |
compétence de législateurs différents, la différence de traitement | verschillende wetgevers vallen, is het verschil in behandeling |
concernant les délais de recours et les modalités de prise de cours de | betreffende de beroepstermijnen en de regels inzake de aanvang van die |
ces délais n'est pas discriminatoire. | termijnen niet discriminerend. |
B.4. Il résulte de ce qui précède que la première question | B.4. Uit hetgeen voorafgaat, vloeit voort dat de eerste prejudiciële |
préjudicielle ne saurait donner lieu à un constat de violation des | vraag geen aanleiding kan geven tot een vaststelling van schending van |
articles 10 et 11 de la Constitution ni en ce qu'elle porte sur le | de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, noch in zoverre zij betrekking |
champ d'application de la charte de l'assuré social tel qu'il est | heeft op het toepassingsgebied van het Handvest van de sociaal |
limité par son article 2, 1°, ni en ce qu'elle invite à comparer les | verzekerde zoals het is afgebakend bij artikel 2, 1° ervan, noch in |
délais de recours et les modalités de prise de cours de ces délais | zoverre daarin wordt verzocht de beroepstermijnen en de regels inzake |
institués, d'une part, par l'article 325 du Code wallon de l'action | de aanvang van die termijnen bepaald bij, enerzijds, artikel 325 van |
het Waalse Wetboek van Sociale Actie en Gezondheid en, anderzijds, | |
sociale et de la santé et, d'autre part, par l'article 23 de la charte | artikel 23 van het Handvest van de sociaal verzekerde met elkaar te |
de l'assuré social. | vergelijken. |
La prise en considération de la Convention du 13 décembre 2006 | De inaanmerkingneming van het Verdrag van 13 december 2006 inzake de |
relative aux droits des personnes handicapées et de la Charte sociale | rechten van personen met een handicap en van het herziene Europees |
européenne révisée du 3 mai 1996 ne conduit pas à une autre conclusion. | Sociaal Handvest van 3 mei 1996 leidt niet tot een andere conclusie. |
Quant à la seconde question préjudicielle | Ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag |
B.5.1. La seconde question préjudicielle porte sur l'article 3, alinéa | B.5.1. De tweede prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 3, |
1er, du décret de la Région wallonne du 30 mars 1995 « relatif à la | eerste lid, van het decreet van het Waalse Gewest van 30 maart 1995 « |
publicité de l'Administration », qui dispose : | betreffende de openbaarheid van bestuur », dat bepaalt : |
« Afin de fournir au public une information claire et objective sur | « Met het oog op een duidelijke en objectieve voorlichting van het |
l'action des entités : | publiek over het optreden van de entiteiten : |
1° chaque entité publie et tient à disposition de toute personne qui | 1° publiceert elke entiteit een document met de beschrijving van haar |
le demande un document décrivant ses compétences et l'organisation de | bevoegdheden en haar interne organisatie; dit document wordt ter |
son fonctionnement; | beschikking gesteld van eenieder die erom vraagt; |
2° toute correspondance émanant d'une entité indique le nom, la | 2° vermeldt elke briefwisseling uitgaande van een entiteit de naam, de |
qualité, l'adresse et le numéro de téléphone de la personne en mesure | hoedanigheid, het adres en het telefoonnummer van degene die meer |
de fournir de plus amples informations sur le dossier; | inlichtingen kan verstrekken over het dossier; |
3° tout document par lequel une décision ou un acte administratif à | 3° vermeldt elk document waarmee een beslissing of een administratieve |
portée individuelle émanant d'une entité est notifié à un administré | handeling met individuele strekking uitgaande van een entiteit ter |
indique les voies éventuelles de recours. | kennis wordt gebracht van een bestuurde, de eventuele |
beroepsmogelijkheden. | |
[...] ». | [...] ». |
B.5.2. La Cour est invitée à examiner la compatibilité de cette | B.5.2. Het Hof wordt verzocht de bestaanbaarheid te onderzoeken van |
disposition avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus | die bepaling met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in |
isolément ou en combinaison avec les articles 19 et 26 de la | samenhang gelezen met de artikelen 19 en 26 van het Verdrag van 13 |
Convention du 13 décembre 2006 relative aux droits des personnes | december 2006 inzake de rechten van personen met een handicap en met |
handicapées et avec la Charte sociale européenne révisée du 3 mai | het herziene Europees Sociaal Handvest van 3 mei 1996, in zoverre het |
1996, en ce qu'elle omet de prévoir la suspension du délai pour former | niet erin voorziet dat de termijn om een beroep in te stellen tegen de |
un recours contre la décision administrative notifiée si celle-ci ne | ter kennis gebrachte administratieve beslissing wordt opgeschort |
comporte pas les mentions prescrites par le point 3° de cette | indien die niet de bij punt 3° van die bepaling voorgeschreven |
disposition. | vermeldingen bevat. |
B.6. L'examen de la compatibilité d'une disposition législative avec | B.6. Het onderzoek van de bestaanbaarheid van een wetsbepaling met het |
le principe d'égalité et de non-discrimination suppose en principe | beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie veronderstelt in |
l'identification précise de deux catégories de personnes qui font | beginsel de precieze identificatie van twee categorieën van personen |
l'objet d'une différence de traitement ou d'une identité de | die het voorwerp uitmaken van een verschillende of een gelijke |
traitement. | behandeling. |
En l'espèce, il peut être déduit des motifs du jugement de renvoi que | Uit de motieven van het verwijzend vonnis kan te dezen worden afgeleid |
le juge a quo tend à interroger la Cour au sujet de la catégorie des | dat de verwijzende rechter het Hof beoogt te ondervragen in verband |
personnes qui veulent introduire un recours contre une décision | met de categorie van de personen die een beroep willen indienen tegen |
administrative à portée individuelle émanant d'une autorité | een administratieve beslissing met individuele strekking uitgaande van |
administrative wallonne, en ce que leur droit d'accès au juge serait | een Waalse administratieve overheid, in zoverre hun recht op toegang |
affecté par l'absence de sanction en cas de non-respect de la disposition en cause. B.7.1. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. Ce principe s'oppose, par ailleurs, à ce que soient traitées de manière identique, sans qu'apparaisse une justification raisonnable, des catégories de personnes se trouvant dans des situations qui, au regard de la mesure critiquée, sont essentiellement différentes. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant | tot de rechter zou zijn aangetast door de afwezigheid van een sanctie bij niet-naleving van de in het geding zijnde bepaling. B.7.1. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Dat beginsel verzet er zich overigens tegen dat categorieën van personen, die zich ten aanzien van de betwiste maatregel in wezenlijk verschillende situaties bevinden, op identieke wijze worden behandeld, zonder dat daarvoor een redelijke verantwoording bestaat. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld |
compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la | rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel |
nature des principes en cause; le principe d'égalité et de | en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van |
non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas | gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat |
de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. B.7.2. Le droit d'accès au juge, qui constitue un aspect du droit à un procès équitable, peut également être soumis à des conditions de recevabilité. Ces conditions ne peuvent cependant aboutir à restreindre le droit de manière telle que celui-ci s'en trouve atteint dans sa substance même. Tel serait le cas si les restrictions imposées ne tendaient pas vers un but légitime et s'il n'existait pas un rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. La compatibilité de ces limitations avec le droit d'accès | geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. B.7.2. Het recht op toegang tot de rechter, dat een onderdeel is van het recht op een eerlijk proces, kan eveneens worden onderworpen aan ontvankelijkheidsvoorwaarden. Die voorwaarden mogen echter niet ertoe leiden dat het recht op zodanige wijze wordt beperkt dat de kern ervan wordt aangetast. Dat zou het geval zijn wanneer de beperkingen geen wettig doel nastreven en indien er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het nagestreefde doel. De verenigbaarheid van die beperkingen met het recht op toegang tot een rechterlijke instantie hangt af van de |
à un tribunal dépend des particularités de la procédure en cause et | bijzonderheden van de in het geding zijnde procedure en wordt |
s'apprécie au regard de l'ensemble du procès (CEDH, 24 février 2009, | beoordeeld in het licht van het proces in zijn geheel (EHRM, 24 |
L'Erablière A.S.B.L. c. Belgique, § 36; 29 mars 2011, RTBF c. | februari 2009, L'Erablière A.S.B.L. t. België, § 36; 29 maart 2011, |
Belgique, § 69; 18 octobre 2016, Miessen c. Belgique, § 64; 17 juillet | RTBF t. België, § 69; 18 oktober 2016, Miessen t. België, § 64; 17 |
2018, Ronald Vermeulen c. Belgique, § 43). | juli 2018, Ronald Vermeulen t. België, § 43). |
Plus particulièrement, les règles relatives aux formalités et délais | Meer in het bijzonder zijn de regels betreffende de vormvoorschriften |
fixés pour former un recours visent à assurer une bonne administration | en termijnen om beroep in te stellen gericht op een goede |
de la justice et à écarter les risques d'insécurité juridique. | rechtsbedeling en het weren van de risico's van rechtsonzekerheid. Die |
Toutefois, ces règles ne peuvent empêcher les justiciables de se | regels mogen de rechtzoekenden echter niet verhinderen de beschikbare |
prévaloir des voies de recours disponibles. | rechtsmiddelen te doen gelden. |
« En effet, le droit d'accès à un tribunal se trouve atteint lorsque | « Het recht op toegang tot een rechter wordt immers aangetast wanneer |
sa réglementation cesse de servir les buts de la sécurité juridique et | de reglementering ervan niet langer de doelstellingen van de |
de la bonne administration de la justice et constitue une sorte de | rechtszekerheid en de goede rechtsbedeling dient en een soort van |
barrière qui empêche le justiciable de voir son litige tranché au fond | hinderpaal vormt die de rechtzoekende verhindert zijn geschil ten |
par la juridiction compétente » (CEDH, 24 mai 2011, Sabri Günes c. | gronde door het bevoegde rechtscollege beslecht te zien » (EHRM, 24 |
Turquie, § 58 ; 13 janvier 2011, Evaggelou c. Grèce, § 19; 18 octobre | mei 2011, Sabri Günes t. Turkije, § 58 ; 13 januari 2011, Evaggelou t. |
2016, Miessen c. Belgique, § 66). | Griekenland, § 19 ; 18 oktober 2016, Miessen t. België, § 66). |
B.8. Il ressort des travaux préparatoires du décret du 30 mars 1995 | B.8. Uit de parlementaire voorbereiding van het decreet van 30 maart |
1995 vloeit voort dat de decreetgever beoogde te vereisen dat elk | |
que le législateur décrétal avait envisagé d'exiger que tout document | document waarmee een administratieve beslissing met individuele |
notifiant une décision administrative à portée individuelle émanant | strekking uitgaande van een gewestelijke administratieve overheid ter |
d'une autorité administrative régionale à un administré indique les | kennis wordt gebracht van een bestuurde, de beroepsmogelijkheden, de |
voies de recours, les instances compétentes pour en connaître, les | instanties die bevoegd zijn om daarvan kennis te nemen en de in acht |
formes et les délais à respecter. Il n'a toutefois pas concrétisé | te nemen vormen en termijnen vermeldt. Hij heeft dat voornemen evenwel |
cette intention dans le texte décrétal, au motif que faire de cette | niet concreet gestalte gegeven in de tekst van het decreet, om reden |
dat die vereiste, indien daarvan een wezenlijke vormvereiste wordt | |
exigence une formalité substantielle dont le non-respect entraînerait | gemaakt waarvan de niet-naleving zou leiden tot de vernietiging van de |
l'annulation de l'acte créerait une « trop grande insécurité juridique | handeling, een « te grote rechtsonzekerheid » zou doen ontstaan (Parl. |
» (Doc. parl., Conseil régional wallon, 1994-1995, n° 301/5, p. 6). Il | St., Waalse Gewestraad, 1994-1995, nr. 301/5, p. 6). De decreetgever |
apparaît que le législateur décrétal, considérant qu'il « s'agit de | heeft, ervan uitgaande dat het « gaat om bijzonder ingewikkelde en |
matières particulièrement complexes et évolutives, bien connues des | evolutieve aangelegenheden, die alleen juristen goed kennen » (ibid.), |
seuls juristes » (ibid.), a estimé préférable « d'imposer ou de | het wenselijk geacht om « die demarche, met name door middel van |
recommander cette démarche, notamment par le biais de circulaires, | omzendbrieven, op te leggen of aan te bevelen aan zowel de diensten |
tant aux services du Gouvernement wallon qu'aux différentes autorités | van de Waalse Regering als verschillende gewestelijke administratieve |
administratives régionales, plutôt que d'imposer une formalité | overheden, in plaats van een substantiële vormvereiste op te leggen » |
substantielle » (ibid., p. 7). | (ibid., p. 7). |
B.9.1. Si cet objectif peut justifier que le non-respect de | B.9.1. Hoewel die doelstelling kan verantwoorden dat de niet-naleving |
l'obligation en cause n'entraîne pas la nullité de la décision | van de in het geding zijnde verplichting niet de nietigheid van de |
betrokken beslissing tot gevolg heeft, kan zij daarentegen niet | |
concernée, il ne saurait en revanche justifier que le non-respect de | verantwoorden dat de niet-naleving van die verplichting op geen enkele |
cette obligation ne soit sanctionné d'aucune manière. En effet, il ne | manier wordt gesanctioneerd. Van de rechtzoekende, zelfs indien hij |
saurait être attendu du justiciable, même s'il est assisté par un | wordt bijgestaan door een advocaat, kan immers niet worden verwacht |
avocat, qu'il identifie correctement les voies et modalités de recours | dat hij binnen de beroepstermijn op correcte wijze de rechtsmiddelen |
dans le délai de recours, alors que le législateur décrétal admet | en modaliteiten van beroep te identificeren, terwijl de decreetgever |
qu'il n'est pas aisé de le faire pour l'autorité publique même qui a | toegeeft dat het voor de overheid zelf die de betrokken beslissing |
pris la décision concernée (Doc. parl., Conseil régional wallon, | heeft genomen, niet gemakkelijk is dat te doen (Parl. St., Waalse |
1994-1995, n° 301/1, p. 12). | Gewestraad, 1994-1995, nr. 301/1, p.12). |
B.9.2. De vermelding van het bestaan van rechtsmiddelen en | |
B.9.2. L'indication de l'existence de voies et des délais de recours | beroepstermijnen in de betekening van een administratieve beslissing |
dans la notification d'une décision administrative constitue un | is een essentieel element van het algemeen beginsel van behoorlijke |
élément essentiel du principe général de la bonne administration de la | rechtsbedeling en van het recht op toegang tot de rechter. |
justice et du droit d'accès au juge. | Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft overigens |
La Cour européenne des droits de l'homme a jugé par ailleurs que les | geoordeeld dat de regels met betrekking tot de mogelijkheden inzake de |
règles concernant les possibilités des voies de recours et les délais | rechtsmiddelen en de termijnen niet alleen duidelijk moeten worden |
doivent être non seulement posées avec clarté, mais aussi portées à la | gesteld, maar ook dat zij zo expliciet mogelijk aan de rechtzoekenden |
connaissance des justiciables de la manière la plus explicite | ter kennis moeten worden gebracht, opdat die gebruik ervan kunnen |
possible, afin que ceux-ci puissent en faire usage conformément à la | maken overeenkomstig de wet (EHRM, 1 maart 2011, Faniel t. België, § |
loi (CEDH, 1er mars 2011, Faniel c. Belgique, § 30; 31 janvier 2012, Assunçao Chaves c. Portugal, § 81). B.9.3. En omettant d'assortir l'absence d'indication des voies et délais de recours dans la notification des décisions administratives à portée individuelle d'une sanction visant à préserver l'exercice effectif du droit d'accès au juge, le législateur décrétal a pris une mesure qui produit des effets disproportionnés pour la catégorie d'administrés destinataires d'une décision administrative à portée individuelle émanant d'une autorité administrative régionale qui ne respecte pas la disposition en cause. B.10.1. En ce qu'elle ne prévoit pas de sanction en cas d'omission de l'indication de la possibilité d'introduire un recours et du délai pour l'introduire dans le document par lequel une décision administrative à portée individuelle émanant d'une autorité administrative régionale est notifiée à un administré, la disposition en cause n'est pas compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution. B.10.2. Le contrôle de la disposition en cause au regard des autres dispositions mentionnées dans la seconde question préjudicielle ne saurait aboutir à un constat d'inconstitutionnalité plus étendu. B.10.3. Il appartient au législateur décrétal de déterminer la nature de la sanction qui doit être appliquée lorsqu'une autorité administrative wallonne notifie une décision administrative à portée individuelle sans respecter la disposition en cause. Il appartient au juge a quo d'examiner concrètement si le non-respect de la disposition en cause par l'autorité administrative a entraîné une violation du droit d'accès au juge du demandeur et de faire cesser cette violation. En l'espèce, le juge a quo peut tenir compte de | 30; 31 januari 2012, Assunçao Chaves t. Portugal, § 81). B.9.3. Door aan de niet-vermelding van de beroepsmogelijkheden en -termijnen in de kennisgeving van de administratieve beslissingen met individuele strekking geen sanctie te verbinden die de daadwerkelijke uitoefening van het recht op toegang tot een rechter vrijwaart, heeft de decreetgever een maatregel genomen met onevenredige gevolgen voor de categorie van bestuurden voor wie een administratieve beslissing met individuele strekking uitgaande van een gewestelijke administratieve overheid die de in het geding zijnde bepaling niet eerbiedigt, bestemd is. B.10.1. In zoverre zij niet voorziet in een sanctie wanneer, in het document waarmee een administratieve beslissing met individuele strekking uitgaande van een gewestelijke administratieve overheid ter kennis van een bestuurde wordt gebracht, de mogelijkheid en de termijn om beroep in te stellen tegen die beslissing niet worden vermeld, is de in het geding zijnde bepaling niet bestaanbaar met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. B.10.2. De toetsing van de in het geding zijnde bepaling aan de andere in de tweede prejudiciële vraag vermelde bepalingen kan niet tot een ruimere vaststelling van ongrondwettigheid leiden. B.10.3. Het staat aan de decreetgever om de precieze aard van de sanctie te bepalen die moet worden toegepast wanneer een Waalse administratieve overheid een administratieve beslissing met individuele strekking ter kennis brengt zonder de in het geding zijnde bepaling te eerbiedigen. Het staat aan de verwijzende rechter om in concreto te onderzoeken of de niet-inachtneming door de administratieve overheid van de in het geding zijnde bepaling, heeft geleid tot een schending van het recht van de eiser op toegang tot de rechter en om een einde te maken aan die schending. Te dezen kan de verwijzende rechter rekening houden met het geheel van de feitelijke omstandigheden van de zaak, waaronder de |
l'ensemble des données de fait de la cause, dont la vulnérabilité du | kwetsbaarheid van de eiser, en met de pertinente internationale |
demandeur, et des engagements internationaux pertinents. | verbintenissen. |
Par ces motifs, | Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
- L'article 2, 1°, de la loi du 11 avril 1995 « visant à instituer ' | - Artikel 2, 1°, van de wet van 11 april 1995 « tot invoering van het |
la charte ' de l'assuré social » et l'article 325 du Code wallon de | ' handvest ' van de sociaal verzekerde » en artikel 325 van het Waalse |
l'action sociale et de la santé ne violent pas les articles 10 et 11 | Wetboek van Sociale Actie en Gezondheid schenden niet de artikelen 10 |
de la Constitution, lus en combinaison avec les articles 19 et 26 de | en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de artikelen 19 en 26 |
la Convention relative aux droits des personnes handicapées et avec | van het Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap en met |
l'article 15 de la Charte sociale européenne révisée. | artikel 15 van het herziene Europees Sociaal Handvest. |
- L'article 3, alinéa 1er, du décret de la Région wallonne du 30 mars | - Artikel 3, eerste lid, van het decreet van het Waalse Gewest van 30 |
1995 « relatif à la publicité de l'Administration » viole les articles | maart 1995 « betreffende de openbaarheid van bestuur » schendt de |
10 et 11 de la Constitution, en ce qu'il ne prévoit pas de sanction en | artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het niet voorziet in |
cas d'omission de l'indication de la possibilité d'introduire un | een sanctie wanneer, bij de kennisgeving van een administratieve |
recours et du délai pour l'introduire, lors de la notification d'une | beslissing met individuele strekking uitgaande van een gewestelijke |
décision administrative à portée individuelle émanant d'une autorité | administratieve overheid, de mogelijkheid en de termijn om beroep in |
administrative régionale. | te stellen tegen die beslissing, niet wordt vermeld. |
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, |
la Cour constitutionnelle, le 9 décembre 2021. | op 9 december 2021. |
Le greffier, Le président, | De griffier, De voorzitter, |
F. Meersschaut P. Nihoul | F. Meersschaut P. Nihoul |