Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 137/2020 du 15 octobre 2020 Numéro du rôle : 7408 En cause : la question préjudicielle concernant les articles 30, 31 et 31bis de la loi du 4 décembre 2007 « relative aux élections sociales », posée par le Tribunal du tr La Cour constitutionnelle, composée du président F. Daoût, des juges J.-P. Moerman, R. Leysen, M(...)"
Extrait de l'arrêt n° 137/2020 du 15 octobre 2020 Numéro du rôle : 7408 En cause : la question préjudicielle concernant les articles 30, 31 et 31bis de la loi du 4 décembre 2007 « relative aux élections sociales », posée par le Tribunal du tr La Cour constitutionnelle, composée du président F. Daoût, des juges J.-P. Moerman, R. Leysen, M(...) Uittreksel uit arrest nr. 137/2020 van 15 oktober 2020 Rolnummer 7408 In zake : de prejudiciële vraag over de artikelen 30, 31 en 31bis van de wet van 4 december 2007 « betreffende de sociale verkiezingen », gesteld door de Franstalige Arbeid Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit voorzitter F. Daoût, de rechters J.-P. Moerman, R. Leys(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 137/2020 du 15 octobre 2020 Uittreksel uit arrest nr. 137/2020 van 15 oktober 2020
Numéro du rôle : 7408 Rolnummer 7408
En cause : la question préjudicielle concernant les articles 30, 31 et In zake : de prejudiciële vraag over de artikelen 30, 31 en 31bis van
31bis de la loi du 4 décembre 2007 « relative aux élections sociales de wet van 4 december 2007 « betreffende de sociale verkiezingen »,
», posée par le Tribunal du travail francophone de Bruxelles. gesteld door de Franstalige Arbeidsrechtbank te Brussel.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée du président F. Daoût, des juges J.-P. Moerman, R. Leysen, M. samengesteld uit voorzitter F. Daoût, de rechters J.-P. Moerman, R.
Pâques, Y. Kherbache et T. Detienne, et, conformément à l'article Leysen, M. Pâques, Y. Kherbache en T. Detienne, en, overeenkomstig
60bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour artikel 60bis van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
constitutionnelle, du président émérite A. Alen, assistée du greffier Grondwettelijk Hof, emeritus voorzitter A. Alen, bijgestaan door de
F. Meersschaut, présidée par le président F. Daoût, griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter F.
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : Daoût, wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par jugement du 26 mars 2020, dont l'expédition est parvenue au greffe Bij vonnis van 26 maart 2020, waarvan de expeditie ter griffie van het
de la Cour le 30 juin 2020, le Tribunal du travail francophone de Hof is ingekomen op 30 juni 2020, heeft de Franstalige
Bruxelles a posé la question préjudicielle suivante : Arbeidsrechtbank te Brussel de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« Les articles 30, 31 et 31bis de la loi du 4 décembre 2017 [lire : « Schenden de artikelen 30, 31 en 31bis van de wet van 4 december 2017
loi du 4 décembre 2007 relative aux élections sociales] violent-ils [lees : wet van 4 december 2007 betreffende de sociale verkiezingen]
les articles 10, 11 et 13 de la Constitution, lus en combinaison avec de artikelen 10, 11 en 13 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de
les articles 6, 13 et 14 de la Convention européenne des droits de artikelen 6, 13 en 14 van het Europees Verdrag voor de rechten van de
l'homme, avec l'article 47 de la Charte des droits fondamentaux de mens, met artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de
l'Union européenne, avec le principe général du raisonnable et avec Europese Unie, met het algemeen redelijkheidsbeginsel en met de
les principes généraux du droit d'accès à un juge, en ce qu'ils algemene beginselen van het recht op toegang tot een rechter, in
subordonnent la possibilité de soumettre à l'examen d'un juge une zoverre zij aan de mogelijkheid om een betwisting betreffende de
contestation relative au contenu des informations affichées au jour X inhoud van de inlichtingen die met toepassing van artikel 14 van de
en application de l'article 14 de la loi du 4 décembre 2007, à wet van 4 december 2007 op dag X zijn aangeplakt te laten onderzoeken
l'introduction préalable d'une réclamation dans les 7 jours qui door een rechter, de verplichting koppelen vooraf bezwaar te hebben
suivent cet affichage ? ». ingediend binnen zeven dagen na die aanplakking ? ».
Le 16 juillet 2020, en application de l'article 72, alinéa 1er, de la Op 16 juli 2020 hebben de rechters-verslaggevers M. Pâques en Y.
Kherbache, met toepassing van artikel 72, eerste lid, van de
loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, les bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, het Hof
juges-rapporteurs M. Pâques et Y. Kherbache ont informé la Cour qu'ils ervan in kennis gesteld dat zij ertoe zouden kunnen worden gebracht
pourraient être amenés à proposer de mettre fin à l'examen de voor te stellen het onderzoek van de zaak af te doen met een arrest
l'affaire par un arrêt rendu sur procédure préliminaire. gewezen op voorafgaande rechtspleging.
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. Les articles 14, 30, 31 et 31bis de la loi du 4 décembre 2007 « B.1. De artikelen 14, 30, 31 en 31bis van de wet van 4 december 2007 «
relative aux élections sociales » (ci-après : la loi du 4 décembre betreffende de sociale verkiezingen » (hierna : de wet van 4 december
2007) disposent : 2007) bepalen :
«

Art. 14.Le conseil ou le comité ou, à son défaut l'employeur, fait

«

Art. 14.Door aanplakking van een bericht negentig dagen voor de dag

connaître aux travailleurs nonante jours avant le jour de l'élection, van de verkiezingen in de verschillende secties en afdelingen van de
par affichage d'un avis dans les diverses sections et divisions de onderneming, stelt de raad of het comité, of bij ontstentenis ervan de
l'entreprise : werkgever, de werknemers in kennis van :
1° la date et l'horaire des élections; en cas de désaccord au sein du 1° de datum en de uurregeling van de verkiezingen; ingeval hieromtrent
conseil ou du comité, cette date et cet horaire sont fixés par geen akkoord is bereikt in de raad of het comité, stelt de sociaal
l'inspecteur social-chef de district de la Direction générale Contrôle inspecteur-districtshoofd van de Algemene Directie Toezicht op de
des lois sociales du ressort; Sociale Wetten van het rechtsgebied deze datum en deze uurregeling
2° l'adresse et la dénomination de l'unité ou des unités techniques vast; 2° het adres en de benaming van de technische bedrijfseenheid of
d'exploitation pour lesquelles des conseils ou des comités doivent -eenheden waarvoor raden of comités moeten worden opgericht;
être institués;
3° le nombre de mandats par conseil ou comité et par catégorie; 3° het aantal mandaten per raad of comité en per categorie;
4° les listes électorales provisoires ou les endroits où elles peuvent 4° de voorlopige kiezerslijsten of de plaatsen waar zij kunnen worden
être consultées. Ces listes reprennent, par catégorie, les geraadpleegd. Deze lijsten hernemen, per categorie, de werknemers
travailleurs occupés dans l'entreprise et les intérimaires mis à la tewerkgesteld in de onderneming en de uitzendkrachten ter beschikking
disposition de l'utilisateur visés à l'article 16, alinéa 3, qui gesteld bij de gebruiker bedoeld in artikel 16, derde lid, die op de
satisferont aux conditions d'électorat au jour de l'élection. A chaque dag van de verkiezingen zullen voldoen aan de kiesvoorwaarden. Aan
travailleur de la liste d'une même catégorie, il est attribué un elke persoon van dezelfde categorie op deze lijst, wordt een nummer
numéro; toegekend;
5° la liste des membres du personnel de direction avec mention de la 5° de lijst van de leden van het leidinggevend personeel met
dénomination et du contenu des fonctions, ou les endroits où elle peut vermelding van de benaming en de inhoud van de functies, of de
être consultée; plaatsen waar zij kan worden geraadpleegd;
6° la liste des cadres, ou les endroits où elle peut être consultée, 6° de lijst van de kaderleden of de plaatsen waar zij kan worden
dans les entreprises qui occupent au moins cent travailleurs au sens geraadpleegd, in de ondernemingen die ten minste honderd werknemers
de l'article 7; les travailleurs qui exercent une des fonctions de tewerkstellen in de zin van artikel 7; de werknemers die één van de
cadre et qui figurent sur la liste électorale des jeunes travailleurs kaderfuncties uitoefenen en die op de kieslijst van de jeugdige
ne sont pas repris dans la liste des cadres; ne peuvent être repris werknemers voorkomen, worden niet opgenomen in de lijst van de
dans cette liste que des employés déclarés comme tels dans les kaderleden; in deze lijst mogen slechts bedienden opgenomen worden die
déclarations transmises à l'Office national de Sécurité sociale; zo aangegeven zijn in de aangifte overgemaakt aan de Rijksdienst voor
Sociale Zekerheid;
7° les dates qui résultent de la procédure électorale; 7° de data die uit de verkiezingsprocedure voortvloeien;
8° la personne ou le service chargé par l'employeur d'envoyer ou de 8° de persoon of de dienst belast door de werkgever met het versturen
distribuer les convocations électorales; of het ronddelen van de oproepingsbrieven voor de verkiezing;
9° le cas échéant, la décision de procéder au vote par voie 9° Desgevallend, de beslissing om over te gaan tot elektronisch
électronique. stemmen.
Cet avis doit être daté. La date mentionnée sur l'avis vaut date Dit bericht moet de datum van de aanplakking vermelden. Voor de
d'affichage de l'avis annonçant la date des élections pour toepassing van de bepalingen van deze wet moet de datum vermeld op het
l'application des dispositions de la présente loi. Elle ne peut être bericht de datum zijn van de aanplakking van het bericht dat de datum
van de verkiezingen aankondigt. Hij kan niet vroeger zijn dan de
antérieure à la date réelle de l'affichage. Cet avis doit contenir la werkelijke datum van de aanplakking. Dit bericht moet de volgende
mention suivante : ' Pour assurer le caractère vraiment représentatif vermelding bevatten : ' Om de afvaardiging die zal worden verkozen een
de la délégation qui sera élue, tous les travailleurs ont le devoir de werkelijk vertegenwoordigend karakter te geven, hebben alle werknemers
participer au vote '. L'affichage de l'avis annonçant la date des élections peut être remplacé par une mise à la disposition électronique du document, pour autant que tous les travailleurs y aient accès pendant leurs heures normales de travail. Les informations visées à l'alinéa 1er sont consignées dans un document conforme au modèle repris en annexe de la présente loi. A défaut de conseil et de comité, une copie de cet avis est transmise à la délégation syndicale. Ces informations sont communiquées par voie électronique via l'application web spécialement prévue à cet effet sur le site internet du SPF Emploi, Travail et Concertation sociale. A défaut, une copie du document affiché est directement envoyée aux de plicht aan de stemming deel te nemen '. De aanplakking van het bericht dat de datum van de verkiezingen aankondigt, kan vervangen worden door het ter beschikking stellen van een elektronisch document, voor zover alle werknemers hiertoe toegang hebben tijdens hun normale werkuren. De inlichtingen bedoeld in het eerste lid worden meegedeeld in een document dat overeenstemt met het model dat als bijlage gaat bij deze wet. Bij ontstentenis van een raad of een comité wordt een afschrift van dit bericht overgemaakt aan de vakbondsafvaardiging. Deze inlichtingen worden op elektronische wijze meegedeeld via de webapplicatie waarin precies daartoe is voorzien op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. Bij gebreke daaraan wordt een afschrift van het aangeplakte bericht onmiddellijk naar de
sièges des organisations définies à l'article 4, 6°, a), et des zetel van de in artikel 4, 6°, a), bepaalde organisaties en de in
organisations définies à l'article 4, 5°; dans ce dernier cas, artikel 4, 5°, bepaalde organisaties verzonden; in dat laatste geval
seulement si la procédure entamée vise à l'institution d'un conseil. enkel wanneer de ingezette procedure gericht is op de oprichting van
Les listes du personnel de direction et des travailleurs qui exercent een raad. De lijsten van het leidinggevend personeel en van de
une fonction de cadres sont ajoutées à ces envois. Les listes werknemers die een kaderfunctie uitoefenen, worden bij deze
verzendingen gevoegd. De kiezerslijsten worden enkel gevoegd bij
électorales ne sont jointes qu'à défaut de conseil, de comité ou de ontstentenis van een raad, van een comité of van een
délégation syndicale dans laquelle toutes les organisations telles que vakbondsafvaardiging waarin alle organisaties als bedoeld in artikel
visées à l'article 4, 6°, sont représentées. 4, 6°, vertegenwoordigd zijn.
Les travailleurs peuvent consulter, auprès de leurs représentants, les De werknemers kunnen bij hun vertegenwoordigers de documenten
documents contenant les divers avis que l'employeur est tenu de leur raadplegen met de verschillende berichten die de werkgever hen moet
remettre et doit afficher dans l'entreprise durant la procédure bezorgen en tijdens de verkiezingsprocedure in de onderneming moet
électorale ». aanplakken ».
«

Art. 30.Dans les sept jours qui suivent l'affichage de l'avis

«

Art. 30.Binnen zeven dagen na de aanplakking van het bericht

annonçant la date des élections, les travailleurs ainsi que leurs waarbij de datum van de verkiezingen wordt aangekondigd, kunnen de
organisations représentatives peuvent introduire auprès du conseil ou werknemers, alsmede hun representatieve organisaties bij de raad of
du comité, ou, à son défaut, auprès de l'employeur, une réclamation au het comité, of bij ontstentenis ervan, bij de werkgever bezwaar
sujet : indienen tegen :
1° des listes électorales, du chef de non inscription ou d'inscription 1° de kiezerslijsten, vanwege het niet inschrijven of de onbehoorlijke
indue d'électeurs ou du chef d'inexactitudes relatives aux indications inschrijving van kiezers of vanwege onjuistheden aangaande de
prévues à l'article 20; vermeldingen bepaald in artikel 20;
2° de la fixation du nombre de mandats par organe et par catégorie; 2° de vaststelling van het aantal mandaten per orgaan en per categorie;
3° de la liste du personnel de direction, dans la mesure où une 3° de lijst van het leidinggevend personeel, in de mate dat op deze
personne figurant sur cette liste, portée à la connaissance des
travailleurs conformément aux dispositions de l'article 14 ne remplit lijst die overeenkomstig de bepalingen van artikel 14 ter kennis van
pas les fonctions de direction telles qu'elles ont été déterminées par de werknemers is gebracht, een persoon voorkomt die geen
les dispositions de la présente loi; leidinggevende functie vervult zoals die door de bepalingen van deze
wet is vastgesteld;
4° de la liste des cadres. 4° de lijst van de kaderleden.
Une réclamation peut également être introduite, dans le cadre de la In het kader van de verkiezingsprocedure die de verkiezing van een
procédure électorale précédant l'élection d'un conseil, par les raad voorafgaat, kan eveneens een bezwaar worden ingediend door de
organisations représentatives des cadres. representatieve organisaties van kaderleden.

Art. 31.Le conseil ou le comité ou, à son défaut, l'employeur, statue

Art. 31.De raad of het comité, of bij ontstentenis ervan, de

sur les réclamations introduites au sujet des points mentionnés à werkgever, spreekt zich binnen zeven dagen na het verstrijken van de
termijn voor het indienen van een bezwaar uit over de ingediende
l'article 30 dans les sept jours suivant l'échéance du délai de klachten over de punten die in artikel 30 vermeld zijn. In geval van
réclamation. En cas de modification, le conseil ou le comité ou, à son wijziging laat de raad of het comité, of bij ontstentenis ervan, de
défaut, l'employeur procède, le jour de sa décision, à l'affichage werkgever op de dag van zijn beslissing een bericht van rechtzetting
d'un avis rectificatif. L'affichage peut être remplacé par une mise à aanplakken. De aanplakking kan worden vervangen door het ter
la disposition électronique du document, pour autant que tous les beschikking stellen van een elektronisch document, voor zover alle
travailleurs y aient accès pendant leurs heures normales de travail. werknemers hiertoe toegang hebben tijdens hun normale werkuren.
Une copie de cet avis est aussi notifiée aux organisations Een afschrift van dit bericht wordt eveneens meegedeeld aan de
représentatives des travailleurs et aux organisations de cadres si un representatieve werknemersorganisaties en de organisaties van
conseil doit être institué. Cette notification est communiquée par kaderleden indien een raad moet worden opgericht. Deze mededeling
voie électronique via l'application web spécialement prévue à cet wordt op elektronische wijze overgemaakt via de webapplicatie waarin
effet sur le site internet du SPF Emploi, Travail et Concertation precies daartoe is voorzien op de website van de FOD Werkgelegenheid,
sociale ou est directement envoyée aux sièges de ces organisations. Arbeid en Sociaal Overleg, of wordt onmiddellijk naar de zetel van
Les listes électorales corrigées ne sont communiquées qu'à défaut de deze organisaties verzonden. De verbeterde kiezerslijsten worden enkel
conseil, de comité ou de délégation syndicale dans laquelle toutes les meegedeeld bij ontstentenis van een raad, een comité of een
vakbondsafvaardiging waarin alle organisaties als bedoeld in artikel
organisations telles que visées à l'article 4, 6°, sont représentées. 4, 6°, vertegenwoordigd zijn. Het bericht van rechtzetting moet de
L'avis rectificatif doit contenir la mention suivante ' Pour assurer volgende vermelding bevatten : ' Om de afvaardiging die zal worden
le caractère vraiment représentatif de la délégation qui sera élue, verkozen een werkelijk vertegenwoordigend karakter te geven, hebben
tous les travailleurs ont le devoir de participer au vote '. alle werknemers de plicht aan de stemming deel te nemen '.

Art. 31bis.Dans les sept jours qui suivent l'échéance du délai visé à

Art. 31bis.Binnen zeven dagen die volgen op het verstrijken van de

l'article 31 endéans lequel l'organe doit se prononcer sur les réclamations, les travailleurs intéressés ainsi que les organisations représentatives des travailleurs intéressées peuvent introduire un recours contre cette décision ou contre l'absence de décision auprès du tribunal du travail. Les organisations représentatives des cadres intéressées bénéficient du même droit si un conseil doit être institué dans l'entreprise. Le tribunal du travail saisi statue dans les sept jours qui suivent la réception du recours. Ce jugement n'est susceptible ni d'appel, ni d'opposition. Si, suite à la décision du tribunal, des modifications de l'avis visé à l'article 14 sont requises, l'affichage est rectifié. Cet affichage rectifié peut être remplacé par une mise à la disposition électronique du document, pour autant que tous les travailleurs y aient accès pendant leurs heures normales de travail. Une copie de cet avis rectifié est communiquée par voie électronique via l'application web spécialement prévue à cet effet sur le site internet du SPF Emploi, Travail et Concertation sociale ou est directement envoyée aux sièges termijn als bedoeld in artikel 31 binnen dewelke het orgaan zich dient uit te spreken over de klachten, kunnen de betrokken werknemers, alsook de betrokken representatieve werknemersorganisaties, tegen deze beslissing of bij afwezigheid van een beslissing een beroep instellen bij de arbeidsrechtbank. De betrokken representatieve organisaties van kaderleden hebben hetzelfde recht indien in de onderneming een raad moet worden opgericht. De arbeidsrechtbank waarbij het beroep is ingesteld, doet uitspraak binnen zeven dagen die volgen op de ontvangst van het beroep. Deze uitspraak is niet vatbaar voor hoger beroep, noch voor verzet. Indien er ingevolge de beslissing van de rechtbank wijzigingen vereist zijn in het bericht bedoeld bij artikel 14, wordt de aanplakking rechtgezet. Deze rechtgezette aanplakking kan worden vervangen door het ter beschikking stellen van een elektronisch document, voor zover alle werknemers hiertoe toegang hebben tijdens hun normale werkuren. Een afschrift van dit rechtgezette bericht wordt op elektronische wijze meegedeeld via de webapplicatie waarin precies daartoe is voorzien op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal
des organisations définies à l'article 4, 6°, a), et des organisations Overleg, of wordt onmiddellijk naar de zetel van de in artikel 4, 6°,
définies à l'article 4, 5°, dans ce dernier cas, seulement si la a), bepaalde organisaties en de in artikel 4, 5°, bepaalde
procédure entamée vise à l'institution d'un conseil. Les listes organisaties verzonden, in dat laatste geval enkel wanneer de
électorales rectifiées ne sont jointes qu'à défaut de conseil, de ingezette procedure gericht is op de oprichting van een raad. De
verbeterde kiezerslijsten worden enkel gevoegd bij ontstentenis van
comité ou de délégation syndicale dans laquelle toutes les een raad, een comité of een vakbondsafvaardiging waarin alle
organisations telles que visées à l'article 4, 6°, sont représentées organisaties als bedoeld in artikel 4, 6°, vertegenwoordigd zijn ».
». Il résulte d'une lecture conjointe de ces dispositions que le recours Uit een gecombineerde lezing van die bepalingen volgt dat een beroep
introduit devant le tribunal du travail concernant le contenu des dat voor de arbeidsrechtbank wordt ingesteld betreffende de inhoud van
informations affichées conformément à l'article 14 de la loi du 4 de inlichtingen die overeenkomstig artikel 14 van de wet van 4
décembre 2007 sans dépôt préalable d'une réclamation auprès du conseil december 2007 zijn aangeplakt zonder dat vooraf bezwaar werd ingediend
d'entreprise, du comité pour la prévention et la protection du travail bij de ondernemingsraad, het comité voor preventie en bescherming op
ou de l'employeur, selon le cas, est irrecevable (en ce sens, voy. het werk of de werkgever naar gelang van het geval, niet ontvankelijk
notamment Cass., 19 décembre 1983, Pas. 1984, I, p. 441), ce que is (zie, in die zin, onder meer Cass., 19 december 1983, Arr. Cass.
1983-84, p. 455), hetgeen wordt bevestigd in de parlementaire
confirment les travaux préparatoires de la loi du 4 décembre 2007, qui voorbereiding van de wet van 4 december 2007, die vermeldt dat, «
énoncent qu'« à défaut de réclamation à l'échéance du délai de sept indien bij het verstrijken van de termijn van zeven dagen geen enkel
jours, les listes [électorales] ainsi que la répartition du nombre de bezwaar werd ingediend, [...] de [...] [kiezerslijsten] en de
mandats seront définitives » (Doc. parl., Chambre, 2007-2008, DOC verdeling van het aantal mandaten definitief [worden] » (Parl. St.,
52-0257/001 et 52-0258/001, p. 18). Kamer, 2007-2008, DOC 52-0257/001 en 52-0528/001, p. 18).
B.2. Il ressort de la question préjudicielle ainsi que des motifs du B.2. Uit de prejudiciële vraag en uit de motivering van het
jugement de renvoi que le juge a quo interroge la Cour à propos de la verwijzingsvonnis blijkt dat de verwijzende rechter aan het Hof vraagt
compatibilité des articles 30, 31 et 31bis de la loi du 4 décembre of de artikelen 30, 31 en 31bis van de wet van 4 december 2007
2007 avec le droit d'accès à un juge, tel qu'il est garanti par bestaanbaar zijn met het recht op toegang tot een rechter, zoals
plusieurs des dispositions citées dans la question préjudicielle, en gewaarborgd door verschillende van de in de prejudiciële vraag
ce qu'ils subordonnent la possibilité de soumettre à l'examen d'un aangehaalde bepalingen, in zoverre zij aan de mogelijkheid om een
juge une contestation relative au contenu des informations affichées betwisting betreffende de inhoud van de inlichtingen die met
en application de l'article 14 de la loi du 4 décembre 2007 à l'introduction préalable d'une réclamation au sein de l'entreprise, dans les sept jours qui suivent l'affichage. B.3.1. La FGTB, partie demanderesse devant le juge a quo, considère qu'il est nécessaire que la Cour dans son ensemble, et non en chambre restreinte, statue sur la question préjudicielle, laquelle ne devrait du reste pas faire l'objet d'un arrêt de réponse immédiate, compte tenu notamment de l'impossibilité pour des tiers intéressés, comme pourraient l'être les autres syndicats, d'intervenir. toepassing van artikel 14 van de wet van 4 december 2007 zijn aangeplakt te laten onderzoeken door een rechter, de verplichting koppelen vooraf bezwaar te hebben ingediend binnen de onderneming, binnen zeven dagen na de aanplakking. B.3.1. Het ABVV, eisende partij voor de verwijzende rechter, is van oordeel dat het noodzakelijk is dat het Hof zich in zijn geheel, en niet in beperkte kamer, uitspreekt over de prejudiciële vraag, die overigens niet het voorwerp zou mogen uitmaken van een arrest van onmiddellijk antwoord, gelet op meer bepaald de onmogelijkheid, voor belanghebbende derden - zoals eventueel de andere vakbonden -, om tussen te komen.
B.3.2. L'article 72 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour B.3.2. Artikel 72 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
constitutionnelle permet à la Cour de répondre à une question Grondwettelijk Hof biedt het Hof de mogelijkheid om een prejudiciële
préjudicielle par un arrêt rendu sur procédure préliminaire, eu égard vraag te beantwoorden bij een arrest gewezen op voorafgaande
à « la simplicité relative des problèmes qui y sont soulevés ». rechtspleging, gelet op « de relatieve eenvoud van de erin opgeworpen
Contrairement à ce que soutient la FGTB, c'est la Cour qui répond à la problemen ». In tegenstelling tot wat het ABVV aanvoert, is het het
question préjudicielle, et non la chambre restreinte. Hof dat de prejudiciële vraag beantwoordt, en niet de beperkte kamer.
Par ailleurs, il y a lieu de constater qu'en l'espèce, les conclusions Er dient overigens te worden vastgesteld dat te dezen, van de
des juges-rapporteurs ont été notifiées à l'ensemble des parties à la conclusies van de rechters-verslaggevers kennis is gegeven aan alle
procédure devant le juge a quo, en ce compris à la Confédération des partijen in de procedure voor de verwijzende rechter, met inbegrip van
syndicats chrétiens (CSC), à la Centrale générale des syndicats het Algemeen Christelijk Vakverbond (ACV), de Algemene Centrale der
libéraux de Belgique (CGSLB) et à la Confédération nationale des Liberale Vakverbonden van België (ACLVB) en de Nationale Confederatie
cadres (CNC), qui ont eu la possibilité de déposer un mémoire van het Kaderpersoneel (NCK), die de mogelijkheid hebben gekregen een
justificatif, mais n'en ont pas fait usage. memorie met verantwoording in te dienen, maar daarvan geen gebruik
B.4. Les articles 10 et 11 de la Constitution ont une portée générale. hebben gemaakt. B.4. De artikelen 10 en 11 van de Grondwet hebben een algemene
Ils interdisent toute discrimination, quelle qu'en soit l'origine : draagwijdte. Zij verbieden elke discriminatie, ongeacht de oorsprong
les règles constitutionnelles de l'égalité et de la non-discrimination ervan : de grondwettelijke regels van de gelijkheid en van de
sont applicables à l'égard de tous les droits et de toutes les niet-discriminatie zijn toepasselijk ten aanzien van alle rechten en
libertés, en ce compris ceux résultant des conventions internationales alle vrijheden, met inbegrip van die welke voortvloeien uit
liant la Belgique. internationale verdragen die België binden.
L'article 14 de la Convention européenne des droits de l'homme Artikel 14 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens bevat
contient une interdiction analogue des discriminations en ce qui een soortgelijk discriminatieverbod, wat het genot van de in dat
concerne la jouissance des droits et libertés reconnus dans cette Verdrag erkende rechten en vrijheden betreft.
Convention. B.5. Le droit d'accès au juge garanti par l'article 13 de la B.5. Het door artikel 13 van de Grondwet gewaarborgde recht op toegang
Constitution serait vidé de tout contenu s'il n'était pas satisfait tot een rechter zou inhoudsloos zijn indien niet voldaan is aan de
vereisten van een eerlijk proces, zoals onder meer gewaarborgd bij
aux exigences du procès équitable garanti notamment par l'article 6 de artikel 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en door
la Convention européenne des droits de l'homme et par un principe
général de droit. Par conséquent, lors d'un contrôle au regard de een algemeen rechtsbeginsel. Bijgevolg dienen bij een toetsing aan
l'article 13 de la Constitution, il convient de tenir compte de ces artikel 13 van de Grondwet die waarborgen te worden betrokken.
garanties. B.6. Bien que le droit d'accès à un juge soit fondamental dans un Etat B.6. Hoewel het recht op toegang tot een rechter fundamenteel is in
de droit, celui-ci n'est cependant pas absolu et « il y a place, en een rechtsstaat, is het evenwel niet absoluut en « zijn, buiten de
dehors des limites qui circonscrivent le contenu même de tout droit, grenzen van de inhoud zelf van elk recht, beperkingen impliciet
pour des limitations implicitement admises » (CEDH, 21 février 1975, toegestaan » (EHRM, 21 februari 1975, Golder t. Verenigd Koninkrijk, §
Golder c. Royaume Uni, § 38). 38).
Le droit d'accès au juge peut être soumis à des conditions de Het recht op toegang tot een rechter kan worden onderworpen aan
recevabilité (CEDH, 19 juin 2001, Kreuz c. Pologne, § 54; 11 octobre ontvankelijkheidsvoorwaarden (EHRM, 19 juni 2001, Kreuz t. Polen, §
2001, Rodriguez Valin c. Espagne, § 22; 10 janvier 2006, 54; 11 oktober 2001, Rodriguez Valin t. Spanje, § 22; 10 januari 2006,
Teltronic-CATV c. Pologne, § 47), pourvu qu'elles soient prévisibles Teltronic-CATV t. Polen, § 47), voor zover ze voorspelbaar zijn en ze
et qu'elles n'aient pas pour conséquence que ce droit s'en trouve er niet toe leiden dat dit recht op zodanige wijze wordt beperkt dat
atteint dans sa substance même et que le justiciable ne puisse de kern ervan wordt aangetast en de rechtsonderhorige wordt verhinderd
utiliser une voie de recours disponible (CEDH, 12 novembre 2002, gebruik te maken van een beschikbaar rechtsmiddel (EHRM, 12 november
Zvolskay et Zvolskà c. République tchèque, § 47). 2002, Zvolsky en Zvolskà t. Tsjechische Republiek, § 47).
Plus particulièrement, les règles relatives aux formalités et aux Meer in het bijzonder zijn de regels betreffende de vormvoorschriften
délais fixés pour former un recours visent à assurer une bonne en termijnen om beroep in te stellen gericht op een goede
administration de la justice et à écarter les risques d'insécurité rechtsbedeling en het weren van de risico's van rechtsonzekerheid. Ook
juridique. Si la simplification et l'accélération de la procédure al zijn een vereenvoudiging en een versnelling van de procedure
constituent des objectifs légitimes (CEDH, 18 octobre 2016, Miessen c. legitieme doelstellingen (EHRM, 18 oktober 2016, Miessen t. België, §
Belgique, § 71), les règles de procédure ne peuvent toutefois pas, en 71), toch mogen de procedureregels de rechtzoekenden niet verhinderen,
raison d'un formalisme excessif, empêcher les justiciables de se wegens een overdreven formalisme, de beschikbare rechtsmiddelen te
prévaloir des voies de recours disponibles. doen gelden.
B.7. Le législateur peut faire de l'introduction d'un recours B.7. De wetgever kan van het instellen van een voorafgaand beroep een
préalable une condition d'admissibilité de l'action portée devant les voorwaarde maken voor de toelaatbaarheid van de vordering bij de hoven
cours et tribunaux. en rechtbanken.
B.8. En matière d'élections sociales, le fait de subordonner la B.8. Inzake sociale verkiezingen is het feit dat aan de
ontvankelijkheid van het bij de arbeidsrechtbank ingestelde beroep de
recevabilité du recours introduit devant le tribunal du travail au verplichting is gekoppeld vooraf bezwaar te hebben ingediend op het
dépôt préalable d'une réclamation au niveau de l'entreprise est raisonnablement justifié par la nécessité de privilégier le règlement des litiges d'abord au sein de l'entreprise. L'obligation d'introduire une telle réclamation est de nature, d'une part, à permettre, le cas échéant, une résolution rapide des litiges, grâce à la concertation sociale, et, d'autre part, à éviter un engorgement inopportun des cours et tribunaux par des litiges qui pourraient être réglés en amont. L'obligation d'introduire une réclamation préalable ne fait pas obstacle à ce que le réclamant soumette par la suite sa contestation à un juge indépendant et impartial. B.9.1. Le délai, relativement court, de sept jours pour introduire la réclamation est raisonnablement justifié par la volonté du législateur de ne pas retarder excessivement le déroulement de la procédure niveau van de onderneming, redelijk verantwoord door de noodzaak om geschillen in eerste instantie binnen de onderneming te laten oplossen. Met de verplichting om zulk een bezwaar in te dienen is het, enerzijds, mogelijk, in voorkomend geval, geschillen sneller op te lossen, dankzij het sociaal overleg, en kan, anderzijds, worden vermeden dat de hoven en rechtbanken worden overstelpt met geschillen die in een eerdere fase zouden kunnen worden geregeld. De verplichting om vooraf bezwaar in te dienen vormt voor de indiener van het bezwaar geen beletsel om daarna zijn betwisting voor te leggen aan een onafhankelijke en onpartijdige rechter. B.9.1. De relatief korte termijn van zeven dagen om het bezwaar in te dienen, is redelijk verantwoord door de wil van de wetgever om het verloop van de verkiezingsprocedure niet bovenmatig te vertragen
électorale (Doc. parl., Chambre, 2007-2008, DOC 52-0257/001 et DOC (Parl. St., Kamer, 2007-2008, DOC 52-0257/001 en DOC 52-0258/001, p.
52-0258/001, p. 18). Il contribue, au même titre que les autres délais 18). Hij draagt ertoe bij, net zoals de andere termijnen die zijn
prévus par le chapitre III du titre II de la loi du 4 décembre 2007, à vastgelegd bij hoofdstuk III van titel II van de wet van 4 december
ce que les élections sociales aient lieu suivant le calendrier légal, 2007, dat de sociale verkiezingen plaatsvinden volgens de wettelijke
soit 90 jours après l'affichage de l'avis annonçant la date des kalender, zijnde 90 dagen na de aanplakking van het bericht dat de
datum van de verkiezingen aankondigt (artikel 50, § 1, van de wet van
élections (article 50, § 1er, de la loi du 4 décembre 2007). A cet 4 december 2007). In dat verband dient te worden vastgesteld dat het
égard, il y a lieu de constater que l'avis visé à l'article 14 de la bericht bedoeld in artikel 14 van de wet van 4 december 2007 « de data
loi du 4 décembre 2007 doit indiquer « les dates qui résultent de la die uit de verkiezingsprocedure voortvloeien », moet vermelden
procédure électorale » (article 14, alinéa 1er, 7°, de cette loi). Il (artikel 14, eerste lid, 7°, van die wet). Uit het model dat als
ressort clairement du modèle qui est annexé à la loi du 4 avril 2019 « bijlage is gevoegd bij de wet van 4 april 2019 « tot wijziging van de
modifiant la loi du 4 décembre 2007 relative aux élections sociales, wet van 4 december 2007 betreffende de sociale verkiezingen, van de
la loi du 20 septembre 1948 portant organisation de l'économie et la wet van 20 september 1948 houdende organisatie van het bedrijfsleven
loi du 4 août 1996 relative au bien-être des travailleurs lors de en van de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de
l'exécution de leur travail » (voy. les annexes V et IX à cette loi, werknemers bij de uitvoering van hun werk » (zie bijlagen V en IX bij
Moniteur belge, 30 avril 2019, pp. 41502-41506 et pp. 41513-41518) que die wet, Belgisch Staatsblad, 30 april 2019, pp. 41572-41576 en pp.
les réclamations doivent être introduites dans un délai de sept jours 41583-41588) blijkt duidelijk dat bezwaren moeten worden ingediend
à compter de l'affichage de l'avis. binnen een termijn van zeven dagen te rekenen vanaf de aanplakking van het bericht.
Ce délai n'apparaît pas comme excessivement bref ni de nature à Die termijn lijkt niet extreem kort en kan evenmin de betrokkenen
empêcher les intéressés d'introduire une réclamation. verhinderen een bezwaar in te dienen.
B.9.2. La fixation du point de départ du délai pour introduire une B.9.2. De vaststelling van het aanvangspunt van de termijn om een
réclamation à la date de l'affichage de l'avis visé à l'article 14 de bezwaar in te dienen op de datum van aanplakking van het bericht
la loi du 4 décembre 2007, et non à sa notification aux organisations bedoeld in artikel 14 van de wet van 4 december 2007, en niet op de
représentatives de travailleurs concernées, est pertinente, eu égard à dag van de kennisgeving ervan aan de betrokken representatieve
la nécessité de respecter les échéances fixées par le calendrier légal werknemersorganisaties, is pertinent gelet op de noodzaak om de
termijnen van de wettelijke kalender van de sociale verkiezingen in
des élections sociales. acht te nemen.
A cet égard, il y a lieu de constater que, conformément à l'article In dat verband dient te worden vastgesteld dat, overeenkomstig artikel
10, alinéa 1er, 5°, de la loi du 4 décembre 2007, l'employeur a 10, eerste lid, 5°, van de wet van 4 december 2007, de werkgever
l'obligation d'informer par écrit le conseil d'entreprise et le comité verplicht is om de ondernemingsraad en het comité voor preventie en
bescherming op het werk of, bij ontstentenis ervan, de
pour la prévention et la protection du travail, ou, à défaut, la vakbondsafvaardiging schriftelijk te informeren over de datum van
délégation syndicale de la date d'affichage de l'avis annonçant la aanplakking van het bericht dat de datum van de verkiezingen
date des élections et de la date qu'il envisage pour les élections, au aankondigt en over de datum die hij beoogt voor de verkiezingen,
plus tard le soixantième jour précédant celui de l'affichage de l'avis uiterlijk op de zestigste dag die de aanplakking voorafgaat van het
annonçant la date des élections. Cette information est accessible aux bericht waarin de datum van de verkiezingen wordt aangekondigd. Die
travailleurs et aux organisations concernées, selon les modalités informatie is toegankelijk voor de werknemers en de betrokken
prévues à l'article 10, alinéa 3, de la même loi. Ceux-ci peuvent donc organisaties, volgens de nadere regels bepaald in artikel 10, derde
connaître à l'avance la date à laquelle l'avis sera affiché et prendre lid, van dezelfde wet. Zij kunnen dus op voorhand de datum vernemen
leurs dispositions pour, le cas échéant, introduire une réclamation en waarop het bericht zal worden aangeplakt en voorbereidingen treffen
temps utile. om, in voorkomend geval, tijdig een bezwaar in te dienen.
Dans ces circonstances, en choisissant de prendre comme point de In die omstandigheden, door ervoor te kiezen de aanplakking van de
départ du délai de recours interne l'affichage de la liste plutôt lijst en niet de kennisgeving ervan aan de betrokkenen als
qu'une notification de celle-ci aux intéressés, le législateur ne aanvangspunt van de interne beroepstermijn te nemen, doet de wetgever
porte pas d'atteinte disproportionnée à leur droit d'accès au juge. niet op onevenredige wijze afbreuk aan hun recht op toegang tot een rechter.
B.10. Comme l'affirme le juge a quo, l'arrêt de la Cour n° 46/2019 du B.10. Zoals de verwijzende rechter beweert, kan het arrest van het Hof
14 mars 2019 n'est pas transposable en l'espèce. Par cet arrêt, la nr. 46/2019 van 14 maart 2019 te dezen niet worden overgenomen. Bij
Cour a jugé : dat arrest oordeelde het Hof :
« B.5.1. Comme il est dit en B.1.7, le législateur décrétal compare l'exigence supplémentaire de recevabilité des recours que prévoient les dispositions attaquées avec l'exigence actuelle de l'épuisement du recours administratif préalable pour l'introduction d'un recours juridictionnel. Il y a toutefois des différences importantes entre l'enquête publique, d'une part, et le recours administratif, d'autre part. B.5.2. L'enquête publique donne au public concerné une possibilité de participation qui offre une garantie pour la sauvegarde du droit à la protection d'un environnement sain et à un bon aménagement du territoire (article 23, alinéa 3, 4°, de la Constitution). Contrairement à ce qui vaut dans la phase du recours administratif dirigé contre une décision prise en première instance administrative ainsi que contrairement au recours introduit auprès du Conseil pour les contestations des autorisations et dirigé contre une décision prise en dernière instance administrative, le public concerné n'a pas, au moment de l'enquête publique, connaissance de l'appréciation de la demande par l'autorité qui délivre le permis, ni du contenu des avis éventuellement requis qui visent à fournir à l'autorité délivrant le permis des informations urbanistiques et technico-environnementales « B.5.1. Zoals is vermeld in B.1.7 vergelijkt de decreetgever de bijkomende ontvankelijkheidsvereiste van de beroepen waarin de bestreden bepalingen voorzien met het bestaande vereiste van de uitputting van het voorafgaand administratief beroep voor het instellen van een jurisdictioneel beroep. Er zijn echter belangrijke verschillen tussen het openbaar onderzoek, enerzijds, en het administratief beroep, anderzijds. B.5.2. Het openbaar onderzoek biedt aan het betrokken publiek een mogelijkheid tot inspraak, die een waarborg biedt voor de vrijwaring van het recht op de bescherming van een gezond leefmilieu en een goede ruimtelijke ordening (artikel 23, derde lid, 4°, van de Grondwet). In tegenstelling tot wat geldt in de fase van het administratief beroep tegen een beslissing genomen in eerste administratieve aanleg, alsook in tegenstelling tot het beroep bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen tegen een beslissing genomen in laatste administratieve aanleg, heeft het betrokken publiek, op het moment van het openbaar onderzoek, geen kennis van de beoordeling van de aanvraag door de vergunningverlenende overheid, noch van de inhoud van de eventueel vereiste adviezen, die tot doel hebben de vergunningverlenende overheid een stedenbouwkundige en milieutechnische onderbouwing te geven voor haar beslissingen met
pour étayer ses décisions sur les demandes concrètes de permis. [...] betrekking tot concrete vergunningsaanvragen. [...]
B.5.3. En matière de droit de l'environnement, il est, de façon B.5.3. Inzake omgevingsrecht is het doorgaans van essentieel belang,
générale, essentiel, tant pour le demandeur du permis d'environnement zowel voor de aanvrager van de omgevingsvergunning als voor het
que pour le public concerné, de ne pas être privés du service qu'une betrokken publiek, dat hun niet de dienst wordt ontzegd die een
administration spécialisée peut rendre en appréciant leur situation in gespecialiseerde overheid kan bieden door hun situatie in concreto te
concreto. beoordelen.
Comme il est observé dans les travaux préparatoires, la participation Zoals is opgemerkt in de parlementaire voorbereiding, draagt de
active du public concerné pendant l'enquête publique contribue à un actieve participatie van het betrokken publiek tijdens het openbaar
processus décisionnel efficace, en ce que l'autorité concernée est onderzoek bij aan een doelmatige besluitvorming, doordat de betrokken
informée le plus rapidement possible d'objections éventuelles et de overheid zo snel mogelijk op de hoogte wordt gebracht van eventuele
données pertinentes (Doc. parl., Parlement flamand, 2016-2017, n° bezwaren en relevante gegevens (Parl. St., Vlaams Parlement,
1149/1, p. 147). 2016-2017, nr. 1149/1, p. 147). De doelstelling om de
L'objectif qui consiste à pourvoir l'autorité délivrant les permis le vergunningverlenende overheid zo snel mogelijk van alle informatie te
plus vite possible de toutes les informations ne justifie toutefois voorzien, verantwoordt echter niet dat de leden van het betrokken
pas que les membres du public concerné soient obligés de formuler déjà publiek verplicht worden om reeds een gemotiveerd standpunt, opmerking
un avis, une remarque ou une objection motivés à un moment où ils ne of bezwaar in te dienen op het ogenblik dat zij nog niet over alle
disposent pas encore de toutes les informations pertinentes et ce, relevante informatie beschikken, teneinde hun toegang tot het
afin de préserver leur accès au recours administratif et au recours administratief en jurisdictioneel beroep te vrijwaren.
juridictionnel.
[...] [...]
B.5.6. Le droit d'accès au juge constitue un droit fondamental qui B.5.6. Het recht op toegang tot de rechter is een grondrecht dat met
doit être garanti à chacun dans le respect des articles 10 et 11 de la Constitution. La limitation, en principe, de ce droit aux membres du public concerné qui ont formulé une objection, un avis ou une remarque motivés dans le cadre de l'enquête publique n'est pas proportionnée à l'objectif poursuivi par le législateur décrétal, qui consiste en substance à rationaliser et à accélérer le contentieux administratif ». Il ressort de cet arrêt que la limitation du droit d'accès au juge aux seuls membres du public concerné qui ont formulé une objection, un avis ou une remarque motivés dans le cadre de l'enquête publique précédant l'octroi d'un permis entraîne une atteinte disproportionnée au droit d'accès au juge. Ces personnes se trouvent toutefois dans une situation objectivement différente de celle des travailleurs et de leurs organisations représentatives dans le cadre de la contestation des listes électorales provisoires, comme dans le litige pendant devant le juge a quo, dès lors que, dans ce dernier cas, une décision a été prise et portée à la connaissance des intéressés et peut, dès lors, faire l'objet d'une contestation. B.11. Les dispositions en cause n'entraînent dès lors pas une ingérence disproportionnée dans le droit d'accès au juge. La question préjudicielle appelle donc une réponse négative. Par ces motifs, la Cour dit pour droit : inachtneming van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet aan eenieder moet worden gewaarborgd. De beperking, in beginsel, van dat recht, voor de leden van het betrokken publiek, tot diegenen die in het kader van het openbaar onderzoek een gemotiveerd bezwaar, standpunt of opmerking hebben ingediend, is niet evenredig met de door de decreetgever nagestreefde doelstelling die in essentie erin bestaat de bestuurlijke geschillenbeslechting te stroomlijnen en te versnellen ». Uit dat arrest blijkt dat de beperking van het recht op toegang tot een rechter, enkel voor de leden van het betrokken publiek die in het kader van het openbaar onderzoek voorafgaand aan de toekenning van een vergunning een gemotiveerd bezwaar, standpunt of opmerking hebben ingediend, een onevenredige aantasting van het recht op toegang tot een rechter met zich meebrengt. Die personen bevinden zich evenwel in een situatie die objectief verschilt van die van de werknemers en hun representatieve organisaties in het kader van de betwisting van voorlopige kiezerslijsten, zoals in het voor de verwijzende rechter hangende geschil, omdat in dat laatste geval een beslissing is genomen en ter kennis is gebracht van de betrokkenen, waardoor zij kan worden betwist. B.11. De in het geding zijnde bepalingen leiden bijgevolg niet tot een onevenredige inmenging in het recht op toegang tot een rechter. De prejudiciële vraag dient derhalve ontkennend te worden beantwoord. Om die redenen, het Hof zegt voor recht :
Les articles 30, 31 et 31bis de la loi du 4 décembre 2007 « relative De artikelen 30, 31 en 31bis van de wet van 4 december 2007 «
aux élections sociales » ne violent pas les articles 10, 11 et 13 de betreffende de sociale verkiezingen » schenden niet de artikelen 10,
la Constitution, lus en combinaison avec l'article 6 de la Convention 11 en 13 van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 6 van het
européenne des droits de l'homme et avec le principe général du droit Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met het algemeen
d'accès à un juge. beginsel van het recht op toegang tot een rechter.
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 15 octobre 2020. op 15 oktober 2020.
Le greffier, Le président, De griffier,
F. Meersschaut F. Daoût F. Meersschaut De voorzitter,
F. Daoût
^