Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 26/2022 du 17 février 2022 Numéro du rôle : 7433 En cause : le recours en annulation des articles 2, 1°, et 3, 1° et 3°, de la loi du 15 mars 2020 « visant à modifier la législation relative à l'euthanasie », introduit p La Cour constitutionnelle, composée des présidents P. Nihoul et L. Lavrysen, et des juges J.-P. (...)"
Extrait de l'arrêt n° 26/2022 du 17 février 2022 Numéro du rôle : 7433 En cause : le recours en annulation des articles 2, 1°, et 3, 1° et 3°, de la loi du 15 mars 2020 « visant à modifier la législation relative à l'euthanasie », introduit p La Cour constitutionnelle, composée des présidents P. Nihoul et L. Lavrysen, et des juges J.-P. (...) Uittreksel uit arrest nr. 26/2022 van 17 februari 2022 Rolnummer 7433 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2, 1°, en 3, 1° en 3°, van de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging van de wetgeving betreffende de euthanasie », ing Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters P. Nihoul en L. Lavrysen, en de rechters(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 26/2022 du 17 février 2022 Uittreksel uit arrest nr. 26/2022 van 17 februari 2022
Numéro du rôle : 7433 Rolnummer 7433
En cause : le recours en annulation des articles 2, 1°, et 3, 1° et In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2, 1°, en 3, 1°
3°, de la loi du 15 mars 2020 « visant à modifier la législation en 3°, van de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging van de wetgeving
relative à l'euthanasie », introduit par Vincent Piessevaux et autres. betreffende de euthanasie », ingesteld door Vincent Piessevaux en anderen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents P. Nihoul et L. Lavrysen, et des juges J.-P. samengesteld uit de voorzitters P. Nihoul en L. Lavrysen, en de
Moerman, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman, M. Pâques, Y. Kherbache, T. rechters J.-P. Moerman, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman, M. Pâques, Y.
Detienne, D. Pieters, S. de Bethune et E. Bribosia, assistée du Kherbache, T. Detienne, D. Pieters, S. de Bethune en E. Bribosia,
greffier F. Meersschaut, présidée par le président P. Nihoul, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter P. Nihoul,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet du recours et procédure I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging
Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 16 Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 16 september
septembre 2020 et parvenue au greffe le 17 septembre 2020, un recours 2020 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 17
september 2020, is beroep tot vernietiging ingesteld van de artikelen
en annulation des articles 2, 1°, et 3, 1° et 3°, de la loi du 15 mars 2, 1°, en 3, 1° en 3°, van de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging
2020 « visant à modifier la législation relative à l'euthanasie » van de wetgeving betreffende de euthanasie » (bekendgemaakt in het
(publiée au Moniteur belge du 23 mars 2020) a été introduit par Belgisch Staatsblad van 23 maart 2020) door Vincent Piessevaux,
Vincent Piessevaux, Eléonore Atibala Nolabia, Pascale Bultez, Hubert Eléonore Atibala Nolabia, Pascale Bultez, Hubert Druenne, Thierry
Druenne, Thierry Fobe, Thierry Lethé, Henri Marechal et Georges Fobe, Thierry Lethé, Henri Marechal en Georges Paraskevaidis,
Paraskevaidis, assistés et représentés par Me M. Lebbe, avocat à la bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. M. Lebbe, advocaat bij het Hof
Cour de cassation. van Cassatie.
(...) (...)
II. En droit II. In rechte
(...) (...)
Quant aux dispositions attaquées et à leur contexte Ten aanzien van de bestreden bepalingen en de context ervan
B.1.1. La loi du 15 mars 2020 « visant à modifier la législation B.1.1. Bij de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging van de wetgeving
relative à l'euthanasie » (ci-après : la loi du 15 mars 2020) modifie betreffende de euthanasie » (hierna : de wet van 15 maart 2020) wordt
et complète la loi du 28 mai 2002 « relative à l'euthanasie » de wet van 28 mei 2002 « betreffende de euthanasie » (hierna : de wet
(ci-après : la loi du 28 mai 2002) sur divers points. van 28 mei 2002) op diverse punten gewijzigd en aangevuld.
Tout d'abord, la déclaration par laquelle une personne manifeste, de Allereerst is de verklaring waarmee een persoon, op voorhand, zijn wil
manière anticipée, sa volonté qu'une euthanasie soit pratiquée pour le te kennen geeft dat euthanasie wordt toegepast wanneer hij zijn wil
cas où elle ne pourrait plus manifester sa volonté (dite également « niet meer kan uiten (ook « wilsverklaring » genoemd) voortaan geldig
déclaration anticipée ») est désormais valable pour une durée
indéterminée (article 4, § 1er, alinéa 6, de la loi du 28 mai 2002, voor onbepaalde duur (artikel 4, § 1, zesde lid, van de wet van 28 mei
tel qu'il a été remplacé par l'article 2, 1°, de la loi du 15 mars 2002, zoals vervangen bij artikel 2, 1°, van de wet van 15 maart
2020). Auparavant, la déclaration ne pouvait être prise en compte que 2020). Voordien mocht de wilsverklaring enkel in aanmerking worden
si elle avait été établie ou confirmée moins de cinq ans avant le genomen indien zij minder dan vijf jaar vóór het begin van de
début de l'impossibilité pour le déclarant de manifester sa volonté. onmogelijkheid, voor diegene die de verklaring opstelt, om zijn wil te
Ensuite, la modification a pour objet d'interdire les clauses de uiten, was opgesteld of bevestigd. Vervolgens heeft de wijziging tot doel de collectieve
conscience collective, par lesquelles certaines institutions de soins gewetensclausules te verbieden, waarmee bepaalde zorginstellingen
interdisent la pratique de l'euthanasie en leur sein. Il est ainsi verbieden om binnen hun muren euthanasie toe te passen. Zo wordt erin
prévu qu'aucune clause, écrite ou non écrite, ne peut empêcher un voorzien dat geen enkele, al dan niet schriftelijke, clausule een arts
médecin de pratiquer une euthanasie dans les conditions légales mag beletten om met inachtneming van de wettelijke voorwaarden
(article 14, alinéa 4, de la loi du 28 mai 2002, tel qu'il a été euthanasie toe te passen (artikel 14, vierde lid, van de wet van 28
inséré par l'article 3, 1°, de la loi du 15 mars 2020). mei 2002, zoals ingevoegd bij artikel 3, 1°, van de wet van 15 maart
Enfin, le législateur précise les obligations qui incombent au médecin 2020). Ten slotte preciseert de wetgever de verplichtingen die worden
qui, soit sur la base de sa liberté de conscience, soit pour une opgelegd aan een arts die, hetzij op grond van zijn gewetensvrijheid,
raison médicale, refuse de donner suite à une requête d'euthanasie. hetzij op een medische grond, weigert in te gaan op een
Une nouvelle obligation est créée : le médecin qui refuse de donner euthanasieverzoek. Er wordt een nieuwe verplichting gecreëerd : een
suite à une requête d'euthanasie doit dans tous les cas (c'est-à-dire arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek, moet de patiënt
que le refus soit justifié par une objection de conscience ou par une of de vertrouwenspersoon in elk geval (dat wil zeggen ongeacht of de
weigering wordt gerechtvaardigd door een gewetensbezwaar dan wel op
raison médicale) transmettre au patient ou à la personne de confiance een medische grond) de contactgegevens bezorgen van een centrum of een
les coordonnées d'un centre ou d'une association spécialisé en matière vereniging die in euthanasierecht zijn gespecialiseerd (artikel 14,
de droit à l'euthanasie (article 14, alinéa 7, de la loi du 28 mai zevende lid, van de wet van 28 mei 2002, zoals ingevoegd bij artikel
2002, tel qu'il a été inséré par l'article 3, 3°, de la loi du 15 mars 2020). 3, 3°, van de wet van 15 maart 2020).
B.1.2. Les articles 2, 1°, et 3, 1° et 3°, de la loi du 15 mars 2020 B.1.2. De artikelen 2, 1°, en 3, 1° en 3°, van de wet van 15 maart
disposent : 2020 bepalen :
«

Art. 2.A l'article 4 de la loi du 28 mai 2002 relative à

«

Art. 2.In artikel 4 van de wet van 28 mei 2002 betreffende de

l'euthanasie, les modifications suivantes sont apportées : euthanasie worden de volgende wijzigingen aangebracht :
1° dans le paragraphe 1er, l'alinéa 6 est remplacé par ce qui suit : 1° in paragraaf 1 wordt het zesde lid vervangen als volgt :
' La déclaration est valable pour une durée indéterminée. '; ' De wilsverklaring is geldig voor onbepaalde duur. ';
[...] [...]

Art. 3.A l'article 14 de la même loi, les modifications suivantes

Art. 3.In artikel 14 van dezelfde wet worden de volgende wijzigingen

sont apportées : aangebracht :
1° entre l'alinéa 3 et l'alinéa 4, un alinéa rédigé comme suit est 1° tussen het derde en het vierde lid wordt een lid ingevoegd,
inséré : luidende :
' Aucune clause écrite ou non écrite ne peut empêcher un médecin de ' Geen enkele al dan niet schriftelijke clausule mag een arts beletten
pratiquer une euthanasie dans les conditions légales. '; om met inachtneming van de wettelijke voorwaarden euthanasie toe te passen. ';
[...] [...]
3° l'alinéa 5, devenant l'alinéa 7, est remplacé par ce qui suit : 3° het vijfde lid, dat het zevende lid wordt, wordt vervangen als
' Le médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie est volgt : ' De arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek moet de
tenu, dans tous les cas, de transmettre au patient ou à la personne de patiënt of de vertrouwenspersoon in elk geval de contactgegevens
confiance les coordonnées d'un centre ou d'une association spécialisé bezorgen van een centrum of een vereniging die in euthanasierecht zijn
en matière de droit à l'euthanasie et, à la demande du patient ou de gespecialiseerd, alsook op vraag van de patiënt of de
la personne de confiance, de communiquer dans les quatre jours de vertrouwenspersoon, binnen vier dagen volgend op die vraag het medisch
cette demande le dossier médical du patient au médecin désigné par le dossier van de patiënt bezorgen aan de door de patiënt of door de
patient ou par la personne de confiance. ' ». vertrouwenspersoon aangewezen arts. ' ».
B.1.3. Par suite des modifications précitées, les articles 4 et 14 de B.1.3. Ingevolge de voormelde wijzigingen, bepalen de artikelen 4 en
la loi du 28 mai 2002 disposent désormais : 14 van de wet van 28 mei 2002 voortaan :
«

Art. 4.§ 1er. Tout majeur ou mineur émancipé capable peut, pour le

«

Art. 4.§ 1. Elke handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde

cas où il ne pourrait plus manifester sa volonté, consigner par écrit, minderjarige kan, voor het geval dat hij zijn wil niet meer kan uiten,
dans une déclaration, sa volonté qu'un médecin pratique une euthanasie schriftelijk in een wilsverklaring zijn wil te kennen geven dat een
si ce médecin constate : arts euthanasie toepast indien deze arts er zich van verzekerd heeft :
- qu'il est atteint d'une affection accidentelle ou pathologique grave - dat hij lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of
et incurable; ziekte veroorzaakte aandoening;
- qu'il est inconscient; - hij niet meer bij bewustzijn is;
- et que cette situation est irréversible selon l'état actuel de la - en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is.
science. La déclaration peut désigner une ou plusieurs personnes de confiance majeures, classées par ordre de préférence, qui mettent le médecin traitant au courant de la volonté du patient. Chaque personne de confiance remplace celle qui la précède dans la déclaration en cas de refus, d'empêchement, d'incapacité ou de décès. Le médecin traitant du patient, le médecin consulté et les membres de l'équipe soignante ne peuvent pas être désignés comme personnes de confiance. La déclaration peut être faite à tout moment. Elle doit être constatée par écrit, dressée en présence de deux témoins majeurs, dont l'un au moins n'aura pas d'intérêt matériel au décès du déclarant, datée et signée par le déclarant, par les témoins et, s'il échet, par la ou les personnes de confiance. Si la personne qui souhaite faire une déclaration anticipée, est physiquement dans l'impossibilité permanente de rédiger et de signer, sa déclaration peut être actée par écrit par une personne majeure de In de wilsverklaring kunnen één of meer meerderjarige vertrouwenspersonen in volgorde van voorkeur aangewezen worden, die de behandelende arts op de hoogte brengen van de wil van de patiënt. Elke vertrouwenspersoon vervangt zijn of haar in de wilsverklaring vermelde voorganger in geval van weigering, verhindering, onbekwaamheid of overlijden. De behandelende arts van de patiënt, de geraadpleegde arts en de leden van het verplegend team kunnen niet als vertrouwenspersoon optreden. De wilsverklaring kan op elk moment worden opgesteld. Zij moet schriftelijk worden opgemaakt ten overstaan van twee meerderjarige getuigen, van wie er minstens een geen materieel belang heeft bij het overlijden van de patiënt en moet gedateerd en ondertekend worden door degene die de verklaring aflegt, door de getuigen en, in voorkomend geval, door de vertrouwensperso(o)n(e)n. Indien de persoon die een wilsverklaring wenst op te stellen fysiek blijvend niet in staat is om een wilsverklaring op te stellen en te tekenen, kan hij een meerderjarig persoon, die geen enkel materieel belang heeft bij het overlijden van de betrokkene, aanwijzen, die zijn
son choix qui ne peut avoir aucun intérêt matériel au décès du verzoek schriftelijk opstelt, ten overstaan van twee meerderjarige
déclarant, en présence de deux témoins majeurs, dont l'un au moins getuigen, van wie er minstens een geen materieel belang heeft bij het
n'aura pas d'intérêt matériel au décès du déclarant. La déclaration overlijden van de patiënt. De wilsverklaring vermeldt dat de
doit alors préciser que le déclarant ne peut pas rédiger et signer, et betrokkene niet in staat is te tekenen en waarom. De wilsverklaring
en énoncer les raisons. La déclaration doit être datée et signée par moet gedateerd en ondertekend worden door degene die het verzoek
la personne qui a acté par écrit la déclaration, par les témoins et, s'il échet, par la ou les personnes de confiance. Une attestation médicale certifiant cette impossibilité physique permanente est jointe à la déclaration. La déclaration est valable pour une durée indéterminée. La déclaration peut être retirée ou adaptée à tout moment. Le Roi détermine les modalités relatives à la présentation, à la conservation, à la confirmation, au retrait et à la communication de la déclaration aux médecins concernés, via les services du Registre national. § 2. Un médecin qui pratique une euthanasie, à la suite d'une schriftelijk opstelt, door de getuigen en, in voorkomend geval, door de vertrouwenspersoon of vertrouwenspersonen. Bij de wilsverklaring wordt een medisch getuigschrift gevoegd als bewijs dat de betrokkene fysiek blijvend niet in staat is de wilsverklaring op te stellen en te tekenen. De wilsverklaring is geldig voor onbepaalde duur. De wilsverklaring kan op elk moment aangepast of ingetrokken worden. De Koning bepaalt hoe de wilsverklaring wordt opgesteld, geregistreerd en herbevestigd of ingetrokken en via de diensten van het Rijksregister aan de betrokken artsen wordt meegedeeld. § 2. De arts die euthanasie toepast, tengevolge een wilsverklaring
déclaration anticipée, telle que prévue au § 1er, ne commet pas zoals voorzien in § 1, pleegt geen misdrijf indien deze arts er zich
d'infraction s'il constate que le patient : van verzekerd heeft dat de patiënt :
- est atteint d'une affection accidentelle ou pathologique grave et - lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte
incurable; veroorzaakte aandoening;
- est inconscient; - hij niet meer bij bewustzijn is;
- et que cette situation est irréversible selon l'état actuel de la science; - en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is;
et qu'il respecte les conditions et procédures prescrites par la en hij de in deze wet voorgeschreven voorwaarden en procedures heeft
présente loi. nageleefd.
Sans préjudice des conditions complémentaires que le médecin Onverminderd de bijkomende voorwaarden die de arts aan zijn ingrijpen
désirerait mettre à son intervention et pour autant que la seule ou la wenst te verbinden en op voorwaarde dat de enige of de in laatste
dernière personne de confiance désignée ne se trouve pas dans un des instantie aangewezen vertrouwenspersoon zich niet in één van de vier
quatre cas visés au § 1er, alinéa 2, deuxième phrase, il doit in § 1, tweede lid, tweede zin, beoogde situaties bevindt, moet hij
préalablement : vooraf :
1° consulter un autre médecin quant à l'irréversibilité de la 1° een andere arts raadplegen over de onomkeerbaarheid van de medische
situation médicale du patient, en l'informant des raisons de cette toestand van de patiënt en hem op de hoogte brengen van de redenen
consultation. Le médecin consulté prend connaissance du dossier voor deze raadpleging. De geraadpleegde arts neemt inzage van het
médical et examine le patient. Il rédige un rapport de ses medisch dossier en onderzoekt de patiënt. Hij stelt een verslag op van
constatations. Si une personne de confiance est désignée dans la zijn bevindingen. Indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon
déclaration de volonté, le médecin traitant met cette personne de wordt aangewezen brengt de behandelende arts deze vertrouwenspersoon
confiance au courant des résultats de cette consultation. op de hoogte van de resultaten van deze raadpleging.
Le médecin consulté doit être indépendant à l'égard du patient ainsi De geraadpleegde arts moet onafhankelijk zijn ten opzichte van zowel
qu'à l'égard du médecin traitant et être compétent quant à la de patiënt als de behandelende arts en bevoegd om over de aandoening
pathologie concernée; in kwestie te oordelen;
2° s'il existe une équipe soignante en contact régulier avec le 2° indien er een verplegend team is dat in regelmatig contact staat
patient, s'entretenir du contenu de la déclaration anticipée avec met de patiënt, de inhoud van de wilsverklaring bespreken met het team
l'équipe soignante ou des membres de celle-ci; of leden van dat team;
3° si la déclaration désigne une personne de confiance, s'entretenir 3° indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt
avec elle de la volonté du patient; aangewezen, het verzoek van de patiënt met hem bespreken;
4° si la déclaration désigne une personne de confiance, s'entretenir 4° indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt
du contenu de la déclaration anticipée du patient avec les proches du aangewezen, de inhoud van de wilsverklaring bespreken met de naasten
patient que la personne de confiance désigne. van de patiënt die door de vertrouwenspersoon zijn aangewezen.
La déclaration anticipée ainsi que l'ensemble des démarches du médecin De wilsverklaring en, alsook alle handelingen van de behandelende arts
traitant et leur résultat, y compris le rapport du médecin consulté, en hun resultaat, met inbegrip van het verslag van de geraadpleegde
sont consignés régulièrement dans le dossier médical du patient ». arts, worden regelmatig opgetekend in het medisch dossier van de patiënt ».
«

Art. 14.La demande et la déclaration anticipée de volonté telles

«

Art. 14.Het verzoek en de wilsverklaring bedoeld in de artikelen 3

que prévues aux articles 3 et 4 de la présente loi n'ont pas de valeur en 4 van deze wet hebben geen dwingende waarde.
contraignante. Geen arts kan worden gedwongen euthanasie toe te passen.
Aucun médecin n'est tenu de pratiquer une euthanasie. Geen andere persoon kan worden gedwongen mee te werken aan het
Aucune autre personne n'est tenue de participer à une euthanasie. toepassen van euthanasie.
Aucune clause écrite ou non écrite ne peut empêcher un médecin de Geen enkele al dan niet schriftelijke clausule mag een arts beletten
pratiquer une euthanasie dans les conditions légales. om met inachtneming van de wettelijke voorwaarden euthanasie toe te passen.
Si le médecin consulté refuse, sur la base de sa liberté de Weigert de geraadpleegde arts op grond van zijn gewetensvrijheid
conscience, de pratiquer une euthanasie, il est tenu d'en informer en euthanasie toe te passen, dan moet hij dit de patiënt of de eventuele
temps utile et au plus tard dans les sept jours de la première vertrouwenspersoon tijdig en ten laatste binnen zeven dagen na de
formulation de la demande le patient ou la personne de confiance eerste formulering van het verzoek laten weten, waarbij hij de redenen
éventuelle en en précisant les raisons et en renvoyant le patient ou van zijn weigering toelicht en de patiënt of de vertrouwenspersoon
la personne de confiance vers un autre médecin désigné par le patient doorverwijst naar een andere door de patiënt of door de
ou par la personne de confiance. vertrouwenspersoon aangewezen arts.
Si le médecin consulté refuse de pratiquer une euthanasie pour une Weigert de geraadpleegde arts euthanasie toe te passen op een medische
raison médicale, il est tenu d'en informer en temps utile le patient grond, dan dient hij dit de patiënt of de eventuele vertrouwenspersoon
ou la personne de confiance éventuelle, en en précisant les raisons. tijdig te laten weten, waarbij hij de redenen van zijn weigering
Dans ce cas, cette raison médicale est consignée dans le dossier toelicht. In dat geval wordt die medische grond opgetekend in het
médical du patient. medisch dossier van de patiënt.
Le médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie est De arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek moet de
tenu, dans tous les cas, de transmettre au patient ou à la personne de patiënt of de vertrouwenspersoon in elk geval de contactgegevens
confiance les coordonnées d'un centre ou d'une association spécialisé bezorgen van een centrum of een vereniging die in euthanasierecht zijn
en matière de droit à l'euthanasie et, à la demande du patient ou de gespecialiseerd, alsook op vraag van de patiënt of de
la personne de confiance, de communiquer dans les quatre jours de vertrouwenspersoon, binnen vier dagen volgend op die vraag het medisch
cette demande le dossier médical du patient au médecin désigné par le dossier van de patiënt bezorgen aan de door de patiënt of door de
patient ou par la personne de confiance ». vertrouwenspersoon aangewezen arts ».
Quant à la recevabilité Ten aanzien van de ontvankelijkheid
B.2. Le Conseil des ministres soutient que les parties requérantes ne B.2. De Ministerraad voert aan dat de verzoekende partijen niet doen
justifient pas d'un intérêt à demander l'annulation des articles 2, blijken van een belang om de vernietiging van de artikelen 2, 1°, en
1°, et 3, 1°, de la loi du 15 mars 2020. 3, 1°, van de wet van 15 maart 2020 te vorderen.
B.3. La Constitution et la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour B.3. De Grondwet en de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
constitutionnelle imposent à toute personne physique ou morale qui Grondwettelijk Hof vereisen dat elke natuurlijke persoon of
introduit un recours en annulation de justifier d'un intérêt. Ne rechtspersoon die een beroep tot vernietiging instelt, doet blijken
justifient de l'intérêt requis que les personnes dont la situation van een belang. Van het vereiste belang doen slechts blijken de
pourrait être affectée directement et défavorablement par la norme personen wier situatie door de bestreden norm rechtstreeks en
attaquée. ongunstig zou kunnen worden geraakt.
B.4.1. Les parties requérantes sont des personnes physiques. Trois B.4.1. De verzoekende partijen zijn natuurlijke personen. Drie
d'entre elles sont des médecins. L'intérêt des parties requérantes à verzoekende partijen zijn arts. Het belang van de verzoekende partijen
demander l'annulation des articles 2, 1°, et 3, 1°, de la loi du 15 om de vernietiging van de artikelen 2, 1°, en 3, 1°, van de wet van 15
mars 2020 doit être examiné séparément pour chacune de ces maart 2020 te vorderen, dient voor elk van die bepalingen afzonderlijk
dispositions. te worden onderzocht.
B.4.2. L'article 2, 1°, de la loi du 15 mars 2020 prévoit que la B.4.2. Artikel 2, 1°, van de wet van 15 maart 2020 bepaalt dat de
déclaration par laquelle une personne manifeste, de manière anticipée, wilsverklaring waarmee iemand op voorhand zijn wil te kennen geeft dat
sa volonté qu'une euthanasie soit pratiquée pour le cas où elle ne euthanasie wordt toegepast voor het geval dat hij zijn wil niet meer
pourrait plus manifester sa volonté est valable pour une durée kan uiten, geldig is voor onbepaalde duur.
indéterminée.
En ce qu'il est susceptible de s'appliquer à des membres de la famille In zoverre het mogelijk van toepassing is op leden van de naaste
proche des parties requérantes ayant fait une telle déclaration, familie van de verzoekende partijen die een dergelijke wilsverklaring
l'article 2, 1°, précité peut affecter directement et défavorablement hebben opgesteld, kan het voormelde artikel 2, 1°, het familiaal leven
la vie familiale des parties requérantes, de sorte que celles-ci van de verzoekende partijen rechtstreeks en ongunstig raken, waardoor
justifient de l'intérêt requis. zij doen blijken van het vereiste belang.
B.4.3. L'article 3, 1°, de la loi du 15 mars 2020 prévoit qu'aucune B.4.3. Artikel 3, 1°, van de wet van 15 maart 2020 bepaalt dat geen
clause écrite ou non écrite ne peut empêcher un médecin de pratiquer enkele al dan niet schriftelijke clausule een arts mag beletten om met
une euthanasie dans les conditions légales. inachtneming van de wettelijke voorwaarden euthanasie toe te passen.
Les parties requérantes n'établissent pas en quoi cette disposition De verzoekende partijen tonen niet aan in welk opzicht die bepaling
pourrait affecter directement et défavorablement leur situation. Les hun situatie rechtstreeks en ongunstig zou kunnen raken. De
parties requérantes ne sont pas des établissements de soins qui, en verzoekende partijen zijn geen zorginstellingen die, bij ontstentenis
l'absence de l'article 3, 1°, attaqué, seraient susceptibles van het bestreden artikel 3, 1°, in staat zouden zijn om de artsen die
d'interdire aux médecins qui y travaillent de pratiquer des
euthanasies. Elles n'allèguent pas davantage qu'elles ont créé ou er werken te verbieden om euthanasie toe te passen. Zij voeren evenmin
qu'elles souhaiteraient créer un tel établissement de soins. aan dat zij zulk een zorginstelling hebben opgericht of zouden willen
Le fait que, selon les parties requérantes, l'article 3, 1°, de la loi oprichten. Het feit dat, volgens de verzoekende partijen, artikel 3, 1°, van de
du 15 mars 2020 « faciliterait » l'accès à l'euthanasie pour leurs wet van 15 maart 2020 de toegang tot euthanasie zou « vergemakkelijken
proches et l'impossibilité, pour elles et pour leurs proches, de » voor hun naasten en de onmogelijkheid, voor hen en voor hun naasten,
choisir, le moment venu, un établissement de soins au sein duquel om op het gepaste ogenblik een zorginstelling te kiezen waarbinnen
l'euthanasie n'est pas pratiquée seraient, le cas échéant, des euthanasie niet wordt toegepast, zouden in voorkomend geval
conséquences indirectes de l'interdiction contenue dans ledit article onrechtstreekse gevolgen zijn van het verbod dat vervat is in het
3, 1°. genoemde artikel 3, 1°.
Les parties requérantes ne justifient dès lors pas de l'intérêt requis De verzoekende partijen doen bijgevolg niet blijken van het vereiste
à demander l'annulation de l'article 3, 1°, de la loi du 15 mars 2020. belang om de vernietiging van artikel 3, 1°, van de wet van 15 maart 2020 te vorderen.
B.4.4. Le recours est irrecevable en ce qu'il porte sur l'article 3, B.4.4. Het beroep is niet ontvankelijk in zoverre het betrekking heeft
1°, de la loi du 15 mars 2020. op artikel 3, 1°, van de wet van 15 maart 2020.
B.5.1. Le Conseil des ministres allègue que les parties intervenantes, B.5.1. De Ministerraad voert aan dat de tussenkomende partijen, in
en ce qu'elles critiquent, d'une part, une ingérence non seulement zoverre zij, enerzijds, een inmenging bekritiseren, niet alleen in de
dans les droits des personnes qui ont créé ou souhaitent créer un rechten van de personen die een zorginstelling hebben opgericht of
établissement de soins ou qui font partie des organes décisionnels wensen op te richten of die deel uitmaken van de beslissingsorganen
d'un tel établissement et pour lesquelles l'euthanasie est van zulk een instelling, en voor wie euthanasie niet kan worden
inconciliable avec leur conscience, mais aussi dans les droits des verzoend met hun geweten, maar ook in de eigenlijke rechten van de
établissements de soins proprement dits, et, d'autre part, zorginstellingen en in zoverre zij, anderzijds, de onmogelijkheid
l'impossibilité pour les hôpitaux de soumettre une euthanasie à un bekritiseren, voor de ziekenhuizen, om euthanasie te onderwerpen aan
cadre réglementaire plus strict que le cadre légal, soulèvent des een strenger reglementair kader dan het wettelijke kader, nieuwe
moyens nouveaux et, partant, irrecevables. middelen opwerpen die bijgevolg, niet ontvankelijk zijn.
B.5.2. Les griefs invoqués par les parties intervenantes ne peuvent B.5.2. De grieven aangevoerd door de tussenkomende partijen kunnen
être pris en considération que dans la mesure où ils correspondent aux slechts in aanmerking worden genomen in zoverre zij aansluiten bij de
moyens formulés dans la requête. En effet, l'article 87, § 2, de la in het verzoekschrift geformuleerde middelen. Artikel 87, § 2, van de
loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof staat
contrairement à l'article 85, ne permet pas que de nouveaux moyens immers niet toe, in tegenstelling tot artikel 85, dat in een memorie
soient formulés dans un mémoire en intervention. van tussenkomst nieuwe middelen worden geformuleerd.
En ce qu'elles critiquent, d'une part, une ingérence dans les droits In zoverre zij, enerzijds, een inmenging bekritiseren in de eigenlijke
des établissements de soins proprement dits et, d'autre part, rechten van de zorginstellingen en, anderzijds, de onmogelijkheid,
l'impossibilité pour les hôpitaux de soumettre une euthanasie à un voor de ziekenhuizen, om euthanasie te onderwerpen aan een strenger
cadre réglementaire plus strict que le cadre légal, les parties reglementair kader dan het wettelijke kader, voeren de tussenkomende
intervenantes invoquent des moyens nouveaux et, partant, irrecevables. partijen nieuwe middelen aan, die bijgevolg niet ontvankelijk zijn.
Quant au fond Ten gronde
En ce qui concerne l'obligation d'orienter le patient ou la personne Wat betreft de verplichting om de patiënt of de vertrouwenspersoon te
de confiance en cas de refus de donner suite à une requête oriënteren in geval van weigering om in te gaan op een
d'euthanasie euthanasieverzoek
B.6. Les parties requérantes prennent un deuxième moyen de la B.6. De verzoekende partijen leiden een tweede middel af uit de
violation, par l'article 3, 3°, de la loi du 15 mars 2020, des schending, door artikel 3, 3°, van de wet van 15 maart 2020, van de
articles 10, 11 et 19 de la Constitution, lus en combinaison avec artikelen 10, 11 en 19 van de Grondwet, in samenhang gelezen met
l'article 9 de la Convention européenne des droits de l'homme. artikel 9 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens.
Les parties requérantes soutiennent que l'article 3, 3°, attaqué viole De verzoekende partijen voeren aan dat het bestreden artikel 3, 3°,
le droit à la liberté de conscience des médecins qui refusent de het recht op gewetensvrijheid schendt van de artsen die weigeren in te
donner suite à une requête d'euthanasie, en ce qu'il contraint ceux-ci gaan op een euthanasieverzoek, in zoverre het de artsen verplicht om
à renvoyer le patient ou la personne de confiance vers « un centre ou de patiënt of de vertrouwenspersoon door te verwijzen naar « een
une association spécialisé en matière de droit à l'euthanasie ». Les centrum of een vereniging die in euthanasierecht zijn gespecialiseerd
parties requérantes font valoir que leur grief vaut également pour les ». De verzoekende partijen doen gelden dat hun grief ook geldt voor de
médecins qui, sans être opposés à la pratique de l'euthanasie, artsen die, zonder dat zij gekant zijn tegen euthanasie, oordelen dat
considèrent que les conditions légales pour une euthanasie ne sont pas de wettelijke voorwaarden voor een euthanasie niet zijn vervuld in een
remplies dans un cas déterminé. welbepaald geval.
B.7. Conformément à l'article 14, alinéa 7, de la loi du 28 mai 2002, B.7. Overeenkomstig artikel 14, zevende lid, van de wet van 28 mei
tel qu'il a été inséré par l'article 3, 3°, de la loi du 15 mars 2020, 2002, zoals ingevoegd bij artikel 3, 3°, van de wet van 15 maart 2020,
le médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie doit moet een arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek, in elk
dans tous les cas (c'est-à-dire que le refus soit justifié par une geval (dat wil zeggen ongeacht of de weigering is gerechtvaardigd door
objection de conscience ou par une raison médicale) transmettre au een gewetensbezwaar dan wel door een medische grond) aan de patiënt of
patient ou à la personne de confiance les coordonnées d'« un centre ou de vertrouwenspersoon de contactgegevens bezorgen van « een centrum of
une association spécialisé en matière de droit à l'euthanasie ». een vereniging die in euthanasierecht zijn gespecialiseerd ».
B.8. Selon les travaux préparatoires, cette obligation vise à tenir B.8. Volgens de parlementaire voorbereiding strekt die verplichting
compte de la situation dans laquelle le patient ou la personne de ertoe rekening te houden met de situatie waarin een patiënt of diens
confiance ne veut ou ne peut pas désigner lui-même un autre médecin. vertrouwenspersoon niet zelf een andere arts wil of kan aanwijzen.
Il s'agit de guider le patient dans les démarches à effectuer dans le Bedoeling is de patiënt te begeleiden bij het doorlopen van de
cadre de sa demande d'euthanasie, sans porter atteinte à la liberté de procedure inzake het euthanasieverzoek, zonder afbreuk te doen aan de
conscience du médecin qui refuse de pratiquer l'euthanasie (Doc. gewetensvrijheid van de arts die weigert de euthanasie uit te voeren
parl., Chambre, 2019-2020, DOC 55-0523/012, p. 4). (Parl. St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/012, p. 4).
Telle qu'elle avait été votée en commission de la Chambre, la Zoals het was aangenomen in de Kamercommissie, voorzag het
proposition de loi à l'origine de la disposition attaquée prévoyait wetsvoorstel dat ten grondslag ligt aan de bestreden bepaling in de
l'obligation pour le médecin consulté qui refuse de pratiquer verplichting, voor de geraadpleegde arts die weigert een euthanasie
l'euthanasie sur la base de sa liberté de conscience de renvoyer le uit te voeren op basis van zijn gewetensvrijheid, om de patiënt of
patient ou la personne de confiance vers un autre médecin. A diens vertrouwenspersoon naar een andere arts door te verwijzen. Op
l'invitation de la section de législation du Conseil d'Etat, le verzoek van de afdeling wetgeving van de Raad van State heeft de
législateur a finalement décidé de substituer à cette obligation, qui wetgever uiteindelijk beslist om die verplichting, die had kunnen
aurait pu être considérée comme portant une atteinte excessive à la worden beschouwd als een buitensporige aantasting van de
liberté de conscience du médecin objecteur, une obligation de gewetensvrijheid van de gewetensbezwaarde arts, te vervangen door een
transmettre au patient ou à la personne de confiance les coordonnées verplichting om de patiënt of de vertrouwenspersoon de contactgegevens
d'« un centre ou une association spécialisé en matière de droit à te bezorgen van « een centrum of een vereniging die in euthanasierecht
l'euthanasie ». zijn gespecialiseerd ».
B.9. En ce qu'il tend à renforcer le droit du patient ou du résident B.9. In zoverre het ertoe strekt het recht van de patiënt of bewoner
de pouvoir demander une euthanasie et, partant, le droit de celui-ci « om te kunnen verzoeken om euthanasie te versterken en, bijgevolg,
de décider de quelle manière et à quel moment sa vie doit prendre fin diens recht « om te beslissen op welke wijze en op welk ogenblik zijn
leven moet eindigen », dat voortvloeit uit het recht op eerbiediging
», qui découle du droit au respect de la vie privée (CEDH, 20 janvier van het privéleven (EHRM, 20 januari 2011, Haas t. Zwitserland, § 51;
2011, Haas c. Suisse, § 51; voy. aussi CEDH, 19 juillet 2012, Koch c. zie ook EHRM, 19 juli 2012, Koch t. Duitsland, § 52; 14 mei 2013,
Allemagne, § 52; 14 mai 2013, Gross c. Suisse, § 59), l'article 3, 3°, Gross t. Zwitserland, § 59), streeft artikel 3, 3°, van de wet van 15
de la loi du 15 mars 2020 poursuit un but légitime, au sens de maart 2020 een legitiem doel na in de zin van artikel 9, lid 2, van
l'article 9, paragraphe 2, de la Convention européenne des droits de het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Het
gezondheidssysteem moet immers zodanig worden georganiseerd dat wordt
l'homme. Le système de santé doit en effet être organisé de manière à gewaarborgd dat een daadwerkelijke uitoefening van de gewetensvrijheid
garantir que l'exercice effectif de la liberté de conscience des van artsen de patiënten niet belet om toegang te krijgen tot de
médecins n'empêche pas les patients d'accéder aux services auxquels diensten waarop zij krachtens de toepasselijke wetgeving recht hebben
ils ont droit en vertu de la législation applicable (CEDH, 26 mai (EHRM, 26 mei 2011, R.R. t. Polen, § 206).
2011, R.R. c. Pologne, § 206). Uit het voorgaande blijkt dat de wetgever rekening heeft gehouden met
Il ressort de ce qui précède que le législateur a tenu compte de la de gewetensvrijheid van de betrokken artsen. De wetgever kon
liberté de conscience des médecins concernés. Le législateur peut redelijkerwijs eisen, van een arts die weigert in te gaan op een
raisonnablement exiger du médecin qui refuse de donner suite à une euthanasieverzoek, dat hij de nuttige informatie bezorgt die de
requête d'euthanasie qu'il transmette à la personne concernée les betrokkene in staat stelt om een euthanasieverzoek in te dienen. In
informations utiles pour introduire une demande d'euthanasie. tegenstelling tot hetgeen de verzoekende partijen beweren, zou het
Contrairement à ce que les parties requérantes soutiennent, bezorgen van neutrale informatie over de mogelijkheden betreffende het
transmettre une information neutre sur les possibilités relatives à la levenseinde aan de patiënt of aan diens vertrouwenspersoon in een
fin de vie au patient ou à la personne de confiance dans une telle dergelijke situatie, zonder hem minimaal de contactgegevens te
situation sans lui transmettre au moins les coordonnées d'une personne bezorgen van een persoon of een vereniging die nuttige hulp kan
ou d'une association susceptibles de l'aider utilement ne suffirait bieden, niet volstaan om het in B.8 vermelde doel van de wetgever te
pas à réaliser l'objectif du législateur mentionné en B.8. verwezenlijken. De bestreden verplichting is eveneens pertinent
L'obligation attaquée est également pertinente lorsque le médecin wanneer een arts om medische redenen weigert in te gaan op een
refuse de donner suite à une requête d'euthanasie pour des raisons euthanasieverzoek. De patiënt heeft het recht om zich tot een andere
médicales. Le patient a le droit de s'adresser à un autre médecin, arts te wenden, overeenkomstig artikel 6 van de wet van 22 augustus
conformément à l'article 6 de la loi du 22 août 2002 « relative aux 2002 « betreffende de rechten van de patiënt ». Ten slotte, ongeacht
droits du patient ». Enfin, que le refus du médecin soit justifié par of de weigering van de arts is ingegeven door een gewetensbezwaar of
une objection de conscience ou par une raison médicale, l'appréciation door een medische grond, wordt de beoordeling van die arts geenszins
de celui-ci n'est aucunement remise en cause. ter discussie gesteld.
B.10. L'obligation que la disposition attaquée met à la charge du B.10. De verplichting die de bestreden bepaling oplegt aan een arts
médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie est die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek, is beperkt en
limitée et respecte la liberté de conscience du médecin et son choix eerbiedigt de gewetensvrijheid van de arts en diens keuze om de
de ne pas pratiquer l'euthanasie, ainsi que les droits du patient. euthanasie niet uit te voeren, alsook de rechten van de patiënt.
Le deuxième moyen n'est pas fondé. Het tweede middel is niet gegrond.
En ce qui concerne la durée indéterminée de la déclaration anticipée Wat de onbepaalde duur van de wilsverklaring betreft
B.11. Les parties requérantes prennent un troisième moyen de la B.11. De verzoekende partijen leiden een derde middel af uit de
violation, par l'article 2, 1°, de la loi du 15 mars 2020, des schending, door artikel 2, 1°, van de wet van 15 maart 2020, van de
articles 10, 11 et 23, alinéa 1er, de la Constitution, lus en artikelen 10, 11 en 23, eerste lid, van de Grondwet, in samenhang
combinaison avec les articles 2 et 14 de la Convention européenne des gelezen met de artikelen 2 en 14 van het Europees Verdrag voor de
droits de l'homme. rechten van de mens.
Selon les parties requérantes, le fait de conférer à la déclaration Volgens de verzoekende partijen zal het feit dat aan de wilsverklaring
anticipée une durée de validité illimitée engendrera des situations een onbeperkte geldigheidsduur wordt toegekend, tot situaties leiden
dans lesquelles, au fil des années, le déclarant oubliera qu'il a waarin, in de loop der jaren, diegene die de verklaring heeft
rédigé une telle déclaration ou perdra ses capacités mentales et ne opgesteld, zal vergeten dat hij ze heeft opgesteld of zijn geestelijke
sera donc plus en mesure de revenir sur sa déclaration. Le risque serait dès lors réel que l'euthanasie soit pratiquée sur des personnes dont la position a évolué entre-temps. La disposition attaquée violerait donc le droit à la vie, que les autorités ont l'obligation positive de protéger (première branche). Les parties requérantes font ensuite valoir que la disposition attaquée discrimine la personne qui souhaite conférer une durée de validité déterminée à sa déclaration mais qui n'est plus en mesure de le faire, par rapport à la personne qui souhaite conférer une durée de validité indéterminée à sa déclaration (seconde branche). vermogens zal verliezen en dus niet langer in staat zal zijn om op zijn wilsverklaring terug te komen. Er zou bijgevolg een reëel risico zijn dat euthanasie wordt toegepast op personen van wie het standpunt intussen is geëvolueerd. De bestreden bepaling zou dus het recht op leven schenden, tegenover hetwelk de overheden een positieve beschermingsplicht hebben (eerste onderdeel). De verzoekende partijen doen vervolgens gelden dat de bestreden bepaling de persoon discrimineert die een bepaalde geldigheidsduur wenst toe te kennen aan zijn wilsverklaring maar die niet meer in staat is om dat te doen, ten opzichte van de persoon die een onbepaalde geldigheidsduur aan zijn wilsverklaring wenst toe te kennen (tweede onderdeel).
B.12.1. Les articles 10 et 11 de la Constitution interdisent toute B.12.1. De artikelen 10 en 11 van de Grondwet verbieden elke
discrimination, quelle qu'en soit l'origine. L'article 14 de la discriminatie, ongeacht de oorsprong ervan. Artikel 14 van het
Convention européenne des droits de l'homme contient une interdiction Europees Verdrag voor de rechten van de mens bevat een soortgelijk
analogue des discriminations en ce qui concerne la jouissance des discriminatieverbod, wat het genot van de in dat Verdrag erkende
droits et libertés reconnus dans cette Convention. rechten en vrijheden betreft.
B.12.2. L'article 23, alinéa 1er, de la Constitution dispose : B.12.2. Artikel 23, eerste lid, van de Grondwet bepaalt :
« Chacun a le droit de mener une vie conforme à la dignité humaine ». « Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden ».
B.12.3. L'article 2 de la Convention européenne des droits de l'homme B.12.3. Artikel 2 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens
dispose : bepaalt :
« 1. Le droit de toute personne à la vie est protégé par la loi. La « 1. Het recht van eenieder op het leven wordt beschermd door de wet.
mort ne peut être infligée à quiconque intentionnellement, sauf en Niemand mag opzettelijk van het leven worden beroofd, tenzij bij wege
exécution d'une sentence capitale prononcée par un tribunal au cas où le délit est puni de cette peine par la loi. 2. La mort n'est pas considérée comme infligée en violation de cet article dans les cas où elle résulterait d'un recours à la force rendu absolument nécessaire : a) pour assurer la défense de toute personne contre la violence illégale; b) pour effectuer une arrestation régulière ou pour empêcher l'évasion d'une personne régulièrement détenue; c) pour réprimer, conformément à la loi, une émeute ou une van tenuitvoerlegging van een vonnis, dat is uitgesproken door een rechtbank, wegens een misdrijf waarop de wet de doodstraf heeft gesteld. 2. De beroving van het leven wordt niet geacht in strijd met dit artikel te zijn geschied, ingeval zij het gevolg is van geweld, dat absoluut noodzakelijk is : a) ter verdediging van wie dan ook tegen onrechtmatig geweld; b) ten einde een rechtmatige arrestatie te verrichten of het ontsnappen van iemand, die op rechtmatige wijze gevangen wordt gehouden, te voorkomen; c) ten einde, door middel van wettige maatregelen, een oproer of
insurrection ». opstand te onderdrukken ».
B.13.1. Dans sa rédaction initiale, l'article 4, § 1er, alinéa 6, de B.13.1. In de oorspronkelijke formulering ervan, bepaalde artikel 4, §
la loi du 28 mai 2002 prévoyait que « la déclaration ne [pouvait] être 1, zesde lid, van de wet van 28 mei 2002 dat « met de wilsverklaring
[...] alleen rekening [kon] gehouden worden indien zij minder dan vijf
prise en compte que si elle [avait] été établie ou confirmée moins de jaar vóór het moment waarop betrokkene zijn wil niet meer [kon] uiten,
cinq ans avant le début de l'impossibilité de manifester sa volonté ». [was] opgesteld of bevestigd ».
B.13.2. L'article 121 de la loi du 5 mai 2019 « portant des B.13.2. Artikel 121 van de wet van 5 mei 2019 « houdende diverse
dispositions diverses en matière pénale et en matière de cultes, et bepalingen in strafzaken en inzake erediensten, en tot wijziging van
modifiant la loi du 28 mai 2002 relative à l'euthanasie et le Code de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie en van het Sociaal
pénal social » a porté la durée de validité des déclarations Strafwetboek » bracht de geldigheidsduur van de wilsverklaringen op
anticipées à dix ans et a permis au déclarant de fixer lui-même la tien jaar en bood diegene die de verklaring aflegde de mogelijkheid om
durée de validité, à condition d'enregistrer sa déclaration. En zelf de geldigheidsduur te bepalen, op voorwaarde dat hij zijn
l'absence d'un arrêté royal d'exécution, cette modification n'a pas wilsverklaring registreerde. Bij gebrek aan een koninklijk
sorti ses effets. uitvoeringsbesluit, heeft die wijziging geen uitwerking gekregen.
B.13.3. Le législateur a finalement prévu, par l'article 2, 1°, de la B.13.3. De wetgever bepaalde uiteindelijk, bij artikel 2, 1°, van de
loi du 15 mars 2020, que la déclaration anticipée serait désormais wet van 15 maart 2020, dat de wilsverklaring voortaan geldig zou zijn
valable pour une durée indéterminée. voor onbepaalde duur.
Les auteures de la proposition de loi à l'origine de la disposition De auteurs van het wetsvoorstel, dat ten grondslag ligt aan de
attaquée ont affirmé : bestreden bepaling, stelden :
« La présente proposition de loi vise à supprimer cette durée de « Dit wetsvoorstel strekt tot het opheffen van de beperkte
validité de cinq ans pour la déclaration anticipée d'euthanasie car, à geldigheidsduur van vijf jaar voor de wilsverklaring inzake
partir du moment où toute personne peut retirer ou modifier cette euthanasie: aangezien iedereen die het wenst zijn/haar verklaring kan
déclaration lorsqu'elle le souhaite, il est inutile d'imposer une intrekken of wijzigen, heeft het geen zin een dergelijke
telle contrainte administrative. administratieve verplichting op te leggen.
Door het opleggen van die vijfjaarlijkse hernieuwing, wilden de
Les auteurs de la loi du 28 mai 2002 ont voulu s'assurer que la auteurs van de wet van 28 mei 2002 bewerkstelligen dat de
volonté d'euthanasie d'une personne inconsciente fût bien d'actualité euthanasiewens van een niet bij bewustzijn zijnde persoon up-to-date
en imposant ce renouvellement quinquennal, mais il s'avère aujourd'hui was. Thans blijkt echter dat die verplichting angst veroorzaakt bij
que cette obligation est anxiogène pour celles et ceux qui ont fait la wie een dergelijke wilsverklaring heeft opgesteld.
démarche d'une telle déclaration anticipée. Sommige personen willen zelfs geen dergelijke verklaring meer
Certaines personnes renoncent même à rédiger cette déclaration par opstellen, uit vrees dat ervan wordt uitgegaan dat ze niet langer
crainte qu'on considère qu'elles n'ont plus cette volonté au cas où euthanasie wensen mocht de vervaltermijn van die verklaring (vijf
ladite déclaration aurait dépassé l'échéance quinquennale et qu'elles jaar) verstreken zijn op het ogenblik dat zij zich in een medische
se retrouvent en situation médicale correspondant aux termes de la loi situatie bevinden die overeenstemt met de bepalingen van de
sur l'euthanasie » (Doc. parl., Chambre, SE 2019, DOC 55-0523/001, pp. 4-5). euthanasiewet » (Parl. St., Kamer, BZ 2019, DOC 55-0523/001, pp. 4-5).
Il ressort des travaux préparatoires que la suppression de la durée de Uit de parlementaire voorbereiding blijkt dat de afschaffing van de
validité limitée de la déclaration vise à « [renforcer] le libre choix beperkte geldigheidsduur van de wilsverklaring ertoe strekt « de vrije
des personnes et [à poser] ce libre choix comme premier par rapport keuze van mensen [te versterken] en die vrije keuze [te laten]
aux contraintes administratives » (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC voorgaan op administratieve verplichtingen » (Parl. St., Kamer,
55-0523/004, p. 4). L'obligation de renouveler tous les cinq ans la 2019-2020, DOC 55-0523/004, p. 4). De verplichting om de
wilsverklaring om de vijf jaar te hernieuwen, veroorzaakte problemen,
déclaration anticipée posait problème, eu égard aux contraintes gelet op de administratieve verplichtingen die een dergelijke
administratives qu'une telle démarche impliquait pour des personnes procedure impliceerde voor personen die vaak fysiek verzwakt waren en
souvent diminuées physiquement et au risque d'oubli de renouvellement op het risico dat de persoon die de verklaring had opgesteld zou
par le déclarant (ibid., p. 5; Doc. parl., Chambre, SE 2019, DOC vergeten die te hernieuwen (ibid., p. 5; Parl. St., Kamer, BZ 2019,
55-0523/001, pp. 4-5). Lorsque le déclarant oublie de renouveler sa DOC 55-0523/001, pp. 4-5). Wanneer diegene die de wilsverklaring heeft
déclaration, il y a une incertitude sur son intention et un risque que opgesteld, vergeet die te hernieuwen, is er onzekerheid over zijn
celle-ci ne soit pas respectée en définitive. intentie en bestaat er een risico dat die intentie uiteindelijk niet
wordt gerespecteerd.
Selon les auteures de la proposition de loi à l'origine de la Volgens de auteurs van het wetsvoorstel dat ten grondslag ligt aan de
disposition attaquée, la possibilité pour le déclarant de modifier ou bestreden bepaling, laat de mogelijkheid, voor diegene die de
verklaring heeft opgesteld, om op welk ogenblik ook zijn
de retirer à tout moment sa déclaration anticipée permet de préserver wilsverklaring te wijzigen of in te trekken toe de keuzevrijheid van
la liberté de choix de chacun (Doc. parl., Chambre, SE 2019, DOC eenieder veilig te stellen (Parl. St., Kamer, BZ 2019, DOC
55-0523/001, pp. 4-5) et rend inutile le maintien de la possibilité de 55-0523/001, pp. 4-5), en maakt zij het overbodig de mogelijkheid om
conférer à la déclaration une durée de validité limitée (Doc. parl., aan de verklaring een beperkte geldigheidsduur toe te kennen, te
Chambre, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 3). behouden (Parl. St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 3).
Plusieurs amendements ont été introduits en vue de permettre au Er werden meerdere amendementen ingediend om diegene die de verklaring
déclarant d'opter pour une déclaration dont la durée de validité est opstelt de mogelijkheid te bieden om te opteren voor een verklaring
limitée. Ces amendements ont été rejetés au motif qu'une telle waarvan de geldigheidsduur beperkt is. Die amendementen werden
modification pourrait être à nouveau source d'insécurité juridique, verworpen om reden dat zulk een wijziging opnieuw aanleiding zou
alors que « l'objectif de l'instauration de la durée de validité kunnen geven tot rechtsonzekerheid, terwijl « de bedoeling van de
illimitée est précisément d'exclure toutes les discussions possibles invoering van de onbeperkte geldigheidsduur [...] net [is] om alle
concernant la déclaration anticipée » (ibid., pp. 3-4 et 8). « Une mogelijke discussies over vervallen wilsverklaringen uit te sluiten »
déclaration anticipée à durée indéterminée est garante de clarté; il (ibid., pp. 3-4 en 8). « Een wilsverklaring voor onbepaalde duur zorgt
n'est plus possible d'oublier de la prolonger » (CRI, Chambre, 5 mars voor duidelijkheid. Er kan niet vergeten worden om ze te verlengen »
2020, CRIV 55 PLEN 026, p. 68). Ce rejet était aussi motivé par la (Integraal Verslag, Kamer, 5 maart 2020, CRIV 55 PLEN 026, p. 68). Die
situation des patients gravement affaiblis, pour qui le renouvellement verwerping werd ook gemotiveerd door de situatie van de ernstig
de la déclaration anticipée resterait problématique en cas de maintien verzwakte patiënten, voor wie een hernieuwing van de wilsverklaring
d'une durée de validité limitée (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC problematisch zou blijven in geval van handhaving van een beperkte
55-0523/013, p. 7). Comme le résume un membre de la commission geldigheidsduur (Parl. St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 7).
Zoals samengevat door een lid van de bevoegde commissie, is het doel
compétente, la disposition attaquée vise à « garantir le respect de la van de bestreden bepaling « het garanderen dat de wil en het recht op
volonté et du droit à l'autodétermination des patients, et [à] éviter zelfbeschikking van patiënten worden nageleefd, en het vermijden van
l'insécurité juridique » (ibid., p. 8). rechtsonzekerheid » (ibid., p. 8).
B.14. Le droit à la vie, tel qu'il est garanti à l'article 2 de la B.14. Het recht op leven, zoals gewaarborgd bij artikel 2 van het
Convention européenne des droits de l'homme, impose au législateur de Europees Verdrag voor de rechten van de mens, houdt voor de wetgever
prendre les mesures nécessaires pour « protéger les personnes een verplichting in om de nodige maatregelen te nemen teneinde « de
vulnérables même contre des agissements par [lesquels] elles menacent kwetsbare personen te beschermen, zelfs tegen handelingen waarmee zij
leur propre vie », ce qui implique notamment qu'il est tenu de veiller hun eigen leven in gevaar brengen », hetgeen met name inhoudt dat hij
à empêcher « un individu de mettre fin à ses jours si sa décision n'a erover moet waken te beletten dat « een individu een einde maakt aan
zijn leven wanneer zijn beslissing niet vrij en met volle kennis van
pas été prise librement et en toute connaissance de cause » (CEDH, 20 zaken is genomen » (EHRM, 20 januari 2011, Haas t. Zwitserland, § 54).
Zulk een positieve verplichting tot het nemen van maatregelen ter
janvier 2011, Haas c. Suisse, § 54). Une telle obligation positive de bescherming van de fysieke integriteit van kwetsbare personen heeft
prendre des mesures visant à protéger l'intégrité physique de tot gevolg dat, wanneer de wetgever euthanasie mogelijk maakt op basis
personnes vulnérables a pour effet que, lorsque le législateur permet van een wilsverklaring, hij een procedure moet invoeren die waarborgt
la pratique de l'euthanasie sur la base d'une déclaration anticipée, dat een dergelijke wilsverklaring, op het ogenblik dat de euthanasie
il doit mettre en place une procédure qui garantit qu'une telle wordt uitgevoerd, wel degelijk overeenstemt met de vrije wil van de
déclaration anticipée correspond bien, au moment où l'euthanasie est betrokkene. B.15. In het kader van het onderzoek van het eerste onderdeel, staat
pratiquée, à la libre volonté de l'intéressé. het aan het Hof na te gaan of, met de bestreden bepaling, de wetgever
B.15. Dans le cadre de l'examen de la première branche, il appartient een regeling heeft ingevoerd die waarborgt dat, wanneer de euthanasie
à la Cour de vérifier si, par la disposition attaquée, le législateur wordt uitgevoerd, de wilsverklaring daadwerkelijk overeenstemt met de
a instauré un régime qui garantit que, lorsque l'euthanasie est vrije en actuele wil van diegene die de verklaring heeft opgesteld,
pratiquée, la déclaration anticipée reflète effectivement la volonté met inachtneming van de positieve verplichting waartoe de Staat
libre et actuelle du déclarant, dans le respect de l'obligation gehouden is, namelijk het recht op leven beschermen.
positive qui incombe à l'Etat de protéger le droit à la vie. B.16.1. Zoals in de parlementaire voorbereiding is vermeld, «
B.16.1. Ainsi qu'il a été dit dans les travaux préparatoires, « la [vereist] de wilsverklaring inzake euthanasie [...] de inachtneming
déclaration anticipée d'euthanasie est une démarche qui nécessite un van een aantal vormelijke voorwaarden (getuigen, vertrouwenspersonen
certain formalisme (témoins, personnes de confiance, etc.) et est bien enzovoort) en is [zij] wettelijk goed geregeld. Het opstellen van een
encadrée par la loi. Il s'agit dès lors d'une démarche bien réfléchie dergelijke verklaring is een weloverwogen demarche » (Parl. St.,
» (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC 55-0523/008, pp. 6-7). Le Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/008, pp. 6-7). Een intrekking of
retrait ou l'adaptation de la déclaration anticipée est possible à aanpassing van de wilsverklaring is op elk moment mogelijk (artikel 4,
tout moment (article 4, § 1er, alinéa 7, de la loi du 28 mai 2002) et § 1, zevende lid, van de wet van 28 mei 2002) en is relatief
relativement facilement, en tout cas en comparaison avec les eenvoudig, in elk geval in vergelijking met de formaliteiten die
formalités qui s'appliquaient auparavant en cas de renouvellement de la déclaration. Cette possibilité de retrait ou d'adaptation permet de préserver la liberté de choix du déclarant et de garantir que la déclaration reflète la volonté la plus récente du déclarant qu'une euthanasie soit pratiquée dans le cas où il ne pourrait plus manifester sa volonté. Le fait de conférer à la déclaration anticipée une durée de validité indéterminée n'est donc pas sans justification raisonnable. B.16.2. En ce qui concerne le risque, évoqué par les parties requérantes, qu'au fil des années, le déclarant oublie qu'il a rédigé une déclaration anticipée et qu'il change d'avis sur la question, il y a lieu de constater que le fait de conférer à la déclaration anticipée une durée de validité limitée ne fait pas disparaître le risque que le déclarant oublie de renouveler sa déclaration. Le choix du législateur de prévenir la survenance d'une telle situation, par l'exclusion de la voordien van toepassing waren bij een hernieuwing van de verklaring. Die mogelijkheid tot intrekking of aanpassing laat toe de keuzevrijheid van diegene die de verklaring opstelt veilig te stellen en te waarborgen dat de verklaring overeenstemt met de meest recente wil van diegene die de verklaring opstelt dat euthanasie zal worden uitgevoerd wanneer hij zijn wil niet meer zou kunnen uiten. Het toekennen van een onbepaalde geldigheidsduur aan de wilsverklaring is dus niet zonder redelijke verantwoording. B.16.2. Wat betreft het door de verzoekende partijen vermelde risico dat, in de loop der jaren, diegene die de verklaring heeft opgesteld vergeet dat hij een wilsverklaring heeft opgesteld of dat hij van mening verandert over de kwestie, dient te worden vastgesteld dat het toekennen van een beperkte geldigheidsduur aan de wilsverklaring niet het risico doet verdwijnen dat diegene die de verklaring heeft opgesteld, zijn verklaring vergeet te hernieuwen. De keuze van de wetgever om te voorkomen dat zulk een situatie zich voordoet, door het uitsluiten van de mogelijkheid om een beperkte duur toe te kennen aan
faculté de conférer une durée limitée à la déclaration, en accordant de wilsverklaring en dus een grotere nadruk te leggen op het recht op
donc une importance accrue au droit à l'autodétermination du zelfbeschikking van diegene die de verklaring opstelt, is niet
déclarant, n'est pas déraisonnable. Au reste, rien n'empêche les onredelijk. Voor het overige belet niets de betrokken personen om, in
personnes concernées, le cas échéant en concertation avec leurs voorkomend geval in overleg met hun naasten en de betrokken
proches et les professionnels concernés, de réévaluer régulièrement beroepsbeoefenaars, regelmatig hun standpunt te heroverwegen (Parl.
leur position (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 4). St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 4). Bovendien legt artikel
Pour le surplus, l'article 4, § 2, alinéa 2, 2°, 3°, et 4°, de la loi du 28 mai 2002 fait obligation au médecin de s'entretenir du contenu de la déclaration anticipée avec l'équipe soignante ou les membres de celle-ci, de la volonté du patient avec la personne de confiance, si la déclaration en désigne une, et du contenu de la déclaration anticipée avec les proches du patient que la personne de confiance désigne. B.17. Le troisième moyen, en sa première branche, n'est pas fondé. B.18. Compte tenu de ce qui est dit en B.16.2 et sans qu'il soit besoin de déterminer si les personnes comparées se trouvent dans des situations objectivement différentes au regard de la mesure attaquée, il n'est pas nécessaire d'examiner la seconde branche du moyen. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi rendu en langue française, en langue néerlandaise et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le 17 février 2022. Le greffier, Le président, 4, § 2, tweede lid, 2°, 3°, en 4°, van de wet van 28 mei 2002 aan de arts de verplichting op om de inhoud van de wilsverklaring te bespreken met het verplegend team of de leden van dat team, om het verzoek van de patiënt te bespreken met de vertrouwenspersoon indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt aangewezen, en om de inhoud van de wilsverklaring te bespreken met de naasten van de patiënt die door de vertrouwenspersoon zijn aangewezen. B.17. Het eerste onderdeel van het derde middel is niet gegrond. B.18. Rekening houdend met hetgeen in B.16.2 is vermeld en zonder dat moet worden vastgesteld of de vergeleken personen zich in situaties bevinden die objectief verschillen in het licht van de bestreden maatregel, is het niet noodzakelijk het tweede onderdeel van het middel te onderzoeken. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus gewezen in het Frans, het Nederlands en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, op 17 februari 2022. De griffier, De voorzitter,
F. Meersschaut P. Nihoul F. Meersschaut P. Nihoul
^