Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 128/2019 du 10 octobre 2019 Numéro du rôle : 6890 En cause : la question préjudicielle concernant la loi relative à l'exercice des professions des soins de santé, coordonnée le 10 mai 2015 La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen(...)"
Extrait de l'arrêt n° 128/2019 du 10 octobre 2019 Numéro du rôle : 6890 En cause : la question préjudicielle concernant la loi relative à l'exercice des professions des soins de santé, coordonnée le 10 mai 2015 La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen(...) Uittreksel uit arrest nr. 128/2019 van 10 oktober 2019 Rolnummer 6890 In zake : de prejudiciële vraag over de gecoördineerde wet van 10 mei 2015 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen , (...) Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. L(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 128/2019 du 10 octobre 2019 Uittreksel uit arrest nr. 128/2019 van 10 oktober 2019
Numéro du rôle : 6890 Rolnummer 6890
En cause : la question préjudicielle concernant la loi relative à
l'exercice des professions des soins de santé, coordonnée le 10 mai In zake : de prejudiciële vraag over de gecoördineerde wet van 10 mei
2015 (notamment les articles 69, 70 et 126), posée par le Tribunal de 2015 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen (met
première instance de Liège, division Liège. name de artikelen 69, 70 en 126), gesteld door de Rechtbank van eerste
La Cour constitutionnelle, aanleg Luik, afdeling Luik.
Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L.
J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke et P. Nihoul, assistée du Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke en P. Nihoul,
greffier F. Meersschaut, présidée par le président F. Daoût, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter F. Daoût,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par jugement du 13 mars 2018, dont l'expédition est parvenue au greffe Bij vonnis van 13 maart 2018, waarvan de expeditie ter griffie van het
de la Cour le 30 mars 2018, le Tribunal de première instance de Liège, Hof is ingekomen op 30 maart 2018, heeft de Rechtbank van eerste
division Liège, a posé la question préjudicielle suivante : aanleg Luik, afdeling Luik, de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« La loi du 10 mai 2015 relative à l'exercice des professions des « Schendt de wet van 10 mei 2015 betreffende de uitoefening van de
soins de santé (notamment ses articles 69, 70 et 126), en ce qu'elle gezondheidszorgberoepen (met name de artikelen 69, 70 en 126 ervan),
habilite le Roi à établir la liste des professions paramédicales et in zoverre zij de Koning ertoe machtigt de lijst van de paramedische
érige en infraction, le fait de poser des actes réservés à ces beroepen vast te stellen en het feit handelingen te stellen die aan
professions sans être titulaires d'un titre requis, soit d'une die beroepen zijn voorbehouden zonder houder te zijn van een vereiste
profession reconnue pour poser ces actes, et permet donc ainsi qu'une titel of beoefenaar van een erkend beroep om die handelingen te
infraction pénale puisse exister en l'absence de motivation de stellen, strafbaar stelt, en het aldus mogelijk maakt dat een misdrijf
kan bestaan bij ontstentenis van motivering van het doorslaggevende
l'élément déterminant de l'infraction, viole-t-elle le principe de element van het misdrijf, het strafrechtelijk wettigheidsbeginsel, de
légalité des infractions pénales, les articles 10, 11 et 12 de la artikelen 10, 11 en 12 van de Grondwet, al dan niet in samenhang
Constitution, combinés ou non à l'article 161 de la Constitution, et gelezen met artikel 161 van de Grondwet en met de artikelen 6, 7 en 13
aux articles 6, 7 et 13 de la CEDH et donne-t-elle au Roi une van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, en verleent zij
habilitation excessive ? ». een buitensporige machtiging aan de Koning ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
Quant à la portée de la question préjudicielle Ten aanzien van de draagwijdte van de prejudiciële vraag
B.1. La question préjudicielle invite la Cour à se prononcer sur la B.1. In de prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht zich uit te
compatibilité des articles 69, 70 et 126 de la loi relative à spreken over de bestaanbaarheid van de artikelen 69, 70 en 126 van de
gecoördineerde wet van 10 mei 2015 betreffende de uitoefening van de
l'exercice des professions des soins de santé, coordonnée le 10 mai gezondheidszorgberoepen (hierna : de wet van 10 mei 2015), met de
2015 (ci-après : la loi du 10 mai 2015) avec les articles 10, 11 et 12 artikelen 10, 11 en 12 van de Grondwet, al dan niet in samenhang
de la Constitution, lus ou non en combinaison avec son article 161 et gelezen met artikel 161 ervan en met de artikelen 6, 7 en 13 van het
avec les articles 6, 7 et 13 de la Convention européenne des droits de Europees Verdrag voor de rechten van de mens, in zoverre zij de Koning
l'homme, en ce qu'ils habilitent le Roi à établir la liste des ertoe machtigen de lijst van de paramedische beroepen vast te stellen
professions paramédicales et érigent en infraction le fait de poser en het stellen van handelingen die aan die beroepen zijn voorbehouden
des actes réservés à ces professions sans disposer d'un des titres zonder houder te zijn van een vereiste titel, strafbaar stellen. Door
requis. En conférant ainsi une habilitation excessive au Roi, ces aldus aan de Koning een buitensporige machtiging toe te kennen, zouden
dispositions auraient pour conséquence qu'une infraction pénale puisse die bepalingen tot gevolg hebben dat een misdrijf kan bestaan zonder
exister sans que l'élément déterminant de cette infraction soit dat het bepalende element van dat misdrijf is gemotiveerd.
motivé. La question préjudicielle porte donc sur l'interdiction de délégation De prejudiciële vraag heeft aldus betrekking op het verbod van
au Roi et sur le principe de légalité en matière pénale. Ni la delegatie aan de Koning en het wettigheidsbeginsel in strafzaken. Uit
question même, ni les motifs de la décision de renvoi ne font de vraag zelf noch uit de motivering van de verwijzingsbeslissing
apparaître en quoi l'article 161 de la Constitution et les articles 6 blijkt in welk opzicht artikel 161 van de Grondwet en de artikelen 6
et 13 de la Convention européenne des droits de l'homme ont un rapport en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens met die
avec cette question. Il n'en ressort pas davantage en quoi les vraag verband houden. Het blijkt evenmin in welk opzicht de artikelen
articles 10 et 11 de la Constitution, pris isolément, auraient été 10 en 11 van de Grondwet, op zichzelf beschouwd, zouden zijn
violés. La Cour limite son examen à la compatibilité des dispositions geschonden. Het Hof beperkt zijn onderzoek tot de verenigbaarheid van
en cause avec l'article 12 de la Constitution, lu en combinaison avec de in het geding zijnde bepalingen met artikel 12 van de Grondwet, in
l'article 7 de la Convention précitée. B.2. Le litige porté devant le juge a quo concerne des étudiantes ou des diplômées en psychomotricité qui contestent l'absence à ce jour d'une reconnaissance de leur profession comme profession paramédicale. A titre principal, elles demandent que le juge a quo ordonne à l'Etat de prendre un arrêté royal qui reconnaisse la psychomotricité comme une profession paramédicale et, à titre subsidiaire, elles demandent que le juge constate que l'exécution de tous les actes pour lesquels elles sont diplômées ne peut légalement être considérée comme constitutive d'une infraction pénale. La Cour limite dès lors son examen de la question préjudicielle à la samenhang gelezen met artikel 7 van het voormelde Verdrag. B.2. Het voor de verwijzende rechter gebrachte geschil betreft studenten of gediplomeerden in de psychomotoriek die de afwezigheid, tot op heden, van een erkenning van hun beroep als paramedisch beroep betwisten. In hoofdorde vorderen zij dat de verwijzende rechter de Staat beveelt een koninklijk besluit te nemen dat de psychomotoriek als een paramedisch beroep erkent, en in ondergeschikte orde dat de rechter vaststelt dat het stellen van alle handelingen waarvoor zij zijn gediplomeerd, niet wettelijk kan worden geacht een misdrijf uit te maken. Het Hof beperkt zijn onderzoek van de prejudiciële vraag derhalve tot
circonstance que celle-ci vise l'absence de reconnaissance de la psychomotricité comme profession paramédicale. B.3. Le Conseil des ministres fait valoir que la question préjudicielle n'est pas utile à la solution du litige. Il estime que, même à supposer qu'elle appelle une réponse affirmative, cette réponse serait sans aucune utilité pour établir l'existence des fautes reprochées à l'Etat belge et à la Communauté française par les parties demanderesses. Il ajoute que, la profession de psychomotricien n'étant pas reconnue, aucun texte légal ne prévoit le diplôme dont devraient disposer les personnes susceptibles d'exercer cette profession. Enfin, le Conseil des ministres soutient que la juridiction a quo n'est pas compétente pour contraindre l'Etat belge à reconnaître la psychomotricité comme profession paramédicale. B.4. Il n'appartient pas à la Cour, mais au juge a quo, sous le contrôle de la Cour de cassation, d'apprécier si la demande principale entre dans les attributions du pouvoir judiciaire. Quant au fond het gegeven dat die laatste de afwezigheid van een erkenning van de psychomotoriek als paramedische beroep beoogt. B.3. De Ministerraad voert aan dat de prejudiciële vraag niet nuttig is om het geschil op te lossen. Volgens hem zou, zelfs in de veronderstelling dat die vraag bevestigend kan worden beantwoord, dat antwoord geen enkel nut hebben om het bestaan aan te tonen van de fouten die de eisende partijen de Belgische Staat en de Franse Gemeenschap verwijten. Hij voegt eraan toe dat, aangezien het beroep van psychomotorisch therapeut niet erkend is, geen enkele wettekst voorziet in het diploma waarover de personen die dat beroep kunnen uitoefenen, zouden moeten beschikken. Ten slotte voert de Ministerraad aan dat het verwijzende rechtscollege niet bevoegd is om de Belgische Staat ertoe te dwingen de psychomotoriek als paramedische beroep te erkennen. B.4. Het staat niet aan het Hof, maar aan de verwijzende rechter, onder het toezicht van het Hof van Cassatie, te oordelen of de hoofdvordering ressorteert onder de bevoegdheden van de rechterlijke macht. Ten gronde
B.5. L'article 69 de la loi du 10 mai 2015 dispose : B.5. Artikel 69 van de wet van 10 mei 2015 bepaalt :
« Au sens du présent chapitre, on entend par exercice d'une profession « Voor de toepassing van dit hoofdstuk wordt verstaan onder
paramédicale : uitoefening van een paramedisch beroep :
1° l'accomplissement habituel par des personnes autres que celles 1° het gewoonlijk verrichten door andere personen dan deze bedoeld in
visées aux articles 3, § 1er, 4, 6, 43, 45, 68/1 et 68/2 de de artikelen 3, § 1, 4, 6, 43, 45, 68/1 en 68/2 van technische
prestations techniques auxiliaires liées à l'établissement du hulpprestaties die verband houden met het stellen van de diagnose of
diagnostic ou à l'exécution du traitement, telles qu'elles pourront met het uitvoeren van de behandeling, zoals zij nader bepaald zullen
être précisées en exécution de l'article 71; kunnen worden in uitvoering van artikel 71;
2° l'exécution habituelle des actes visés à l'article 23, § 1er, 2° het gewoon uitvoeren van de in artikel 23, § 1, eerste lid en § 2,
alinéa 1er et § 2, alinéa 3; derde lid bedoelde handelingen;
3° l'exécution des actes visés à l'article 24 ». 3° het gewoon uitvoeren van de in artikel 24 bedoelde handelingen ».
L'article 70 de la même loi dispose : Artikel 70 van dezelfde wet bepaalt :
« Le Roi établit la liste des professions paramédicales ». « De Koning stelt de lijst vast van de paramedische beroepen ».
L'article 71 de la même loi dispose : Artikel 71 van dezelfde wet bepaalt :
« § 1er. Le Roi peut, conformément aux dispositions de l'article 141, « § 1. De Koning kan, overeenkomstig de bepalingen van artikel 141,
alinéa 2, préciser les prestations visées à l'article 69, 1° et fixer tweede lid, de in artikel 69, 1° bedoelde prestaties nader bepalen en
les conditions de leur exécution. de voorwaarden vaststellen waaronder zij moeten worden uitgevoerd.
Il peut en outre, conformément aux dispositions de l'article 141, Hij kan eveneens, overeenkomstig de bepalingen van artikel 141, tweede
alinéa 2, définir les conditions de qualification auxquelles doivent lid, de vereiste kwalificatievoorwaarden bepalen waaraan de personen
répondre les personnes qui accomplissent ces prestations. moeten voldoen die deze prestaties verrichten.
§ 2. Le Roi peut, sur avis du Conseil fédéral des professions § 2. De Koning kan, op advies van de Federale raad voor paramedische
paramédicales, déterminer les titres professionnels sous lesquels les beroepen, de beroepstitels bepalen waaronder de betrokkenen die in
intéressés accomplissent les prestations et actes visés à l'article 69 ». artikel 69 bedoelde prestaties en handelingen verrichten ».
L'article 126 de la même loi dispose : Artikel 126 van dezelfde wet bepaalt :
« Sans préjudice de l'application des peines prévues par le Code pénal « Onverminderd de toepassing van de straffen gesteld bij het
ainsi que, s'il échet, de l'application de sanctions disciplinaires, Strafwetboek, alsook, desgevallend, de toepassing van tuchtmaatregelen
est puni d'un emprisonnement de huit jours à trois mois et d'une wordt gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot drie maanden
amende de vingt-six euros à deux mille euros ou de l'une de ces peines en met een geldboete van zesentwintig euro tot tweeduizend euro of met
seulement : een van die straffen alleen :
1° celui qui, ne réunissant pas les conditions requises pour exercer 1° hij die zonder aan de vereiste voorwaarden te voldoen om de
l'art médical, l'art pharmaceutique, ou n'étant pas porteur d'un titre geneeskunde of de artsenijbereidkunde uit te oefenen, of geen houder
de qualification requis, ou sans être muni du visa prévu à l'article is van een vereiste bekwamingstitel, of zonder te beschikken over het
25, accomplit habituellement des prestations précisées en exécution de in artikel 25 bepaalde visum, gewoonlijk prestaties verricht, zoals
l'article 71, § 1er, ou des actes visés à l'article 69, 2° et 3°. die nader bepaald zijn ter uitvoering van artikel 71, § 1, of
Cette disposition n'est pas d'application à l'étudiant qui exerce les handelingen uitvoert die zijn bepaald in artikel 69, 2° en 3°.
activités susmentionnées dans le cadre des dispositions légales et Die bepaling is niet van toepassing op de student die de voormelde
réglementaires relatives au programme de formation permettant werkzaamheden verricht in het kader van de wettelijke en
d'obtenir l'un des titres prévus à l'article 45, l'article 56, reglementsbepalingen betreffende het opleidingsprogramma dat het
l'article 65 ou à l'article 71, § 1er, ni à l'étudiant en médecine, en mogelijk maakt één van de in artikel 45, artikel 56, artikel 65 of
dentisterie ou en pharmacie dans le cadre de sa formation. artikel 71, § 1, bepaalde titels te verwerven, noch op de student in
Cette disposition n'est pas davantage d'application au praticien de de geneeskunde of de artsenijbereidkunde in het kader van zijn
l'art infirmier, à l'aide-soignant ou au secouriste-ambulancier qui opleiding. Die bepaling is ook niet van toepassing op de beoefenaar van de
accomplit dans le cadre de sa profession des actes visés à l'article verpleegkunde, de zorgkundige of de hulpverlener-ambulancier die in
het kader van zijn beroep handelingen verricht die zijn bepaald in
46; artikel 46;
2° la personne qualifiée au sens du chapitre 7 du présent arrêté qui, 2° de voor de toepassing van hoofdstuk 7 als bevoegd beschouwd persoon
en infraction à l'article 75 prête de manière quelconque son concours die, in overtreding van artikel 75, op welke wijze ook zijn
ou son assistance à un tiers non qualifié à l'effet de permettre à ce medewerking of zijn bijstand verleent aan een niet bevoegde derde, met
dernier d'exercer une profession paramédicale; het doel het deze laatste mogelijk te maken een paramedisch beroep uit
3° celui qui, par voies de fait ou par violence, empêche ou entrave te oefenen; 3° hij die, door feitelijkheden of door geweld, de geregelde en
l'exercice régulier et normal d'une profession paramédicale par une normale uitoefening van een paramedisch beroep door een persoon die
personne réunissant les conditions requises; aan de vereiste voorwaarden voldoet, verhindert of belemmert;
4° celui qui charge habituellement de l'exercice d'une profession 4° hij die een persoon die niet beschikt over een vereiste
paramédicale ou autorise habituellement à cette fin une personne qui bekwamingstitel, of die niet de hoedanigheid heeft van student zoals
n'est pas en possession d'un titre de qualification requis, ou qui n'a bepaald in 1°, gewoonlijk belast met de uitoefening van een
pas la qualité d'étudiant prévue au 1° du présent article; paramedisch beroep of hem daartoe gewoonlijk de machtiging verleent;
5° celui qui charge habituellement une des personnes visées à 5° hij die één van de in artikel 72 bepaalde personen, gewoonlijk
l'article 72, de l'accomplissement d'un acte qui est considéré comme belast met de uitoefening van een handeling die wordt beschouwd als
relevant de l'art de guérir, sauf s'il s'agit d'un acte prévu à een uitoefening van de geneeskunst, behalve wanneer het gaat om een
l'article 23, § 1er, alinéa 1er, et § 2, alinéa 3, ou à l'article 24; handeling bepaald in artikel 23, § 1, eerste lid, en § 2, derde lid,
of in artikel 24;
6° le praticien d'une formation paramédicale qui exerce en violation 6° de beoefenaar van een paramedisch beroep, die de ter uitvoering van
des règlements pris en exécution de l'article 141, alinéa 2 ». artikel 141, tweede lid, genomen reglementen, overtreedt ».
En application de l'article 70 précité, l'arrêté royal du 2 juillet Met toepassing van het hiervoor aangehaalde artikel 70, bepaalde het
2009 « établissant la liste des professions paramédicales », tel qu'il koninklijk besluit van 2 juli 2009 « tot vaststelling van de lijst van
est applicable en l'espèce, disposait : de paramedische beroepen », zoals het te dezen van toepassing is :
« Sont désignées comme professions paramédicales se rapportant à des « Worden aangeduid als paramedische beroepen die betrekking hebben op
actes ou prestations visés à l'article 22 de l'arrêté royal n° 78 du handelingen of prestaties bedoeld bij artikel 22 van het koninklijk
10 novembre 1967 relatif à l'exercice des professions des soins de besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de
santé, les pratiques des techniques suivantes : gezondheidszorgberoepen, de verrichtingen van de volgende technieken :
1° assistance en pharmacie; 1° apothekers-assistentie;
2° audiologie; 2° audiologie;
3° bandage, orthèse et prothèse; 3° bandage, orthese en prothese;
4° diététique; 4° diëtetiek;
5° ergothérapie; 5° ergotherapie;
6° laboratoire et biotechnologie, et génétique humaine; 6° laboratorium en biotechnologie, en menselijke erfelijkheidstechniek;
7° logopédie; 7° logopedie;
8° orthoptie; 8° orthoptie;
9° podologie; 9° podologie;
10° imagerie médicale; 10° medische beeldvorming;
11° transport de patients, à l'exclusion du transport des personnes 11° vervoer van patiënten, met uitsluiting van het vervoer van de
visées à l'article 1er de la loi du 8 juillet 1964 relative à l'aide personen bedoeld in artikel 1 van de wet van 8 juli 1964 betreffende
médicale urgente ». de dringende geneeskundige hulpverlening ».
B.6. La question préjudicielle porte sur la constitutionnalité des B.6. De prejudiciële vraag heeft betrekking op de grondwettigheid van
dispositions précitées de la loi du 10 mai 2015 au regard du principe de voormelde bepalingen van de wet van 10 mei 2015 in het licht van
de la légalité en matière pénale, en ce que, d'une part, elles het wettigheidsbeginsel in strafzaken in zoverre zij, enerzijds, een
accorderaient une habilitation excessive en matière de reconnaissance buitensporige machtiging inzake de erkenning van een paramedische
d'une profession paramédicale et en ce que, d'autre part, elles beroep zouden verlenen en, anderzijds, het stellen van de handelingen
érigeraient en infraction le fait de poser des actes réservés à des die zijn voorbehouden aan beroepen zonder houder te zijn van de
professions sans disposer d'un des titres requis, et ce, en l'absence vereiste titel, strafbaar zouden stellen, en dit bij ontstentenis van
de tout élément permettant de motiver l'infraction. elk element waarmee het misdrijf kan worden gemotiveerd.
B.7.1. L'article 12, alinéa 2, de la Constitution dispose : B.7.1. Artikel 12, tweede lid, van de Grondwet bepaalt :
« Nul ne peut être poursuivi que dans les cas prévus par la loi, et « Niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen die de wet bepaalt en
dans la forme qu'elle prescrit ». in de vorm die zij voorschrijft ».
L'article 7, paragraphe 1, de la Convention européenne des droits de Artikel 7, lid 1, van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens
l'homme dispose : bepaalt :
« Nul ne peut être condamné pour une action ou une omission qui, au « Niemand kan worden veroordeeld wegens een handelen of nalaten, dat
moment où elle a été commise, ne constituait pas une infraction geen strafbaar feit naar nationaal of internationaal recht uitmaakte
d'après le droit national ou international. De même il n'est infligé ten tijde dat het handelen of nalaten geschiedde. Evenmin zal een
aucune peine plus forte que celle qui était applicable au moment où zwaardere straf worden opgelegd dan die welke ten tijde van het begaan
l'infraction a été commise ». van het strafbare feit van toepassing was ».
En ce qu'il exige que tout délit soit établi par la loi, l'article 7, In zoverre het vereist dat in elk misdrijf bij de wet moet worden
paragraphe 1, précité a une portée analogue à celle de l'article 12, voorzien, heeft het voormelde artikel 7, lid 1, een draagwijdte die
alinéa 2, de la Constitution. Les garanties contenues dans ces deux analoog is aan die van artikel 12, tweede lid, van de Grondwet. De
dispositions constituent un ensemble indissociable. waarborgen vervat in beide bepalingen vormen een onlosmakelijk geheel.
B.7.2. En attribuant au pouvoir législatif la compétence pour B.7.2. Door aan de wetgevende macht de bevoegdheid te verlenen om te
déterminer dans quels cas des poursuites pénales sont possibles, bepalen in welke gevallen strafvervolging mogelijk is, waarborgt
l'article 12, alinéa 2, de la Constitution garantit à tout justiciable artikel 12, tweede lid, van de Grondwet aan elke rechtsonderhorige dat
qu'aucun comportement ne sera punissable qu'en vertu de règles geen enkele gedraging strafbaar zal worden gesteld dan krachtens
adoptées par une assemblée délibérante, démocratiquement élue. regels aangenomen door een democratisch verkozen beraadslagende
En outre, le principe de légalité en matière pénale qui découle de la vergadering. Het wettigheidsbeginsel in strafzaken dat uit de voormelde
disposition constitutionnelle et de la disposition internationale grondwetsbepaling en internationale bepaling voortvloeit, gaat
précitée procède de l'idée que la loi pénale doit être formulée en des bovendien uit van de idee dat de strafwet moet worden geformuleerd in
termes qui permettent à chacun de savoir, au moment où il adopte un bewoordingen op grond waarvan eenieder, op het ogenblik waarop hij een
comportement, si celui-ci est ou non punissable. Il exige que le gedrag aanneemt, kan uitmaken of dat gedrag al dan niet strafbaar is.
législateur indique, en des termes suffisamment précis, clairs et Het vereist dat de wetgever in voldoende nauwkeurige, duidelijke en
offrant la sécurité juridique, quels faits sont sanctionnés, afin, rechtszekerheid biedende bewoordingen bepaalt welke feiten strafbaar
d'une part, que celui qui adopte un comportement puisse évaluer worden gesteld, zodat, enerzijds, diegene die een gedrag aanneemt,
préalablement, de manière satisfaisante, quelle sera la conséquence vooraf op afdoende wijze kan inschatten wat het strafrechtelijke
pénale de ce comportement et afin, d'autre part, que ne soit pas gevolg van dat gedrag zal zijn en, anderzijds, aan de rechter geen al
laissé au juge un trop grand pouvoir d'appréciation. te grote beoordelingsbevoegdheid wordt gelaten.
Toutefois, le principe de légalité en matière pénale n'empêche pas que Het wettigheidsbeginsel in strafzaken staat evenwel niet eraan in de
la loi attribue un pouvoir d'appréciation au juge. Il faut en effet weg dat de wet aan de rechter een beoordelingsbevoegdheid toekent. Er
dient immers rekening te worden gehouden met het algemene karakter van
tenir compte du caractère de généralité des lois, de la diversité des de wetten, de uiteenlopende situaties waarop zij van toepassing zijn
situations auxquelles elles s'appliquent et de l'évolution des en de evolutie van de gedragingen die zij bestraffen.
comportements qu'elles répriment. Aan het vereiste dat een misdrijf duidelijk moet worden omschreven in
La condition qu'une infraction doit être clairement définie par la loi de wet is voldaan wanneer de rechtzoekende, op basis van de
se trouve remplie lorsque le justiciable peut savoir, à partir du bewoordingen van de relevante bepaling en, indien nodig, met behulp
libellé de la disposition pertinente et, au besoin, à l'aide de son van de interpretatie daarvan door de rechtscolleges, kan weten voor
interprétation par les juridictions, quels actes et omissions engagent welke handelingen en welke verzuimen hij strafrechtelijk aansprakelijk
sa responsabilité pénale. kan worden gesteld.
Ce n'est qu'en examinant une disposition pénale spécifique qu'il est Enkel bij het onderzoek van een specifieke strafbepaling is het
possible de déterminer, en tenant compte des éléments propres aux mogelijk om, rekening houdend met de elementen eigen aan de misdrijven
infractions qu'elle entend réprimer, si les termes généraux utilisés die zij wil bestraffen, te bepalen of de door de wetgever gehanteerde
par le législateur sont à ce point vagues qu'ils méconnaîtraient le algemene bewoordingen zo vaag zijn dat ze het strafrechtelijk
principe de légalité en matière pénale. wettigheidsbeginsel zouden schenden.
B.8. Les parties demanderesses devant le juge a quo reprochent aux B.8. De eisende partijen voor de verwijzende rechter verwijten de in
dispositions en cause de conférer au Roi un pouvoir d'appréciation het geding zijnde bepalingen aan de Koning een te ruime
trop large en ce qui concerne la reconnaissance ou non d'une beoordelingsbevoegdheid toe te kennen ten aanzien van het al dan niet
profession comme profession paramédicale. erkennen van een beroep als paramedisch beroep.
B.9.1. Le principe de légalité en matière pénale n'empêche pas que la B.9.1. Het wettigheidsbeginsel in strafzaken belet niet dat de nadere
précision du comportement punissable fasse l'objet d'une habilitation omschrijving van het strafbare gedrag aan de Koning wordt opgedragen
au Roi, dans la mesure où celle-ci est décrite de manière suffisamment voor zover die machtiging voldoende nauwkeurig is omschreven en
précise et porte sur l'exécution de mesures dont les éléments betrekking heeft op de tenuitvoerlegging van maatregelen waarvan de
essentiels ont été préalablement établis par le pouvoir législatif. essentiële elementen vooraf door de wetgevende macht zijn vastgesteld.
B.9.2. L'objectif général de la loi du 19 décembre 1990 « modifiant B.9.2. De algemene doelstelling van de wet van 19 december 1990 « tot
l'arrêté royal n° 78 du 10 novembre 1967 relatif à l'exercice de l'art wijziging van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967
de guérir, de l'art infirmier, des professions paramédicales et aux betreffende de uitoefening van de geneeskunst, de verpleegkunde, de
commissions médicales en vue de protéger les titres professionnels des paramedische beroepen en de geneeskundige commissies met het oog op de
bescherming van de beroepstitels van medici en paramedici » (hierna :
médecins et des auxiliaires paramédicaux » (ci-après : la loi du 19 de wet van 19 december 1990), die aan de oorsprong ligt van de
décembre 1990), qui est à l'origine des dispositions coordonnées gecoördineerde bepalingen die het voorwerp van de prejudiciële vraag
faisant l'objet de la question préjudicielle, était de « protéger le uitmaken, bestond erin « het statuut van de paramedische beroepen in
statut des professions paramédicales face au grand marché européen » het perspectief van de Europese Eenheidsmarkt te beschermen » (Parl.
(Doc. parl., Chambre, 1989-1990, n° 1256/3, p. 10) et de veiller à la St., Kamer, 1989-1990, nr. 1256/3, p. 10) en te waken over de
qualité des prestations paramédicales. Pour atteindre cet objectif, kwaliteit van de paramedische prestaties. Om die doelstelling te
l'exercice de professions paramédicales a été réservé aux personnes bereiken, werd de uitoefening van paramedische beroepen voorbehouden
qui disposent des qualifications requises. Aux yeux du législateur, il aan de personen die over de vereiste kwalificaties beschikken. In de
convenait de garantir que les personnes qui effectueraient des ogen van de wetgever diende te worden gewaarborgd dat de personen die
prestations paramédicales soient compétentes pour ce faire et aient, paramedische prestaties zouden verrichten, daartoe bekwaam waren en
dès lors, reçu une formation suffisante. bijgevolg een voldoende opleiding hadden gekregen.
B.9.3. Au regard de ces objectifs, la loi du 19 décembre 1990 visait à B.9.3. In het licht van die doelstellingen strekte de wet van 19
permettre une participation des représentants des professions december 1990 ertoe een deelname mogelijk te maken van de
paramédicales concernées à la procédure d'élaboration des conditions vertegenwoordigers van de betrokken paramedische beroepen in de
de qualification, des titres et des prestations relevant de chaque procedure voor het definiëren van de kwalificatievoorwaarden, titels
profession paramédicale (Doc. parl., Chambre, 1989-1990, n° 1256/3, p. en prestaties van elk paramedisch beroep (Parl. St., Kamer, 1989-1990,
10). nr. 1256/3, p. 10).
En vertu de l'article 46bis de l'arrêté royal n° 78, devenu l'article Op grond van artikel 46bis van het koninklijk besluit nr. 78, dat
141, alinéa 2, de la loi du 10 mai 2015, la Commission technique des artikel 141, tweede lid, van de wet van 10 mei 2015 is geworden, werd
professions paramédicales est dès lors invitée à rendre un avis de Technische Commissie voor de paramedische beroepen bijgevolg
conforme sur, notamment, les arrêtés royaux déterminant la liste des verzocht een eensluidend advies uit te brengen over, met name, de
prestations et les conditions de qualification prévues à l'article 71, koninklijke besluiten tot vaststelling van de lijst van de prestaties
§ 1er, de la même loi. Par ailleurs, l'avis du Conseil fédéral des en kwalificatievoorwaarden bepaald in artikel 71, § 1, van dezelfde
professions paramédicales est également prévu dans le cadre de la wet. Daarnaast is ook voorzien in het advies van de Federale Raad voor
détermination, par arrêté royal, des titres professionnels sous de paramedische beroepen in het kader van de vaststelling, bij
lesquels les intéressés accomplissent les prestations paramédicales koninklijk besluit, van de beroepstitels waaronder de betrokkenen de
(article 71, § 2, de la même loi). paramedische prestaties verrichten (artikel 71, § 2, van dezelfde
B.9.4. Afin de déterminer les activités qui relèvent des professions wet). B.9.4. Teneinde de activiteiten te bepalen die onder de paramedische
beroepen ressorteren en die dus zijn voorbehouden aan bepaalde
paramédicales, et qui sont donc réservées à certaines personnes, le personen, heeft de wetgever aan de Koning de zorg overgelaten om,
législateur a confié au Roi le soin, d'une part, d'établir la liste enerzijds, de lijst van de paramedische beroepen vast te stellen
des professions paramédicales (article 70 de la loi du 10 mai 2015) et (artikel 70 van de wet van 10 mei 2015) en, voor elk paramedisch
d'identifier, pour chaque profession paramédicale, les qualifications,
titres et prestations (article 71 de la même loi), et, d'autre part, beroep, de kwalificaties, titels en prestaties te bepalen (artikel 71
van dezelfde wet), en, anderzijds, de procedure te regelen met het oog
d'organiser la procédure relative aux droits acquis, permettant de op het verkrijgen van het voordeel van de verworven rechten, waardoor
déroger aux conditions de qualification de l'article 71 de la même loi kan worden afgeweken van de kwalificatievoorwaarden van artikel 71 van
(article 153, § 4, de la même loi). dezelfde wet (artikel 153, § 4, van dezelfde wet).
B.10.1. La loi du 25 janvier 1999 a ensuite inséré, dans l'article 24 B.10.1. De wet van 25 januari 1999 heeft vervolgens, in artikel 24 van
de l'arrêté royal n° 78 (actuellement l'article 72 de la loi du 10 mai het koninklijk besluit nr. 78 (thans artikel 72 van de wet van 10 mei
2015), l'exigence d'un agrément délivré par le ministre de la Santé 2015), een vereiste ingevoerd van een erkenning die door de minister
publique pour pouvoir accomplir des prestations ou exécuter des actes van Volksgezondheid wordt verleend om prestaties of handelingen te
qui relèvent d'une profession paramédicale : mogen verrichten die onder een paramedisch beroep ressorteren :
« Ce sont les commissions médicales qui donneront les avis après avoir « De adviezen hieromtrent dienen gegeven te worden door de provinciale
vérifié la conformité de la formation et des titres produits. A geneeskundige commissies die zullen nagaan of de voorgelegde opleiding
l'heure actuelle, les commissions médicales provinciales y vont en titels wel conform zijn. Op dit ogenblik houden deze provinciale
geneeskundige commissies er elk een eigen interpretatie op na. Het is
chacune de leur propre interprétation. Le but poursuivi en instaurant de bedoeling om, via de erkenning door Volksgezondheid, meer
cet agrément par la Santé publique est d'arriver à plus d'uniformité uniformiteit te creëren in deze opleidingen » (Parl. St., Senaat,
dans ces formations » (Doc. parl., Sénat, 1998-1999, n° 1-1175/3, p. 1998-1999, nr. 1-1175/3, p. 26).
26). B.10.2. Le Roi a dès lors été habilité à déterminer, sur avis du B.10.2. De Koning is bijgevolg ertoe gemachtigd om, op advies van de
Conseil fédéral des professions paramédicales, les conditions et les Federale Raad voor de paramedische beroepen, de voorwaarden en de
règles relatives à l'obtention, au maintien et au retrait de regels te bepalen tot het verkrijgen, het behouden en het intrekken
l'agrément (article 72, § 2, de la loi du 10 mai 2015), ainsi que la van de erkenning (artikel 72, § 2, van de wet van 10 mei 2015), alsook
procédure concernant le bénéfice des droits acquis (article 153, § § 1er de procedure om de verworven rechten te genieten (artikel 153, § § 1
à 3, de la même loi). tot 3, van dezelfde wet).
B.11.1. Il résulte de ce qui précède qu'en ce qui concerne les B.11.1. Uit hetgeen voorafgaat, vloeit voort dat, voor de paramedische
professions paramédicales, le législateur a habilité le Roi à beroepen, de wetgever de Koning ertoe heeft gemachtigd de
déterminer les conditions de qualification, ainsi que la liste des kwalificatievoorwaarden en de lijst van de prestaties die onder elk
prestations relevant de chaque profession paramédicale (article 71 de paramedisch beroep ressorteren, te bepalen (artikel 71 van de wet van
la loi du 10 mai 2015), et à organiser les conditions et la procédure 10 mei 2015), en de erkenningsvoorwaarden en -procedure te regelen
d'agrément (article 72 de la même loi), ainsi que la procédure (artikel 72 van dezelfde wet), alsook de procedure om de verworven
relative au bénéfice des droits acquis (article 153 de la même loi). rechten te genieten (artikel 153 van dezelfde wet).
B.11.2. La loi du 19 décembre 1990 poursuivait trois objectifs : « 1. Instituer une commission technique des professions paramédicales et définir la mission des Académies. Le présent projet permet donc au Roi de fixer la liste des professions paramédicales en évitant des contestations de procédure, ce qui n'était pas possible actuellement. La Commission technique pourra être chargée de donner un avis au ministre concernant les prestations de chaque profession paramédicale et les conditions de leur exécution et c'est très important. Et il faut aussi souligner que la procédure retenue dans le projet qui nous est soumis aura l'avantage de ne plus soumettre les professions paramédicales à la censure exclusive des médecins comme c'est le cas actuellement en application de l'article 46 de l'arrêté royal n° 78. 2. Assurer la protection des titres et prévoir des sanctions en cas de port illégal du titre. Le texte précise la nature des infractions et les sanctions pénales lorsque des actes relevant d'une profession paramédicale sont exécutés par des personnes n'ayant pas les qualifications requises. Tout naturellement aussi, les textes proposés permettent aux étudiants, dans le cadre de leur formation, de poser certains actes. Ils sont donc soustraits à ces sanctions. B.11.2. De wet van 19 december 1990 streefde drie doelstellingen na : « 1. Oprichting van een Technische Commissie voor de paramedische beroepen en vastlegging van de opdracht van de Academiën. Het ontwerp verleent de Koning de bevoegdheid om de lijst van de paramedische beroepen op te stellen, zonder dat er betwisting kan ontstaan over de gevolgde procedure, wat tot op heden wel mogelijk was. De Technische Commissie zou als een van haar taken advies aan de minister kunnen uitbrengen over de prestaties van elk paramedisch beroep en de voorwaarden voor de uitoefening ervan. Dat is van het grootste belang. Bovendien moet worden gewezen op het feit dat de procedure waarvoor in het voorgelegde ontwerp werd gekozen, het voordeel biedt dat de paramedische beroepen niet langer aan de exclusieve censuur van de geneesheren zullen zijn onderworpen. Op dit ogenblik is dat krachtens artikel 46 van het koninklijk besluit nr. 78 wel het geval. 2. Gewaarborgde bescherming van de titels en vaststelling van straffen voor het onrechtmatig voeren van een bepaalde titel. De tekst bepaalt de aard van het gepleegde misdrijf alsmede de straffen die worden gesteld wanneer paramedische handelingen worden uitgevoerd door iemand die daartoe niet over de vereiste kwalificaties beschikt. Vanzelfsprekend bieden de voorgestelde teksten aan studenten de mogelijkheid om binnen het raam van hun opleiding bepaalde handelingen te verrichten. De straffen zijn dus niet op hen van toepassing.
[...] [...]
3. Enfin, le troisième objectif concerne les dispositions 3. De derde doelstelling ten slotte heeft betrekking op de
transitoires. overgangsbepalingen.
[...] » (Doc. parl., Chambre, 1989-1990, n° 1256/3, pp. 4 et 5). [...] » (Parl. St., Kamer, 1989-1990, nr. 1256/3, pp. 4 en 5).
Les travaux préparatoires indiquent également : In de parlementaire voorbereiding werd eveneens aangegeven :
« Une liste des techniques paramédicales a été établie par arrêté « Bij ministerieel besluit werd een lijst van paramedische technieken
ministériel, après avis du Conseil d'Etat - section d'administration. opgesteld, na advies van de Raad van State - administratieve afdeling.
Par la suite, la section de législation a considéré cette initiative Nadien heeft de afdeling wetgeving van die Raad dat initiatief als
comme insuffisante et l'arrêté ministériel a été annulé. D'où la onvoldoende beschouwd en werd het ministerieel besluit vernietigd.
présente proposition de loi destinée à mettre à exécution le chapitre Daarom dit wetsvoorstel om hoofdstuk II van bovengenoemd koninklijk
II de l'arrêté royal précité » (Doc. parl., Sénat, 1988-1989, n° besluit uit te voeren » (Parl. St., Senaat, 1988-1989, nr. 779-2, p.
779-2, p. 2). 2).
B.11.3. Il résulte de l'ensemble de ces éléments que l'habilitation B.11.3. Uit al die elementen vloeit voort dat de machtiging aan de
conférée au Roi ne Lui permet pas, contrairement à ce que soutiennent Koning Hem, in tegenstelling tot wat de eisende partijen voor de
les parties demanderesses devant le juge a quo, de disposer d'un verwijzende rechter aanvoeren, niet toelaat te beschikken over een
pouvoir illimité quant à la décision de reconnaître ou non une onbegrensde bevoegdheid bij de beslissing om een paramedisch beroep al
profession paramédicale. En effet, l'habilitation consentie au Roi par dan niet te erkennen. De door de wetgever aan de Koning verleende
le législateur est indissociable de l'intervention du Conseil fédéral machtiging is immers onlosmakelijk verbonden met het optreden van de
des professions paramédicales, lequel participe activement à la Federale Raad voor de paramedische beroepen, die actief deelneemt aan
reconnaissance de ces professions et aux modalités d'exercice de celles-ci. de erkenning van die beroepen en aan de uitoefeningsvoorwaarden ervan.
Ainsi interprétée, l'habilitation conférée au Roi en matière de Aldus begrepen, beantwoordt de machtiging die aan de Koning is
reconnaissance des professions paramédicales répond à la nécessité de verleend inzake de erkenning van de paramedische beroepen, aan de
permettre que la législation s'adapte au contexte paramédical, afin noodzaak dat de wetgeving zich kan aanpassen aan de paramedische
qu'il puisse être tenu compte, lors de son application, de l'évolution context, zodat, bij de toepassing ervan, rekening kan worden gehouden
des techniques et des pratiques en la matière. met de ontwikkeling van de technieken en praktijken ter zake.
B.12. Les parties demanderesses devant le juge a quo reprochent encore B.12. De eisende partijen voor de verwijzende rechter verwijten de in
aux dispositions en cause, et en particulier à l'article 126 de la loi het geding zijnde bepalingen en in het bijzonder artikel 126 van de
du 10 mai 2015, d'ériger en infraction le fait de poser des actes réservés à des professions paramédicales sans disposer du titre requis et de permettre ainsi l'existence d'une infraction pénale sans que l'élément déterminant de cette infraction soit motivé. B.13. Après avoir établi la sanction encourue par les personnes qui exécuteraient les actes réservés à une profession médicale ou paramédicale sans disposer des titres requis, l'article 126 précité, en ses points 2° à 6°, définit de manière précise les différentes circonstances dans lesquelles une personne peut se voir infliger cette sanction lorsqu'elle exerce une profession paramédicale ou y participe sans posséder les titres requis, ou lorsqu'elle empêche ou entrave l'exercice régulier et normal de pareille profession. B.14. Pour le surplus, le principe de la légalité en matière pénale n'exige pas que le législateur détermine de manière détaillée la formation qu'un praticien doit avoir suivie pour être autorisé à poser certains actes sans s'exposer à des sanctions. Le législateur peut laisser au pouvoir exécutif le soin de préciser cette formation, dans la mesure où il en a lui-même déterminé les éléments essentiels. Par ces motifs, la Cour wet van 10 mei 2015 voorts het stellen van de handelingen die zijn voorbehouden aan paramedische beroepen zonder houder te zijn van een vereiste titel, strafbaar te stellen en aldus toe te laten dat een misdrijf kan bestaan zonder dat het bepalende element van dat misdrijf gemotiveerd is. B.13. Na de sanctie te hebben vastgesteld voor de personen die de handelingen zouden stellen die zijn voorbehouden aan een medisch of paramedisch beroep zonder over de vereiste titels te beschikken, definieert het voormelde artikel 126, in de punten 2° tot 6° ervan, op nauwkeurige wijze de verschillende omstandigheden waarin een persoon die sanctie opgelegd kan krijgen wanneer hij een paramedisch beroep uitoefent of daaraan deelneemt zonder over de vereiste titels te beschikken, of wanneer hij de regelmatige en normale uitoefening van een dergelijk beroep verhindert of belemmert. B.14. Voor het overige vereist het wettigheidsbeginsel in strafzaken niet dat de wetgever op gedetailleerde wijze de opleiding bepaalt die een beoefenaar moet hebben gevolgd om sommige handelingen te mogen uitvoeren zonder zich bloot te stellen aan sancties. De wetgever mag aan de uitvoerende macht de zorg overlaten om die opleiding te preciseren in zoverre hijzelf de wezenlijke elementen ervan heeft bepaald. Om die redenen, het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
Les articles 69, 70 et 126 de la loi relative à l'exercice des De artikelen 69, 70 en 126 van de gecoördineerde wet van 10 mei 2015
professions des soins de santé, coordonnée le 10 mai 2015, ne violent betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen schenden
pas l'article 12 de la Constitution, lu ou non en combinaison avec niet artikel 12 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met
l'article 7 de la Convention européenne des droits de l'homme. artikel 7 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens.
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 10 octobre 2019. op 10 oktober 2019.
Le greffier, De griffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
Le président, De voorzitter,
F. Daoût F. Daoût
^