← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 167/2019 du 7 novembre 2019 Numéro du rôle : 6984 En cause :
la question préjudicielle concernant l'article 1 er de la loi du 29 août 1988 « relative
au régime successoral des exploitations agricoles en vue d'e La Cour constitutionnelle, composée
des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges T. Merckx-V(...)"
| Extrait de l'arrêt n° 167/2019 du 7 novembre 2019 Numéro du rôle : 6984 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 1 er de la loi du 29 août 1988 « relative au régime successoral des exploitations agricoles en vue d'e La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges T. Merckx-V(...) | Uittreksel uit arrest nr. 167/2019 van 7 november 2019 Rolnummer 6984 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1 van de wet van 29 augustus 1988 « op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de cont Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters T. M(...) |
|---|---|
| COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
| Extrait de l'arrêt n° 167/2019 du 7 novembre 2019 | Uittreksel uit arrest nr. 167/2019 van 7 november 2019 |
| Numéro du rôle : 6984 | Rolnummer 6984 |
| En cause : la question préjudicielle concernant l'article 1er de la | In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1 van de wet van |
| loi du 29 août 1988 « relative au régime successoral des exploitations | 29 augustus 1988 « op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het |
| agricoles en vue d'en promouvoir la continuité », tel qu'il était | oog op het bevorderen van de continuïteit », zoals van toepassing vóór |
| applicable avant sa modification par l'article 2 de la loi du 23 août | de wijziging ervan bij artikel 2 van de wet van 23 augustus 2015, |
| 2015, posée par le tribunal de la famille du Tribunal de première | gesteld door de familierechtbank van de Rechtbank van eerste aanleg |
| instance de Namur, division Namur. | Namen, afdeling Namen. |
| La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
| composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges T. | samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters T. |
| Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, J. Moerman et M. Pâques, assistée | Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, J. Moerman en M. Pâques, |
| du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président F. Daoût, | bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter F. Daoût, |
| après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
| I. Objet de la question préjudicielle et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
| Par jugement du 10 juillet 2018, dont l'expédition est parvenue au | Bij vonnis van 10 juli 2018, waarvan de expeditie ter griffie van het |
| greffe de la Cour le 12 juillet 2018, le tribunal de la famille du | Hof is ingekomen op 12 juli 2018, heeft de familierechtbank van de |
| Tribunal de première instance de Namur, division Namur, a posé la | Rechtbank van eerste aanleg Namen, afdeling Namen, de volgende |
| question préjudicielle suivante : | prejudiciële vraag gesteld : |
| « L'article 1er de la loi du 29 août 1988 relative au régime | « Schendt artikel 1 van de wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling |
| successoral des exploitations agricoles en vue d'en promouvoir la | inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de |
| continuité, tel qu'il existait avant l'entrée en vigueur de la loi du | continuïteit, zoals het vóór de inwerkingtreding van de wet van 23 |
| 23 août 2015, ne viole-t-il pas les articles 10 et 11 de la | augustus 2015 bestond, niet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, en |
| Constitution, voire d'autres dispositions constitutionnelles, en ce | zelfs andere grondwetsbepalingen, in zoverre het, terwijl het doel van |
| qu'alors que l'objectif du législateur est de permettre le rachat par | de wetgever erin bestaat de aankoop bij voorrang, voor het geheel of |
| priorité, en totalité ou pour une quotité, des biens meubles et | voor een deel, van de roerende en onroerende goederen die bestemd zijn |
| immeubles affectés à toute activité ayant trait à l'agriculture ou à | voor iedere activiteit die betrekking heeft op de landbouw of op |
| des productions végétales ou animales et ainsi que de promouvoir la | plantaardige of dierlijke producten, mogelijk te maken en aldus de |
| continuité de l'exploitation agricole en assurant le maintien de son | continuïteit van het landbouwbedrijf te bevorderen door het behoud van |
| unité, il ne rend de facto applicable ladite loi qu'aux successions | de eenheid ervan te verzekeren, die wet de facto enkel van toepassing |
| comprenant à l'actif tout ou partie d'une exploitation agricole ce qui | maakt op de nalatenschappen die onder de activa het geheel of een deel |
| suppose que le de cujus était toujours lui-même exploitant agricole au | van een landbouwbedrijf bevatten, hetgeen inhoudt dat de erflater zelf |
| jour de son décès, excluant dès lors d'office de son champ | nog steeds landbouwer was op de dag van zijn overlijden, waardoor de |
| d'application les héritiers en ligne directe de tout exploitant | erfgenamen in de rechte lijn van elke landbouwer die met pensioen is |
| gegaan, bijgevolg ambtshalve van het toepassingsgebied ervan worden | |
| agricole qui a pris sa retraite, ce qui revient en fait à conditionner | uitgesloten, hetgeen in feite erop neerkomt dat de toepassing ervan |
| son application au seul événement aléatoire de la date du décès dudit | enkel afhankelijk wordt gemaakt van de toevallige gebeurtenis van de |
| exploitant ? | datum van het overlijden van die landbouwer ? |
| En d'autres termes, vu l'objectif porté par cette loi, est-il légitime | Is het met andere woorden, gelet op het bij die wet gestelde doel, |
| et constitutionnel de faire dépendre son application du maintien d'une | legitiem en grondwettig om de toepassing ervan te doen afhangen van |
| exploitation agricole dans le chef du de cujus au jour de son décès, | het behoud van een landbouwbedrijf ten aanzien van de erflater op de |
| excluant ainsi d'office de son champ d'application toutes les | dag van zijn overlijden, waardoor alle gevallen waarin de continuïteit |
| hypothèses où la continuité de l'exploitation agricole est assumée, du | van het landbouwbedrijf, bij het leven van de erflater, wordt |
| vivant du de cujus, par ses héritiers en ligne directe, sur les mêmes | waargenomen door zijn erfgenamen in de rechte lijn, wat betreft |
| biens que ceux jadis exploités par lui, suite à la cessation | dezelfde goederen als die welke vroeger door hem werden geëxploiteerd, |
| d'activités de ce dernier, ce qui a d'ailleurs été corrigé par le | ingevolge de stopzetting van de activiteiten van die laatste, aldus |
| ambtshalve van het toepassingsgebied ervan worden uitgesloten, hetgeen | |
| législateur par la loi du 23 août 2015, cependant ici inapplicable ? | door de wetgever trouwens werd rechtgezet bij de wet van 23 augustus |
| ». | 2015, die hier evenwel niet van toepassing is ? ». |
| (...) | (...) |
| III. En droit | III. In rechte |
| (...) | (...) |
| B.1.1. La question préjudicielle porte sur l'article 1er de la loi du | B.1.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 1 van de wet |
| 29 août 1988 « relative au régime successoral des exploitations | van 29 augustus 1988 « op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met |
| agricoles en vue d'en promouvoir la continuité » (ci-après : la loi du | het oog op het bevorderen van de continuïteit » (hierna : de wet van |
| 29 août 1988) qui, tel qu'il était libellé avant sa modification par | 29 augustus 1988) dat, zoals het luidde vóór de wijziging ervan bij de |
| la loi du 23 août 2015 « modifiant la loi du 29 août 1988 relative au | wet van 23 augustus 2015 « tot wijziging van de wet van 29 augustus |
| régime successoral des exploitations agricoles en vue d'en promouvoir | 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het |
| la continuité » (ci-après : la loi du 23 août 2015), disposait : « Sous réserve des dispositions du Code civil qui fixent les droits du conjoint survivant et du cohabitant légal survivant, chacun des héritiers en ligne directe descendante a la faculté, lorsqu'une succession comprend pour la totalité ou pour une quotité une exploitation agricole, de reprendre, sur estimation, les biens meubles et immeubles qui constituent l'exploitation agricole. Pour l'application de la présente loi, il faut entendre par ' exploitation agricole ' l'ensemble des meubles et immeubles affectés à toute activité, liée ou non au sol, qui a trait aux grandes cultures, à l'élevage du bétail, à l'aviculture, aux cultures maraîchères, aux | bevorderen van de continuïteit » (hierna : de wet van 23 augustus 2015), bepaalde : « Onverminderd de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek die de rechten van de langstlevende echtgenoot en van de langstlevende wettelijk samenwonende vastleggen, heeft ieder van de erfgenamen in de rechte nederdalende lijn, wanneer een nalatenschap voor het geheel of voor een deel een landbouwbedrijf bevat, het recht van overname naar schatting van de roerende en onroerende goederen die behoren tot het landbouwbedrijf. Voor de toepassing van deze wet moet onder ' landbouwbedrijf ' worden verstaan het geheel van de roerende en onroerende goederen bestemd voor iedere activiteit, grondgebonden of niet, die betrekking heeft op |
| cultures fruitières, à la pisciculture, à l'apiculture, à la | de akkerbouw, de veeteelt, de pluimveeteelt, de groenteteelt, de |
| viticulture, à la floriculture, à la culture de plantes ornementales, | fruitteelt, de viskwekerij, de bijenkweek, de druiventeelt, de |
| à la culture de semences et de plants, aux pépinières ainsi qu'à la | bloementeelt, de sierplantenteelt, de teelt van zaad- en pootgoed, de |
| production de sapins de Noël ». | boomkwekerijen evenals de produktie van kerstbomen ». |
| B.1.2. L'article 2 de la loi du 23 août 2015 complète l'article 1er de | B.1.2. Artikel 2 van de wet van 23 augustus 2015 vult artikel 1 van de |
| la loi du 29 août 1988 par un alinéa 3, qui dispose : | wet van 29 augustus 1988 aan met een derde lid, dat bepaalt : |
| « Dans le cas où la succession ne comprend pas pour la totalité ou | « Ingeval de nalatenschap niet voor het geheel of voor een deel een |
| pour une quotité une exploitation agricole, mais bien des biens | landbouwbedrijf bevat, maar wel onroerende goederen die behoorden tot |
| immeubles qui faisaient partie de l'exploitation agricole du défunt, | het landbouwbedrijf van de erflater en een van de erfgenamen in de |
| et que l'un des héritiers en ligne directe descendante est à ce moment | rechte nederdalende lijn thans exploitant is van deze goederen in het |
| exploitant de ces biens dans le cadre de sa propre exploitation | kader van zijn eigen landbouwbedrijf, dan kan deze laatste eveneens |
| agricole, ce dernier a également la faculté de reprendre ces biens sur | naar schatting deze goederen overnemen, onverminderd de bepalingen van |
| estimation, sous réserve des dispositions du Code civil qui fixent les | het Burgerlijk Wetboek die de rechten van de langstlevende echtgenoot |
| droits du conjoint survivant et du cohabitant légal survivant ». | en van de langstlevende wettelijk samenwonende vastleggen ». |
| Ainsi que le juge a quo le constate, cette disposition n'est pas | Zoals de verwijzende rechter vaststelt, is die bepaling niet van |
| applicable au litige pendant devant lui, dès lors que les successions | toepassing op het voor hem hangende geschil, aangezien de in het |
| en cause se sont ouvertes avant son entrée en vigueur. | geding zijnde nalatenschappen zijn opengevallen vóór de |
| inwerkingtreding ervan. | |
| B.2. La loi du 29 août 1988 « vise à faciliter le transfert | B.2. De wet van 29 augustus 1988 « heeft tot doel de overdracht van |
| d'exploitations agricoles d'une génération à l'autre », en favorisant | landbouwbedrijven van de ene generatie op de andere te |
| la remise de « l'exploitation intacte à la génération suivante, afin | vergemakkelijken », door te bevorderen dat « het bedrijf intact [wordt |
| que l'entreprise agricole puisse continuer à fonctionner » (Doc. | overgeleverd] aan de volgende generatie, zodat de onderneming verder |
| parl., Chambre, 1985-1986, n° 444/5, pp. 1-2). A cette fin, par dérogation au droit successoral commun en vertu duquel le partage de la succession se fait en principe en nature, la loi du 29 août 1988 crée un droit de reprise portant sur les biens meubles et immeubles qui constituent une exploitation agricole au bénéfice des héritiers en ligne directe descendante. Lorsque plusieurs intéressés veulent user du droit de reprise, la loi établit un ordre de priorité entre eux (article 3). | kan blijven werken » (Parl. St., Kamer, 1985-1986, nr. 444/5, pp. 1-2). Daartoe wordt bij de wet van 29 augustus 1988, in afwijking van het gemeen erfrecht krachtens hetwelk de verdeling van de nalatenschap in beginsel in natura geschiedt, een overnamerecht in het leven geroepen met betrekking tot de roerende en onroerende goederen die behoren tot een landbouwbedrijf ten voordele van de erfgenamen in de rechte nederdalende lijn. Wanneer verscheidene belanghebbenden het recht van overname willen uitoefenen, stelt de wet een prioritaire volgorde tussen hen vast (artikel 3). B.3.1. De verwijzende rechter interpreteert de in de in het geding |
| B.3.1. Le juge a quo interprète l'expression « exploitation agricole » | zijnde bepaling vervatte uitdrukking « landbouwbedrijf » als de |
| contenue dans la disposition en cause comme désignant l'activité | landbouwactiviteit die mogelijk wordt gemaakt door de roerende en |
| agricole rendue possible par les biens meubles et immeubles qui la | onroerende goederen die ertoe behoren. In die interpretatie beperkt |
| constituent. Dans cette interprétation, l'article 1er de la loi du 29 | artikel 1 van de wet van 29 augustus 1988 de toepassing van die wet |
| août 1988 limite l'application de celle-ci à l'hypothèse dans laquelle | tot het geval waarin de overledene zelf nog steeds landbouwer was op |
| de dag van zijn overlijden. Daaruit vloeit voort dat de wet | |
| le défunt était lui-même toujours exploitant agricole au jour de son | daarentegen niet van toepassing is wanneer de overledene gepensioneerd |
| décès. Il en découle que la loi n'est en revanche pas applicable | was op de dag van zijn overlijden en het bedrijf reeds was overgenomen |
| lorsque le défunt était retraité au jour de son décès et que | door een van zijn erfgenamen in de rechte nederdalende lijn. |
| l'exploitation était déjà reprise par un de ses héritiers en ligne | Het Hof onderzoekt de in het geding zijnde bepaling in die |
| directe descendante. | interpretatie. |
| La Cour examine la disposition en cause dans cette interprétation. | B.3.2. In die interpretatie doet de in het geding zijnde bepaling een |
| B.3.2. Dans cette interprétation, la disposition en cause fait naître | verschil in behandeling tussen de erfgenamen in de rechte nederdalende |
| une différence de traitement entre les héritiers en ligne directe | lijn ontstaan, wat betreft de mogelijkheid om het overnamerecht te |
| descendante, en ce qui concerne la faculté de faire valoir le droit de | doen gelden met betrekking tot de goederen die tot het landbouwbedrijf |
| reprise portant sur les biens constituant l'exploitation agricole, | behoren, naargelang de overledene, op de dag van zijn overlijden, het |
| selon qu'au jour de son décès, le défunt exploitait encore lui-même | landbouwbedrijf zelf nog exploiteerde of enkel nog eigenaar van de |
| l'exploitation agricole ou qu'il n'était plus que propriétaire des | door een van zijn erfgenamen in de rechte nederdalende lijn |
| biens exploités par un de ses héritiers descendants en ligne directe. | geëxploiteerde goederen was. |
| B.4.1. La différence de traitement exposée en B.3.2 repose sur un | B.4.1. Het in B.3.2 uiteengezette verschil in behandeling berust op |
| critère découlant de la situation du propriétaire des biens qui | een criterium dat is afgeleid uit de situatie van de eigenaar van de |
| constituaient l'exploitation agricole au moment de son décès. Si le | goederen die tot het landbouwbedrijf behoorden op het ogenblik van |
| décès survient à un moment où le propriétaire exploite lui-même | zijn overlijden. Indien het overlijden zich voordoet op een ogenblik |
| l'exploitation, de sorte que celle-ci fait partie de sa succession, | dat de eigenaar zelf het bedrijf exploiteert, zodat dat deel uitmaakt |
| ses héritiers en ligne directe descendante bénéficient du droit de | van zijn nalatenschap, genieten zijn erfgenamen in de rechte |
| reprise établi par la loi en cause. En revanche, si le décès survient | nederdalende lijn het bij de in het geding zijnde wet ingevoerde |
| à un moment où le propriétaire des biens n'exploite plus lui-même | overnamerecht. Indien het overlijden zich daarentegen voordoet op een |
| l'exploitation, de sorte que l'exploitation agricole en soi ne fait | ogenblik dat de eigenaar van de goederen het bedrijf niet meer zelf |
| exploiteert, zodat het landbouwbedrijf op zich geen deel uitmaakt van | |
| pas partie de sa succession, ses héritiers en ligne directe | zijn nalatenschap, kunnen zijn erfgenamen in de rechte nederdalende |
| descendante et, singulièrement, celui ou ceux d'entre eux qui ont | lijn en, in het bijzonder, diegene of diegenen van hen die het bedrijf |
| repris l'exploitation sans être propriétaires des biens qui la | hebben overgenomen zonder eigenaar te zijn van de goederen die ertoe |
| constituent ne peuvent bénéficier du droit de reprise établi par la loi en cause. B.4.2. Si un tel critère est objectif, il ne saurait être pertinent eu égard au but poursuivi par la loi du 29 août 1988, qui est rappelé en B.2. En effet, la nécessité de favoriser la transmission de l'exploitation agricole intacte à la génération suivante en vue d'en assurer la continuité se fait tout autant, si pas davantage, ressentir lorsqu'un ou plusieurs héritiers en ligne directe descendante ont déjà repris l'exploitation avant le décès de leurs parents et que ceux-ci, retraités, sont restés propriétaires des biens constituant l'exploitation. | behoren, het bij de in het geding zijnde wet ingevoerde overnamerecht niet genieten. B.4.2. Hoewel een dergelijk criterium objectief is, kan het niet relevant worden geacht, gelet op het bij de wet van 29 augustus 1988 nagestreefde doel dat in B.2 in herinnering is gebracht. De noodzaak om te bevorderen dat het landbouwbedrijf intact wordt overgedragen aan de volgende generatie teneinde de continuïteit ervan te verzekeren, wordt immers evenzeer, zo niet meer aangevoeld wanneer een of meerdere erfgenamen in de rechte nederdalende lijn het bedrijf reeds hebben overgenomen vóór het overlijden van hun ouders die, gepensioneerd, eigenaar zijn gebleven van de goederen die behoren tot het bedrijf. |
| B.5. La question préjudicielle appelle une réponse affirmative. | B.5. De prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord. |
| L'article 1er de la loi du 29 août 1988, interprété en ce sens qu'il | Artikel 1 van de wet van 29 augustus 1988, in de interpretatie volgens |
| ne rend ladite loi applicable qu'aux successions ouvertes alors que le | welke het die wet enkel van toepassing maakt op de nalatenschappen die |
| défunt était toujours exploitant agricole au jour de son décès et | zijn opengevallen terwijl de overledene nog steeds landbouwer was op |
| qu'il exclut de son champ d'application les successions qui | de dag van zijn overlijden en de nalatenschappen die goederen bevatten |
| comprennent des biens constituant une exploitation agricole qui | die behoren tot een landbouwbedrijf dat niet meer door de overledene |
| n'était plus exploitée par le défunt au jour de son décès mais qui | werd geëxploiteerd op de dag van zijn overlijden, maar dat op dat |
| l'était alors par un ou plusieurs de ses héritiers en ligne directe | ogenblik door een of meerdere van zijn erfgenamen in de rechte |
| nederdalende lijn werd geëxploiteerd, van het toepassingsgebied ervan | |
| descendante, n'est pas compatible avec les articles 10 et 11 de la | uitsluit, is niet bestaanbaar met de artikelen 10 en 11 van de |
| Constitution. | Grondwet. |
| Par ces motifs, | Om die redenen, |
| la Cour | het Hof |
| dit pour droit : | zegt voor recht : |
| L'article 1er de la loi du 29 août 1988 « relative au régime | Artikel 1 van de wet van 29 augustus 1988 « op de erfregeling inzake |
| landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit », | |
| successoral des exploitations agricoles en vue d'en promouvoir la | in de interpretatie volgens welke het die wet enkel van toepassing |
| continuité », interprété en ce sens qu'il ne rend ladite loi | maakt op de nalatenschappen die zijn opengevallen terwijl de |
| applicable qu'aux successions ouvertes alors que le défunt était | overledene nog steeds landbouwer was op de dag van zijn overlijden en |
| toujours exploitant agricole au jour de son décès et qu'il exclut de | de nalatenschappen die goederen bevatten die behoren tot een |
| son champ d'application les successions qui comprennent des biens | landbouwbedrijf dat niet meer door de overledene werd geëxploiteerd op |
| constituant une exploitation agricole qui n'était plus exploitée par | de dag van zijn overlijden, maar dat op dat ogenblik door een of |
| le défunt au jour de son décès mais qui l'était alors par un ou | meerdere van zijn erfgenamen in de rechte nederdalende lijn werd |
| plusieurs de ses héritiers en ligne directe descendante, viole les | geëxploiteerd, van het toepassingsgebied ervan uitsluit, schendt de |
| articles 10 et 11 de la Constitution. | artikelen 10 en 11 van de Grondwet. |
| Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel |
| conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, |
| la Cour constitutionnelle, le 7 novembre 2019. | op 7 november 2019. |
| Le greffier, | De griffier, |
| P.-Y. Dutilleux | P.-Y. Dutilleux |
| Le président, | De voorzitter, |
| F. Daoût | F. Daoût |