Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 84/2021 du 10 juin 2021 Numéro du rôle : 7194 En cause : les recours en annulation des articles 2 à 6, 8 et 9 de la loi du 14 octobre 2018 « modifiant le Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe en vue La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et L. Lavrysen, et des juges T. Merc(...)"
Extrait de l'arrêt n° 84/2021 du 10 juin 2021 Numéro du rôle : 7194 En cause : les recours en annulation des articles 2 à 6, 8 et 9 de la loi du 14 octobre 2018 « modifiant le Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe en vue La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et L. Lavrysen, et des juges T. Merc(...) Uittreksel uit arrest nr. 84/2021 van 10 juni 2021 Rolnummer 7194 In zake : de beroepen tot vernietiging van de artikelen 2 tot 6, 8 en 9 van de wet van 14 oktober 2018 « tot wijziging van het Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffiere Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en L. Lavrysen, en de rechters (...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 84/2021 du 10 juin 2021 Uittreksel uit arrest nr. 84/2021 van 10 juni 2021
Numéro du rôle : 7194 Rolnummer 7194
En cause : les recours en annulation des articles 2 à 6, 8 et 9 de la In zake : de beroepen tot vernietiging van de artikelen 2 tot 6, 8 en
loi du 14 octobre 2018 « modifiant le Code des droits 9 van de wet van 14 oktober 2018 « tot wijziging van het Wetboek der
d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe en vue de réformer les registratie-, hypotheek- en griffierechten teneinde de griffierechten
droits de greffe », et de l'article 2, a) et b), de la même loi, te hervormen », en van artikel 2, a) en b), van dezelfde wet,
introduits respectivement par l'Ordre des barreaux francophones et respectievelijk ingesteld door de « Ordre des barreaux francophones et
germanophone et par l'ASBL « Syndicat des Avocats pour la Démocratie » germanophone » en door de vzw « Syndicat des Avocats pour la
et autres. Démocratie » en anderen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents F. Daoût et L. Lavrysen, et des juges T. samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en L. Lavrysen, en de
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman, M. Pâques, rechters T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, R. Leysen, J.
Y. Kherbache et T. Detienne, assistée du greffier F. Meersschaut, Moerman, M. Pâques, Y. Kherbache en T. Detienne, bijgestaan door de
présidée par le président F. Daoût, griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter F. Daoût,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des recours et procédure I. Onderwerp van de beroepen en rechtspleging
a. Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le a. Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 29 mei
2019 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 3 juni
29 mai 2019 et parvenue au greffe le 3 juin 2019, l'Ordre des barreaux 2019, heeft de « Ordre des barreaux francophones et germanophone »,
francophones et germanophone, assisté et représenté par Me P. Herman, bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. P. Herman, advocaat bij de
avocat au barreau de Charleroi, a introduit un recours en annulation balie te Charleroi, beroep tot vernietiging ingesteld van de artikelen
des articles 2 à 6, 8 et 9 de la loi du 14 octobre 2018 « modifiant le 2 tot 6, 8 en 9 van de wet van 14 oktober 2018 « tot wijziging van het
Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe en vue de Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten teneinde de
griffierechten te hervormen » (bekendgemaakt in het Belgisch
réformer les droits de greffe » (publiée au Moniteur belge du 20 Staatsblad van 20 december 2018, tweede editie).
décembre 2018, deuxième édition).
b. Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le b. Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 19 juni
19 juin 2019 et parvenue au greffe le 20 juin 2019, un recours en 2019 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 20
annulation de l'article 2, a) et b), de la même loi a été introduit juni 2019, is beroep tot vernietiging ingesteld van artikel 2, a) en
par l'ASBL « Syndicat des Avocats pour la Démocratie », l'ASBL « b), van dezelfde wet door de vzw « Syndicat des Avocats pour la
L'Atelier des Droits Sociaux », l'ASBL « Réseau Belge de Lutte contre Démocratie », de vzw « L'Atelier des Droits Sociaux », de vzw «
la Pauvreté », l'ASBL « Réseau wallon de lutte contre la pauvreté », Belgisch Netwerk Armoedebestrijding », de vzw « Réseau wallon de lutte
l'ASBL « Ligue des droits humains » et l'ASBL « Association Syndicale contre la pauvreté », de vzw « Ligue des droits humains » en de vzw «
des Magistrats », assistées et représentées par Me P. Robert et Me L. Association Syndicale des Magistrats », bijgestaan en vertegenwoordigd
Laperche, avocats au barreau de Bruxelles. door Mr. P. Robert en Mr. L. Laperche, advocaten bij de balie te
Ces affaires, inscrites sous les numéros 7194 et 7215 du rôle de la Brussel. Die zaken, ingeschreven onder de nummers 7194 en 7215 van de rol van
Cour, ont été jointes. het Hof, werden samengevoegd.
(...) (...)
II. En droit II. In rechte
(...) (...)
Quant au contexte législatif Ten aanzien van de context van de wetgeving
B.1.1. Les articles 2 à 6, 8 et 9, attaqués, de la loi du 14 octobre B.1.1. De bestreden artikelen 2 tot 6, 8 en 9 van de wet van 14
2018 « modifiant le Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et oktober 2018 « tot wijziging van het Wetboek der registratie-,
de greffe en vue de réformer les droits de greffe » (ci-après : la loi hypotheek- en griffierechten teneinde de griffierechten te hervormen »
du 14 octobre 2018) modifient le Code des droits d'enregistrement, (hierna : de wet van 14 oktober 2018) wijzigen het Wetboek der
d'hypothèque et de greffe et visent à réformer les droits de mise au registratie-, hypotheek- en griffierechten en strekken ertoe de
rôle. Un droit de mise au rôle est une taxe réclamée au justiciable rolrechten te hervormen. Een rolrecht is een belasting die wordt
qui introduit une action devant une juridiction. Le droit de mise au gevorderd van de rechtzoekende die een vordering voor een
rechtscollege instelt. Het rolrecht is een bijzonder recht dat
rôle est un droit spécial dû à titre de contribution aux frais de la verschuldigd is als bijdrage in de kosten van de rechtspleging.
procédure. B.1.2. La loi du 14 octobre 2018 a été adoptée à la suite de l'arrêt B.1.2. De wet van 14 oktober 2018 is aangenomen ingevolge het arrest
de la Cour n° 13/2017 du 9 février 2017 par lequel celle-ci a annulé van het Hof nr. 13/2017 van 9 februari 2017, waarbij het Hof de
les articles 3, 4, 5 et 6 de la loi du 28 avril 2015 « modifiant le artikelen 3, 4, 5 en 6 van de wet van 28 april 2015 « tot wijziging
Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe en vue de van het Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten
réformer les droits de greffe » et a maintenu, jusqu'à l'intervention teneinde de griffierechten te hervormen » heeft vernietigd en, tot het
du législateur et au plus tard jusqu'au 31 août 2017, les effets des optreden van de wetgever en uiterlijk tot 31 augustus 2017, de
dispositions annulées à l'égard des demandes introduites devant une gevolgen van de vernietigde bepalingen ten aanzien van de vorderingen
juridiction jusqu'à cette date. die bij een rechtscollege zijn ingesteld tot die datum heeft
B.1.3. Dorénavant, les droits de mise au rôle sont à nouveau liés à la gehandhaafd. B.1.3. Voortaan zijn de rolrechten opnieuw gekoppeld aan de aard van
nature de la juridiction saisie du litige mais ne dépendent plus de la het rechtscollege waarbij het geschil aanhangig is gemaakt maar hangen
valeur du litige. La loi du 14 octobre 2018 opère principalement une zij niet meer af van de waarde van het geschil. De wet van 14 oktober
augmentation de leurs montants par rapport à ceux qui prévalaient 2018 voorziet in hoofdzaak in een verhoging van de bedragen ervan ten
avant la loi du 28 avril 2015, précitée, ainsi qu'un déplacement du opzichte van die welke golden vóór de voormelde wet van 28 april 2015,
moment où ces droits sont exigibles, non plus au début mais à la fin alsook in een verplaatsing van het ogenblik waarop die rechten
invorderbaar zijn, niet langer bij het begin maar op het einde van het
de l'instance. geding.
Les dispositions attaquées s'appliquent aux affaires dont De bestreden bepalingen zijn van toepassing op de zaken waarvan de in
l'inscription ou la réinscription visée à l'article 2691, alinéa 1er, artikel 2691, eerste lid, van het Wetboek der registratie-, hypotheek-
du Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe est en griffierechten bedoelde inschrijving of herinschrijving wordt
demandée à partir du 1er février 2019. verzocht vanaf 1 februari 2019.
B.1.4. Les travaux préparatoires mentionnent : B.1.4. De parlementaire voorbereiding vermeldt :
« Compte tenu du délai fixé par la Cour constitutionnelle, le « Gelet op de door het Grondwettelijk Hof gestelde deadline stelt de
Gouvernement propose d'adapter par le présent projet de loi les Regering voor om bij het huidige ontwerp van wet de bepalingen inzake
dispositions relatives aux droits de mise au rôle du Code enreg. rolrechten in het W. Reg. zoals die bestonden voor de wijziging ervan
telles qu'elles existaient avant d'être modifiées par les dispositions bij de door het Grondwettelijk Hof vernietigde wetsbepalingen,
légales annulées par la Cour constitutionnelle, de sorte que : derwijze aan te passen dat :
- l'objectif budgétaire convenu en ce qui concerne les droits de mise - de overeengekomen begrotingsdoelstellingen op het vlak van
au rôle (supplément récurrent de recettes de 20 millions d'euros) soit griffierechten (meeropbrengst van recurrent 20 miljoen euro) wordt
réalisé; gerealiseerd;
- la simplification déjà exécutée dans la loi du 28 avril 2015, par - de in de wet van 28 april 2015 al doorgevoerde vereenvoudiging,
laquelle il n'est plus fixé de tarifs distincts en fonction du rôle waardoor er geen onderscheiden tarieven meer worden bepaald naargelang
auquel l'acte introductif doit être inscrit, soit maintenue; de rol waarop de inleidende akte moet worden ingeschreven, wordt
- le principe de la saisine permanente du tribunal de la famille soit behouden; - het principe wordt behouden van de voortdurende aanhangigheid voor
maintenu pour les causes réputées urgentes [...]; de familierechtbanken wat betreft de dringende zaken [...];
- les exemptions en matières sociales soient étendues à toutes les - de vrijstellingen in sociale zaken wordt uitgebreid tot alle zaken
causes relevant de la compétence matérielle du tribunal du travail; die onder de materiele bevoegdheid van het arbeidsgerecht vallen;
- une nouvelle exemption en matière de faillite soit prévue; - een nieuwe vrijstelling in faillissement zaken wordt voorzien;
- les exceptions en matière fiscale soient maintenues; - de uitzonderingen in fiscale zaken behouden blijven;
- le tarif réduit devant les justices de paix et les tribunaux de - het verlaagd tarief bij de vredegerechten en de rechtbanken van
commerce soit supprimé mais le montant du droit de mise au rôle devant koophandel wordt afgeschaft maar het bedrag van het rolrecht voor de
les juges de paix et les tribunaux de police soit augmenté dans une vredegerechten en de politierechtbanken wordt verhoudingsgewijs minder
moindre mesure que les montants devant les tribunaux du niveau verhoogd dan bij de hogere rechtbanken om de toegang tot deze '
supérieur afin de faciliter autant que possible l'accès à ces juges de nabijheidsrechters ' zo laagdrempelig als mogelijk te houden » (Parl.
proximité » (Doc. parl., Chambre, 2016-2017, DOC 54-2569/001, pp. St., Kamer, 2016-2017, DOC 54-2569/001, pp. 5-6).
5-6). L'exposé des motifs indique en outre : In de memorie van toelichting wordt daarnaast aangegeven :
« La question d'une participation raisonnable du justiciable aux frais « Even belangrijk is echter de vraag van een redelijke bijdrage van de
de la procédure est tout aussi importante. Le fonctionnement de rechtzoekende in de kosten van de procedure. De werking van het
l'appareil judiciaire est payé en majeure partie par les moyens gerechtsapparaat wordt voor het overgrote deel uit de algemene
généraux et donc par l'ensemble des contribuables, bien qu'un petit middelen en dus door de algemeenheid van de belastingbetalers betaald,
groupe seulement de citoyens fassent appel à cet appareil au cours de hoewel maar een klein deel van de burgers tijdens hun leven een beroep
leur vie pour faire reconnaître leurs droits. Il n'est donc pas doet op dat apparaat om zijn aanspraken te doen erkennen. Het is dus
illogique de demander à l'utilisateur une participation aux frais, qui niet onlogisch dat van de gebruiker een - in eerste aanleg nog altijd
reste très modique en première instance » (ibid., p. 8). zeer geringe - bijdrage in de kosten wordt gevraagd » (ibid., p. 8).
Et : En :
« Outre un ' update ' de la participation du justiciable aux frais de « Naast een ' updating ' van de bijdrage van de rechtzoekende aan de
l'appareil judiciaire, le gouvernement vise également en majorant les kosten van het gerechtsapparaat beoogt de regering met de verhoging
droits de mise au rôle une plus grande dissuasion financière du van de rolrechten ook een verhoogde financiële ontrading van het
recours irréfléchi au pouvoir judiciaire, souvent jusqu'à l'épuisement
complet de la chaîne des instances auxquelles la demande peut être ondoordacht beroep op de rechterlijke macht, vaak tot volledige
soumise (de la première instance à l'appel, puis à la cassation). Il
ressort de la pratique que de très nombreux avocats vont en appel, à uitputting van de keten van instanties waaraan de eis kan worden
la demande de leur client, après avoir perdu le procès afin de onderworpen (van eerste aanleg, over beroep, tot cassatie). Uit de
suspendre l'exécution, alors que les chances de gagner le procès en praktijk blijkt dat heel wat advocaten na het verlies van de zaak op
seconde instance sont souvent faibles. Cela demande trop de temps et verzoek van hun cliënt in beroep gaan om de uitvoering uit te stellen,
d'efforts au SPF Justice alors qu'en ces temps budgétaires difficiles terwijl de kans vaak gering is dat ze de zaak in tweede orde wel
pour l'autorité, ce département est également appelé à gérer les frais zullen winnen. Dat kost de FOD Justitie te veel tijd en moeite terwijl
de fonctionnement de manière stricte. in deze voor de overheid krappe budgettaire tijden ook van dit
L'objectif de la perception d'un droit de mise au rôle plus élevé est departement gevraagd wordt om de werkingskosten strikt in de hand te
également d'attirer l'attention du citoyen, dès le début de la houden. Bedoeling van het heffen van een hoger rolrecht is ook de burger ervan
procédure (les principaux frais, à savoir les frais d'avocat et bij de start van het geding (de belangrijkste kosten met name de
l'éventuelle indemnité de procédure, ne sont payés qu'à l'issue de advocatenkosten en de eventuele rechtsplegingsvergoeding worden pas na
l'instance), sur le fait qu'ester en justice n'est pas gratuit et que afloop van het geding betaald) op te attenderen dat procederen voor
le coût augmente à mesure que l'on applique davantage de voies de een rechtbank niet gratis is en dat de kostprijs stijgt naargelang men
recours contre une décision judiciaire. Le coût total engendré par la meer rechtsmiddelen aanwendt tegen een rechterlijke uitspraak. De
tentative de régler un litige par le biais d'une instance judiciaire totale kost van het trachten op te lossen van een geschil via een
est souvent plus élevé que le recours à une forme alternative de gerechtelijke instantie is vaak duurder dan het daarvoor beroep doen
résolution des litiges. Depuis la loi du 21 février 2005, il peut être op een alternatieve vorm van geschillenoplossing. Bij een aantal types
fait appel dans une série de catégories de litiges (familiaux, civils, van geschillen (familiaal, burgerlijk, commercieel en sociaal) kan
commerciaux et sociaux) à une procédure de médiation organisée sedert de wet van 21 februari 2005 beroep gedaan worden op een formeel
formellement dans le Code judiciaire (voy. Septième partie : La in het Gerechtelijk Wetboek (zie Zevende Deel : bemiddeling - art.
médiation - articles 1724 à 1737). De plus, il existe encore le modèle 1724 tot 1737) georganiseerde bemiddelingsprocedure. Bovendien bestaat
juridique de l'arbitrage : conformément à l'article 1676 du Code er nog de rechtsfiguur van de arbitrage : krachtens artikel 1676 van
judiciaire, tout litige né ou à naître d'un rapport de droit déterminé het Gerechtelijk Wetboek kan elk geschil dat reeds ontstaan is of nog
sur lequel il est permis de transiger peut faire l'objet d'un kan ontstaan uit een bepaalde rechtsbetrekking, waarover een dading
arbitrage par convention. Un des objectifs de l'augmentation du droit mag worden aangegaan, bij overeenkomst aan arbitrage worden
de mise au rôle est donc d'inciter le justiciable à utiliser davantage onderworpen. Eén van de doelstellingen van de verhoging van het
rolrecht is dus de rechtszoekende aan te sporen meer gebruik te gaan
les modes alternatifs de résolution de litiges prévus dans l'ordre maken van de alternatieve vormen van geschillenbeslechting waarin in
juridique » (ibid., p. 10). het rechtsbestel is voorzien » (ibid., p. 10).
B.1.5. Dans son avis du 19 juin 2017, la section de législation du B.1.5. In zijn advies van 19 juni 2017 heeft de afdeling wetgeving van
Conseil d'Etat a observé : de Raad van State opgemerkt :
« Il faut en outre tenir compte de la charge financière totale liée à « Daarbij moet [...] rekening worden gehouden met de totale financiële
l'engagement d'une procédure judiciaire. Dès lors, outre les droits de last verbonden aan het voeren van een gerechtelijke procedure.
mise au rôle, il faut également porter en compte tous les coûts que Bijgevolg moeten niet alleen de rolrechten, maar alle van
les pouvoirs publics lient à une procédure judiciaire, tels que les overheidswege aan een gerechtelijke procedure verbonden kosten, zoals
autres droits de greffe, l'indemnité de procédure éventuellement due, de andere griffierechten, de rechtsplegingsvergoeding die desgevallend
la cotisation au Fonds budgétaire relatif à l'aide juridique de verschuldigd is, de bijdrage aan het Begrotingsfonds voor de
deuxième ligne et la TVA (non récupérable) sur les honoraires des juridische tweedelijnsbijstand en de (niet-recupereerbare) btw op de
avocats, et ce à toutes les étapes de la procédure » (Doc. parl., erelonen van advocaten - in alle fasen van het geding - in rekening
Chambre, 2016-2017, DOC 54-2569/001, p. 32). worden gebracht » (Parl. St., Kamer, 2016-2017, DOC 54-2569/001, p. 32).
Partant de ce constat, le Conseil d'Etat observe que : Uitgaande van die vaststelling merkt de Raad van State op :
« [les auteurs du projet] ne peuvent se contenter, comme tel est le « [de stellers van het ontwerp kunnen] daarbij niet [ermee] volstaan,
cas actuellement dans l'exposé des motifs, de soutenir que ' la zoals thans in de memorie van toelichting het geval is, voorop te
majoration des droits de mise au rôle ne met pas en péril l'accès à la stellen dat ' de verhoging van de rolrechten de toegang tot de rechter
justice tel que le requiert notamment la Convention européenne des zoals vereist door onder meer het Europees verdrag van de rechten van
droits de l'homme '. En effet, il ne ressort nullement de cette de mens, niet in het gedrang brengt '. Uit die overweging blijkt
considération que le législateur a pris en compte tous les coûts que immers geenszins dat de wetgever rekening heeft gehouden met alle van
les pouvoirs publics lient à une procédure judiciaire. overheidswege aan het voeren van een gerechtelijke procedure verbonden kosten.
[...] Cette observation vaut spécialement pour les personnes dont le [...] Het voorgaande geldt inzonderheid voor de personen waarvan het
revenu excède à peine le plafond des revenus fixé pour bénéficier de inkomen de inkomensgrens om de volledige of gedeeltelijke
la gratuité totale ou partielle de l'aide juridique de deuxième ligne kosteloosheid van de juridische tweedelijnsbijstand en rechtsbijstand
et de l'assistance judiciaire » (ibid., p. 33). te genieten, amper te boven gaat » (ibid., p. 33).
B.1.6. Le Conseil supérieur de la justice a également rendu un avis B.1.6. De Hoge Raad voor de Justitie heeft eveneens advies uitgebracht
sur l'avant-projet de loi. Il souligne que « la pression financière over het voorontwerp van wet. Daarin onderstreept hij dat « zeker
sur les procédures judiciaires a systématiquement augmenté, a fortiori
depuis l'augmentation des indemnités de procédure en 2008 » et qu'« il sinds de verhoging van de rechtsplegingsvergoedingen in 2008 [...] de
financiële last van het voeren van gerechtelijke procedures
stelselmatig [is] toegenomen » en dat « het helemaal niet bewezen is
n'est aucunement avéré que la participation aux frais de la procédure dat de huidige bijdrage in de kosten van de procedure onvoldoende zou
n'est pas actuellement suffisamment importante ». Le Conseil supérieur zijn ». De Hoge Raad voor de Justitie besluit, enerzijds, dat het «
de la justice conclut, d'une part, que « la réglementation projetée ne niet in te zien [valt] dat de voorgenomen regeling gebaseerd is op een
semble pas basée sur un critère pertinent et ce critère ne paraît pas pertinent criterium, en dat dit criterium proportioneel is met de
proportionné aux objectifs poursuivis, qui sont difficilement beoogde maar moeilijk verenigbare doelstellingen » en, anderzijds, dat
conciliables » et, d'autre part, que les nouvelles dispositions « de nieuwe bepalingen « afbreuk [doen] aan het beginsel van de toegang
portent atteinte au principe de l'accès au juge sans donner de tot de rechter zonder dat zij daar een valabele rechtvaardiging voor
justification valable à cet égard » (avis sur l'avant-projet de loi zijn » (advies over het voorontwerp van wet tot wijziging van het
modifiant le Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et de Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten teneinde de
greffe en vue de réformer les droits de greffe, approuvé par griffierechten te hervormen, goedgekeurd door de Algemene Vergadering
l'Assemblée générale du Conseil supérieur de la Justice le 19 juin van de Hoge Raad voor de Justitie van 19 juni 2017).
2017). B.1.7. Postérieurement à l'introduction des recours, le législateur B.1.7. Na de indiening van de beroepen heeft de federale wetgever de
fédéral a adopté la loi du 31 juillet 2020 « modifiant le code wet van 31 juli 2020 « tot wijziging van het gerechtelijk wetboek
judiciaire afin d'améliorer l'accès à l'aide juridique de deuxième teneinde de toegang tot de juridische tweedelijnsbijstand en de
ligne et à l'assistance judiciaire par l'augmentation des plafonds de rechtsbijstand te verbeteren, door de ter zake geldende inkomensmaxima
revenus applicables en la matière » (ci-après : la loi du 31 juillet te verhogen » (hierna : de wet van 31 juli 2020) aangenomen, die in
2020), entrée en vigueur le 1er septembre 2020. Les seuils d'accès werking is getreden op 1 september 2020. De grenzen voor de toegang
sont majorés de 200 euros pour l'aide juridique entièrement gratuite tot de bijstand zijn verhoogd met 200 euro voor de volledig kosteloze
et l'aide juridique partiellement gratuite (articles 508/13/1 et juridische bijstand en de gedeeltelijk kosteloze juridische bijstand
508/13/2 du Code judiciaire, nouveaux). La loi du 31 juillet 2020 (nieuwe artikelen 508/13/1 en 508/13/2 van het Gerechtelijk Wetboek).
prévoit également des majorations supplémentaires de 100 euros au 1er De wet van 31 juli 2020 voorziet eveneens in extra verhogingen met 100
septembre de chaque année jusqu'en 2023 inclus, suivies d'une euro op 1 september van elk jaar tot en met 2023, gevolgd door een
indexation annuelle sur la base de l'indice des prix à la consommation jaarlijkse indexering op basis van het indexcijfer voor de
à partir du 1er septembre 2024 (article 508/13/4 du Code judiciaire, consumptieprijzen vanaf 1 september 2024 (nieuw artikel 508/13/4 van
nouveau), ainsi qu'un certain nombre de nouveaux critères de calcul het Gerechtelijk Wetboek), alsook in een aantal nieuwe criteria voor
des moyens d'existence, dont la fixation de catégories de personnes de berekening van de bestaansmiddelen, waaronder de vaststelling van
présumées ne pas bénéficier de moyens d'existence suffisants ou la categorieën van personen die worden geacht niet te beschikken over
modification du régime de déduction par personne à charge. toereikende bestaansmiddelen of de wijziging van het stelsel van de
aftrek per persoon ten laste.
B.1.8. En raison de cet élément nouveau, la Cour a ordonné d'office la B.1.8. Wegens dat nieuw element heeft het Hof ambtshalve bevolen de
réouverture des débats pour permettre aux parties de s'expliquer sur debatten te heropenen teneinde de partijen toe te laten uitleg te
l'incidence que ces dispositions peuvent avoir sur les recours. geven bij de mogelijke gevolgen van die bepalingen voor de beroepen.
Quant aux dispositions attaquées Ten aanzien van de bestreden bepalingen
B.2.1. L'article 2 de la loi du 14 octobre 2018 apporte des B.2.1. Artikel 2 van de wet van 14 oktober 2018 brengt wijzigingen aan
modifications à l'article 2691 du Code des droits d'enregistrement, in artikel 2691 van het Wetboek der registratie-, hypotheek- en
d'hypothèque et de greffe, qui dispose en conséquence : griffierechten, dat dientengevolge bepaalt :
«

Art. 2691.Il est dû pour chaque cause inscrite ou réinscrite au

«

Art. 2691.Voor elke zaak die op de algemene rol, in het register

rôle général, au registre des requêtes ou au registre des demandes en van de verzoekschriften of in het register van de vorderingen in kort
référé : 1° dans les justices de paix et les tribunaux de police, un droit de geding wordt ingeschreven of terug ingeschreven, is er verschuldigd :
50 euros; 1° in de vredegerechten en de politierechtbanken, een recht van 50
2° dans les tribunaux de première instance et les tribunaux de euro; 2° in de rechtbanken van eerste aanleg en de ondernemingsrechtbanken,
l'entreprise, un droit de 165 euros; een recht van 165 euro;
3° dans les cours d'appel, un droit de 400 euros; 3° in de hoven van beroep een recht van 400 euro;
4° à la Cour de cassation, un droit de 650 euros. 4° in het Hof van Cassatie een recht van 650 euro.
Aucun droit n'est perçu pour les contestations portées devant le juge Geen enkel recht wordt geïnd bij de rechtsgedingen voor de
des saisies ou le juge de paix dans le cadre de l'application de beslagrechter of de vrederechter in het kader van de toepassing van
l'article 1409, § 1er, alinéa 4, et 1409, § 1erbis, alinéa 4, du Code artikel 1409, § 1, vierde lid, en 1409, § 1bis, vierde lid, van het
judiciaire. Gerechtelijk Wetboek.
De zaken die worden geacht spoedeisend te zijn zoals bedoeld in
Les causes réputées urgentes visées à l'article 1253ter/7 du Code artikel 1253ter/7 van het Gerechtelijk Wetboek zijn onderworpen aan
judiciaire sont soumises à un droit unique lorsque l'objectif de la een eenmalig recht wanneer de nieuwe aanhangigmaking bij de
nouvelle saisine du tribunal de la famille est de modifier une demande familierechtbank het wijzigen van een vordering waarover deze zich al
sur laquelle il s'est déjà prononcé. Ce régime est étendu aux mesures heeft uitgesproken, tot doel heeft. Dit stelsel wordt uitgebreid tot
relatives à l'exercice de l'autorité parentale prononcées par le de maatregelen betreffende de uitoefening van het ouderlijk gezag
tribunal de la jeunesse dont la modification est demandée devant le uitgesproken door de jeugdrechtbank, waarvan de wijziging wordt
tribunal de la famille ». gevraagd voor de familierechtbank ».
B.2.2. L'article 3 de la loi du 14 octobre 2018 remplace l'article 2692 B.2.2. Artikel 3 van de wet van 14 oktober 2018 vervangt artikel 2692
du Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe comme van het Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten als
suit : volgt :
«

Art. 2692.§ 1er. Dans sa décision définitive, le juge condamne la partie ou les parties qui sont redevables du droit au paiement de ce dernier ou au paiement de leur part dans ce dernier. La décision du juge n'est susceptible d'aucun recours. La partie qui a inscrit l'affaire au rôle est entièrement redevable du droit, excepté si : 1° le défendeur succombe, dans ce cas le droit est entièrement dû par le défendeur; 2° les parties succombent respectivement sur quelque chef, dans ce cas le droit est dû en partie par le demandeur et en partie par le défendeur, selon la décision du juge. Le droit est exigible à la date de la condamnation. § 2. Au cas où une affaire est rayée ou omise du rôle en application

«

Art. 2692.§ 1. De rechter veroordeelt in zijn eindbeslissing de partij of de partijen die het recht verschuldigd zijn tot de betaling ervan of tot betaling van hun deel erin. Tegen de beslissing van de rechter kan geen rechtsmiddel worden aangewend. Het recht is volledig verschuldigd door de partij die de zaak op de rol heeft doen stellen, behalve indien : 1° de verweerder in het ongelijk wordt gesteld, in welk geval het recht volledig verschuldigd is door de verweerder; 2° de partijen onderscheidenlijk omtrent enig geschilpunt in het ongelijk zijn gesteld, in welk geval het recht ten dele door de eiser en ten dele door de verweerder verschuldigd is, volgens de beslissing van de rechter. Het recht wordt opeisbaar op de datum van de veroordeling. § 2. In geval de zaak op de rol wordt doorgehaald of van de rol wordt

de l'article 730 du Code judiciaire, le droit est exigible à partir de weggelaten bij toepassing van artikel 730 van het Gerechtelijk
Wetboek, is het recht vanaf de datum van de doorhaling of van de
la date de la radiation ou de l'omission à charge de la partie qui a weglating opeisbaar ten laste van de partij die de zaak op de rol
fait inscrire l'affaire au rôle ». heeft doen stellen ».
B.2.3. Les articles 4 et 5 de la loi du 14 octobre 2018 disposent : B.2.3. De artikelen 4 en 5 van de wet van 14 oktober 2018 bepalen :
«

Art. 4.L'article 2693 du même Code, inséré par la loi du 24

«

Art. 4.Artikel 2693 van hetzelfde Wetboek, ingevoegd bij de wet van

décembre 1993, abrogé par la loi du 28 avril 2015, annulée [sic] par 24 december 1993, opgeheven bij de wet van 28 april 2015, vernietigd
l'arrêt de la Cour constitutionnelle n° 13/2017, est abrogé. bij het arrest nr. 13/2017 van het Grondwettelijk Hof, wordt opgeheven.

Art. 5.L'article 2694 du même Code, inséré par la loi du 27 mai 2013,

Art. 5.Artikel 2694 van hetzelfde Wetboek, ingevoegd bij de wet van

est abrogé ». 27 mei 2013, wordt opgeheven ».
B.2.4. L'article 6 de la loi du 14 octobre 2018 complète par le 3° et B.2.4. Artikel 6 van de wet van 14 oktober 2018 vult artikel 2791 van
le 4° l'article 2791 du Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque het Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten aan met 3°
et de greffe, qui dispose en conséquence : en 4°, dat dientengevolge bepaalt :
«

Art. 2791.Sont exemptées du droit de mise au rôle :

«

Art. 2791.Zijn vrijgesteld van het rolrecht :

1° l'inscription des causes dont les jugements et arrêts bénéficient
de l'exemption du droit ou de la formalité de l'enregistrement en 1° De inschrijving van zaken waarvan de vonnissen en arresten,
vertu des articles 161 et 162. Toutefois, le droit est dû pour les procédures visées sous l'article 162, 13°; 2° l'inscription d'une cause par le greffier de la juridiction à laquelle cette cause est renvoyée conformément à la loi sur l'emploi des langues en matière judiciaire, ou par une décision judiciaire de dessaisissement; 3° l'inscription des causes qui sont portées devant les juridictions du travail; 4° l'inscription des causes qui sont introduites dans le cadre du krachtens artikelen 161 en 162, vrijstelling genieten van het recht of van de formaliteit der registratie. Het recht is echter verschuldigd voor de onder artikel 162, 13°, bedoelde procedures; 2° De inschrijving van een zaak door de griffier van het gerecht waarnaar de zaak verwezen werd overeenkomstig de wet op het gebruik der talen in gerechtszaken of ingevolge een rechterlijke beslissing van onttrekking. 3° de inschrijving van zaken die worden gebracht voor de arbeidsgerechten; 4° de inschrijving van zaken die ingeleid worden in het kader van het
livre XX du Code de droit économique ». boek XX van het Wetboek van economisch recht ».
B.2.5. L'article 8 de la loi du 14 octobre 2018 dispose : B.2.5. Artikel 8 van de wet van 14 oktober 2018 bepaalt :
« L'article 281 du même Code, réintroduit par la loi du 27 mai 2013, « Artikel 281 van hetzelfde Wetboek, hersteld bij de wet van 27 mei
est abrogé ». 2013, wordt opgeheven ».
B.2.6. L'article 9 de la loi du 14 octobre 2018 dispose : B.2.6. Artikel 9 van de wet van 14 oktober 2018 bepaalt :
«

Art. 9.L'article 288 du même Code, abrogé par la loi du 19 décembre

« Artikel 288 van hetzelfde Wetboek, opgeheven bij de wet van 19
2006, est rétabli dans la rédaction suivante : december 2006, wordt hersteld als volgt :
'

Art. 288.En ce qui concerne les droits de mise au rôle, le Roi

'

Art. 288.De Koning kan wat de rolrechten betreft bij een in

peut, par arrêté établi après délibération en Conseil des ministres,
déterminer les règles en matière de perception, de délais de Ministerraad overlegd besluit de regels bepalen inzake de inning, de
prescription, de modes d'interruption et de suspension de la verjaringstermijnen, de wijzen waarop de verjaring wordt gestuit of
prescription, de poursuites et instances et d'intérêts moratoires et geschorst, de vervolgingen en gedingen en de moratoire interesten en
ainsi déroger aux règles visées aux articles 286 et 287. Les arrêtés daarbij afwijken van de in artikelen 286 en 287 bepaalde regels. De
qui sont pris en application de cet article sont confirmés par la loi besluiten die genomen worden in toepassing van dit artikel, worden
dans les 12 mois qui suivent la date de leur publication au Moniteur bekrachtigd door de wet binnen de 12 maanden volgend op de datum van
Belge. ' ». hun bekendmaking in het Belgisch Staatsblad ' ».
Quant au moyen unique Ten aanzien van het enige middel
B.3. Les parties requérantes dans les deux affaires prennent un moyen B.3. De verzoekende partijen in beide zaken voeren een middel aan
dont le contenu est largement similaire. Le moyen unique est pris de waarvan de inhoud zeer vergelijkbaar is. Het enige middel is afgeleid
la violation par les dispositions attaquées des articles 10, 11, 13 et uit de schending, door de bestreden bepalingen, van de artikelen 10,
172 de la Constitution, lus en combinaison avec les articles 6 et 13 11, 13 en 172 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de artikelen 6
en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, met
de la Convention européenne des droits de l'homme, avec l'article 47 artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie
de la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne et avec le en met het algemeen beginsel van het recht op toegang tot een rechter.
principe général du droit d'accès à un juge.
L'augmentation des droits de mise au rôle limiterait de manière De verhoging van de rolrechten zou het recht op toegang tot de rechter
disproportionnée le droit d'accès au juge, en particulier pour des op onevenredige wijze beperken, inzonderheid voor de rechtzoekenden
justiciables disposant de moyens d'existence qui dépassent à peine le die beschikken over bestaansmiddelen die amper hoger liggen dan het
plafond fixé pour pouvoir bénéficier, totalement ou partiellement, de plafond dat is vastgesteld om de juridische bijstand volledig of
l'aide juridique, d'autant plus que cette augmentation vient s'ajouter gedeeltelijk te kunnen genieten, temeer daar die verhoging bovenop
à tous les coûts que les pouvoirs publics lient à une procédure alle kosten komt die de overheid aan een gerechtelijke procedure
judiciaire, tels que les autres droits de greffe, l'indemnité de verbindt, zoals de andere griffierechten, de eventueel verschuldigde
procédure éventuellement due, la cotisation au Fonds budgétaire rechtsplegingsvergoeding, de bijdrage aan het Begrotingsfonds voor de
relatif à l'aide juridique de deuxième ligne et la TVA (non juridische tweedelijnsbijstand en de (niet recupereerbare) btw op de
récupérable) sur les honoraires des avocats, et ce à toutes les étapes erelonen van de advocaten, en dit in alle fases van de rechtspleging.
de la procédure.
B.4.1. L'article 13 de la Constitution dispose : B.4.1. Artikel 13 van de Grondwet bepaalt :
« Nul ne peut être distrait, contre son gré, du juge que la loi lui « Niemand kan tegen zijn wil worden afgetrokken van de rechter die de
assigne ». wet hem toekent ».
B.4.2. L'article 6, paragraphe 1, de la Convention européenne des B.4.2. Artikel 6, lid 1, van het Europees Verdrag voor de rechten van
droits de l'homme dispose : de mens bepaalt :
« Toute personne a droit à ce que sa cause soit entendue « Bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichtingen
équitablement, publiquement et dans un délai raisonnable, par un of bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde
tribunal indépendant et impartial, établi par la loi, qui décidera, strafvervolging heeft eenieder recht op een eerlijke en openbare
soit des contestations sur ses droits et obligations de caractère behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een
civil, soit du bien-fondé de toute accusation en matière pénale onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke instantie welke bij de wet
dirigée contre elle. Le jugement doit être rendu publiquement, mais is ingesteld. Het vonnis moet in het openbaar worden gewezen maar de
l'accès de la salle d'audience peut être interdit à la presse et au toegang tot de rechtszaal kan aan de pers en het publiek worden
public pendant la totalité ou une partie du procès dans l'intérêt de ontzegd gedurende het gehele proces of een deel daarvan, in het belang
la moralité, de l'ordre public ou de la sécurité nationale dans une van de goede zeden, van de openbare orde of 's lands veiligheid in een
société démocratique, lorsque les intérêts des mineurs ou la democratische samenleving, wanneer de belangen van minderjarigen of de
protection de la vie privée des parties au procès l'exigent, ou dans bescherming van het privé leven van partijen bij het proces dit eisen
la mesure jugée strictement nécessaire par le tribunal, lorsque dans of, in die mate als door de rechter onder bepaalde omstandigheden
des circonstances spéciales la publicité serait de nature à porter strikt noodzakelijk wordt geoordeeld, wanneer openbaarmaking de
atteinte aux intérêts de la justice ». belangen van de rechtspraak zou schaden ».
L'article 13 de la Convention européenne des droits de l'homme dispose Artikel 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens
: bepaalt :
« Toute personne dont les droits et libertés reconnus dans la présente « Eenieder wiens rechten en vrijheden, welke in dit Verdrag zijn
Convention ont été violés, a droit à l'octroi d'un recours effectif vermeld, zijn geschonden, heeft recht op daadwerkelijke rechtshulp
devant une instance nationale, alors même que la violation aurait été voor een nationale instantie, zelfs indien deze schending zou zijn
commise par des personnes agissant dans l'exercice de leurs fonctions begaan door personen in de uitoefening van hun ambtelijke functie ».
officielles ». B.4.3. L'article 47 de la Charte des droits fondamentaux de l'Union B.4.3. Artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese
européenne dispose : « Toute personne dont les droits et libertés garantis par le droit de l'Union ont été violés a droit à un recours effectif devant un tribunal dans le respect des conditions prévues au présent article. Toute personne a droit à ce que sa cause soit entendue équitablement, publiquement et dans un délai raisonnable par un tribunal indépendant et impartial, établi préalablement par la loi. Toute personne a la possibilité de se faire conseiller, défendre et représenter. Une aide juridictionnelle est accordée à ceux qui ne disposent pas de ressources suffisantes, dans la mesure où cette aide serait nécessaire pour assurer l'effectivité de l'accès à la justice ». Unie bepaalt : « Eenieder wiens door het recht van de Unie gewaarborgde rechten en vrijheden zijn geschonden, heeft recht op een doeltreffende voorziening in rechte, met inachtneming van de in dit artikel gestelde voorwaarden. Eenieder heeft recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat vooraf bij wet is ingesteld. Eenieder heeft de mogelijkheid zich te laten adviseren, verdedigen en vertegenwoordigen. Rechtsbijstand wordt verleend aan degenen die niet over toereikende financiële middelen beschikken, voor zover die bijstand noodzakelijk is om de daadwerkelijke toegang tot de rechter te waarborgen ».
B.5.1. Le droit d'accès au juge constitue un principe général de droit B.5.1. Het recht op toegang tot een rechter is een algemeen
qui doit être garanti à chacun dans le respect des articles 10, 11 et rechtsbeginsel dat met inachtneming van de artikelen 10, 11 en 13 van
13 de la Constitution, des articles 6 et 13 de la Convention de Grondwet, van de artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag voor de
européenne des droits de l'homme, et de l'article 47 de la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne. Il constitue un aspect essentiel du droit à un procès équitable et est fondamental dans un Etat de droit. De plus, le droit de s'adresser à un juge concerne tout autant la liberté d'agir en justice que celle de se défendre. B.5.2. Le droit d'accès au juge n'est cependant pas absolu. Il peut faire l'objet de restrictions pour autant que celles-ci ne portent pas atteinte à l'essence même de ce droit. Les restrictions à ce droit doivent être raisonnablement proportionnées au but légitime qu'elles rechten van de mens en van artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie aan eenieder moet worden gewaarborgd. Het vormt een wezenlijk aspect van het recht op een eerlijk proces en is fundamenteel in een rechtsstaat. Het recht om zich tot een rechter te wenden, heeft bovendien zowel betrekking op de vrijheid om in rechte op te treden als op de vrijheid om zich te verdedigen. B.5.2. Het recht op toegang tot een rechter is evenwel niet absoluut. Het kan het voorwerp uitmaken van beperkingen, voor zover die beperkingen geen afbreuk doen aan de essentie zelf van dat recht. De beperkingen van dat recht moeten redelijk evenredig zijn met het
poursuivent (CEDH, 7 juillet 2009, Stagno c. Belgique, § 25). La gewettigde doel dat zij nastreven (EHRM, 7 juli 2009, Stagno t.
réglementation à cet égard doit servir les buts de sécurité juridique België, § 25). De reglementering dienaangaande moet de rechtszekerheid
et de bonne administration de la justice et ne peut donc induire des en de goede rechtsbedeling nastreven en mag dusdanig geen beperkingen
restrictions empêchant le justiciable de voir la substance de son opleveren die de rechtzoekende verhinderen de inhoud van zijn geschil
litige tranchée par la juridiction compétente (CEDH, Stagno c. voor de bevoegde rechter te brengen (EHRM, Stagno t. België, voormeld;
Belgique, précité; 29 mars 2011, RTBF c. Belgique, § 69). 29 maart 2011, RTBF t. België, § 69).
Ces restrictions peuvent revêtir un caractère financier (CEDH, 19 juin Die beperkingen kunnen een financieel karakter hebben (EHRM, 19 juni
2001, Kreuz c. Pologne, § 54; 18 novembre 2014, Elinç c. Turquie, § 2001, Kreuz t. Polen, § 54; 18 november 2014, Elinç t. Turkije, § 71).
71). Cela étant, le montant des frais doit être apprécié à la lumière Het bedrag van de kosten dient evenwel te worden beoordeeld in het
des circonstances particulières d'une affaire donnée, y compris la licht van de bijzondere omstandigheden van een gegeven zaak, met
solvabilité du requérant et la phase de la procédure à laquelle la inbegrip van de solvabiliteit van de eiser en de fase van de procedure
restriction en question est imposée. Tous ces facteurs sont à prendre waarin de beperking in kwestie wordt opgelegd. Met al die factoren
en compte pour déterminer si l'intéressé a bénéficié de son droit dient te worden rekening gehouden om te bepalen of de betrokkene zijn
d'accès et si sa cause a été entendue par un tribunal (CEDH, Kreuz c. recht op toegang heeft genoten en of zijn zaak door een rechtbank is
Pologne, précité, § 60; Elinç c. Turquie, précité, § 72). Ainsi, le gehoord (EHRM, Kreuz t. Polen, voormeld, § 60; Elinç t. Turkije,
montant des frais de procédure qui n'apparaît pas très élevé au voormeld, § 72). Aldus kan het bedrag van de procedurekosten dat op
premier abord peut représenter une somme considérable pour l'intéressé het eerste gezicht niet groot blijkt, een aanzienlijke som uitmaken
et constituer une charge excessive pour celui-ci, de sorte qu'il cesse voor de betrokkene en voor hem een overdreven last vormen, zodat hij
de bénéficier d'un droit d'accès concret et effectif à un tribunal niet langer een concreet en daadwerkelijk recht op toegang tot een
(CEDH, 18 novembre 2008, Serin c. Turquie, § 31; 2 février 2010, Eyüp rechtbank geniet (EHRM, 18 november 2008, Serin t. Turkije, § 31; 2
Akdeniz c. Turquie, § 25). februari 2010, Eyüp Akdeniz t. Turkije, § 25).
B.6. Par les dispositions attaquées, le législateur a entendu adapter B.6. Met de bestreden bepalingen heeft de wetgever de wetgeving willen
la législation à l'arrêt de la Cour n° 13/2017 du 9 février 2017, aanpassen aan het arrest van het Hof nr. 13/2017 van 9 februari 2017,
ainsi que réaliser des économies budgétaires et simplifier le système alsook budgettaire besparingen willen realiseren en het systeem van de
des droits de mise au rôle (Doc. parl., Chambre, 2016-2017, DOC rolrechten willen vereenvoudigen (Parl. St., Kamer, 2016-2017, DOC
54-2569/001, p. 5). Outre ces objectifs, l'exposé des motifs mentionne 54-2569/001, p. 5). Naast die doelstellingen vermeldt de memorie van
également la volonté de renforcer la participation raisonnable du toelichting eveneens de bedoeling om de redelijke bijdrage van de
justiciable aux frais de la procédure (ibid., p. 8). rechtzoekende in de procedurekosten te versterken (ibid., p. 8).
Deux autres objectifs peuvent par ailleurs être relevés. D'une part, Daarnaast kunnen twee andere doelstellingen worden onderscheiden.
le législateur vise une « plus grande dissuasion financière du recours Enerzijds beoogt de wetgever « een verhoogde financiële ontrading van
irréfléchi au pouvoir judiciaire », mû par le constat qu'il « ressort het ondoordacht beroep op de rechterlijke macht », ingegeven door de
de la pratique que de très nombreux avocats vont en appel, à la vaststelling dat « uit de praktijk blijkt dat heel wat advocaten na
demande de leur client, après avoir perdu le procès afin de suspendre het verlies van de zaak op verzoek van hun cliënt in beroep gaan om de
l'exécution, alors que les chances de gagner le procès en seconde uitvoering uit te stellen, terwijl de kans vaak gering is dat ze de
instance sont souvent faibles » (ibid., p. 10). D'autre part, il zaak in tweede orde wel zullen winnen » (ibid., p. 10). Anderzijds
s'agit d'« inciter le justiciable à utiliser davantage les modes gaat het erom « de rechtzoekende aan te sporen meer gebruik te gaan
alternatifs de résolution des litiges » afin d'attirer l'attention du maken van de alternatieve vormen van geschillenbeslechting » teneinde
citoyen sur le fait qu'ester en justice n'est pas gratuit; la de burger erop te attenderen dat procederen voor een rechtbank niet
médiation judiciaire et l'arbitrage sont notamment cités comme gratis is; als voorbeelden van alternatieve vormen worden met name de
exemples de modes alternatifs (ibid., p. 10). gerechtelijke bemiddeling en de arbitrage genoemd (ibid., p. 10).
B.7. Les objectifs de simplifier le système des droits de mise au B.7. De doelstellingen om het systeem van de rolrechten te
rôle, de réaliser des économies budgétaires, de renforcer la vereenvoudigen, budgettaire besparingen te verwezenlijken, de
participation raisonnable du justiciable aux frais de la procédure et redelijke bijdrage van de rechtzoekende in de procedurekosten te
de promouvoir des formes alternatives de résolution des litiges versterken en alternatieve vormen van geschillenbeslechting te
revêtent un caractère légitime. Il apparaît par conséquent que les bevorderen, hebben een wettig karakter. Bijgevolg blijkt dat de
dispositions attaquées poursuivent des objectifs légitimes qui bestreden bepalingen wettige doelstellingen nastreven die vallen onder
relèvent de l'intérêt général. het algemeen belang.
B.8. Les dispositions attaquées prévoient quatre montants de droits de B.8. De bestreden bepalingen voorzien in vier bedragen van rolrechten,
mise au rôle, qui varient entre 50 et 675 euros et qui augmentent en die variëren tussen 50 euro en 675 euro en die verhogen naargelang de
fonction de la nature de la juridiction saisie de la demande. De ce aard van het rechtscollege waarbij de vordering wordt ingesteld.
Hierdoor is die hervorming een maatregel die relevant is om het
fait, cette réforme constitue une mesure pertinente pour simplifier le algemeen systeem van de rolrechten, alsook de werklast die op de
système global des droits de mise au rôle ainsi que la charge de diensten van de griffies van de beoogde rechtscolleges weegt te
travail qui pèse sur les services des greffes des juridictions visées. vereenvoudigen. Evenzo is de algemene verhoging van de bedragen
De même, l'augmentation générale des montants est pertinente à la relevant in het licht van de budgettaire doelstelling die wordt
lumière de l'objectif budgétaire poursuivi par le législateur, qui nagestreefd door de wetgever, die deze raamt op een recurrente
évalue celui-ci à un supplément récurrent de recettes de 20 millions meeropbrengst van 20 miljoen euro per jaar (Parl. St., Kamer,
d'euros par an (Doc. parl., Chambre, 2016-2017, DOC 54-2569/001, p. 2016-2017, DOC 54-2569/001, p. 5). Ten slotte kan de bijdrage van de
5). Enfin, la participation du justiciable aux frais de la procédure rechtzoekende in de procedurekosten ook een ontradende werking hebben
peut aussi avoir pour effet de dissuader d'entamer des procédures ten aanzien van het instellen van nutteloze procedures.
inutiles. B.9. La Cour doit encore examiner si les dispositions attaquées B.9. Het Hof dient voorts na te gaan of de bestreden bepalingen geen
n'entraînent pas d'effets disproportionnés, particulièrement pour la onevenredige gevolgen met zich meebrengen, inzonderheid voor de in het
catégorie de justiciables visée par le moyen. middel beoogde categorie van rechtzoekenden.
Les dispositions attaquées augmentent les droits de mise au rôle dans De bestreden bepalingen verhogen de rolrechten in de procedures voor
les procédures devant toutes les juridictions judiciaires,
respectivement de 30, 31 ou 40 euros à 50 euros (une augmentation de alle gewone rechtscolleges, respectievelijk van 30, 31 of 40 euro naar
25 à 66,6 %) pour les justices de paix et les tribunaux de police, de 50 euro (een verhoging met 25 tot 66,6 % ) in geval van de
30, 60 ou 100 euros à 165 euros (une augmentation de 65 à 450 %) pour vredegerechten en de politierechtbanken, van 30, 60 of 100 euro naar
les tribunaux de première instance et les tribunaux de l'entreprise, 165 euro (een verhoging met 65 tot 450 %) in geval van de rechtbanken
de 210 euros à 400 euros (une augmentation de 90,5 %) pour les cours van eerste aanleg en de ondernemingsrechtbanken, van 210 euro naar 400
euro (een verhoging met 90,5 %) in geval van de hoven van beroep en
d'appel et de 375 euros à 650 euros (une augmentation de 73,3 %) pour van 375 euro naar 650 euro (een verhoging met 73,3 %) in geval van het
la Cour de cassation. Elles ont donc manifestement pour effet Hof van Cassatie. Zij hebben dus kennelijk tot gevolg de kostprijs van
d'accroître significativement le coût d'une procédure judiciaire. B.10. Le coût de la procédure résultant de l'entrée en vigueur des dispositions attaquées n'est pas nécessairement, en lui-même, une cause d'atteinte au droit à un recours effectif. Il a néanmoins pour effet d'alourdir la charge financière liée à l'exercice de ce droit, laquelle diffère selon le niveau des moyens d'existence des justiciables. Le législateur doit en tenir compte lorsqu'il prend des mesures susceptibles d'alourdir le coût des procédures juridictionnelles. Il doit, en effet, veiller à ne pas limiter le droit d'accès aux juridictions pour certains justiciables d'une manière telle que ce droit s'en trouverait atteint dans sa substance. Il doit également prendre en compte l'inégalité relative des armes qui résulterait d'une restriction accrue du droit d'accès au juge pour certaines catégories de personnes, pour adapter le cas échéant les règles relatives à l'aide juridictionnelle, compte tenu des coûts een gerechtelijke procedure aanzienlijk te verhogen. B.10. De kosten van de rechtspleging die voortvloeien uit de inwerkingtreding van de bestreden bepalingen zijn op zich niet noodzakelijk de oorzaak van een schending van het recht op een daadwerkelijk beroep. Zij hebben niettemin tot gevolg de aan de uitoefening van dat recht verbonden financiële last te verzwaren, last die verschilt naar gelang van het niveau van de bestaansmiddelen van de rechtzoekenden. De wetgever dient daarmee rekening te houden wanneer hij maatregelen neemt die de kosten van de gerechtelijke procedures kunnen verzwaren. Hij dient immers erover te waken het recht op toegang tot de rechtscolleges voor bepaalde rechtzoekenden niet op zodanige wijze te beperken dat dat recht daardoor in zijn essentie zou worden aangetast. Hij dient ook rekening te houden met de relatieve wapenongelijkheid die het gevolg zou zijn van een toegenomen beperking van het recht op toegang tot de rechter voor sommige categorieën van personen, teneinde in voorkomend geval de regels met betrekking tot de rechtsbijstand aan te passen, gelet op de reële
réels de la procédure. kosten van de procedure.
B.11. Comme il est dit en B.1.5, le Conseil d'Etat a observé, dans son B.11. Zoals is vermeld in B.1.5, heeft de Raad van State in zijn
avis, qu'il convenait de tenir compte de la charge financière totale advies opgemerkt dat moet worden rekening gehouden met de totale
liée au fait d'engager une procédure judiciaire, en particulier pour financiële last die verbonden is aan het instellen van een
les justiciables disposant de moyens d'existence qui dépassent à peine gerechtelijke procedure, in het bijzonder voor de personen wier
le plafond fixé pour pouvoir bénéficier, totalement ou partiellement, bestaansmiddelen de inkomensgrens om de volledige of gedeeltelijke
de l'aide juridique de deuxième ligne et de l'assistance judiciaire. kosteloosheid van de juridische tweedelijnsbijstand en rechtsbijstand
B.12.1. Il ressort des diverses simulations chiffrées effectuées par te genieten, amper te boven gaat. B.12.1. Uit de verschillende cijfermatige simulaties die de
les parties requérantes, ainsi que par le Conseil d'Etat, avant verzoekende partijen, alsook de Raad van State, vóór de
l'entrée en vigueur de la loi du 31 juillet 2020, quant à l'effet des inwerkingtreding van de wet van 31 juli 2020, hebben uitgevoerd ten
aanzien van de gevolgen van de bestreden bepalingen voor de concrete
dispositions attaquées sur la situation concrète d'un ménage dont les situatie van een gezin waarvan de bestaansmiddelen amper hoger liggen
moyens d'existence se situent juste au-delà du plafond fixé pour dan het plafond dat is vastgesteld om de volledige of gedeeltelijke
bénéficier de la gratuité totale ou partielle de l'aide juridique de kosteloosheid van de juridische tweedelijnsbijstand en de
deuxième ligne et de l'assistance judiciaire, que la part du revenu rechtsbijstand te genieten, blijkt dat het deel van het maandinkomen
mensuel nécessaire pour intenter une procédure judiciaire peut dat noodzakelijk is om een gerechtelijke procedure in te stellen,
désormais atteindre 20 %, hors frais d'avocats (Doc. parl., Chambre, voortaan 20 % kan bedragen zonder advocatenkosten (Parl. St., Kamer,
2016-2017, DOC 54-2569/001, p. 9). Si l'on ajoute ces derniers, 2016-2017, DOC 54-2569/001, p. 9). Indien die laatste kosten worden
toegevoegd, kosten die worden geraamd tegen een gemiddeld uurloon van
estimés à une moyenne horaire de 100 euros hors TVA, il en résulte 100 euro zonder btw, vloeit hieruit voort dat een rechtzoekende wiens
qu'un justiciable dont les moyens d'existence se situent juste au-delà bestaansmiddelen niet meer bedragen dan het plafond dat is vastgesteld
du plafond fixé pour bénéficier de la gratuité totale ou partielle de om de volledige of gedeeltelijke kosteloosheid van de juridische
l'aide juridique de deuxième ligne et de l'assistance judiciaire tweedelijnsbijstand en de rechtsbijstand te genieten, ertoe zou kunnen
pourrait être amené à provisionner, en incluant la possibilité d'un worden gebracht, met inbegrip van de mogelijkheid van een beroep, meer
appel, plus de 220 % du revenu mensuel de son ménage avant impôt. Le dan 220 % van het maandinkomen van zijn gezin vóór belasting te moeten
nombre de justiciables ainsi visés n'est pas négligeable vu le revenu betalen. De categorie van de aldus beoogde rechtzoekenden is niet
onaanzienlijk, gelet op het maandelijks mediaaninkomen dat op iets
médian mensuel estimé à un peu moins de 2 000 euros. minder dan 2 000 euro wordt geraamd.
B.12.2. Il en résulte que le coût de l'exercice du droit à l'accès au B.12.2. Hieruit vloeit voort dat de kostprijs verbonden aan de
juge, alourdi par les dispositions attaquées, peut représenter une uitoefening van het recht op toegang tot de rechter, die verhoogd
charge considérable pour la catégorie de justiciables visée par le wordt door de bestreden bepalingen, een aanzienlijke last kan
betekenen voor de in het middel beoogde categorie van rechtzoekenden
moyen et constituer une charge excessive pour ceux-ci, quelle que soit en voor hen een overdreven last kan vormen, ongeacht overigens de fase
par ailleurs l'étape de la procédure à laquelle ces coûts sont dus. van de procedure waarin die kosten verschuldigd zijn.
B.13. Toutefois, à partir du 1er septembre 2020, date de l'entrée en B.13. Evenwel, vanaf 1 september 2020, datum van inwerkingtreding van
vigueur de la loi du 31 juillet 2020, il apparaît que la catégorie de de wet van 31 juli 2020, blijkt dat de voormelde categorie van
justiciables précitée a été réduite. Cette loi relève en effet de rechtzoekenden kleiner is geworden. Die wet verhoogt immers op
façon pérenne les plafonds fixés pour bénéficier de l'aide juridique duurzame wijze de plafonds die zijn vastgesteld om de juridische
de deuxième ligne et de l'assistance judiciaire, de sorte que le tweedelijnsbijstand en de rechtsbijstand te genieten, zodat het aantal
nombre de personnes pouvant désormais se prévaloir de cette aide personen dat voortaan aanspraak kan maken op die bijstand, volgens het
passerait, dans la première phase, de 1 520 000 à 2 136 000, selon la Rekenhof, in de eerste fase zou stijgen van 1 520 000 tot 2 136 000
Cour de comptes (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC 55-0175/002, pp.
12 et 16). De plus, le législateur a établi des catégories de (Parl. St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0175/002, pp. 12 en 16).
personnes présumées ne pas bénéficier de moyens d'existence Bovendien heeft de wetgever categorieën van personen vastgesteld die
suffisants, comprenant notamment les personnes mineures, les worden geacht niet te beschikken over toereikende bestaansmiddelen,
bénéficiaires d'allocations du CPAS, de la garantie de revenus aux waaronder met name de minderjarigen, de begunstigden van uitkeringen
personnes âgées, les détenus, les malades mentaux, les étrangers, etc. van het OCMW, de inkomensgarantie voor ouderen, de gedetineerden, de
(nouvel article 508/13/1 du Code judiciaire) ainsi qu'une modification geesteszieken, de vreemdelingen, enz. (nieuw artikel 508/13/1 van het
Gerechtelijk Wetboek), alsook voorzien in een wijziging van de
du régime de déduction par personne à charge qui passe de 15 % à 20 % regeling van de aftrek per persoon ten laste van 15 % naar 20 % van
du revenu d'intégration (nouveaux articles 508/13/1 et 508/13/2 du het leefloon (nieuwe artikelen 508/13/1 en 508/13/2 van het
Code judiciaire). Les dispositions précitées réduisent aussi Gerechtelijk Wetboek). De voormelde bepalingen verminderen ook de
l'importance des catégories de justiciables affectées par la loi omvang van de categorieën van rechtzoekenden die door de bestreden wet
attaquée. worden geraakt.
B.14. Il convient par conséquent de constater que la situation de la B.14. Bijgevolg dient te worden vastgesteld dat de situatie van de
catégorie de justiciables visée par le moyen a été, depuis l'entrée en categorie van rechtzoekenden die in het middel wordt beoogd, sinds de
vigueur des dispositions attaquées le 1er février 2019, prise en inwerkingtreding van de bestreden bepalingen op 1 februari 2019, door
compte par le législateur à partir du 1er septembre 2020, date de wetgever in aanmerking is genomen vanaf 1 september 2020, datum van
d'entrée en vigueur de la loi du 31 juillet 2020. En effet, inwerkingtreding van de wet van 31 juli 2020. De verhoging zonder
l'augmentation indistincte des droits de mise au rôle est depuis le 1er onderscheid van de rolrechten wordt immers sinds 1 september 2020
septembre 2020 contrebalancée de manière suffisante et proportionnée voldoende en proportioneel gecompenseerd door de verhoging van de
par le relèvement des plafonds fixés pour bénéficier de l'aide plafonds die zijn vastgesteld om de juridische tweedelijnsbijstand en
juridique de deuxième ligne et de l'assistance judiciaire ainsi que de rechtsbijstand te genieten, alsook door de andere maatregelen die
par les autres mesures prévues par la loi du 31 juillet 2020. La zijn bepaald in de wet van 31 juli 2020. De in het middel beoogde
catégorie de justiciables visée par le moyen doit dès lors être
comprise comme visant les justiciables dont les moyens d'existence se categorie van rechtzoekenden moet bijgevolg in die zin worden begrepen
situent en dessous des plafonds pour bénéficier de l'aide juridique de dat zij de rechtzoekenden beoogt van wie de bestaansmiddelen lager
deuxième ligne et de l'assistance judiciaire fixés par les articles 3 zijn dan de door de artikelen 3 en 4 van de wet van 31 juli 2020
et 4 de la loi du 31 juillet 2020 mais au-dessus des plafonds qui vastgestelde plafonds om juridische tweedelijnsbijstand en
prévalaient avant l'entrée en vigueur de ces dispositions. rechtsbijstand te genieten, maar hoger dan de plafonds die van
B.15. Le moyen unique est fondé uniquement en ce qui concerne
les justiciables dont la cause a été inscrite au rôle entre le 1er toepassing waren vóór de inwerkingtreding van die bepalingen.
février 2019 et le 31 août 2020, qui ont fait l'objet d'une B.15. Het enige middel is alleen gegrond ten aanzien van de
condamnation au paiement des droits de mise au rôle au plus tard le 31 rechtzoekenden van wie de zaak op de rol is ingeschreven tussen 1
août 2020, et dont les moyens d'existence se situent en dessous des februari 2019 en 31 augustus 2020, die uiterlijk op 31 augustus 2020
plafonds pour bénéficier de l'aide juridique de deuxième ligne et de zijn veroordeeld tot betaling van de rolrechten, en van wie de
l'assistance judiciaire fixés en vertu des articles 3 et 4 de la loi bestaansmiddelen lager zijn dan de krachtens de artikelen 3 en 4 van
du 31 juillet 2020 mais au-dessus des plafonds qui prévalaient avant de wet van 31 juli 2020 vastgestelde plafonds om juridische
l'entrée en vigueur de ces dispositions. tweedelijnsbijstand en rechtsbijstand te genieten, maar hoger dan de
plafonds die van toepassing waren vóór de inwerkingtreding van die bepalingen.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
- annule les articles 2 et 3 de la loi du 14 octobre 2018 « modifiant - vernietigt de artikelen 2 en 3 van de wet van 14 oktober 2018 « tot
le Code des droits d'enregistrement, d'hypothèque et de greffe en vue wijziging van het Wetboek der registratie-, hypotheek- en
de réformer les droits de greffe » en ce qu'ils s'appliquent aux griffierechten teneinde de griffierechten te hervormen » in zoverre
justiciables dont la cause a été inscrite au rôle entre le 1er février zij van toepassing zijn op de rechtzoekenden van wie de zaak op de rol
2019 et le 31 août 2020, qui ont fait l'objet d'une condamnation au is ingeschreven tussen 1 februari 2019 en 31 augustus 2020, die
paiement des droits de mise au rôle au plus tard le 31 août 2020, et uiterlijk op 31 augustus 2020 zijn veroordeeld tot betaling van de
dont les moyens d'existence se situent en dessous des plafonds pour rolrechten, en van wie de bestaansmiddelen lager zijn dan de plafonds
bénéficier de l'aide juridique de deuxième ligne et de l'assistance om juridische tweedelijnsbijstand en rechtsbijstand te genieten, zoals
judiciaire fixés en vertu des articles 3 et 4 de la loi du 31 juillet vastgesteld krachtens de artikelen 3 en 4 van de wet van 31 juli 2020
2020 « modifiant le code judiciaire afin d'améliorer l'accès à l'aide « tot wijziging van het gerechtelijk wetboek teneinde de toegang tot
juridique de deuxième ligne et à l'assistance judiciaire par de juridische tweedelijnsbijstand en de rechtsbijstand te verbeteren,
l'augmentation des plafonds de revenus applicables en la matière » door de ter zake geldende inkomensmaxima te verhogen », maar hoger dan
mais au-dessus des plafonds qui prévalaient avant l'entrée en vigueur de plafonds die van toepassing waren vóór de inwerkingtreding van die
de ces dispositions; bepalingen;
- rejette les recours pour le surplus. - verwerpt de beroepen voor het overige.
Ainsi rendu en langue française, en langue néerlandaise et en langue Aldus gewezen in het Frans, het Nederlands en het Duits,
allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op
1989 sur la Cour constitutionnelle, le 10 juin 2021. het Grondwettelijk Hof, op 10 juni 2021.
Le greffier, De griffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
Le président, De voorzitter,
F. Daoût F. Daoût
^