Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 94/2020 du 25 juin 2020 Numéros du rôle : 6704, 6723 et 6724 En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 4, § 3, de la loi du 19 mars 2017 « instituant un fonds budgétaire relatif à l'aide juridique La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen(...)"
Extrait de l'arrêt n° 94/2020 du 25 juin 2020 Numéros du rôle : 6704, 6723 et 6724 En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 4, § 3, de la loi du 19 mars 2017 « instituant un fonds budgétaire relatif à l'aide juridique La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen(...) Uittreksel uit arrest nr. 94/2020 van 25 juni 2020 Rolnummers 6704, 6723 en 6724 In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 4, § 3, van de wet van 19 maart 2017 « tot oprichting van een Begrotingsfonds voor de juridische tweede Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. L(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 94/2020 du 25 juin 2020 Uittreksel uit arrest nr. 94/2020 van 25 juni 2020
Numéros du rôle : 6704, 6723 et 6724 Rolnummers 6704, 6723 en 6724
En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 4, § 3, In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 4, § 3, van de
de la loi du 19 mars 2017 « instituant un fonds budgétaire relatif à wet van 19 maart 2017 « tot oprichting van een Begrotingsfonds voor de
l'aide juridique de deuxième ligne », posées par le tribunal juridische tweedelijnsbijstand », gesteld door de correctionele
correctionnel de Liège, division Liège. rechtbank Luik, afdeling Luik.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L.
J.-P. Moerman, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, R. Leysen, J. Lavrysen, J.-P. Moerman, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, R.
Moerman et M. Pâques, assistée du greffier F. Meersschaut, présidée Leysen, J. Moerman en M. Pâques, bijgestaan door de griffier F.
par le président F. Daoût, Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter F. Daoût,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
a. Par jugement du 4 juillet 2017, dont l'expédition est parvenue au a. Bij vonnis van 4 juli 2017, waarvan de expeditie ter griffie van
greffe de la Cour le 6 juillet 2017, le tribunal correctionnel de het Hof is ingekomen op 6 juli 2017, heeft de correctionele rechtbank
Liège, division Liège, a posé la question préjudicielle suivante : Luik, afdeling Luik, de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 4, § 3, de la loi du 19 mars 2017 [instituant un fonds « Schendt artikel 4, § 3, van de wet van 19 maart 2017 [tot oprichting
budgétaire relatif à l'aide juridique de deuxième ligne] viole-t-il van een Begrotingsfonds voor de juridische tweedelijnsbijstand] de
les articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'il oblige les cours artikelen 10 en 11 van de Grondwet in zoverre het de hoven en
et tribunaux qui condamnent un prévenu [du] chef d'une infraction rechtbanken die een beklaagde wegens een strafrechtelijk misdrijf
pénale de lui imposer également le paiement de la contribution au veroordelen, verplicht om hem eveneens de betaling van de bijdrage aan
Fonds budgétaire relatif à l'aide juridique de deuxième ligne au motif het begrotingsfonds voor de juridische tweedelijnsbijstand op te
qu'il n'en bénéficie pas, bien qu'il soit dans les conditions légales leggen om reden dat hij geen juridische tweedelijnsbijstand geniet,
pour y prétendre, alors que les justiciables qui, à l'instar de ce hoewel hij aan de wettelijke voorwaarden voldoet om aanspraak erop te
prévenu, sont dans les conditions légales de l'aide juridique de maken, terwijl de rechtzoekenden die, net zoals die beklaagde, aan de
wettelijke voorwaarden van de juridische tweedelijnsbijstand voldoen
deuxième ligne et en bénéficie [nt] effectivement ne peuvent être en hem daadwerkelijk genieten, niet tot die bijdrage kunnen worden
condamnés à cette contribution ? ». veroordeeld ? ».
b. Par deux jugements du 31 août 2017, dont les expéditions sont b. Bij twee vonnissen van 31 augustus 2017, waarvan de expedities ter
parvenues au greffe de la Cour le 7 septembre 2017, le tribunal griffie van het Hof zijn ingekomen op 7 september 2017, heeft de
correctionnel de Liège, division Liège, a posé la même question correctionele rechtbank Luik, afdeling Luik, dezelfde prejudiciële
préjudicielle. vraag gesteld.
Ces affaires, inscrites sous les numéros 6704, 6723 et 6724 du rôle de Die zaken, ingeschreven onder de nummers 6704, 6723 en 6724 van de rol
la Cour, ont été jointes. van het Hof, werden samengevoegd.
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1.1. La loi du 19 mars 2017 « instituant un fonds budgétaire relatif B.1.1. De wet van 19 maart 2017 « tot oprichting van een
Begrotingsfonds voor de juridische tweedelijnsbijstand » (hierna : de
à l'aide juridique de deuxième ligne » (ci-après : la loi du 19 mars wet van 19 maart 2017) richt een « Begrotingsfonds voor de juridische
2017) institue un « fonds budgétaire relatif à l'aide juridique de tweedelijnsbijstand » op bij de Federale Overheidsdienst Justitie
deuxième ligne » auprès du Service public fédéral Justice (article 2). (artikel 2). De opbrengsten van het Fonds worden gebruikt ter
Les recettes du fonds sont utilisées pour financer les indemnités des financiering van de vergoedingen van de advocaten belast met de
avocats chargés de l'aide juridique de deuxième ligne, ainsi que les juridische tweedelijnsbijstand alsmede van de kosten verbonden aan de
frais liés à l'organisation des bureaux d'aide juridique (article 3). organisatie van de bureaus voor juridische bijstand (artikel 3). De
Le législateur a fixé le montant de la contribution au fonds à vingt wetgever heeft de bijdrage aan het fonds vastgesteld op twintig euro.
euros. Ce montant est indexé conformément à l'article 5 de la loi du Dat bedrag wordt geïndexeerd overeenkomstig artikel 5 van de wet van
19 mars 2017. 19 maart 2017.
B.1.2. Le fonds est alimenté par des contributions perçues dans le B.1.2. Het fonds wordt gefinancierd met bijdragen die worden geïnd in
cadre de procédures judiciaires. L'article 4 de la loi du 19 mars 2017 het kader van gerechtelijke procedures. In artikel 4 van de wet van 19
détermine dans quelles affaires la contribution est due, qui doit la maart 2017 wordt bepaald in welke zaken de bijdrage verschuldigd is,
payer et comment elle doit être perçue. Le législateur établit en wie ze dient te betalen en op welke wijze ze wordt geïnd. De wetgever
outre une distinction entre les affaires qui sont traitées selon la maakt hierbij een onderscheid tussen zaken die volgens de burgerlijke
procédure civile (article 4, § 2), les affaires pénales (article 4, § rechtspleging worden behandeld (artikel 4, § 2), strafzaken (artikel
3) et les affaires portées devant le Conseil d'Etat et le Conseil du 4, § 3) en zaken voor de Raad van State en de Raad voor
contentieux des étrangers (article 4, § 4). Vreemdelingenbetwistingen (artikel 4, § 4).
B.2.1. Les questions préjudicielles portent sur l'article 4, § 3, de B.2.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op artikel 4, § 3, van
la loi du 19 mars 2017, qui dispose : de wet van 19 maart 2017, dat bepaalt :
« Sauf s'il bénéficie de l'aide juridique de deuxième ligne, chaque suspect, inculpé, prévenu, accusé ou personne responsable civilement du délit qui est condamné par une juridiction pénale est condamné au paiement d'une contribution au fonds. Sauf si elle bénéficie de l'aide juridique de deuxième ligne, la partie civile, lorsqu'elle a pris l'initiative de la citation directe ou lorsqu'une enquête a été ouverte à la suite de son action en tant que partie civile et qu'elle succombe, est condamnée au paiement d'une contribution au fonds. « Behalve indien hij van de juridische tweedelijnsbijstand geniet, wordt iedere door een strafgerecht veroordeelde verdachte, inverdenkinggestelde, beklaagde, beschuldigde of voor het misdrijf burgerrechtelijk aansprakelijke persoon, veroordeeld tot het betalen van een bijdrage aan het Fonds. Behalve indien zij van de juridische tweedelijnsbijstand geniet, wordt de burgerlijke partij, wanneer zij het initiatief tot de rechtstreekse dagvaarding heeft genomen of wanneer een onderzoek is geopend ten gevolge van haar optreden als burgerlijke partij en zij in het ongelijk wordt gesteld, veroordeeld tot het betalen van een bijdrage aan het Fonds.
La juridiction liquide le montant de la contribution au fonds dans la Het rechtscollege vereffent het bedrag van de bijdrage aan het Fonds
décision définitive qui prononce la condamnation aux dépens. in de eindbeslissing die in de kosten verwijst.
La contribution est recouvrée selon les règles qui s'appliquent en De bijdrage wordt ingevorderd volgens de regels van toepassing op de
matière de recouvrement des amendes pénales ». invordering van de strafrechtelijke geldboeten ».
B.2.2. Il ressort du libellé des questions préjudicielles, ainsi que B.2.2. Uit de bewoordingen van de prejudiciële vragen en uit de
de la motivation des décisions de renvoi que la Cour est interrogée motivering van de verwijzingsbeslissingen blijkt dat aan het Hof
sur la compatibilité de l'article 4, § 3, alinéa 1er, de la loi du 19 vragen worden gesteld over de bestaanbaarheid van artikel 4, § 3,
mars 2017 avec les articles 10 et 11 de la Constitution, en ce que, en eerste lid, van de wet van 19 maart 2017 met de artikelen 10 en 11 van
n'exemptant de la contribution (au fonds budgétaire relatif à l'aide de Grondwet, in zoverre die wetsbepaling, door enkel de door de
juridique de deuxième ligne) que les prévenus condamnés par le correctionele rechtbank veroordeelde beklaagden die de juridische
tribunal correctionnel qui bénéficient de l'aide juridique de deuxième tweedelijnsbijstand genieten, vrij te stellen van de bijdrage (aan het
ligne, cette disposition législative ferait naître une différence de traitement discriminatoire entre deux catégories de prévenus qui remplissent les conditions de fond d'obtention de cette aide : d'une part, ceux qui bénéficient de cette aide et, d'autre part, ceux qui ont choisi de se défendre sans avocat et qui n'en bénéficient donc pas. B.3. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant begrotingsfonds voor de juridische tweedelijnsbijstand), een discriminerend verschil in behandeling zou doen ontstaan tussen twee categorieën van beklaagden die voldoen aan de grondvoorwaarden voor het verkrijgen van die bijstand : enerzijds, diegenen die die bijstand genieten en, anderzijds, diegenen die ervoor hebben gekozen om zich zonder advocaat te verdedigen en bijgevolg die bijstand niet genieten. B.3. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld
compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel
nature des principes en cause; le principe d'égalité et de en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van
non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat
de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de
et le but visé. aangewende middelen en het beoogde doel.
B.4.1. Les développements de la proposition de loi qui est à l'origine B.4.1. De toelichting bij het wetsvoorstel dat aan de oorsprong van de
de la loi du 19 mars 2017 indiquent : wet van 19 maart 2017 ligt, vermeldt :
« L'augmentation régulière du nombre de dossiers dans le cadre de l'aide juridique de deuxième ligne nécessite des moyens supplémentaires. La présente proposition vise donc à créer un fonds d'aide juridique de deuxième ligne en vue de permettre un financement supplémentaire du régime de l'aide juridique, et ce, afin de garantir une rémunération plus élevée aux avocats, tout en conservant avant tout le droit au libre accès à la justice consacré par la Constitution. La présente proposition de loi prévoit que la personne condamnée à payer une amende pénale doit, en plus de cette amende, payer une contribution fixe au fonds. Celui qui est condamné à une autre peine doit également verser une contribution fixe au fonds. Celui qui est condamné à la fois à une amende et à une autre peine doit payer cumulativement la contribution prévue lors de la condamnation à une amende ainsi que celle prévue lors de la condamnation à une autre peine. Cette obligation de contribuer vaut également en cas de transaction pénale visée à l'article 216bis du Code d'instruction criminelle » « De gestage stijging van het aantal dossiers in het kader van de juridische tweedelijnsbijstand vergt bijkomende middelen. Het wetsvoorstel beoogt de oprichting van een fonds voor de juridische tweedelijnsbijstand dat toelaat het stelsel van juridische bijstand bijkomend te financieren via nieuwe middelen zodat aan de advocaten een hogere vergoeding kan worden gegarandeerd met behoud van het door de Grondwet gewaarborgde recht op vrije toegang tot het gerecht. Dit wetsvoorstel bepaalt dat de veroordeelde tot een strafrechtelijke boete bovenop deze boete een vaste bijdrage aan het fonds moet betalen. Wie veroordeeld is tot een andere straf dient eveneens een vaste bijdrage aan het fonds te storten. Wie veroordeeld is zowel tot het betalen van een strafrechtelijke boete als tot een andere straf zal cumulatief [...] de bijdrage voorzien voor de veroordeling tot een boete en [...] de bijdrage voorzien voor de veroordeling tot een andere straf dienen te betalen. Deze bijdrageplicht geldt evenzeer in geval van een minnelijke schikking overeenkomstig artikel 216bis van het Wetboek van
(Doc. parl., Chambre, 2015-2016, DOC 54-1851/001, p. 3). Strafvordering » (Parl. St., Kamer, 2015-2016, DOC 54-1851/001, p. 3).
B.4.2. La proposition de loi initiale entendait soumettre toute B.4.2. Het oorspronkelijke wetsvoorstel beoogde elke persoon die
personne condamnée du chef d'une infraction pénale au paiement d'une wegens een strafrechtelijk misdrijf is veroordeeld, te onderwerpen aan
contribution au fonds, y compris les bénéficiaires de l'aide juridique de betaling van een bijdrage aan het fonds, met inbegrip van de
de deuxième ligne. begunstigden van de juridische tweedelijnsbijstand.
La section de législation du Conseil d'Etat a critiqué ce choix en ces De afdeling wetgeving van de Raad van State heeft die keuze als volgt
termes : bekritiseerd :
« L'imposition de la contribution visée dans la proposition de loi « Het opleggen van de in het wetsvoorstel bedoelde bijdrage geldt
s'applique sans distinction aucune à toutes les personnes condamnées zonder enig onderscheid voor alle strafrechtelijk veroordeelden, en
pénalement, et dès lors également à toutes les personnes condamnées derhalve ook voor de veroordeelden die de volledig kosteloze
qui bénéficient de l'assistance judiciaire entièrement gratuite. rechtsbijstand genieten. Gelet op de bestemming van de op te leggen
Compte tenu de l'affectation de la contribution à imposer, ces bijdrage, dragen deze laatsten mede bij tot de financiering van die
dernières contribuent notamment au financement de cette assistance. A bijstand. Dienaangaande kan worden herinnerd aan de volgende opmerking
cet égard, on peut rappeler les observations suivantes que le Conseil die de Raad van State, afdeling Wetgeving, heeft gemaakt in advies
d'Etat, section de législation, a formulées dans l'avis 53.322/3 du 10 53.322/3 van 10 juni 2013 over een voorontwerp van wet [...] ' tot
juin 2013 sur un avant-projet de loi ' modifiant le Code judiciaire en wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met betrekking tot de
ce qui concerne l'aide juridique ' : juridische bijstand ' :
' [L]es articles 6, paragraphe 3, c), de la CEDH et 14, paragraphe 3, ' [B]ij de artikelen 6, lid 3, c), van het EVRM en 14, lid 3, d), van
d), du PIDCP, garantissent à la personne qui ne dispose pas des moyens het BUPO-verdrag, [wordt] in strafzaken een recht op kosteloze
suffisants le droit à une assistance judiciaire gratuite en matière rechtsbijstand gewaarborgd in hoofde van de persoon die niet over
pénale. La seule restriction expressément mentionnée dans les voldoende middelen beschikt. De enige beperking die uitdrukkelijk in
dispositions précitées est que les '' intérêts de la justice '' de genoemde bepalingen wordt gemaakt, is dat het " belang van de
exigent que l'assistance judiciaire gratuite soit accordée. rechtspraak " vereist dat de kosteloze rechtsbijstand wordt toegekend.
La question se pose dès lors de savoir si le principe de la gratuité Vraag is dan ook of de kosteloosheid zelf van de rechtsbijstand ten
de l'assistance judiciaire pour les personnes précitées peut être aanzien van de genoemde personen kan worden ingeperkt door het vragen
limité en leur réclamant des contributions. van bijdragen.
La notion de '' gratuité '' n'apparaît pas seulement à l'article 6, Het begrip " kosteloos " komt niet alleen voor in artikel 6, lid 3,
paragraphe 3, c), de la CEDH, mais aussi à l'article 6, paragraphe 3, c), van het EVRM, maar ook in artikel 6, lid 3, e), van het EVRM, naar
e), de la CEDH, selon lequel tout accusé peut se faire assister luid waarvan eenieder die wegens een strafbaar feit wordt vervolgd,
gratuitement d'un interprète, s'il ne comprend pas ou ne parle pas la zich kosteloos kan doen bijstaan door een tolk, indien hij de taal
langue employée à l'audience. welke ter zitting wordt gebezigd, niet verstaat of niet spreekt.
[...] ' » (Doc. parl., Chambre, 2015-2016, DOC 54-1851/005, p. 7). [...] ' » (Parl. St., Kamer, 2015-2016, DOC 54-1851/005, p. 7).
Renvoyant ensuite à l'arrêt Luedicke, Belkacem et Koç c. Allemagne du De afdeling wetgeving van de Raad van State, die vervolgens verwijst
28 novembre 1978, dans le cadre duquel la Cour européenne des droits naar het arrest Luedicke, Belkacem en Koç t. Duitsland van 28 november
1978, in het kader waarvan het Europees Hof voor de Rechten van de
de l'homme s'est prononcée sur la portée du terme « gratuitement », la Mens zich heeft uitgesproken over de draagwijdte van de term «
section de législation du Conseil d'Etat a observé : kosteloos », merkt op :
« Il semble dès lors qu'il faille en conclure que le respect de « Ook voor de voorgestelde bijdrage lijkt dan ook te moeten worden
l'article 6, paragraphe 3, c), de la Convention européenne des droits geconcludeerd dat de naleving van artikel 6, lid 3, c), van het
de l'Homme requiert que les bénéficiaires d'une aide juridique de Europees Verdrag over de rechten van de mens vereist dat de
deuxième ligne entièrement gratuite soient totalement exonérés de la rechthebbenden op volledig kosteloze juridische tweedelijnsbijstand
contribution proposée et que ceux qui bénéficient d'une aide juridique daarvan geheel moeten worden vrijgesteld en dat diegenen die
de deuxième ligne partiellement gratuite en soient partiellement gedeeltelijk kosteloze rechtsbijstand genieten, daarvan gedeeltelijk
exonérés » (ibid., p. 10). moeten worden vrijgesteld » (ibid., p. 10).
B.5.1. Il résulte des travaux préparatoires précités que le B.5.1. Uit de voormelde parlementaire voorbereiding vloeit voort dat
législateur entendait dispenser de la contribution au fonds toutes les de wetgever alle personen die wegens een strafrechtelijk misdrijf zijn
personnes condamnées du chef d'une infraction pénale qui avaient veroordeeld en die juridische tweedelijnsbijstand hadden genoten, wou
bénéficié de l'aide juridique de deuxième ligne. vrijstellen van de bijdrage aan het fonds.
B.5.2. L'accès à l'aide juridique de deuxième ligne et à l'assistance B.5.2. De toegang tot de juridische tweedelijnsbijstand en tot de
judiciaire est accordé au demandeur qui ne dispose pas de moyens de rechtsbijstand wordt toegekend aan de aanvrager die niet beschikt over
subsistance suffisants pour payer les services de son avocat et les voldoende bestaansmiddelen om de diensten van zijn advocaat en om de
frais de justice. Cet accès est accordé après un examen de tous les gerechtskosten te betalen. Die toekenning gebeurt na onderzoek van al
moyens de subsistance de la personne qui demande l'aide, sur la base de bestaansmiddelen van de persoon die de bijstand vraagt, op basis
des preuves produites par le demandeur, ce qui ne saurait être van de door de aanvrager voorgelegde bewijsstukken, en zulks kan niet
considéré comme étant dénué de justification raisonnable, comme la geacht worden zonder redelijke verantwoording te zijn, zoals het Hof
Cour l'a jugé par son arrêt n° 77/2018 du 21 juin 2018. heeft geoordeeld bij zijn arrest nr. 77/2018 van 21 juni 2018.
En exonérant ces personnes de la contribution en cause, le législateur Door die personen van de in het geding zijnde bijdrage vrij te
a voulu préserver le droit d'accès au juge pour les plus démunis. stellen, heeft de wetgever het recht op toegang tot de rechter willen
B.6.1. La différence de traitement en cause repose sur le fait que la personne concernée a demandé ou non le bénéfice de l'aide juridique de deuxième ligne. Un tel critère est objectif. La Cour doit examiner s'il est pertinent eu égard à l'objet de cette mesure et si celle-ci n'entraîne pas des conséquences disproportionnées pour les personnes qui n'ont pas demandé à bénéficier de l'aide juridique de deuxième ligne, mais qui se trouvent clairement dans des conditions analogues en ce qui concerne leurs moyens de subsistance. Il faut en outre tenir compte de ce que le paiement d'une contribution vrijwaren voor de mindervermogenden. B.6.1. Het in het geding zijnde verschil in behandeling berust op het feit dat de betrokken persoon het voordeel van de juridische tweedelijnsbijstand al dan niet heeft aangevraagd. Een dergelijk criterium is objectief. Het Hof moet onderzoeken of het relevant is ten aanzien van het onderwerp van die maatregel en of die laatste voor de personen die het voordeel van de juridische tweedelijnsbijstand niet hebben aangevraagd, doch die zich wat hun bestaansmiddelen betreft duidelijk in soortgelijke omstandigheden bevinden, geen onevenredige gevolgen met zich meebrengt. Daarbij dient rekening ermee te worden gehouden dat het betalen van
fixe au fonds budgétaire relatif à l'aide juridique de deuxième ligne, een vaste bijdrage tot een begrotingsfonds voor de juridische
auquel les personnes concernées qui sont condamnées au pénal ne font tweedelijnsbijstand waarop de betrokken strafrechtelijk veroordeelden
pas appel, diffère fondamentalement d'une indemnité de procédure geen beroep doen, wezenlijk verschilt van een moduleerbare
modulable que doit payer une partie succombante à titre d'intervention rechtsplegingsvergoeding die door een in het ongelijk gestelde partij
forfaitaire dans les dépenses supportées effectivement par la partie verschuldigd is als forfaitaire tussenkomst in de door de tegenpartij
adverse pour les frais et honoraires de son avocat, dont la Cour, par effectief gedragen uitgaven voor de kosten en honoraria van haar
son arrêt n° 19/2011 du 3 février 2011, a jugé qu'elle est compatible advocaat, waaromtrent het Hof bij zijn arrest nr. 19/2011 van 3
februari 2011 geoordeeld heeft dat zij bestaanbaar is met de artikelen
avec les articles 10, 11 et 23 de la Constitution, lus en combinaison 10, 11 en 23 van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 6 van
avec l'article 6 de la Convention européenne des droits de l'homme. het Europees Verdrag voor de rechten van de mens.
B.6.2. S'il peut être admis que les personnes ayant choisi de ne pas B.6.2. Hoewel kan worden aanvaard dat personen die ervoor hebben
faire appel à l'aide juridique de deuxième ligne doivent en assumer les conséquences sur le plan de leur défense en justice, elles ne sauraient être supposées avoir également accepté les conséquences attachées par la disposition en cause à ce choix en ce qui concerne l'incidence, sur leur situation financière, d'une condamnation éventuelle. En effet, ainsi que le relève d'ailleurs le Conseil des ministres, le choix fait par un prévenu de se défendre sans l'assistance d'un avocat alors qu'il pourrait obtenir le bénéfice de l'aide juridique de deuxième ligne s'il la demandait n'est pas un choix motivé par des considérations financières, mais une décision quant à la manière dont il entend se défendre. gekozen geen beroep te doen op de juridische tweedelijnsbijstand, de gevolgen ervan op het vlak van hun verdediging in rechte moeten dragen, kan niet worden verondersteld dat zij ook de gevolgen hebben aanvaard die bij de bestreden bepaling aan die keuze zijn verbonden wat betreft de weerslag van een eventuele veroordeling op hun financiële situatie. Immers, zoals de Ministerraad trouwens doet opmerken, is de keuze van een beklaagde om zich zonder de bijstand van een advocaat te verdedigen terwijl hij het voordeel van de juridische tweedelijnsbijstand zou kunnen verkrijgen indien hij die bijstand zou aanvragen, geen keuze die is ingegeven door financiële overwegingen,
B.6.3. Les personnes qui bénéficient de l'aide juridique de deuxième maar een beslissing over de wijze waarop hij zich wenst te verdedigen.
ligne et celles qui, tout en se trouvant clairement dans une situation B.6.3. De personen die juridische tweedelijnsbijstand genieten en
analogue en ce qui concerne leurs moyens de subsistance, n'y font pas diegenen die, hoewel zij zich op het vlak van hun bestaansmiddelen
appel, se trouvent dans une situation d'indigence identique, de sorte que le paiement de la contribution en cause a la même incidence sur leurs situations financières. Dès lors, les motifs liés à la situation financière des personnes concernées qui ont conduit le législateur à exempter de la contribution au fonds les personnes condamnées qui ont bénéficié de l'aide juridique de deuxième ligne sont également valables pour les personnes condamnées qui, en raison de leur choix de se défendre seules, n'ont pas fait appel à l'aide juridique de deuxième ligne, tout en se trouvant clairement dans une situation analogue. B.6.4. Il découle de ce qui précède que la différence de traitement résultant de la disposition en cause, au sein d'un groupe de personnes se trouvant dans des situations de précarité financière équivalentes, entre celles qui sont exemptées du paiement de la contribution au fonds et celles qui n'en sont pas exemptées ne repose pas sur un critère pertinent. En omettant de viser la catégorie de personnes qui, tout en se trouvant clairement dans une situation analogue en ce qui concerne leurs moyens de subsistance, ne font pas appel à l'aide duidelijk in een soortgelijke situatie bevinden, er geen beroep op doen, bevinden zich in een identieke situatie van behoeftigheid, zodat de betaling van de in het geding zijnde bijdrage op hun financiële situatie dezelfde weerslag heeft. Bijgevolg zijn de motieven in verband met de financiële situatie van de betrokken personen die de wetgever ertoe hebben gebracht de veroordeelde personen die de juridische tweedelijnsbijstand hebben genoten, van de bijdrage aan het fonds vrij te stellen, ook geldig voor de veroordeelde personen die wegens hun keuze om zich alleen te verdedigen, geen beroep hebben gedaan op de juridische tweedelijnsbijstand, hoewel zij zich duidelijk in een soortgelijke situatie bevinden. B.6.4. Uit het voorgaande volgt dat het verschil in behandeling dat voortvloeit uit de in het geding zijnde bepaling, binnen de groep van personen die zich in een gelijkwaardige situatie van financiële kwetsbaarheid bevinden, tussen diegenen die van de betaling van de bijdrage aan het fonds zijn vrijgesteld en diegenen die dat niet zijn, niet op een relevant criterium berust. Door na te laten de categorie van personen te beogen die zich op het vlak van hun bestaansmiddelen duidelijk in een soortgelijke situatie bevinden, maar geen beroep doen
précitée, soit parce qu'elles choisissent de ne pas se défendre, soit op de voormelde bijstand, hetzij omdat ze verkiezen zich niet te
qu'elles choisissent de se défendre personnellement, le législateur verdedigen, hetzij omdat zij verkiezen zichzelf te verdedigen, is de
n'a pas rencontré l'objectif qu'il entendait atteindre en dispensant wetgever niet tegemoetgekomen aan het doel dat hij wou bereiken door
les personnes qui ne disposent pas de moyens suffisants pour de personen vrij te stellen die niet over voldoende middelen
contribuer elles-mêmes au financement d'un fonds créé, précisément, beschikken om zelf bij te dragen aan de financiering van een fonds dat
pour permettre d'assurer l'aide dont elles pourraient bénéficier. precies is opgericht teneinde het mogelijk te maken de bijstand die
B.7. Il n'est pas raisonnablement justifié de mettre à charge des zij zouden kunnen genieten, te verzekeren.
personnes qui, en ce qui concerne les moyens de subsistance, se B.7. Het is zonder redelijke verantwoording om aan de personen die
trouvent clairement dans une situation comparable à celle dans zich op het vlak van bestaansmiddelen duidelijk bevinden in een
laquelle se trouvent les personnes qui bénéficient de l'aide juridique situatie die vergelijkbaar is met die van de personen die de
de deuxième ligne une contribution financière dans le but de financer juridische tweedelijnsbijstand genieten, een financiële bijdrage op te
une aide à laquelle elles ne font pas appel. leggen ter financiering van een bijstand waarop zij geen beroep doen.
Sur ce point, la disposition en cause n'est pas compatible avec les De in het geding zijnde bepaling is wat dat betreft niet bestaanbaar
articles 10 et 11 de la Constitution. met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
B.8. Dès lors que le constat de la lacune qui a été fait en B.7 est B.8. Aangezien de in B.7 gedane vaststelling van de lacune is
exprimé en des termes suffisamment précis et complets qui permettent uitgedrukt in voldoende nauwkeurige en volledige bewoordingen die
l'application de la disposition en cause dans le respect des normes de toelaten de in het geding zijnde bepaling toe te passen met
référence sur la base desquelles la Cour exerce son contrôle, il inachtneming van de referentienormen op grond waarvan het Hof zijn
appartient au juge a quo de mettre fin à la violation de ces normes. toetsingsbevoegdheid uitoefent, staat het aan de verwijzende rechter
een einde te maken aan de schending van die normen.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 4, § 3, de la loi du 19 mars 2017 « instituant un fonds Artikel 4, § 3, van de wet van 19 maart 2017 « tot oprichting van een
budgétaire relatif à l'aide juridique de deuxième ligne » viole les Begrotingsfonds voor de juridische tweedelijnsbijstand » schendt de
articles 10 et 11 de la Constitution, en ce qu'il ne prévoit pas que artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het niet erin voorziet
le juge qui condamne des personnes du chef d'une infraction pénale dat de rechter die personen wegens een strafrechtelijk misdrijf
puisse exempter de la contribution au fonds précité celles qui, en ce veroordeelt, een vrijstelling van de bijdrage aan het voormelde fonds
qui concerne leurs moyens de subsistance, se trouvent clairement dans kan verlenen aan de personen die zich op het vlak van hun
une situation analogue à celle dans laquelle se trouvent les personnes bestaansmiddelen duidelijk bevinden in een situatie die soortgelijk is
qui bénéficient de l'aide juridique de deuxième ligne. aan die van de personen die juridische tweedelijnsbijstand genieten.
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 25 juin 2020. op 25 juni 2020.
Le greffier, Le président, De griffier, De voorzitter,
F. Meersschaut F. Daoût F. Meersschaut F. Daoût
^