← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 26/2022 du 17 février 2022 Numéro du rôle : 7433 En cause :
le recours en annulation des articles 2, 1°, et 3, 1° et 3°, de la loi du 15 mars 2020 « visant à modifier
la législation relative à l'euthanasie », introduit p La Cour
constitutionnelle, composée des présidents P. Nihoul et L. Lavrysen, et des juges J.-P. (...)"
Extrait de l'arrêt n° 26/2022 du 17 février 2022 Numéro du rôle : 7433 En cause : le recours en annulation des articles 2, 1°, et 3, 1° et 3°, de la loi du 15 mars 2020 « visant à modifier la législation relative à l'euthanasie », introduit p La Cour constitutionnelle, composée des présidents P. Nihoul et L. Lavrysen, et des juges J.-P. (...) | Uittreksel uit arrest nr. 26/2022 van 17 februari 2022 Rolnummer 7433 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2, 1°, en 3, 1° en 3°, van de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging van de wetgeving betreffende de euthanasie », ing Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters P. Nihoul en L. Lavrysen, en de rechters(...) |
---|---|
COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
Extrait de l'arrêt n° 26/2022 du 17 février 2022 | Uittreksel uit arrest nr. 26/2022 van 17 februari 2022 |
Numéro du rôle : 7433 | Rolnummer 7433 |
En cause : le recours en annulation des articles 2, 1°, et 3, 1° et | In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2, 1°, en 3, 1° |
3°, de la loi du 15 mars 2020 « visant à modifier la législation | en 3°, van de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging van de wetgeving |
relative à l'euthanasie », introduit par Vincent Piessevaux et autres. | betreffende de euthanasie », ingesteld door Vincent Piessevaux en anderen. |
La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
composée des présidents P. Nihoul et L. Lavrysen, et des juges J.-P. | samengesteld uit de voorzitters P. Nihoul en L. Lavrysen, en de |
Moerman, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman, M. Pâques, Y. Kherbache, T. | rechters J.-P. Moerman, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman, M. Pâques, Y. |
Detienne, D. Pieters, S. de Bethune et E. Bribosia, assistée du | Kherbache, T. Detienne, D. Pieters, S. de Bethune en E. Bribosia, |
greffier F. Meersschaut, présidée par le président P. Nihoul, | bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter P. Nihoul, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet du recours et procédure | I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging |
Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 16 | Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 16 september |
septembre 2020 et parvenue au greffe le 17 septembre 2020, un recours | 2020 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 17 |
september 2020, is beroep tot vernietiging ingesteld van de artikelen | |
en annulation des articles 2, 1°, et 3, 1° et 3°, de la loi du 15 mars | 2, 1°, en 3, 1° en 3°, van de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging |
2020 « visant à modifier la législation relative à l'euthanasie » | van de wetgeving betreffende de euthanasie » (bekendgemaakt in het |
(publiée au Moniteur belge du 23 mars 2020) a été introduit par | Belgisch Staatsblad van 23 maart 2020) door Vincent Piessevaux, |
Vincent Piessevaux, Eléonore Atibala Nolabia, Pascale Bultez, Hubert | Eléonore Atibala Nolabia, Pascale Bultez, Hubert Druenne, Thierry |
Druenne, Thierry Fobe, Thierry Lethé, Henri Marechal et Georges | Fobe, Thierry Lethé, Henri Marechal en Georges Paraskevaidis, |
Paraskevaidis, assistés et représentés par Me M. Lebbe, avocat à la | bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. M. Lebbe, advocaat bij het Hof |
Cour de cassation. | van Cassatie. |
(...) | (...) |
II. En droit | II. In rechte |
(...) | (...) |
Quant aux dispositions attaquées et à leur contexte | Ten aanzien van de bestreden bepalingen en de context ervan |
B.1.1. La loi du 15 mars 2020 « visant à modifier la législation | B.1.1. Bij de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging van de wetgeving |
relative à l'euthanasie » (ci-après : la loi du 15 mars 2020) modifie | betreffende de euthanasie » (hierna : de wet van 15 maart 2020) wordt |
et complète la loi du 28 mai 2002 « relative à l'euthanasie » | de wet van 28 mei 2002 « betreffende de euthanasie » (hierna : de wet |
(ci-après : la loi du 28 mai 2002) sur divers points. | van 28 mei 2002) op diverse punten gewijzigd en aangevuld. |
Tout d'abord, la déclaration par laquelle une personne manifeste, de | Allereerst is de verklaring waarmee een persoon, op voorhand, zijn wil |
manière anticipée, sa volonté qu'une euthanasie soit pratiquée pour le | te kennen geeft dat euthanasie wordt toegepast wanneer hij zijn wil |
cas où elle ne pourrait plus manifester sa volonté (dite également « | niet meer kan uiten (ook « wilsverklaring » genoemd) voortaan geldig |
déclaration anticipée ») est désormais valable pour une durée | |
indéterminée (article 4, § 1er, alinéa 6, de la loi du 28 mai 2002, | voor onbepaalde duur (artikel 4, § 1, zesde lid, van de wet van 28 mei |
tel qu'il a été remplacé par l'article 2, 1°, de la loi du 15 mars | 2002, zoals vervangen bij artikel 2, 1°, van de wet van 15 maart |
2020). Auparavant, la déclaration ne pouvait être prise en compte que | 2020). Voordien mocht de wilsverklaring enkel in aanmerking worden |
si elle avait été établie ou confirmée moins de cinq ans avant le | genomen indien zij minder dan vijf jaar vóór het begin van de |
début de l'impossibilité pour le déclarant de manifester sa volonté. | onmogelijkheid, voor diegene die de verklaring opstelt, om zijn wil te |
Ensuite, la modification a pour objet d'interdire les clauses de | uiten, was opgesteld of bevestigd. Vervolgens heeft de wijziging tot doel de collectieve |
conscience collective, par lesquelles certaines institutions de soins | gewetensclausules te verbieden, waarmee bepaalde zorginstellingen |
interdisent la pratique de l'euthanasie en leur sein. Il est ainsi | verbieden om binnen hun muren euthanasie toe te passen. Zo wordt erin |
prévu qu'aucune clause, écrite ou non écrite, ne peut empêcher un | voorzien dat geen enkele, al dan niet schriftelijke, clausule een arts |
médecin de pratiquer une euthanasie dans les conditions légales | mag beletten om met inachtneming van de wettelijke voorwaarden |
(article 14, alinéa 4, de la loi du 28 mai 2002, tel qu'il a été | euthanasie toe te passen (artikel 14, vierde lid, van de wet van 28 |
inséré par l'article 3, 1°, de la loi du 15 mars 2020). | mei 2002, zoals ingevoegd bij artikel 3, 1°, van de wet van 15 maart |
Enfin, le législateur précise les obligations qui incombent au médecin | 2020). Ten slotte preciseert de wetgever de verplichtingen die worden |
qui, soit sur la base de sa liberté de conscience, soit pour une | opgelegd aan een arts die, hetzij op grond van zijn gewetensvrijheid, |
raison médicale, refuse de donner suite à une requête d'euthanasie. | hetzij op een medische grond, weigert in te gaan op een |
Une nouvelle obligation est créée : le médecin qui refuse de donner | euthanasieverzoek. Er wordt een nieuwe verplichting gecreëerd : een |
suite à une requête d'euthanasie doit dans tous les cas (c'est-à-dire | arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek, moet de patiënt |
que le refus soit justifié par une objection de conscience ou par une | of de vertrouwenspersoon in elk geval (dat wil zeggen ongeacht of de |
weigering wordt gerechtvaardigd door een gewetensbezwaar dan wel op | |
raison médicale) transmettre au patient ou à la personne de confiance | een medische grond) de contactgegevens bezorgen van een centrum of een |
les coordonnées d'un centre ou d'une association spécialisé en matière | vereniging die in euthanasierecht zijn gespecialiseerd (artikel 14, |
de droit à l'euthanasie (article 14, alinéa 7, de la loi du 28 mai | zevende lid, van de wet van 28 mei 2002, zoals ingevoegd bij artikel |
2002, tel qu'il a été inséré par l'article 3, 3°, de la loi du 15 mars 2020). | 3, 3°, van de wet van 15 maart 2020). |
B.1.2. Les articles 2, 1°, et 3, 1° et 3°, de la loi du 15 mars 2020 | B.1.2. De artikelen 2, 1°, en 3, 1° en 3°, van de wet van 15 maart |
disposent : | 2020 bepalen : |
« Art. 2.A l'article 4 de la loi du 28 mai 2002 relative à |
« Art. 2.In artikel 4 van de wet van 28 mei 2002 betreffende de |
l'euthanasie, les modifications suivantes sont apportées : | euthanasie worden de volgende wijzigingen aangebracht : |
1° dans le paragraphe 1er, l'alinéa 6 est remplacé par ce qui suit : | 1° in paragraaf 1 wordt het zesde lid vervangen als volgt : |
' La déclaration est valable pour une durée indéterminée. '; | ' De wilsverklaring is geldig voor onbepaalde duur. '; |
[...] | [...] |
Art. 3.A l'article 14 de la même loi, les modifications suivantes |
Art. 3.In artikel 14 van dezelfde wet worden de volgende wijzigingen |
sont apportées : | aangebracht : |
1° entre l'alinéa 3 et l'alinéa 4, un alinéa rédigé comme suit est | 1° tussen het derde en het vierde lid wordt een lid ingevoegd, |
inséré : | luidende : |
' Aucune clause écrite ou non écrite ne peut empêcher un médecin de | ' Geen enkele al dan niet schriftelijke clausule mag een arts beletten |
pratiquer une euthanasie dans les conditions légales. '; | om met inachtneming van de wettelijke voorwaarden euthanasie toe te passen. '; |
[...] | [...] |
3° l'alinéa 5, devenant l'alinéa 7, est remplacé par ce qui suit : | 3° het vijfde lid, dat het zevende lid wordt, wordt vervangen als |
' Le médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie est | volgt : ' De arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek moet de |
tenu, dans tous les cas, de transmettre au patient ou à la personne de | patiënt of de vertrouwenspersoon in elk geval de contactgegevens |
confiance les coordonnées d'un centre ou d'une association spécialisé | bezorgen van een centrum of een vereniging die in euthanasierecht zijn |
en matière de droit à l'euthanasie et, à la demande du patient ou de | gespecialiseerd, alsook op vraag van de patiënt of de |
la personne de confiance, de communiquer dans les quatre jours de | vertrouwenspersoon, binnen vier dagen volgend op die vraag het medisch |
cette demande le dossier médical du patient au médecin désigné par le | dossier van de patiënt bezorgen aan de door de patiënt of door de |
patient ou par la personne de confiance. ' ». | vertrouwenspersoon aangewezen arts. ' ». |
B.1.3. Par suite des modifications précitées, les articles 4 et 14 de | B.1.3. Ingevolge de voormelde wijzigingen, bepalen de artikelen 4 en |
la loi du 28 mai 2002 disposent désormais : | 14 van de wet van 28 mei 2002 voortaan : |
« Art. 4.§ 1er. Tout majeur ou mineur émancipé capable peut, pour le |
« Art. 4.§ 1. Elke handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde |
cas où il ne pourrait plus manifester sa volonté, consigner par écrit, | minderjarige kan, voor het geval dat hij zijn wil niet meer kan uiten, |
dans une déclaration, sa volonté qu'un médecin pratique une euthanasie | schriftelijk in een wilsverklaring zijn wil te kennen geven dat een |
si ce médecin constate : | arts euthanasie toepast indien deze arts er zich van verzekerd heeft : |
- qu'il est atteint d'une affection accidentelle ou pathologique grave | - dat hij lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of |
et incurable; | ziekte veroorzaakte aandoening; |
- qu'il est inconscient; | - hij niet meer bij bewustzijn is; |
- et que cette situation est irréversible selon l'état actuel de la | - en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is. |
science. La déclaration peut désigner une ou plusieurs personnes de confiance majeures, classées par ordre de préférence, qui mettent le médecin traitant au courant de la volonté du patient. Chaque personne de confiance remplace celle qui la précède dans la déclaration en cas de refus, d'empêchement, d'incapacité ou de décès. Le médecin traitant du patient, le médecin consulté et les membres de l'équipe soignante ne peuvent pas être désignés comme personnes de confiance. La déclaration peut être faite à tout moment. Elle doit être constatée par écrit, dressée en présence de deux témoins majeurs, dont l'un au moins n'aura pas d'intérêt matériel au décès du déclarant, datée et signée par le déclarant, par les témoins et, s'il échet, par la ou les personnes de confiance. Si la personne qui souhaite faire une déclaration anticipée, est physiquement dans l'impossibilité permanente de rédiger et de signer, sa déclaration peut être actée par écrit par une personne majeure de | In de wilsverklaring kunnen één of meer meerderjarige vertrouwenspersonen in volgorde van voorkeur aangewezen worden, die de behandelende arts op de hoogte brengen van de wil van de patiënt. Elke vertrouwenspersoon vervangt zijn of haar in de wilsverklaring vermelde voorganger in geval van weigering, verhindering, onbekwaamheid of overlijden. De behandelende arts van de patiënt, de geraadpleegde arts en de leden van het verplegend team kunnen niet als vertrouwenspersoon optreden. De wilsverklaring kan op elk moment worden opgesteld. Zij moet schriftelijk worden opgemaakt ten overstaan van twee meerderjarige getuigen, van wie er minstens een geen materieel belang heeft bij het overlijden van de patiënt en moet gedateerd en ondertekend worden door degene die de verklaring aflegt, door de getuigen en, in voorkomend geval, door de vertrouwensperso(o)n(e)n. Indien de persoon die een wilsverklaring wenst op te stellen fysiek blijvend niet in staat is om een wilsverklaring op te stellen en te tekenen, kan hij een meerderjarig persoon, die geen enkel materieel belang heeft bij het overlijden van de betrokkene, aanwijzen, die zijn |
son choix qui ne peut avoir aucun intérêt matériel au décès du | verzoek schriftelijk opstelt, ten overstaan van twee meerderjarige |
déclarant, en présence de deux témoins majeurs, dont l'un au moins | getuigen, van wie er minstens een geen materieel belang heeft bij het |
n'aura pas d'intérêt matériel au décès du déclarant. La déclaration | overlijden van de patiënt. De wilsverklaring vermeldt dat de |
doit alors préciser que le déclarant ne peut pas rédiger et signer, et | betrokkene niet in staat is te tekenen en waarom. De wilsverklaring |
en énoncer les raisons. La déclaration doit être datée et signée par | moet gedateerd en ondertekend worden door degene die het verzoek |
la personne qui a acté par écrit la déclaration, par les témoins et, s'il échet, par la ou les personnes de confiance. Une attestation médicale certifiant cette impossibilité physique permanente est jointe à la déclaration. La déclaration est valable pour une durée indéterminée. La déclaration peut être retirée ou adaptée à tout moment. Le Roi détermine les modalités relatives à la présentation, à la conservation, à la confirmation, au retrait et à la communication de la déclaration aux médecins concernés, via les services du Registre national. § 2. Un médecin qui pratique une euthanasie, à la suite d'une | schriftelijk opstelt, door de getuigen en, in voorkomend geval, door de vertrouwenspersoon of vertrouwenspersonen. Bij de wilsverklaring wordt een medisch getuigschrift gevoegd als bewijs dat de betrokkene fysiek blijvend niet in staat is de wilsverklaring op te stellen en te tekenen. De wilsverklaring is geldig voor onbepaalde duur. De wilsverklaring kan op elk moment aangepast of ingetrokken worden. De Koning bepaalt hoe de wilsverklaring wordt opgesteld, geregistreerd en herbevestigd of ingetrokken en via de diensten van het Rijksregister aan de betrokken artsen wordt meegedeeld. § 2. De arts die euthanasie toepast, tengevolge een wilsverklaring |
déclaration anticipée, telle que prévue au § 1er, ne commet pas | zoals voorzien in § 1, pleegt geen misdrijf indien deze arts er zich |
d'infraction s'il constate que le patient : | van verzekerd heeft dat de patiënt : |
- est atteint d'une affection accidentelle ou pathologique grave et | - lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte |
incurable; | veroorzaakte aandoening; |
- est inconscient; | - hij niet meer bij bewustzijn is; |
- et que cette situation est irréversible selon l'état actuel de la science; | - en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is; |
et qu'il respecte les conditions et procédures prescrites par la | en hij de in deze wet voorgeschreven voorwaarden en procedures heeft |
présente loi. | nageleefd. |
Sans préjudice des conditions complémentaires que le médecin | Onverminderd de bijkomende voorwaarden die de arts aan zijn ingrijpen |
désirerait mettre à son intervention et pour autant que la seule ou la | wenst te verbinden en op voorwaarde dat de enige of de in laatste |
dernière personne de confiance désignée ne se trouve pas dans un des | instantie aangewezen vertrouwenspersoon zich niet in één van de vier |
quatre cas visés au § 1er, alinéa 2, deuxième phrase, il doit | in § 1, tweede lid, tweede zin, beoogde situaties bevindt, moet hij |
préalablement : | vooraf : |
1° consulter un autre médecin quant à l'irréversibilité de la | 1° een andere arts raadplegen over de onomkeerbaarheid van de medische |
situation médicale du patient, en l'informant des raisons de cette | toestand van de patiënt en hem op de hoogte brengen van de redenen |
consultation. Le médecin consulté prend connaissance du dossier | voor deze raadpleging. De geraadpleegde arts neemt inzage van het |
médical et examine le patient. Il rédige un rapport de ses | medisch dossier en onderzoekt de patiënt. Hij stelt een verslag op van |
constatations. Si une personne de confiance est désignée dans la | zijn bevindingen. Indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon |
déclaration de volonté, le médecin traitant met cette personne de | wordt aangewezen brengt de behandelende arts deze vertrouwenspersoon |
confiance au courant des résultats de cette consultation. | op de hoogte van de resultaten van deze raadpleging. |
Le médecin consulté doit être indépendant à l'égard du patient ainsi | De geraadpleegde arts moet onafhankelijk zijn ten opzichte van zowel |
qu'à l'égard du médecin traitant et être compétent quant à la | de patiënt als de behandelende arts en bevoegd om over de aandoening |
pathologie concernée; | in kwestie te oordelen; |
2° s'il existe une équipe soignante en contact régulier avec le | 2° indien er een verplegend team is dat in regelmatig contact staat |
patient, s'entretenir du contenu de la déclaration anticipée avec | met de patiënt, de inhoud van de wilsverklaring bespreken met het team |
l'équipe soignante ou des membres de celle-ci; | of leden van dat team; |
3° si la déclaration désigne une personne de confiance, s'entretenir | 3° indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt |
avec elle de la volonté du patient; | aangewezen, het verzoek van de patiënt met hem bespreken; |
4° si la déclaration désigne une personne de confiance, s'entretenir | 4° indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt |
du contenu de la déclaration anticipée du patient avec les proches du | aangewezen, de inhoud van de wilsverklaring bespreken met de naasten |
patient que la personne de confiance désigne. | van de patiënt die door de vertrouwenspersoon zijn aangewezen. |
La déclaration anticipée ainsi que l'ensemble des démarches du médecin | De wilsverklaring en, alsook alle handelingen van de behandelende arts |
traitant et leur résultat, y compris le rapport du médecin consulté, | en hun resultaat, met inbegrip van het verslag van de geraadpleegde |
sont consignés régulièrement dans le dossier médical du patient ». | arts, worden regelmatig opgetekend in het medisch dossier van de patiënt ». |
« Art. 14.La demande et la déclaration anticipée de volonté telles |
« Art. 14.Het verzoek en de wilsverklaring bedoeld in de artikelen 3 |
que prévues aux articles 3 et 4 de la présente loi n'ont pas de valeur | en 4 van deze wet hebben geen dwingende waarde. |
contraignante. | Geen arts kan worden gedwongen euthanasie toe te passen. |
Aucun médecin n'est tenu de pratiquer une euthanasie. | Geen andere persoon kan worden gedwongen mee te werken aan het |
Aucune autre personne n'est tenue de participer à une euthanasie. | toepassen van euthanasie. |
Aucune clause écrite ou non écrite ne peut empêcher un médecin de | Geen enkele al dan niet schriftelijke clausule mag een arts beletten |
pratiquer une euthanasie dans les conditions légales. | om met inachtneming van de wettelijke voorwaarden euthanasie toe te passen. |
Si le médecin consulté refuse, sur la base de sa liberté de | Weigert de geraadpleegde arts op grond van zijn gewetensvrijheid |
conscience, de pratiquer une euthanasie, il est tenu d'en informer en | euthanasie toe te passen, dan moet hij dit de patiënt of de eventuele |
temps utile et au plus tard dans les sept jours de la première | vertrouwenspersoon tijdig en ten laatste binnen zeven dagen na de |
formulation de la demande le patient ou la personne de confiance | eerste formulering van het verzoek laten weten, waarbij hij de redenen |
éventuelle en en précisant les raisons et en renvoyant le patient ou | van zijn weigering toelicht en de patiënt of de vertrouwenspersoon |
la personne de confiance vers un autre médecin désigné par le patient | doorverwijst naar een andere door de patiënt of door de |
ou par la personne de confiance. | vertrouwenspersoon aangewezen arts. |
Si le médecin consulté refuse de pratiquer une euthanasie pour une | Weigert de geraadpleegde arts euthanasie toe te passen op een medische |
raison médicale, il est tenu d'en informer en temps utile le patient | grond, dan dient hij dit de patiënt of de eventuele vertrouwenspersoon |
ou la personne de confiance éventuelle, en en précisant les raisons. | tijdig te laten weten, waarbij hij de redenen van zijn weigering |
Dans ce cas, cette raison médicale est consignée dans le dossier | toelicht. In dat geval wordt die medische grond opgetekend in het |
médical du patient. | medisch dossier van de patiënt. |
Le médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie est | De arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek moet de |
tenu, dans tous les cas, de transmettre au patient ou à la personne de | patiënt of de vertrouwenspersoon in elk geval de contactgegevens |
confiance les coordonnées d'un centre ou d'une association spécialisé | bezorgen van een centrum of een vereniging die in euthanasierecht zijn |
en matière de droit à l'euthanasie et, à la demande du patient ou de | gespecialiseerd, alsook op vraag van de patiënt of de |
la personne de confiance, de communiquer dans les quatre jours de | vertrouwenspersoon, binnen vier dagen volgend op die vraag het medisch |
cette demande le dossier médical du patient au médecin désigné par le | dossier van de patiënt bezorgen aan de door de patiënt of door de |
patient ou par la personne de confiance ». | vertrouwenspersoon aangewezen arts ». |
Quant à la recevabilité | Ten aanzien van de ontvankelijkheid |
B.2. Le Conseil des ministres soutient que les parties requérantes ne | B.2. De Ministerraad voert aan dat de verzoekende partijen niet doen |
justifient pas d'un intérêt à demander l'annulation des articles 2, | blijken van een belang om de vernietiging van de artikelen 2, 1°, en |
1°, et 3, 1°, de la loi du 15 mars 2020. | 3, 1°, van de wet van 15 maart 2020 te vorderen. |
B.3. La Constitution et la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour | B.3. De Grondwet en de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het |
constitutionnelle imposent à toute personne physique ou morale qui | Grondwettelijk Hof vereisen dat elke natuurlijke persoon of |
introduit un recours en annulation de justifier d'un intérêt. Ne | rechtspersoon die een beroep tot vernietiging instelt, doet blijken |
justifient de l'intérêt requis que les personnes dont la situation | van een belang. Van het vereiste belang doen slechts blijken de |
pourrait être affectée directement et défavorablement par la norme | personen wier situatie door de bestreden norm rechtstreeks en |
attaquée. | ongunstig zou kunnen worden geraakt. |
B.4.1. Les parties requérantes sont des personnes physiques. Trois | B.4.1. De verzoekende partijen zijn natuurlijke personen. Drie |
d'entre elles sont des médecins. L'intérêt des parties requérantes à | verzoekende partijen zijn arts. Het belang van de verzoekende partijen |
demander l'annulation des articles 2, 1°, et 3, 1°, de la loi du 15 | om de vernietiging van de artikelen 2, 1°, en 3, 1°, van de wet van 15 |
mars 2020 doit être examiné séparément pour chacune de ces | maart 2020 te vorderen, dient voor elk van die bepalingen afzonderlijk |
dispositions. | te worden onderzocht. |
B.4.2. L'article 2, 1°, de la loi du 15 mars 2020 prévoit que la | B.4.2. Artikel 2, 1°, van de wet van 15 maart 2020 bepaalt dat de |
déclaration par laquelle une personne manifeste, de manière anticipée, | wilsverklaring waarmee iemand op voorhand zijn wil te kennen geeft dat |
sa volonté qu'une euthanasie soit pratiquée pour le cas où elle ne | euthanasie wordt toegepast voor het geval dat hij zijn wil niet meer |
pourrait plus manifester sa volonté est valable pour une durée | kan uiten, geldig is voor onbepaalde duur. |
indéterminée. | |
En ce qu'il est susceptible de s'appliquer à des membres de la famille | In zoverre het mogelijk van toepassing is op leden van de naaste |
proche des parties requérantes ayant fait une telle déclaration, | familie van de verzoekende partijen die een dergelijke wilsverklaring |
l'article 2, 1°, précité peut affecter directement et défavorablement | hebben opgesteld, kan het voormelde artikel 2, 1°, het familiaal leven |
la vie familiale des parties requérantes, de sorte que celles-ci | van de verzoekende partijen rechtstreeks en ongunstig raken, waardoor |
justifient de l'intérêt requis. | zij doen blijken van het vereiste belang. |
B.4.3. L'article 3, 1°, de la loi du 15 mars 2020 prévoit qu'aucune | B.4.3. Artikel 3, 1°, van de wet van 15 maart 2020 bepaalt dat geen |
clause écrite ou non écrite ne peut empêcher un médecin de pratiquer | enkele al dan niet schriftelijke clausule een arts mag beletten om met |
une euthanasie dans les conditions légales. | inachtneming van de wettelijke voorwaarden euthanasie toe te passen. |
Les parties requérantes n'établissent pas en quoi cette disposition | De verzoekende partijen tonen niet aan in welk opzicht die bepaling |
pourrait affecter directement et défavorablement leur situation. Les | hun situatie rechtstreeks en ongunstig zou kunnen raken. De |
parties requérantes ne sont pas des établissements de soins qui, en | verzoekende partijen zijn geen zorginstellingen die, bij ontstentenis |
l'absence de l'article 3, 1°, attaqué, seraient susceptibles | van het bestreden artikel 3, 1°, in staat zouden zijn om de artsen die |
d'interdire aux médecins qui y travaillent de pratiquer des | |
euthanasies. Elles n'allèguent pas davantage qu'elles ont créé ou | er werken te verbieden om euthanasie toe te passen. Zij voeren evenmin |
qu'elles souhaiteraient créer un tel établissement de soins. | aan dat zij zulk een zorginstelling hebben opgericht of zouden willen |
Le fait que, selon les parties requérantes, l'article 3, 1°, de la loi | oprichten. Het feit dat, volgens de verzoekende partijen, artikel 3, 1°, van de |
du 15 mars 2020 « faciliterait » l'accès à l'euthanasie pour leurs | wet van 15 maart 2020 de toegang tot euthanasie zou « vergemakkelijken |
proches et l'impossibilité, pour elles et pour leurs proches, de | » voor hun naasten en de onmogelijkheid, voor hen en voor hun naasten, |
choisir, le moment venu, un établissement de soins au sein duquel | om op het gepaste ogenblik een zorginstelling te kiezen waarbinnen |
l'euthanasie n'est pas pratiquée seraient, le cas échéant, des | euthanasie niet wordt toegepast, zouden in voorkomend geval |
conséquences indirectes de l'interdiction contenue dans ledit article | onrechtstreekse gevolgen zijn van het verbod dat vervat is in het |
3, 1°. | genoemde artikel 3, 1°. |
Les parties requérantes ne justifient dès lors pas de l'intérêt requis | De verzoekende partijen doen bijgevolg niet blijken van het vereiste |
à demander l'annulation de l'article 3, 1°, de la loi du 15 mars 2020. | belang om de vernietiging van artikel 3, 1°, van de wet van 15 maart 2020 te vorderen. |
B.4.4. Le recours est irrecevable en ce qu'il porte sur l'article 3, | B.4.4. Het beroep is niet ontvankelijk in zoverre het betrekking heeft |
1°, de la loi du 15 mars 2020. | op artikel 3, 1°, van de wet van 15 maart 2020. |
B.5.1. Le Conseil des ministres allègue que les parties intervenantes, | B.5.1. De Ministerraad voert aan dat de tussenkomende partijen, in |
en ce qu'elles critiquent, d'une part, une ingérence non seulement | zoverre zij, enerzijds, een inmenging bekritiseren, niet alleen in de |
dans les droits des personnes qui ont créé ou souhaitent créer un | rechten van de personen die een zorginstelling hebben opgericht of |
établissement de soins ou qui font partie des organes décisionnels | wensen op te richten of die deel uitmaken van de beslissingsorganen |
d'un tel établissement et pour lesquelles l'euthanasie est | van zulk een instelling, en voor wie euthanasie niet kan worden |
inconciliable avec leur conscience, mais aussi dans les droits des | verzoend met hun geweten, maar ook in de eigenlijke rechten van de |
établissements de soins proprement dits, et, d'autre part, | zorginstellingen en in zoverre zij, anderzijds, de onmogelijkheid |
l'impossibilité pour les hôpitaux de soumettre une euthanasie à un | bekritiseren, voor de ziekenhuizen, om euthanasie te onderwerpen aan |
cadre réglementaire plus strict que le cadre légal, soulèvent des | een strenger reglementair kader dan het wettelijke kader, nieuwe |
moyens nouveaux et, partant, irrecevables. | middelen opwerpen die bijgevolg, niet ontvankelijk zijn. |
B.5.2. Les griefs invoqués par les parties intervenantes ne peuvent | B.5.2. De grieven aangevoerd door de tussenkomende partijen kunnen |
être pris en considération que dans la mesure où ils correspondent aux | slechts in aanmerking worden genomen in zoverre zij aansluiten bij de |
moyens formulés dans la requête. En effet, l'article 87, § 2, de la | in het verzoekschrift geformuleerde middelen. Artikel 87, § 2, van de |
loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, | bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof staat |
contrairement à l'article 85, ne permet pas que de nouveaux moyens | immers niet toe, in tegenstelling tot artikel 85, dat in een memorie |
soient formulés dans un mémoire en intervention. | van tussenkomst nieuwe middelen worden geformuleerd. |
En ce qu'elles critiquent, d'une part, une ingérence dans les droits | In zoverre zij, enerzijds, een inmenging bekritiseren in de eigenlijke |
des établissements de soins proprement dits et, d'autre part, | rechten van de zorginstellingen en, anderzijds, de onmogelijkheid, |
l'impossibilité pour les hôpitaux de soumettre une euthanasie à un | voor de ziekenhuizen, om euthanasie te onderwerpen aan een strenger |
cadre réglementaire plus strict que le cadre légal, les parties | reglementair kader dan het wettelijke kader, voeren de tussenkomende |
intervenantes invoquent des moyens nouveaux et, partant, irrecevables. | partijen nieuwe middelen aan, die bijgevolg niet ontvankelijk zijn. |
Quant au fond | Ten gronde |
En ce qui concerne l'obligation d'orienter le patient ou la personne | Wat betreft de verplichting om de patiënt of de vertrouwenspersoon te |
de confiance en cas de refus de donner suite à une requête | oriënteren in geval van weigering om in te gaan op een |
d'euthanasie | euthanasieverzoek |
B.6. Les parties requérantes prennent un deuxième moyen de la | B.6. De verzoekende partijen leiden een tweede middel af uit de |
violation, par l'article 3, 3°, de la loi du 15 mars 2020, des | schending, door artikel 3, 3°, van de wet van 15 maart 2020, van de |
articles 10, 11 et 19 de la Constitution, lus en combinaison avec | artikelen 10, 11 en 19 van de Grondwet, in samenhang gelezen met |
l'article 9 de la Convention européenne des droits de l'homme. | artikel 9 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens. |
Les parties requérantes soutiennent que l'article 3, 3°, attaqué viole | De verzoekende partijen voeren aan dat het bestreden artikel 3, 3°, |
le droit à la liberté de conscience des médecins qui refusent de | het recht op gewetensvrijheid schendt van de artsen die weigeren in te |
donner suite à une requête d'euthanasie, en ce qu'il contraint ceux-ci | gaan op een euthanasieverzoek, in zoverre het de artsen verplicht om |
à renvoyer le patient ou la personne de confiance vers « un centre ou | de patiënt of de vertrouwenspersoon door te verwijzen naar « een |
une association spécialisé en matière de droit à l'euthanasie ». Les | centrum of een vereniging die in euthanasierecht zijn gespecialiseerd |
parties requérantes font valoir que leur grief vaut également pour les | ». De verzoekende partijen doen gelden dat hun grief ook geldt voor de |
médecins qui, sans être opposés à la pratique de l'euthanasie, | artsen die, zonder dat zij gekant zijn tegen euthanasie, oordelen dat |
considèrent que les conditions légales pour une euthanasie ne sont pas | de wettelijke voorwaarden voor een euthanasie niet zijn vervuld in een |
remplies dans un cas déterminé. | welbepaald geval. |
B.7. Conformément à l'article 14, alinéa 7, de la loi du 28 mai 2002, | B.7. Overeenkomstig artikel 14, zevende lid, van de wet van 28 mei |
tel qu'il a été inséré par l'article 3, 3°, de la loi du 15 mars 2020, | 2002, zoals ingevoegd bij artikel 3, 3°, van de wet van 15 maart 2020, |
le médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie doit | moet een arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek, in elk |
dans tous les cas (c'est-à-dire que le refus soit justifié par une | geval (dat wil zeggen ongeacht of de weigering is gerechtvaardigd door |
objection de conscience ou par une raison médicale) transmettre au | een gewetensbezwaar dan wel door een medische grond) aan de patiënt of |
patient ou à la personne de confiance les coordonnées d'« un centre ou | de vertrouwenspersoon de contactgegevens bezorgen van « een centrum of |
une association spécialisé en matière de droit à l'euthanasie ». | een vereniging die in euthanasierecht zijn gespecialiseerd ». |
B.8. Selon les travaux préparatoires, cette obligation vise à tenir | B.8. Volgens de parlementaire voorbereiding strekt die verplichting |
compte de la situation dans laquelle le patient ou la personne de | ertoe rekening te houden met de situatie waarin een patiënt of diens |
confiance ne veut ou ne peut pas désigner lui-même un autre médecin. | vertrouwenspersoon niet zelf een andere arts wil of kan aanwijzen. |
Il s'agit de guider le patient dans les démarches à effectuer dans le | Bedoeling is de patiënt te begeleiden bij het doorlopen van de |
cadre de sa demande d'euthanasie, sans porter atteinte à la liberté de | procedure inzake het euthanasieverzoek, zonder afbreuk te doen aan de |
conscience du médecin qui refuse de pratiquer l'euthanasie (Doc. | gewetensvrijheid van de arts die weigert de euthanasie uit te voeren |
parl., Chambre, 2019-2020, DOC 55-0523/012, p. 4). | (Parl. St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/012, p. 4). |
Telle qu'elle avait été votée en commission de la Chambre, la | Zoals het was aangenomen in de Kamercommissie, voorzag het |
proposition de loi à l'origine de la disposition attaquée prévoyait | wetsvoorstel dat ten grondslag ligt aan de bestreden bepaling in de |
l'obligation pour le médecin consulté qui refuse de pratiquer | verplichting, voor de geraadpleegde arts die weigert een euthanasie |
l'euthanasie sur la base de sa liberté de conscience de renvoyer le | uit te voeren op basis van zijn gewetensvrijheid, om de patiënt of |
patient ou la personne de confiance vers un autre médecin. A | diens vertrouwenspersoon naar een andere arts door te verwijzen. Op |
l'invitation de la section de législation du Conseil d'Etat, le | verzoek van de afdeling wetgeving van de Raad van State heeft de |
législateur a finalement décidé de substituer à cette obligation, qui | wetgever uiteindelijk beslist om die verplichting, die had kunnen |
aurait pu être considérée comme portant une atteinte excessive à la | worden beschouwd als een buitensporige aantasting van de |
liberté de conscience du médecin objecteur, une obligation de | gewetensvrijheid van de gewetensbezwaarde arts, te vervangen door een |
transmettre au patient ou à la personne de confiance les coordonnées | verplichting om de patiënt of de vertrouwenspersoon de contactgegevens |
d'« un centre ou une association spécialisé en matière de droit à | te bezorgen van « een centrum of een vereniging die in euthanasierecht |
l'euthanasie ». | zijn gespecialiseerd ». |
B.9. En ce qu'il tend à renforcer le droit du patient ou du résident | B.9. In zoverre het ertoe strekt het recht van de patiënt of bewoner |
de pouvoir demander une euthanasie et, partant, le droit de celui-ci « | om te kunnen verzoeken om euthanasie te versterken en, bijgevolg, |
de décider de quelle manière et à quel moment sa vie doit prendre fin | diens recht « om te beslissen op welke wijze en op welk ogenblik zijn |
leven moet eindigen », dat voortvloeit uit het recht op eerbiediging | |
», qui découle du droit au respect de la vie privée (CEDH, 20 janvier | van het privéleven (EHRM, 20 januari 2011, Haas t. Zwitserland, § 51; |
2011, Haas c. Suisse, § 51; voy. aussi CEDH, 19 juillet 2012, Koch c. | zie ook EHRM, 19 juli 2012, Koch t. Duitsland, § 52; 14 mei 2013, |
Allemagne, § 52; 14 mai 2013, Gross c. Suisse, § 59), l'article 3, 3°, | Gross t. Zwitserland, § 59), streeft artikel 3, 3°, van de wet van 15 |
de la loi du 15 mars 2020 poursuit un but légitime, au sens de | maart 2020 een legitiem doel na in de zin van artikel 9, lid 2, van |
l'article 9, paragraphe 2, de la Convention européenne des droits de | het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Het |
gezondheidssysteem moet immers zodanig worden georganiseerd dat wordt | |
l'homme. Le système de santé doit en effet être organisé de manière à | gewaarborgd dat een daadwerkelijke uitoefening van de gewetensvrijheid |
garantir que l'exercice effectif de la liberté de conscience des | van artsen de patiënten niet belet om toegang te krijgen tot de |
médecins n'empêche pas les patients d'accéder aux services auxquels | diensten waarop zij krachtens de toepasselijke wetgeving recht hebben |
ils ont droit en vertu de la législation applicable (CEDH, 26 mai | (EHRM, 26 mei 2011, R.R. t. Polen, § 206). |
2011, R.R. c. Pologne, § 206). | Uit het voorgaande blijkt dat de wetgever rekening heeft gehouden met |
Il ressort de ce qui précède que le législateur a tenu compte de la | de gewetensvrijheid van de betrokken artsen. De wetgever kon |
liberté de conscience des médecins concernés. Le législateur peut | redelijkerwijs eisen, van een arts die weigert in te gaan op een |
raisonnablement exiger du médecin qui refuse de donner suite à une | euthanasieverzoek, dat hij de nuttige informatie bezorgt die de |
requête d'euthanasie qu'il transmette à la personne concernée les | betrokkene in staat stelt om een euthanasieverzoek in te dienen. In |
informations utiles pour introduire une demande d'euthanasie. | tegenstelling tot hetgeen de verzoekende partijen beweren, zou het |
Contrairement à ce que les parties requérantes soutiennent, | bezorgen van neutrale informatie over de mogelijkheden betreffende het |
transmettre une information neutre sur les possibilités relatives à la | levenseinde aan de patiënt of aan diens vertrouwenspersoon in een |
fin de vie au patient ou à la personne de confiance dans une telle | dergelijke situatie, zonder hem minimaal de contactgegevens te |
situation sans lui transmettre au moins les coordonnées d'une personne | bezorgen van een persoon of een vereniging die nuttige hulp kan |
ou d'une association susceptibles de l'aider utilement ne suffirait | bieden, niet volstaan om het in B.8 vermelde doel van de wetgever te |
pas à réaliser l'objectif du législateur mentionné en B.8. | verwezenlijken. De bestreden verplichting is eveneens pertinent |
L'obligation attaquée est également pertinente lorsque le médecin | wanneer een arts om medische redenen weigert in te gaan op een |
refuse de donner suite à une requête d'euthanasie pour des raisons | euthanasieverzoek. De patiënt heeft het recht om zich tot een andere |
médicales. Le patient a le droit de s'adresser à un autre médecin, | arts te wenden, overeenkomstig artikel 6 van de wet van 22 augustus |
conformément à l'article 6 de la loi du 22 août 2002 « relative aux | 2002 « betreffende de rechten van de patiënt ». Ten slotte, ongeacht |
droits du patient ». Enfin, que le refus du médecin soit justifié par | of de weigering van de arts is ingegeven door een gewetensbezwaar of |
une objection de conscience ou par une raison médicale, l'appréciation | door een medische grond, wordt de beoordeling van die arts geenszins |
de celui-ci n'est aucunement remise en cause. | ter discussie gesteld. |
B.10. L'obligation que la disposition attaquée met à la charge du | B.10. De verplichting die de bestreden bepaling oplegt aan een arts |
médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie est | die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek, is beperkt en |
limitée et respecte la liberté de conscience du médecin et son choix | eerbiedigt de gewetensvrijheid van de arts en diens keuze om de |
de ne pas pratiquer l'euthanasie, ainsi que les droits du patient. | euthanasie niet uit te voeren, alsook de rechten van de patiënt. |
Le deuxième moyen n'est pas fondé. | Het tweede middel is niet gegrond. |
En ce qui concerne la durée indéterminée de la déclaration anticipée | Wat de onbepaalde duur van de wilsverklaring betreft |
B.11. Les parties requérantes prennent un troisième moyen de la | B.11. De verzoekende partijen leiden een derde middel af uit de |
violation, par l'article 2, 1°, de la loi du 15 mars 2020, des | schending, door artikel 2, 1°, van de wet van 15 maart 2020, van de |
articles 10, 11 et 23, alinéa 1er, de la Constitution, lus en | artikelen 10, 11 en 23, eerste lid, van de Grondwet, in samenhang |
combinaison avec les articles 2 et 14 de la Convention européenne des | gelezen met de artikelen 2 en 14 van het Europees Verdrag voor de |
droits de l'homme. | rechten van de mens. |
Selon les parties requérantes, le fait de conférer à la déclaration | Volgens de verzoekende partijen zal het feit dat aan de wilsverklaring |
anticipée une durée de validité illimitée engendrera des situations | een onbeperkte geldigheidsduur wordt toegekend, tot situaties leiden |
dans lesquelles, au fil des années, le déclarant oubliera qu'il a | waarin, in de loop der jaren, diegene die de verklaring heeft |
rédigé une telle déclaration ou perdra ses capacités mentales et ne | opgesteld, zal vergeten dat hij ze heeft opgesteld of zijn geestelijke |
sera donc plus en mesure de revenir sur sa déclaration. Le risque serait dès lors réel que l'euthanasie soit pratiquée sur des personnes dont la position a évolué entre-temps. La disposition attaquée violerait donc le droit à la vie, que les autorités ont l'obligation positive de protéger (première branche). Les parties requérantes font ensuite valoir que la disposition attaquée discrimine la personne qui souhaite conférer une durée de validité déterminée à sa déclaration mais qui n'est plus en mesure de le faire, par rapport à la personne qui souhaite conférer une durée de validité indéterminée à sa déclaration (seconde branche). | vermogens zal verliezen en dus niet langer in staat zal zijn om op zijn wilsverklaring terug te komen. Er zou bijgevolg een reëel risico zijn dat euthanasie wordt toegepast op personen van wie het standpunt intussen is geëvolueerd. De bestreden bepaling zou dus het recht op leven schenden, tegenover hetwelk de overheden een positieve beschermingsplicht hebben (eerste onderdeel). De verzoekende partijen doen vervolgens gelden dat de bestreden bepaling de persoon discrimineert die een bepaalde geldigheidsduur wenst toe te kennen aan zijn wilsverklaring maar die niet meer in staat is om dat te doen, ten opzichte van de persoon die een onbepaalde geldigheidsduur aan zijn wilsverklaring wenst toe te kennen (tweede onderdeel). |
B.12.1. Les articles 10 et 11 de la Constitution interdisent toute | B.12.1. De artikelen 10 en 11 van de Grondwet verbieden elke |
discrimination, quelle qu'en soit l'origine. L'article 14 de la | discriminatie, ongeacht de oorsprong ervan. Artikel 14 van het |
Convention européenne des droits de l'homme contient une interdiction | Europees Verdrag voor de rechten van de mens bevat een soortgelijk |
analogue des discriminations en ce qui concerne la jouissance des | discriminatieverbod, wat het genot van de in dat Verdrag erkende |
droits et libertés reconnus dans cette Convention. | rechten en vrijheden betreft. |
B.12.2. L'article 23, alinéa 1er, de la Constitution dispose : | B.12.2. Artikel 23, eerste lid, van de Grondwet bepaalt : |
« Chacun a le droit de mener une vie conforme à la dignité humaine ». | « Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden ». |
B.12.3. L'article 2 de la Convention européenne des droits de l'homme | B.12.3. Artikel 2 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens |
dispose : | bepaalt : |
« 1. Le droit de toute personne à la vie est protégé par la loi. La | « 1. Het recht van eenieder op het leven wordt beschermd door de wet. |
mort ne peut être infligée à quiconque intentionnellement, sauf en | Niemand mag opzettelijk van het leven worden beroofd, tenzij bij wege |
exécution d'une sentence capitale prononcée par un tribunal au cas où le délit est puni de cette peine par la loi. 2. La mort n'est pas considérée comme infligée en violation de cet article dans les cas où elle résulterait d'un recours à la force rendu absolument nécessaire : a) pour assurer la défense de toute personne contre la violence illégale; b) pour effectuer une arrestation régulière ou pour empêcher l'évasion d'une personne régulièrement détenue; c) pour réprimer, conformément à la loi, une émeute ou une | van tenuitvoerlegging van een vonnis, dat is uitgesproken door een rechtbank, wegens een misdrijf waarop de wet de doodstraf heeft gesteld. 2. De beroving van het leven wordt niet geacht in strijd met dit artikel te zijn geschied, ingeval zij het gevolg is van geweld, dat absoluut noodzakelijk is : a) ter verdediging van wie dan ook tegen onrechtmatig geweld; b) ten einde een rechtmatige arrestatie te verrichten of het ontsnappen van iemand, die op rechtmatige wijze gevangen wordt gehouden, te voorkomen; c) ten einde, door middel van wettige maatregelen, een oproer of |
insurrection ». | opstand te onderdrukken ». |
B.13.1. Dans sa rédaction initiale, l'article 4, § 1er, alinéa 6, de | B.13.1. In de oorspronkelijke formulering ervan, bepaalde artikel 4, § |
la loi du 28 mai 2002 prévoyait que « la déclaration ne [pouvait] être | 1, zesde lid, van de wet van 28 mei 2002 dat « met de wilsverklaring |
[...] alleen rekening [kon] gehouden worden indien zij minder dan vijf | |
prise en compte que si elle [avait] été établie ou confirmée moins de | jaar vóór het moment waarop betrokkene zijn wil niet meer [kon] uiten, |
cinq ans avant le début de l'impossibilité de manifester sa volonté ». | [was] opgesteld of bevestigd ». |
B.13.2. L'article 121 de la loi du 5 mai 2019 « portant des | B.13.2. Artikel 121 van de wet van 5 mei 2019 « houdende diverse |
dispositions diverses en matière pénale et en matière de cultes, et | bepalingen in strafzaken en inzake erediensten, en tot wijziging van |
modifiant la loi du 28 mai 2002 relative à l'euthanasie et le Code | de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie en van het Sociaal |
pénal social » a porté la durée de validité des déclarations | Strafwetboek » bracht de geldigheidsduur van de wilsverklaringen op |
anticipées à dix ans et a permis au déclarant de fixer lui-même la | tien jaar en bood diegene die de verklaring aflegde de mogelijkheid om |
durée de validité, à condition d'enregistrer sa déclaration. En | zelf de geldigheidsduur te bepalen, op voorwaarde dat hij zijn |
l'absence d'un arrêté royal d'exécution, cette modification n'a pas | wilsverklaring registreerde. Bij gebrek aan een koninklijk |
sorti ses effets. | uitvoeringsbesluit, heeft die wijziging geen uitwerking gekregen. |
B.13.3. Le législateur a finalement prévu, par l'article 2, 1°, de la | B.13.3. De wetgever bepaalde uiteindelijk, bij artikel 2, 1°, van de |
loi du 15 mars 2020, que la déclaration anticipée serait désormais | wet van 15 maart 2020, dat de wilsverklaring voortaan geldig zou zijn |
valable pour une durée indéterminée. | voor onbepaalde duur. |
Les auteures de la proposition de loi à l'origine de la disposition | De auteurs van het wetsvoorstel, dat ten grondslag ligt aan de |
attaquée ont affirmé : | bestreden bepaling, stelden : |
« La présente proposition de loi vise à supprimer cette durée de | « Dit wetsvoorstel strekt tot het opheffen van de beperkte |
validité de cinq ans pour la déclaration anticipée d'euthanasie car, à | geldigheidsduur van vijf jaar voor de wilsverklaring inzake |
partir du moment où toute personne peut retirer ou modifier cette | euthanasie: aangezien iedereen die het wenst zijn/haar verklaring kan |
déclaration lorsqu'elle le souhaite, il est inutile d'imposer une | intrekken of wijzigen, heeft het geen zin een dergelijke |
telle contrainte administrative. | administratieve verplichting op te leggen. |
Door het opleggen van die vijfjaarlijkse hernieuwing, wilden de | |
Les auteurs de la loi du 28 mai 2002 ont voulu s'assurer que la | auteurs van de wet van 28 mei 2002 bewerkstelligen dat de |
volonté d'euthanasie d'une personne inconsciente fût bien d'actualité | euthanasiewens van een niet bij bewustzijn zijnde persoon up-to-date |
en imposant ce renouvellement quinquennal, mais il s'avère aujourd'hui | was. Thans blijkt echter dat die verplichting angst veroorzaakt bij |
que cette obligation est anxiogène pour celles et ceux qui ont fait la | wie een dergelijke wilsverklaring heeft opgesteld. |
démarche d'une telle déclaration anticipée. | Sommige personen willen zelfs geen dergelijke verklaring meer |
Certaines personnes renoncent même à rédiger cette déclaration par | opstellen, uit vrees dat ervan wordt uitgegaan dat ze niet langer |
crainte qu'on considère qu'elles n'ont plus cette volonté au cas où | euthanasie wensen mocht de vervaltermijn van die verklaring (vijf |
ladite déclaration aurait dépassé l'échéance quinquennale et qu'elles | jaar) verstreken zijn op het ogenblik dat zij zich in een medische |
se retrouvent en situation médicale correspondant aux termes de la loi | situatie bevinden die overeenstemt met de bepalingen van de |
sur l'euthanasie » (Doc. parl., Chambre, SE 2019, DOC 55-0523/001, pp. 4-5). | euthanasiewet » (Parl. St., Kamer, BZ 2019, DOC 55-0523/001, pp. 4-5). |
Il ressort des travaux préparatoires que la suppression de la durée de | Uit de parlementaire voorbereiding blijkt dat de afschaffing van de |
validité limitée de la déclaration vise à « [renforcer] le libre choix | beperkte geldigheidsduur van de wilsverklaring ertoe strekt « de vrije |
des personnes et [à poser] ce libre choix comme premier par rapport | keuze van mensen [te versterken] en die vrije keuze [te laten] |
aux contraintes administratives » (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC | voorgaan op administratieve verplichtingen » (Parl. St., Kamer, |
55-0523/004, p. 4). L'obligation de renouveler tous les cinq ans la | 2019-2020, DOC 55-0523/004, p. 4). De verplichting om de |
wilsverklaring om de vijf jaar te hernieuwen, veroorzaakte problemen, | |
déclaration anticipée posait problème, eu égard aux contraintes | gelet op de administratieve verplichtingen die een dergelijke |
administratives qu'une telle démarche impliquait pour des personnes | procedure impliceerde voor personen die vaak fysiek verzwakt waren en |
souvent diminuées physiquement et au risque d'oubli de renouvellement | op het risico dat de persoon die de verklaring had opgesteld zou |
par le déclarant (ibid., p. 5; Doc. parl., Chambre, SE 2019, DOC | vergeten die te hernieuwen (ibid., p. 5; Parl. St., Kamer, BZ 2019, |
55-0523/001, pp. 4-5). Lorsque le déclarant oublie de renouveler sa | DOC 55-0523/001, pp. 4-5). Wanneer diegene die de wilsverklaring heeft |
déclaration, il y a une incertitude sur son intention et un risque que | opgesteld, vergeet die te hernieuwen, is er onzekerheid over zijn |
celle-ci ne soit pas respectée en définitive. | intentie en bestaat er een risico dat die intentie uiteindelijk niet |
wordt gerespecteerd. | |
Selon les auteures de la proposition de loi à l'origine de la | Volgens de auteurs van het wetsvoorstel dat ten grondslag ligt aan de |
disposition attaquée, la possibilité pour le déclarant de modifier ou | bestreden bepaling, laat de mogelijkheid, voor diegene die de |
verklaring heeft opgesteld, om op welk ogenblik ook zijn | |
de retirer à tout moment sa déclaration anticipée permet de préserver | wilsverklaring te wijzigen of in te trekken toe de keuzevrijheid van |
la liberté de choix de chacun (Doc. parl., Chambre, SE 2019, DOC | eenieder veilig te stellen (Parl. St., Kamer, BZ 2019, DOC |
55-0523/001, pp. 4-5) et rend inutile le maintien de la possibilité de | 55-0523/001, pp. 4-5), en maakt zij het overbodig de mogelijkheid om |
conférer à la déclaration une durée de validité limitée (Doc. parl., | aan de verklaring een beperkte geldigheidsduur toe te kennen, te |
Chambre, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 3). | behouden (Parl. St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 3). |
Plusieurs amendements ont été introduits en vue de permettre au | Er werden meerdere amendementen ingediend om diegene die de verklaring |
déclarant d'opter pour une déclaration dont la durée de validité est | opstelt de mogelijkheid te bieden om te opteren voor een verklaring |
limitée. Ces amendements ont été rejetés au motif qu'une telle | waarvan de geldigheidsduur beperkt is. Die amendementen werden |
modification pourrait être à nouveau source d'insécurité juridique, | verworpen om reden dat zulk een wijziging opnieuw aanleiding zou |
alors que « l'objectif de l'instauration de la durée de validité | kunnen geven tot rechtsonzekerheid, terwijl « de bedoeling van de |
illimitée est précisément d'exclure toutes les discussions possibles | invoering van de onbeperkte geldigheidsduur [...] net [is] om alle |
concernant la déclaration anticipée » (ibid., pp. 3-4 et 8). « Une | mogelijke discussies over vervallen wilsverklaringen uit te sluiten » |
déclaration anticipée à durée indéterminée est garante de clarté; il | (ibid., pp. 3-4 en 8). « Een wilsverklaring voor onbepaalde duur zorgt |
n'est plus possible d'oublier de la prolonger » (CRI, Chambre, 5 mars | voor duidelijkheid. Er kan niet vergeten worden om ze te verlengen » |
2020, CRIV 55 PLEN 026, p. 68). Ce rejet était aussi motivé par la | (Integraal Verslag, Kamer, 5 maart 2020, CRIV 55 PLEN 026, p. 68). Die |
situation des patients gravement affaiblis, pour qui le renouvellement | verwerping werd ook gemotiveerd door de situatie van de ernstig |
de la déclaration anticipée resterait problématique en cas de maintien | verzwakte patiënten, voor wie een hernieuwing van de wilsverklaring |
d'une durée de validité limitée (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC | problematisch zou blijven in geval van handhaving van een beperkte |
55-0523/013, p. 7). Comme le résume un membre de la commission | geldigheidsduur (Parl. St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 7). |
Zoals samengevat door een lid van de bevoegde commissie, is het doel | |
compétente, la disposition attaquée vise à « garantir le respect de la | van de bestreden bepaling « het garanderen dat de wil en het recht op |
volonté et du droit à l'autodétermination des patients, et [à] éviter | zelfbeschikking van patiënten worden nageleefd, en het vermijden van |
l'insécurité juridique » (ibid., p. 8). | rechtsonzekerheid » (ibid., p. 8). |
B.14. Le droit à la vie, tel qu'il est garanti à l'article 2 de la | B.14. Het recht op leven, zoals gewaarborgd bij artikel 2 van het |
Convention européenne des droits de l'homme, impose au législateur de | Europees Verdrag voor de rechten van de mens, houdt voor de wetgever |
prendre les mesures nécessaires pour « protéger les personnes | een verplichting in om de nodige maatregelen te nemen teneinde « de |
vulnérables même contre des agissements par [lesquels] elles menacent | kwetsbare personen te beschermen, zelfs tegen handelingen waarmee zij |
leur propre vie », ce qui implique notamment qu'il est tenu de veiller | hun eigen leven in gevaar brengen », hetgeen met name inhoudt dat hij |
à empêcher « un individu de mettre fin à ses jours si sa décision n'a | erover moet waken te beletten dat « een individu een einde maakt aan |
zijn leven wanneer zijn beslissing niet vrij en met volle kennis van | |
pas été prise librement et en toute connaissance de cause » (CEDH, 20 | zaken is genomen » (EHRM, 20 januari 2011, Haas t. Zwitserland, § 54). |
Zulk een positieve verplichting tot het nemen van maatregelen ter | |
janvier 2011, Haas c. Suisse, § 54). Une telle obligation positive de | bescherming van de fysieke integriteit van kwetsbare personen heeft |
prendre des mesures visant à protéger l'intégrité physique de | tot gevolg dat, wanneer de wetgever euthanasie mogelijk maakt op basis |
personnes vulnérables a pour effet que, lorsque le législateur permet | van een wilsverklaring, hij een procedure moet invoeren die waarborgt |
la pratique de l'euthanasie sur la base d'une déclaration anticipée, | dat een dergelijke wilsverklaring, op het ogenblik dat de euthanasie |
il doit mettre en place une procédure qui garantit qu'une telle | wordt uitgevoerd, wel degelijk overeenstemt met de vrije wil van de |
déclaration anticipée correspond bien, au moment où l'euthanasie est | betrokkene. B.15. In het kader van het onderzoek van het eerste onderdeel, staat |
pratiquée, à la libre volonté de l'intéressé. | het aan het Hof na te gaan of, met de bestreden bepaling, de wetgever |
B.15. Dans le cadre de l'examen de la première branche, il appartient | een regeling heeft ingevoerd die waarborgt dat, wanneer de euthanasie |
à la Cour de vérifier si, par la disposition attaquée, le législateur | wordt uitgevoerd, de wilsverklaring daadwerkelijk overeenstemt met de |
a instauré un régime qui garantit que, lorsque l'euthanasie est | vrije en actuele wil van diegene die de verklaring heeft opgesteld, |
pratiquée, la déclaration anticipée reflète effectivement la volonté | met inachtneming van de positieve verplichting waartoe de Staat |
libre et actuelle du déclarant, dans le respect de l'obligation | gehouden is, namelijk het recht op leven beschermen. |
positive qui incombe à l'Etat de protéger le droit à la vie. | B.16.1. Zoals in de parlementaire voorbereiding is vermeld, « |
B.16.1. Ainsi qu'il a été dit dans les travaux préparatoires, « la | [vereist] de wilsverklaring inzake euthanasie [...] de inachtneming |
déclaration anticipée d'euthanasie est une démarche qui nécessite un | van een aantal vormelijke voorwaarden (getuigen, vertrouwenspersonen |
certain formalisme (témoins, personnes de confiance, etc.) et est bien | enzovoort) en is [zij] wettelijk goed geregeld. Het opstellen van een |
encadrée par la loi. Il s'agit dès lors d'une démarche bien réfléchie | dergelijke verklaring is een weloverwogen demarche » (Parl. St., |
» (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC 55-0523/008, pp. 6-7). Le | Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/008, pp. 6-7). Een intrekking of |
retrait ou l'adaptation de la déclaration anticipée est possible à | aanpassing van de wilsverklaring is op elk moment mogelijk (artikel 4, |
tout moment (article 4, § 1er, alinéa 7, de la loi du 28 mai 2002) et | § 1, zevende lid, van de wet van 28 mei 2002) en is relatief |
relativement facilement, en tout cas en comparaison avec les | eenvoudig, in elk geval in vergelijking met de formaliteiten die |
formalités qui s'appliquaient auparavant en cas de renouvellement de la déclaration. Cette possibilité de retrait ou d'adaptation permet de préserver la liberté de choix du déclarant et de garantir que la déclaration reflète la volonté la plus récente du déclarant qu'une euthanasie soit pratiquée dans le cas où il ne pourrait plus manifester sa volonté. Le fait de conférer à la déclaration anticipée une durée de validité indéterminée n'est donc pas sans justification raisonnable. B.16.2. En ce qui concerne le risque, évoqué par les parties requérantes, qu'au fil des années, le déclarant oublie qu'il a rédigé une déclaration anticipée et qu'il change d'avis sur la question, il y a lieu de constater que le fait de conférer à la déclaration anticipée une durée de validité limitée ne fait pas disparaître le risque que le déclarant oublie de renouveler sa déclaration. Le choix du législateur de prévenir la survenance d'une telle situation, par l'exclusion de la | voordien van toepassing waren bij een hernieuwing van de verklaring. Die mogelijkheid tot intrekking of aanpassing laat toe de keuzevrijheid van diegene die de verklaring opstelt veilig te stellen en te waarborgen dat de verklaring overeenstemt met de meest recente wil van diegene die de verklaring opstelt dat euthanasie zal worden uitgevoerd wanneer hij zijn wil niet meer zou kunnen uiten. Het toekennen van een onbepaalde geldigheidsduur aan de wilsverklaring is dus niet zonder redelijke verantwoording. B.16.2. Wat betreft het door de verzoekende partijen vermelde risico dat, in de loop der jaren, diegene die de verklaring heeft opgesteld vergeet dat hij een wilsverklaring heeft opgesteld of dat hij van mening verandert over de kwestie, dient te worden vastgesteld dat het toekennen van een beperkte geldigheidsduur aan de wilsverklaring niet het risico doet verdwijnen dat diegene die de verklaring heeft opgesteld, zijn verklaring vergeet te hernieuwen. De keuze van de wetgever om te voorkomen dat zulk een situatie zich voordoet, door het uitsluiten van de mogelijkheid om een beperkte duur toe te kennen aan |
faculté de conférer une durée limitée à la déclaration, en accordant | de wilsverklaring en dus een grotere nadruk te leggen op het recht op |
donc une importance accrue au droit à l'autodétermination du | zelfbeschikking van diegene die de verklaring opstelt, is niet |
déclarant, n'est pas déraisonnable. Au reste, rien n'empêche les | onredelijk. Voor het overige belet niets de betrokken personen om, in |
personnes concernées, le cas échéant en concertation avec leurs | voorkomend geval in overleg met hun naasten en de betrokken |
proches et les professionnels concernés, de réévaluer régulièrement | beroepsbeoefenaars, regelmatig hun standpunt te heroverwegen (Parl. |
leur position (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 4). | St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 4). Bovendien legt artikel |
Pour le surplus, l'article 4, § 2, alinéa 2, 2°, 3°, et 4°, de la loi du 28 mai 2002 fait obligation au médecin de s'entretenir du contenu de la déclaration anticipée avec l'équipe soignante ou les membres de celle-ci, de la volonté du patient avec la personne de confiance, si la déclaration en désigne une, et du contenu de la déclaration anticipée avec les proches du patient que la personne de confiance désigne. B.17. Le troisième moyen, en sa première branche, n'est pas fondé. B.18. Compte tenu de ce qui est dit en B.16.2 et sans qu'il soit besoin de déterminer si les personnes comparées se trouvent dans des situations objectivement différentes au regard de la mesure attaquée, il n'est pas nécessaire d'examiner la seconde branche du moyen. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi rendu en langue française, en langue néerlandaise et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le 17 février 2022. Le greffier, Le président, | 4, § 2, tweede lid, 2°, 3°, en 4°, van de wet van 28 mei 2002 aan de arts de verplichting op om de inhoud van de wilsverklaring te bespreken met het verplegend team of de leden van dat team, om het verzoek van de patiënt te bespreken met de vertrouwenspersoon indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt aangewezen, en om de inhoud van de wilsverklaring te bespreken met de naasten van de patiënt die door de vertrouwenspersoon zijn aangewezen. B.17. Het eerste onderdeel van het derde middel is niet gegrond. B.18. Rekening houdend met hetgeen in B.16.2 is vermeld en zonder dat moet worden vastgesteld of de vergeleken personen zich in situaties bevinden die objectief verschillen in het licht van de bestreden maatregel, is het niet noodzakelijk het tweede onderdeel van het middel te onderzoeken. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus gewezen in het Frans, het Nederlands en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, op 17 februari 2022. De griffier, De voorzitter, |
F. Meersschaut P. Nihoul | F. Meersschaut P. Nihoul |