Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 29/2017 du 23 février 2017 Numéros du rôle : 6323 et 6324 En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, posées par la Cour d'appel de Bruxelles. La Cour composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snapp(...)"
Extrait de l'arrêt n° 29/2017 du 23 février 2017 Numéros du rôle : 6323 et 6324 En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, posées par la Cour d'appel de Bruxelles. La Cour composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snapp(...) Uittreksel uit arrest nr. 29/2017 van 23 februari 2017 Rolnummers 6323 en 6324 In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 van het Gerechtelijk Wetboek, gesteld door het Hof van Beroep te Brussel. samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de rechters L. Lavrysen, A. Alen, J(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 29/2017 du 23 février 2017 Uittreksel uit arrest nr. 29/2017 van 23 februari 2017
Numéros du rôle : 6323 et 6324 Rolnummers 6323 en 6324
En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 568, In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 568, 602,
602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, posées par la Cour d'appel 608, 1050 en 1073 van het Gerechtelijk Wetboek, gesteld door het Hof
de Bruxelles. van Beroep te Brussel.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E.
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R.
du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président E. De Groot, Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter E. De Groot,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
a. Par arrêt du 21 décembre 2015 en cause de Viviane Goyens et Paul a. Bij arrest van 21 december 2015 in zake Viviane Goyens en Paul
Robben contre l'Etat belge et autres, en cause de la Région flamande Robben tegen de Belgische Staat en anderen, in zake het Vlaamse Gewest
contre Viviane Goyens et Paul Robben, en présence de l'inspecteur tegen Viviane Goyens en Paul Robben, in aanwezigheid van de
urbaniste de la Région flamande et autres, et en cause de Viviane stedenbouwkundige inspecteur van het Vlaamse Gewest en anderen en in
Goyens et Paul Robben contre l'Etat belge et autres, dont l'expédition zake Viviane Goyens en Paul Robben tegen de Belgische Staat en
anderen, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op
est parvenue au greffe de la Cour le 31 décembre 2015, la Cour d'appel 31 december 2015, heeft het Hof van Beroep te Brussel de volgende
de Bruxelles a posé les questions préjudicielles suivantes : prejudiciële vragen gesteld :
« 1. Les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, lus « 1. Schenden de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 uit het
conjointement, violent-ils les articles 10 et 11 de la Constitution, Gerechtelijk Wetboek in hun samenhang de artikelen 10 en 11 van de
combinés ou non avec les articles 6 et 13 de la Convention européenne Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 6 en 13
des droits de l'homme et avec l'article 14, paragraphe 1, du Pacte van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens (EVRM) en met
international relatif aux droits civils et politiques, en ce qu'une artikel 14.1 van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en
partie à un procès qui reproche à l'Etat belge une faute qualifiée, en Politieke Rechten (BUPO) in zoverre een procespartij die een
raison d'un acte de juridiction de la Cour de cassation, doit intenter gekwalificeerde fout verwijt aan de Belgische Staat wegens een
l'action selon une procédure dans laquelle l'organe qui a commis la rechtsprekende handeling van het Hof van Cassatie het geding moet
faute alléguée peut lui-même influencer de manière décisive voeren in een rechtsgang waarin het orgaan die de beweerde fout beging
l'interprétation de la notion de faute appliquée à son propre acte zelf de uitlegging van het foutbegrip, toegepast op haar beweerd eigen
dont il est allégué qu'il est fautif, alors que dans tous les autres foutief handelen, decisief kan beïnvloeden, terwijl in alle andere
cas, l'organe qui a engagé la responsabilité de l'Etat belge ne peut gevallen het orgaan van de Belgische Staat dat de aansprakelijkheid
intervenir dans cette appréciation ? veroorzaakt niet in die beoordeling kan treden ?
2. Les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, lus 2. Schenden de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 uit het
Gerechtelijk Wetboek in hun samenhang, in het licht van het recht op
conjointement, à la lumière du droit à un procès équitable et du droit een eerlijk proces en het recht op toegang tot een onafhankelijke en
d'accès à un juge indépendant et impartial, violent-ils l'article 13 onpartijdige rechter, artikel 13 van de Grondwet, in samenhang met de
de la Constitution, combiné avec les articles 146 et 160 de la artikelen 146 en 160 van de Grondwet, artikel 6.1, van het EVRM en
Constitution, avec l'article 6.1. de la Convention européenne des artikel 14.1 van het BUPO-Verdrag en het algemeen rechtsbeginsel van
droits de l'homme et l'article 14, paragraphe 1, du Pacte onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter, doordat de
international relatif aux droits civils et politiques et avec le
principe général de droit de l'indépendance et de l'impartialité du beslissing van de bodemrechter aan wie een aansprakelijkheidsvordering
juge, en ce que la décision du juge du fond à l'appréciation duquel wegens het rechtsprekend handelen of nalaten van het Hof van Cassatie
peut être déférée une action en responsabilité du fait d'un acte de ter beoordeling kan worden voorgelegd, wordt onderworpen aan het
juridiction ou d'une abstention de la Cour de cassation est soumise au toezicht van die cassatierechter in het algemeen of op het punt van de
contrôle de ce juge de cassation de manière générale ou en ce qui uitlegging van de voorschriften die de aansprakelijkheidsvordering
concerne l'interprétation des règles relatives à l'action en
responsabilité ? ». beheersen ? ».
b. Par arrêt du 23 décembre 2015 en cause de Lucio Aquino contre b. Bij arrest van 23 december 2015 in zake Lucio Aquino tegen de
l'Etat belge, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le Belgische Staat, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is
31 décembre 2015, la Cour d'appel de Bruxelles a posé les questions ingekomen op 31 december 2015, heeft het Hof van Beroep te Brussel de
préjudicielles suivantes : volgende prejudiciële vragen gesteld :
« 1. Les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, lus « 1. Schenden de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 uit het
conjointement, violent-ils les articles 10 et 11 de la Constitution, Gerechtelijk Wetboek in hun samenhang de artikelen 10 en 11 van de
combinés ou non avec les articles 6 et 13 de la Convention européenne Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 6 en 13
des droits de l'homme et avec l'article 14, paragraphe 1, du Pacte van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens (EVRM) en met
international relatif aux droits civils et politiques, en ce qu'une artikel 14.1 van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en
partie à un procès qui reproche à l'Etat belge une faute qualifiée, en Politieke Rechten (BUPO) in zoverre een procespartij die een
raison d'un acte de juridiction de la Cour de cassation, doit intenter gekwalificeerde fout verwijt aan de Belgische Staat wegens een
l'action selon une procédure dans laquelle l'organe qui a commis la rechtsprekende handeling van het Hof van Cassatie, het geding moet
faute alléguée peut lui-même influencer l'issue du litige, alors que voeren in een rechtsgang waarin het orgaan die de beweerde fout beging
dans tous les autres cas, l'organe qui a engagé la responsabilité de zelf de uitkomst van het geding kan beïnvloeden, terwijl in alle
andere gevallen het orgaan van de Belgische Staat dat de
l'Etat belge ne peut intervenir dans cette appréciation ? aansprakelijkheid veroorzaakt niet in die beoordeling kan treden ?
2. Les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, lus 2. Schenden de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 uit het
Gerechtelijk Wetboek in hun samenhang, in het licht van het recht op
conjointement, à la lumière du droit à un procès équitable et du droit een eerlijk proces en het recht op toegang tot een onafhankelijke en
d'accès à un juge indépendant et impartial, violent-ils l'article 13 onpartijdige rechter, artikel 13 van de Grondwet, in samenhang met de
de la Constitution, combiné avec les articles 146 et 160 de la artikelen 146 en 160 van de Grondwet, artikel 6.1, van het EVRM en
Constitution, avec l'article 6.1 de la Convention européenne des artikel 14.1 van het BUPO-Verdrag en het algemeen rechtsbeginsel van
droits de l'homme et l'article 14, paragraphe 1, du Pacte onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter, doordat de
international relatif aux droits civils et politiques et avec le
principe général de droit de l'indépendance et de l'impartialité du beslissing van de bodemrechter aan wie een aansprakelijkheidsvordering
juge, en ce que la décision du juge du fond à l'appréciation duquel wegens het rechtsprekend handelen of nalaten van het Hof van Cassatie
une action en responsabilité du fait d'un acte de juridiction ou d'une ter beoordeling moet worden voorgelegd, wordt onderworpen aan het
abstention de la Cour de cassation doit être déférée est soumise au toezicht van die cassatierechter in het algemeen of op punten van de
contrôle de ce juge de cassation de manière générale ou en ce qui uitlegging van de voorschriften die de aansprakelijkheidsvordering
concerne certains points de l'interprétation des règles relatives à
l'action en responsabilité ? ». beheersen ? ».
Ces affaires, inscrites sous les numéros 6323 et 6324 du rôle de la Die zaken, ingeschreven onder de nummers 6323 en 6324 van de rol van
Cour, ont été jointes. het Hof, werden samengevoegd.
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. Dans les litiges au fond, les juges a quo doivent se prononcer B.1. In de geschillen ten gronde moeten de verwijzende rechters zich
sur une action en responsabilité introduite contre l'Etat belge sur la uitspreken over een aansprakelijkheidsvordering tegen de Belgische
base de l'article 1382 du Code civil, en raison d'une faute dont il Staat op grond van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, wegens een
est allégué qu'elle a été commise par la Cour de cassation dans beweerde fout begaan in de uitoefening van de rechtsprekende functie
l'exercice de la fonction juridictionnelle. door het Hof van Cassatie.
Dans l'affaire n° 6323, il est reproché à la Cour de cassation d'avoir In de zaak nr. 6323 wordt het Hof van Cassatie een fout verweten
commis une faute en refusant de tenir compte d'un mémoire qui, à la wegens de weigering een memorie in aanmerking te nemen die in opdracht
demande de l'avocat d'une partie au procès, avait été signé par un van de advocaat van een procespartij was ondertekend door een andere
autre avocat, sans toutefois que ce dernier mentionne sa qualité. Dans advocaat, doch waarbij die laatste haar hoedanigheid van advocaat niet
l'affaire n° 6324, il est reproché à la Cour de cassation d'avoir had vermeld. In de zaak nr. 6324 wordt het Hof van Cassatie een fout
commis une faute en violant le droit de l'Union européenne, parce verweten wegens miskenning van het Europees Unierecht omdat het zonder
qu'elle aurait refusé, sans motivation, de poser une question motivering zou hebben geweigerd een prejudiciële vraag te stellen aan
préjudicielle à la Cour de justice, parce que le mémoire dans lequel het Hof van Justitie, doordat de memorie waarin het verzoek daartoe
cette demande était formulée aurait été introduit tardivement. werd gedaan, laattijdig zou zijn ingediend.
Avant de se prononcer sur les actions en responsabilité, les juges a Vooraleer de verwijzende rechters zich uitspreken over de
quo estiment qu'il s'indique de poser des questions préjudicielles à aansprakelijkheidsvorderingen, achten zij het aangewezen het Hof
la Cour. Le juge dans l'affaire n° 6324 pose également, dans la même prejudiciële vragen te stellen. De rechter in de zaak nr. 6324 stelt
décision de renvoi, trois questions préjudicielles à la Cour de in dezelfde verwijzingsbeslissing ook drie prejudiciële vragen aan het
justice. Hof van Justitie.
B.2.1. En ce qui concerne l'éventuelle responsabilité de l'Etat pour B.2.1. Met betrekking tot de mogelijke aansprakelijkheid van de Staat
une faute commise par la Cour de cassation dans l'exercice de sa voor een fout begaan door het Hof van Cassatie in de uitoefening van
fonction juridictionnelle, les juges du fond renvoient à l'arrêt n° zijn rechtsprekende functie verwijzen de rechters ten gronde naar het
99/2014 du 30 juin 2014. arrest nr. 99/2014 van 30 juni 2014.
B.2.2. Par cet arrêt, la Cour a jugé : B.2.2. Bij dat arrest oordeelde het Hof :
« L'article 1382 du Code civil viole les articles 10 et 11 de la « Artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek schendt de artikelen 10 en
Constitution s'il est interprété comme empêchant que la responsabilité 11 van de Grondwet indien het in die zin wordt geïnterpreteerd dat het
de l'Etat puisse être engagée en raison d'une faute commise, dans belet dat de Staat aansprakelijk kan worden gesteld wegens een fout
l'exercice de la fonction juridictionnelle, par une juridiction ayant begaan in de uitoefening van de rechtsprekende functie door een
statué en dernier ressort tant que cette décision n'a pas été retirée, rechterlijke instantie die in laatste aanleg uitspraak heeft gedaan,
rétractée, réformée ou annulée, alors même que cette faute consiste zolang die beslissing niet is ingetrokken, herroepen, gewijzigd of
vernietigd, zelfs al bestaat die fout in een voldoende gekwalificeerde
dans une violation suffisamment caractérisée des règles de droit schending van de toepasselijke rechtsregels en zelfs al maakt die
applicables et que cette faute ne permet pas, compte tenu des voies de fout, gelet op de beperkte rechtsmiddelen die tegen de genoemde
recours limitées ouvertes à l'encontre de ladite décision, d'en beslissing openstaan, het niet mogelijk de vernietiging ervan te
obtenir l'anéantissement. verkrijgen.
La même disposition ne viole pas les articles 10 et 11 de la Dezelfde bepaling schendt niet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet,
Constitution, lus ou non en combinaison avec les articles 6 et 13 de al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 6 en 13 van het
la Convention européenne des droits de l'homme, si elle est Europees Verdrag voor de rechten van de mens, indien zij in die zin
interprétée comme n'empêchant pas que la responsabilité de l'Etat wordt geïnterpreteerd dat zij niet belet dat de Staat aansprakelijk
puisse être engagée en raison d'une faute commise, dans l'exercice de kan worden gesteld wegens een fout begaan in de uitoefening van de
la fonction juridictionnelle, par une juridiction ayant statué en rechtsprekende functie door een rechterlijke instantie die in laatste
dernier ressort tant que cette décision n'a pas été retirée, aanleg uitspraak heeft gedaan, zolang die beslissing niet is
rétractée, réformée ou annulée, alors même que cette faute consiste ingetrokken, herroepen, gewijzigd of vernietigd, wanneer die fout
dans une violation suffisamment caractérisée des règles de droit bestaat in een voldoende gekwalificeerde schending van de
applicables et que cette faute ne permet pas, compte tenu des voies de toepasselijke rechtsregels en wanneer die fout, gelet op de beperkte
recours limitées ouvertes à l'encontre de ladite décision, d'en rechtsmiddelen die tegen de genoemde beslissing openstaan, het niet
obtenir l'anéantissement ». mogelijk maakt de vernietiging ervan te verkrijgen ».
B.2.3. Selon les juges a quo, eu égard à l'arrêt précité, il ne peut y B.2.3. Volgens de verwijzende rechters kan er, gelet op het voormelde
avoir de doute quant au fait qu'une action telle que celle qui a été arrest, geen twijfel over bestaan dat een vordering zoals die welke
intentée par les parties aux litiges au fond pourrait en principe door de partijen in de geschillen ten gronde werd ingesteld, in
conduire à établir la responsabilité de l'Etat sur la base de beginsel zou kunnen leiden tot een vaststelling van de
l'article 1382 du Code civil, pour une faute commise par la Cour de cassation dans l'exercice de sa fonction juridictionnelle. Les juges a quo s'interrogent néanmoins sur le droit d'accès à un juge indépendant et impartial, lorsque des parties au procès qui intentent une telle action en responsabilité sont confrontées au fait que, si un pourvoi en cassation était introduit contre la décision rendue par le juge civil, la Cour de cassation pourrait elle-même avoir une influence décisive sur l'appréciation de son propre acte dont il est allégué qu'il est fautif. aansprakelijkheid van de Staat op grond van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek voor een fout begaan door het Hof van Cassatie in de uitoefening van zijn rechtsprekende functie. Niettemin rijzen volgens de verwijzende rechters vragen in het licht van het recht op toegang tot een onafhankelijke en onpartijdige rechter, wanneer procespartijen die een dergelijke aansprakelijkheidsvordering instellen, worden geconfronteerd met het gegeven dat, wanneer tegen de beslissing van de burgerlijke rechter een voorziening in cassatie wordt ingesteld, het Hof van Cassatie zelf een beslissende invloed zou kunnen hebben in de beoordeling van zijn beweerde eigen foutieve handelen.
B.3.1. Les questions préjudicielles concernent les articles 568, 602, B.3.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op de artikelen 568,
608, 1050 et 1073 du Code judiciaire. 602, 608, 1050 en 1073 van het Gerechtelijk Wetboek.
B.3.2. Les articles 568, 602 et 608, contenus dans la troisième partie B.3.2. De artikelen 568, 602 en 608, vervat in het derde deel («
(« De la compétence ») du Code judiciaire, disposent : Bevoegdheid »), van het Gerechtelijk Wetboek bepalen :
«

Art. 568.Le tribunal de première instance connaît de toutes

«

Art. 568.De rechtbank van eerste aanleg neemt kennis van alle

demandes hormis celles qui sont directement dévolues à la cour d'appel vorderingen, behalve die welke rechtstreeks voor het hof van beroep en
et la Cour de cassation. het Hof van Cassatie komen.
Si le défendeur conteste la compétence du tribunal de première Indien de verweerder de bevoegdheid van de rechtbank van eerste aanleg
instance, le demandeur peut, avant la clôture des débats, requérir le betwist, kan de eiser, vóór de sluiting van de debatten, de verwijzing
renvoi de la cause devant le tribunal d'arrondissement qui statuera vorderen van de zaak naar de arrondissementsrechtbank, die uitspraak
comme il est dit aux articles 641 et 642. doet zoals bepaald is in de artikelen 641 en 642.
Lorsque le défendeur décline la juridiction du tribunal de première Wanneer de verweerder de rechtsmacht van de rechtbank van eerste
instance en vertu de l'attribution du litige à des arbitres, le aanleg afwijst, ingevolge de toewijzing van het geschil aan
tribunal se dessaisit s'il y a lieu ». scheidsrechters, geeft de rechtbank de zaak uit handen, zo daartoe grond bestaat ».
«

Art. 602.La cour d'appel connaît de l'appel :

«

Art. 602.Het hof van beroep neemt kennis van het hoger beroep :

1° des décisions rendues en premier ressort par le tribunal de 1° tegen beslissingen in eerste aanleg gewezen door de rechtbanken van
première instance et par le tribunal de commerce; eerste aanleg en door de rechtbanken van koophandel;
2° des décisions rendues en premier ressort par le président du 2° tegen uitspraken in eerste aanleg gewezen door de voorzitter van de
tribunal de première instance et par le président du tribunal de rechtbank van eerste aanleg en door de voorzitter van de rechtbank van
commerce; koophandel;
3° des décisions du conseil des prises; 3° tegen beslissingen van het prijsgerecht;
4° des décisions rendues par les consuls belges à l'étranger; 4° tegen beslissingen gegeven door Belgische consuls in het buitenland;
5° des décisions rendues en matière électorale par le collège des 5° tegen beslissingen inzake verkiezingen gegeven door het college van
bourgmestre et échevins et par les bureaux principaux. burgemeester en schepenen en door de hoofdbureaus.
Dans les cas prévus aux 3° et 4°, seule la cour d'appel de Bruxelles In de gevallen van 3° en 4° is alleen het hof van beroep te Brussel
est compétente ». bevoegd ».
«

Art. 608.La Cour de cassation connaît des décisions rendues en

«

Art. 608.Het Hof van Cassatie neemt kennis van de beslissingen in

dernier ressort qui lui sont déférées pour contravention à la loi ou laatste aanleg die voor het hof worden gebracht wegens overtreding van
pour violation des formes, soit substantielles, soit prescrites à de wet of wegens schending van substantiële of op straffe van
peine de nullité ». nietigheid voorgeschreven vormen ».
B.3.3. Les articles 1050 et 1073, contenus dans le livre III (« Des B.3.3. De artikelen 1050 en 1073, vervat in het boek III («
voies de recours ») de la quatrième partie (« De la procédure civile Rechtsmiddelen ») van het vierde deel (« Burgerlijke rechtspleging »),
») du Code judiciaire, disposent : van het Gerechtelijk Wetboek, bepalen :
« En toutes matières, l'appel peut être formé dès la prononciation du «

Art. 1050.In alle zaken kan hoger beroep worden ingesteld zodra het

jugement, même si celui-ci a été rendu par défaut. vonnis is uitgesproken, zelfs al is dit een verstekvonnis.
Contre une décision rendue sur la compétence ou, sauf si le juge en Tegen een beslissing inzake bevoegdheid of, tenzij de rechter anders
décide autrement, une décision avant dire droit, un appel ne peut être bepaalt, een beslissing alvorens recht te doen kan slechts hoger
formé qu'avec l'appel contre le jugement définitif ». beroep worden ingesteld samen met het hoger beroep tegen het eindvonnis ».
«

Art. 1073.Hormis les cas où la loi établit un délai plus court, le

«

Art. 1073.Behoudens wanneer de wet een kortere termijn bepaalt, is

délai pour introduire le pourvoi en cassation est de trois mois à de termijn om zich in cassatie te voorzien drie maanden, te rekenen
partir du jour de la signification de la décision attaquée ou de la van de dag waarop de bestreden beslissing is betekend of van de dag
notification de celle-ci faite conformément à l'article 792, alinéa 2 van de kennisgeving ervan overeenkomstig artikel 792, tweede en derde
et 3. lid.
Si le demandeur n'a en Belgique ni domicile, ni résidence, ni domicile Indien de eiser geen woon- of verblijfplaats of geen gekozen
élu, le délai prévu à l'alinéa premier est augmenté conformément à woonplaats heeft in België, wordt de in het eerste lid bepaalde
l'article 55. termijn verlengd overeenkomstig artikel 55.
De termijn wordt met drie maanden verlengd ten behoeve van hen die
Le délai est augmenté de trois mois en faveur des personnes absentes zich, voor een openbare dienst niet op Belgisch grondgebied en buiten
du territoire belge et hors d'Europe pour cause de service public, et Europa bevinden, en ten behoeve van de zeelieden die afwezig zijn
en faveur des gens de mer absents pour cause de navigation ». wegens scheepsdienst ».
Quant aux exceptions Ten aanzien van de excepties
B.4.1. Selon le Conseil des ministres, la Cour n'est pas compétente B.4.1. Volgens de Ministerraad is het Hof niet bevoegd om de
pour répondre aux questions préjudicielles, étant donné qu'il lui prejudiciële vragen te beantwoorden aangezien het aldus zou worden
serait demandé de statuer sur la répartition des compétences au sein gevraagd te oordelen over de verdeling van de bevoegdheden binnen de
du pouvoir judiciaire, telle qu'elle a été fixée dans les articles rechterlijke macht, zoals die is vastgelegd in de artikelen 144, 145,
144, 145, 146 et 147 de la Constitution. 146 en 147 van de Grondwet.
Par ailleurs, le Conseil des ministres fait valoir que les Voorts voert de Ministerraad aan dat de in het geding zijnde
dispositions en cause ne concernent manifestement pas les litiges au bepalingen kennelijk geen betrekking hebben op de geschillen ten
fond. Ces dispositions définiraient seulement de manière générale la gronde. Die bepalingen zouden slechts op algemene wijze de bevoegdheid
compétence du tribunal de première instance, de la cour d'appel et de omschrijven van de rechtbank van eerste aanleg, van het hof van beroep
la Cour de cassation. Elles ne porteraient pas sur les conditions de en van het Hof van Cassatie. Ze zouden geen betrekking hebben op de
recevabilité et d'admissibilité concrètes des actions en concrete ontvankelijkheids- en toelaatbaarheidsvoorwaarden van de
responsabilité civile. burgerlijke aansprakelijkheidsvordering.
B.4.2. Les articles 144 et 145 de la Constitution règlent la B.4.2. De artikelen 144 en 145 van de Grondwet regelen de
répartition des compétences entre les cours et tribunaux et les bevoegdheidsverdeling tussen de hoven en rechtbanken en de
juridictions administratives. L'article 146 de la Constitution exige administratieve rechtscolleges. Artikel 146 van de Grondwet vereist
que tous les organes juridictionnels soient créés en vertu d'une loi dat alle rechtsprekende organen worden ingesteld krachtens een wet en
et interdit la création de tribunaux et commissions extraordinaires. verbiedt de oprichting van buitengewone rechtbanken of commissies.
L'article 147 de la Constitution dispose que la Cour de cassation ne Artikel 147 van de Grondwet bepaalt dat het Hof van Cassatie niet in
connaît pas du fond des affaires. beoordeling van de zaken zelf treedt.
B.4.3. En vertu de l'article 144 de la Constitution, les contestations B.4.3. Volgens artikel 144 van de Grondwet behoren de geschillen over
qui ont pour objet des droits civils sont exclusivement du ressort des burgerlijke rechten bij uitsluiting tot de bevoegdheid van de
tribunaux. La Cour n'est pas compétente pour se prononcer sur le choix rechtbanken. Het Hof is niet bevoegd om zich uit te spreken over de
du Constituant de réserver de telles contestations au juge civil ou keuze van de Grondwetgever om dergelijke geschillen aan de burgerlijke
sur une différence de traitement ou une limitation d'un droit rechter voor te behouden, of over een verschil in behandeling of een
fondamental qui découleraient de ce choix. La Cour ne peut pas non beperking van een grondrecht voortvloeiende uit die keuze. Het Hof kan
plus se prononcer sur la compétence de la Cour de cassation, telle zich evenmin uitspreken over de bevoegdheid van het Hof van Cassatie
qu'elle est définie à l'article 147 de la Constitution. zoals omschreven in artikel 147 van de Grondwet.
B.4.4. Il ressort toutefois des décisions de renvoi que les juges du B.4.4. Uit de verwijzingsbeslissingen blijkt evenwel dat de rechters
fond entendent interroger la Cour sur les articles du Code judiciaire ten gronde beogen het Hof te ondervragen over de in de prejudiciële
mentionnés dans les questions préjudicielles, dans la mesure où vragen vermelde artikelen van het Gerechtelijk Wetboek in zoverre zij
ceux-ci déterminent de manière générale la compétence des juridictions op algemene wijze de bevoegdheid van de betrokken rechtscolleges
concernées, sans prévoir à cet égard des règles spécifiques pour le bepalen, zonder daarbij in specifieke regels te voorzien voor het
cas où ces dernières devraient connaître d'une action introduite geval waarin ze kennis dienen te nemen van een vordering tegen de
contre l'Etat belge sur la base de l'article 1382 du Code civil, pour Belgische Staat op grond van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek,
une faute commise par la Cour de cassation dans l'exercice de la wegens een fout begaan door het Hof van Cassatie in de uitoefening van
fonction juridictionnelle. Il en résulte que la Cour n'est pas de rechtsprekende functie. Hieruit vloeit voort dat het Hof niet wordt
interrogée sur des dispositions constitutionnelles, ni sur des choix ondervraagd over grondwetsbepalingen, noch over keuzes van de
du Constituant que les dispositions en cause traduiraient, de sorte Grondwetgever die de in het geding zijnde bepalingen zouden weergeven,
que la Cour est compétente pour répondre aux questions préjudicielles. zodat het Hof bevoegd is om de prejudiciële vragen te beantwoorden.
B.5.1. Par ailleurs, le Conseil des ministres fait valoir que les B.5.1. Voorts voert de Ministerraad aan dat de prejudiciële vragen
questions préjudicielles n'appellent pas de réponse parce qu'elles geen antwoord behoeven omdat zij een zuiver hypothetisch karakter
seraient purement hypothétiques. Les affaires au fond sont encore zouden hebben. De zaken ten gronde zijn nog hangende voor het hof van
pendantes devant la Cour d'appel, de sorte qu'il ne serait pas établi beroep, zodat niet zou vaststaan dat een cassatieberoep zal worden
qu'un pourvoi en cassation sera introduit. La réponse aux questions ne ingesteld. Bijgevolg zou het antwoord op de vragen niet nuttig zijn
serait dès lors pas utile à la solution des litiges au fond. voor de oplossing van de geschillen ten gronde.
B.5.2. C'est en règle à la juridiction qui interroge la Cour qu'il B.5.2. Het staat in de regel aan het rechtscollege dat een
appartient d'apprécier si la réponse à la question préjudicielle est prejudiciële vraag aan het Hof stelt, om te oordelen of het antwoord
utile à la solution du litige qu'elle doit trancher. Ce n'est que op die vraag nuttig is voor het oplossen van het geschil dat het moet
lorsque tel n'est manifestement pas le cas que la Cour peut décider beslechten. Alleen indien dat klaarblijkelijk niet het geval is, kan
que la question n'appelle pas de réponse. het Hof beslissen dat de vraag geen antwoord behoeft.
B.5.3. Les juges a quo demandent à la Cour si les dispositions en B.5.3. De verwijzende rechters wensen van het Hof te vernemen of de in
cause, qui fixent le déroulement de la procédure en ce qui concerne het geding zijnde bepalingen, die het verloop van de rechtsgang van de
les actions en responsabilité pendantes, sont compatibles avec les hangende aansprakelijkheidsvorderingen bepalen, bestaanbaar zijn met
normes de référence mentionnées dans la question préjudicielle, eu de in de prejudiciële vraag vermelde referentienormen, in het licht
égard à l'arrêt n° 99/2014, précité. Ils peuvent supposer qu'il doit van het voormelde arrest nr. 99/2014. Zij kunnen ervan uitgaan dat
être tenu compte, à cet égard, du déroulement de la procédure dans son hierbij rekening moet worden gehouden met het verloop van de gehele
ensemble, et en particulier du rôle de la Cour de cassation dans rechtsgang, en inzonderheid met de rol van het Hof van Cassatie daarin
celle-ci (voir CEDH, 16 janvier 2007, Warsicka c. Pologne, § 34). (zie EHRM, 16 januari 2007, Warsicka t. Polen, § 34). Wanneer een
Lorsqu'une action en responsabilité est introduite devant les aansprakelijkheidsvordering wordt ingesteld voor de burgerlijke
juridictions civiles, le pourvoi en cassation est l'une des voies de rechtscolleges, is de voorziening in cassatie één van de
recours dont les justiciables disposent pour faire valoir leurs rechtsmiddelen die de rechtzoekenden kunnen aanwenden teneinde hun
droits. On ne saurait dès lors conclure que les réponses aux questions rechten uit te putten. Bijgevolg kan niet worden besloten dat de
préjudicielles ne sont manifestement pas utiles à la solution des antwoorden op de prejudiciële vragen klaarblijkelijk niet nuttig zijn
litiges au fond. voor de oplossing van de geschillen ten gronde.
B.6. Les exceptions sont rejetées. B.6. De excepties worden verworpen.
Quant à la première question préjudicielle Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag
B.7. Dans les deux affaires, les juges a quo demandent à la Cour si B.7. In beide zaken wensen de verwijzende rechters van het Hof te
les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire sont vernemen of de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 van het
compatibles avec les articles 10 et 11 de la Constitution, combinés ou Gerechtelijk Wetboek bestaanbaar zijn met de artikelen 10 en 11 van de
non avec les articles 6 et 13 de la Convention européenne des droits Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 6 en 13
de l'homme et avec l'article 14, paragraphe 1, du Pacte international van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel
relatif aux droits civils et politiques, en ce qu'une partie au procès 14, lid 1, van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en
qui reproche à l'Etat belge une faute qualifiée, en raison d'une politieke rechten, in zoverre een procespartij die een gekwalificeerde
décision juridictionnelle de la Cour de cassation, doit intenter fout verwijt aan de Belgische Staat wegens een rechterlijke beslissing
l'action selon une procédure dans laquelle l'organe qui a commis la van het Hof van Cassatie, het geding moet voeren in een rechtsgang
faute alléguée peut lui-même influencer de manière décisive waarin het orgaan dat de beweerde fout beging zelf de uitlegging van
l'interprétation de la notion de faute appliquée à son propre acte het foutbegrip, toegepast op het beweerde eigen foutieve handelen, op
dont il est allégué qu'il est fautif, alors que, dans tous les autres beslissende wijze kan beïnvloeden, terwijl in alle andere gevallen het
cas, l'organe qui a engagé la responsabilité de l'Etat belge ne peut orgaan van de Belgische Staat dat de aansprakelijkheid veroorzaakt
intervenir dans cette appréciation. niet in die beoordeling kan treden.
B.8.1. Comme il est dit en B.2, les questions préjudicielles ont été B.8.1. Zoals is vermeld in B.2 zijn de prejudiciële vragen gerezen
posées à la suite de l'arrêt n° 99/2014 de la Cour. Selon cet arrêt, « ingevolge het arrest nr. 99/2014 van het Hof. Volgens dat arrest «
l'Etat peut être tenu pour responsable d'une faute commise par une [kan] de Staat aansprakelijk [...] worden gesteld wegens een fout
juridiction de dernier ressort dans l'exercice de la fonction begaan in de uitoefening van de rechtsprekende functie door een
juridictionnelle, tant que cette décision n'a pas été retirée, révoquée, modifiée ou annulée, lorsque cette faute consiste en une violation suffisamment caractérisée des règles de droit applicables et lorsque cette faute, eu égard aux voies de recours limitées qui sont ouvertes contre la décision concernée, ne permet pas d'obtenir l'annulation de cette dernière ». B.8.2. De cette manière, il est tenu compte du rôle spécifique que jouent les juridictions de dernier ressort dans l'interprétation et l'application du droit et de l'autorité particulière qui s'attache à leurs décisions. Un juste équilibre est ainsi garanti entre le droit d'accès au juge en vue d'obtenir réparation d'un préjudice et la rechterlijke instantie die in laatste aanleg uitspraak heeft gedaan, zolang die beslissing niet is ingetrokken, herroepen, gewijzigd of vernietigd, wanneer die fout bestaat in een voldoende gekwalificeerde schending van de toepasselijke rechtsregels en wanneer die fout, gelet op de beperkte rechtsmiddelen die tegen de genoemde beslissing openstaan, het niet mogelijk maakt de vernietiging ervan te verkrijgen ». B.8.2. Op die manier wordt rekening gehouden met de beslissende rol die de in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instanties spelen in de interpretatie en de toepassing van het recht en met het bijzondere gezag dat aan hun beslissingen wordt toegekend. Een billijk evenwicht wordt zo gewaarborgd tussen het recht om toegang te hebben tot een rechter teneinde de vergoeding van zijn schade te verkrijgen
sécurité juridique (arrêt n° 99/2014, B.20.1). en de rechtszekerheid (arrest nr. 99/2014, B.20.1).
B.8.3. Un pourvoi en cassation peut être introduit contre une décision B.8.3. Tegen de beslissing van een burgerlijke rechter over de
rendue par un juge civil statuant sur la responsabilité de l'Etat pour aansprakelijkheid van de Staat voor een fout begaan in de uitoefening
une faute commise dans l'exercice de la fonction juridictionnelle. Il van de rechtsprekende functie kan een voorziening in cassatie worden
se peut donc que la Cour de cassation doive se prononcer sur une ingesteld. Aldus bestaat de mogelijkheid dat het Hof van Cassatie zich
décision des juridictions civiles statuant sur la responsabilité de moet uitspreken over een beslissing van de burgerlijke rechtscolleges
l'Etat dans une faute commise par la Cour de cassation elle-même dans betreffende de aansprakelijkheid van de Staat wegens een fout begaan
l'exercice de la fonction juridictionnelle. in de uitoefening van de rechtsprekende functie door het Hof van
Cassatie zelf.
B.8.4. Pour répondre aux questions préjudicielles, la Cour doit B.8.4. Om de prejudiciële vragen te beantwoorden, moet het Hof nagaan
examiner si la procédure qui permet à la Cour de cassation de prendre of de rechtsgang waarin het Hof van Cassatie een dergelijke beslissing
une telle décision est compatible avec le droit à un procès équitable kan nemen, bestaanbaar is met het recht op een eerlijk proces voor een
devant une juridiction indépendante et impartiale. onafhankelijk en onpartijdig rechtscollege.
B.9.1. Il est d'une importance fondamentale, dans un Etat de droit B.9.1. Het is van fundamenteel belang in een democratische rechtsstaat
démocratique, que les cours et tribunaux bénéficient de la confiance dat de hoven en rechtbanken het vertrouwen genieten van de
des justiciables et des parties au procès en particulier (CEDH, grande rechtsonderhorigen en van de procespartijen in het bijzonder (EHRM,
chambre, 6 mai 2003, Kleyn e.a. c. Pays-Bas, § 191; 9 novembre 2006, grote kamer, 6 mei 2003, Kleyn e.a. t. Nederland, § 191; 9 november
Sacilor Lormines c. France, § 60). A cette fin, l'article 6.1 de la 2006, Sacilor Lormines t. Frankrijk, § 60). Daartoe vereist artikel
Convention européenne des droits de l'homme requiert que les 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens dat de
juridictions auxquelles s'applique cette disposition soient rechtscolleges waarop die bepaling van toepassing is, onpartijdig
impartiales. zijn.
Cette impartialité doit s'apprécier de deux manières. L'impartialité Die onpartijdigheid dient op twee manieren te worden onderzocht. De
subjective, qui se présume jusqu'à preuve du contraire, exige que, subjectieve onpartijdigheid, die wordt vermoed tot het bewijs van het
dans une affaire sur laquelle il doit statuer, le juge n'ait aucun tegendeel, vereist dat de rechter in een zaak waarover hij dient te
parti pris ni préjugé et qu'il n'ait pas d'intérêt à l'issue de oordelen, niet vooringenomen is, noch vooroordelen heeft, en dat hij
celle-ci. L'impartialité objective exige qu'il y ait suffisamment de geen belang heeft bij de uitkomst ervan. De objectieve onpartijdigheid
garanties pour exclure également des appréhensions légitimes à cet vereist dat er voldoende waarborgen zijn om ook een gerechtvaardigde
égard (CEDH, grande chambre, 6 mai 2003, Kleyn e.a. c. Pays-Bas, § vrees op die punten uit te sluiten (EHRM, grote kamer, 6 mei 2003,
191; grande chambre, 15 octobre 2009, Micallef c. Malte, § 93-97; Kleyn e.a. t. Nederland, § 191; grote kamer, 15 oktober 2009, Micallef
grande chambre, 23 avril 2015, Morice c. France, § 73-78). t. Malta, §§ 93-97; grote kamer, 23 april 2015, Morice t. Frankrijk,
B.9.2. En ce qui concerne l'impartialité objective, il y a lieu §§ 73-78). B.9.2. Wat de objectieve onpartijdigheid betreft, moet worden nagegaan
d'examiner si, indépendamment du comportement des juges, il existe des of er, los van het gedrag van de rechters, aantoonbare feiten bestaan
faits vérifiables faisant naître un doute au sujet de cette die twijfel doen ontstaan omtrent die onpartijdigheid. Een schending
impartialité. Une violation du principe d'impartialité ne requiert pas van het beginsel van onpartijdigheid veronderstelt geenszins het
la preuve de la partialité; une apparence de partialité peut suffire bewijs van partijdigheid; een schijn van partijdigheid kan volstaan
(CEDH, grande chambre, 6 mai 2003, Kleyn e.a. c. Pays-Bas, § 191; (EHRM, grote kamer, 6 mei 2003, Kleyn e.a. t. Nederland, § 191; grote
grande chambre, 15 octobre 2009, Micallef c. Malte, § 98; grande kamer, 15 oktober 2009, Micallef t. Malta, § 98; grote kamer, 23 april
chambre, 23 avril 2015, Morice c. France, § 78). Le principe d'impartialité peut être violé lorsqu'un juge doit statuer dans une affaire dont il a déjà connu auparavant dans une autre qualité. Cependant, toute intervention antérieure du juge n'est pas de nature à éveiller, chez le justiciable, des appréhensions légitimes de partialité. Pour que le principe d'impartialité puisse être violé, cette intervention du juge doit être de nature à susciter l'impression qu'il a préjugé du fond de l'affaire. B.10.1. Lorsqu'elle se prononce sur la qualification de « violation suffisamment caractérisée des règles de droit applicables » donnée par le juge civil à l'acte litigieux, la Cour de cassation tient compte des critères exposés dans l'arrêt n° 99/2014 de la Cour : 2015, Morice t. Frankrijk, § 78). Het beginsel van onpartijdigheid kan worden geschonden wanneer aan een rechter een zaak ter beoordeling wordt voorgelegd waarvan hij reeds eerder in een andere hoedanigheid kennis heeft genomen. Evenwel is niet elk voorafgaand optreden van de rechter van die aard dat bij de rechtzoekende een gerechtvaardigde vrees van partijdigheid wordt opgewekt. Opdat het beginsel van onpartijdigheid kan zijn geschonden, moet dat optreden van de rechter van die aard zijn dat het de indruk kan wekken dat hij zich reeds een oordeel over de grond van de zaak heeft gevormd. B.10.1. Wanneer het zich uitspreekt over de kwalificatie door de burgerlijke rechter van de betwiste handeling als een « voldoende gekwalificeerde schending van de toepasselijke rechtsregels », dient het Hof van Cassatie rekening te houden met de criteria uiteengezet in het arrest nr. 99/2014 van het Hof : « B.20.1. Hoewel een lichte fout even aanzienlijke schade met zich kan meebrengen als een zware fout, dient ten aanzien van de afzonderlijk
« B.20.1. Quant au respect des articles 10 et 11 de la Constitution, gelezen artikelen 10 en 11 van de Grondwet rekening te worden gehouden
pris isolément, bien qu'une faute légère puisse entraîner des dommages
aussi importants qu'une faute lourde, il convient de tenir compte du met de beslissende rol die de in laatste aanleg rechtsprekende
rôle décisif que jouent les juridictions de dernier ressort dans rechterlijke instanties spelen in de interpretatie en de toepassing
l'interprétation et l'application du droit et de l'autorité van het recht en met het bijzondere gezag dat aan hun beslissingen
wordt toegekend.
particulière qui s'attache à leurs décisions. Het nastreven van een billijk evenwicht tussen het
La recherche d'un juste équilibre entre le principe de sécurité rechtszekerheidsbeginsel, enerzijds, en het recht op toegang tot de
juridique, d'une part, et le droit d'accès au juge, d'autre part, peut rechter, anderzijds, kan aldus verantwoorden dat het recht op de
ainsi justifier que le droit à la réparation intégrale du préjudice volledige vergoeding van de schade veroorzaakt door een fout begaan
causé par la faute commise par une juridiction de dernier ressort, door een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie in de
dans l'exercice de sa fonction juridictionnelle, ne soit garanti, sans uitoefening van haar rechtsprekende functie slechts wordt gewaarborgd,
exiger l'effacement préalable de la décision de justice litigieuse, zonder de voorafgaande uitwissing van de betwiste rechterlijke
que si la juridiction a violé de manière suffisamment caractérisée une règle de droit applicable. B.20.2. Exiger que la faute commise par la juridiction de dernier ressort soit manifeste et grave permet de surcroît de diminuer le risque d'erreurs dans le chef du juge de la responsabilité, chargé d'apprécier seul l'illégalité de la décision adoptée ou de la procédure suivie par une juridiction statuant en dernier ressort, erreurs qui pourraient, elles-mêmes, donner lieu à une cascade de recours en responsabilité. beslissing te vereisen, indien de rechterlijke instantie op voldoende gekwalificeerde wijze een toepasselijke rechtsregel heeft geschonden. B.20.2. Vereisen dat de fout begaan door de in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie, aantoonbaar en ernstig is, maakt het bovendien mogelijk het risico op vergissingen te verminderen bij de rechter die uitspraak doet over de aansprakelijkheid en die ermee is belast de onwettigheid van de beslissing die is genomen, of van de procedure die is gevolgd door een in laatste aanleg uitspraak doende rechterlijke instantie alleen te beoordelen, vergissingen die zelf aanleiding zouden kunnen geven tot een opeenvolging van aansprakelijkheidsvorderingen.
B.21. Enfin, compte tenu de la nécessité d'harmoniser les garanties B.21. Rekening houdend met de noodzaak om de waarborgen die zijn
reconnues par le droit de l'Union européenne, d'une part, et par le toegekend door het recht van de Europese Unie, enerzijds, en door het
droit interne, d'autre part, la Cour tient compte de la jurisprudence interne recht, anderzijds, te harmoniseren, houdt het Hof rekening met
de la Cour de justice en vertu de laquelle la juridiction de dernière de rechtspraak van het Hof van Justitie, krachtens welke de in laatste
aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie die een bepaling van het
instance qui méconnaît de manière suffisamment caractérisée une recht van de Europese Unie op voldoende gekwalificeerde wijze schendt
disposition du droit de l'Union européenne ayant pour objet de die ten doel heeft aan de particulieren rechten te verlenen, de Staat
conférer des droits aux particuliers, engage la responsabilité de aansprakelijk maakt tegenover de particulier die aantoont dat die
l'Etat envers le particulier qui démontre que cette méconnaissance lui schending hem een nadeel heeft berokkend, waarbij de voorwaarden voor
a causé un préjudice, les conditions de recevabilité d'une telle de ontvankelijkheid van een dergelijke vordering, die door de
action, susceptibles d'être arrêtées par les Etats membres, dans le lidstaten kunnen worden bepaald in het kader van hun procedurele
cadre de leur autonomie procédurale, ne pouvant de surcroît rendre ' autonomie, bovendien de uitoefening van een dergelijk voorrecht niet '
impossible en pratique ou excessivement difficile ' l'exercice d'une in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk ' mogen maken (zie HvJ,
telle prérogative (voy. CJCE, 30 septembre 2003, Köbler, C-224/01, 30 september 2003, Köbler, C-224/01, punten 34, 47 en 53-59, en, over
points 34, 47 et 53-59 et, à propos des limites à l'autonomie
procédurale des Etats membres, CJUE, 12 décembre 2013, Test Claimants de grenzen van de procedurele autonomie van de lidstaten, HvJ, 12
in the Franked Investment Income Group Litigation, C-362/12, points december 2013, Test Claimants in the Franked Investment Income Group
31-32). Litigation, C-362/12, punten 31-32).
B.22. Amenée à préciser ce qu'elle entendait par une violation B.22. Het Hof van Justitie dat moest preciseren wat het verstond onder
suffisamment caractérisée des règles du droit de l'Union, la Cour de een voldoende gekwalificeerde schending van de rechtsregels van de
justice a jugé : Unie, heeft geoordeeld :
' Afin de déterminer si cette condition est réunie, le juge national ' Om te bepalen of aan die voorwaarde is voldaan, dient de nationale
saisi d'une demande en réparation doit tenir compte de tous les rechter bij wie een schadevordering aanhangig is, rekening te houden
éléments qui caractérisent la situation qui lui est soumise. met alle elementen die de aan hem voorgelegde situatie kenmerken.
Parmi ces éléments figurent notamment le degré de clarté et de Die elementen zijn onder meer : de mate van duidelijkheid en
précision de la règle violée, le caractère délibéré de la violation, nauwkeurigheid van de geschonden regel, de vraag of de schending
le caractère excusable ou inexcusable de l'erreur de droit, la opzettelijk is begaan, de al dan niet verschoonbaarheid van de
position prise, le cas échéant, par une institution communautaire, rechtsdwaling, het eventueel door een gemeenschapsinstelling ingenomen
ainsi que l'inexécution, par la juridiction en cause, de son standpunt en de schending door de betrokken rechter van zijn
obligation de renvoi préjudiciel en vertu de l'article 234, troisième verplichting om op grond van artikel 234, derde alinea, EG, een
alinéa, CE. prejudiciële vraag te stellen.
En tout état de cause, une violation du droit communautaire est In ieder geval is een schending van het gemeenschapsrecht voldoende
suffisamment caractérisée lorsque la décision concernée est intervenue gekwalificeerd, wanneer 's Hofs rechtspraak op het gebied bij het
en méconnaissance manifeste de la jurisprudence de la Cour en la nemen van de betrokken beslissing kennelijk is miskend (zie, in deze
matière (voir, en ce sens, arrêt Brasserie du pêcheur et Factortame, zin, arrest Brasserie du pêcheur en Factortame, reeds aangehaald, punt
précité, point 57) ' (CJCE, 30 septembre 2003 précité, points 54-56; 57) ' (HvJ, 30 september 2003 voormeld, punten 54-56; grote kamer, 13
voy. aussi CJCE, grande chambre, 13 juin 2006, Traghetti del Mediterraneo, C-173/03, point 32). juni 2006, Traghetti del Mediterraneo, C-173/03, punt 32).
Afin de respecter le principe d'égalité, il appartient au juge de la Teneinde het gelijkheidsbeginsel in acht te nemen, staat het aan de
responsabilité de tenir compte de tels éléments afin de déterminer si aansprakelijkheidsrechter rekening te houden met dergelijke elementen
la faute commise par une juridiction statuant en dernier ressort, en teneinde te bepalen of de door een in laatste aanleg rechtsprekende
dehors du champ d'application du droit de l'Union européenne, rechterlijke instantie gemaakte fout, buiten de toepassingssfeer van
constitue une violation suffisamment caractérisée des règles de droit het recht van de Europese Unie, een voldoende gekwalificeerde
applicable ». schending vormt van de toepasselijke rechtsregels ».
B.10.2. Lorsque le droit de l'Union européenne est en cause, la Cour B.10.2. Wanneer het Europees Unierecht in het geding is, dient het Hof
de cassation vérifie s'il s'indique de poser, le cas échéant, une van Cassatie na te gaan of het aangewezen is om in voorkomend geval
question préjudicielle à la Cour de justice, pour demander en een prejudiciële vraag te stellen aan het Hof van Justitie, in het
particulier si un acte contesté a constitué une violation suffisamment bijzonder over de kwestie of een betwiste handeling het Unierecht op
caractérisée du droit de l'Union. Selon la jurisprudence de la Cour de voldoende gekwalificeerde wijze heeft geschonden. Volgens de
justice, « une juridiction dont les décisions ne sont pas susceptibles rechtspraak van het Hof van Justitie is « een rechterlijke instantie
d'un recours juridictionnel de droit interne est tenue, lorsqu'une waarvan de beslissingen volgens het nationale recht niet vatbaar zijn
question de droit de l'Union se pose devant elle, de déférer à son voor hoger beroep, gehouden [...] een vraag van Unierecht die voor
obligation de saisine, à moins qu'elle n'ait constaté que la question
soulevée n'est pas pertinente ou que la disposition du droit de haar rijst, te verwijzen, tenzij zij heeft vastgesteld dat de
l'Union en cause a déjà fait l'objet d'une interprétation de la part opgeworpen vraag niet relevant is of dat de betrokken bepaling van
de la Cour ou que l'application correcte du droit de l'Union s'impose Unierecht reeds door het Hof is uitgelegd of dat de juiste toepassing
avec une telle évidence qu'elle ne laisse place à aucun doute van het Unierecht zo evident is, dat redelijkerwijze geen ruimte voor
raisonnable » (CJUE, 6 octobre 1982, C-283/81, Cilfit e.a., point 21; twijfel kan bestaan » (HvJ, 6 oktober 1982, C-283/81, Cilfit e.a.,
CJUE, grande chambre, 18 octobre 2011, C-128/09, Boxus, point 31). punt 21; HvJ, grote kamer, 18 oktober 2011, C-128/09, Boxus, punt 31).
B.10.3. Enfin, la Cour de cassation doit, le cas échéant, lorsqu'il B.10.3. Ten slotte dient het Hof van Cassatie, wanneer voldaan is aan
est satisfait aux exigences fixées par l'article 26 de la loi spéciale de vereisten gesteld in artikel 26 van de bijzondere wet van 6 januari
du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, poser une question 1989 op het Grondwettelijk Hof, in voorkomend geval een prejudiciële
préjudicielle à cette Cour avant de statuer. vraag te stellen aan dat Hof, alvorens uitspraak te doen.
B.11. Lorsque la Cour de cassation statue sur la légalité d'une B.11. Wanneer het Hof van Cassatie zich uitspreekt over de wettigheid
décision rendue par un juge civil en ce qui concerne la responsabilité van een beslissing van een burgerlijke rechter betreffende de
de l'Etat pour une prétendue faute commise par cette juridiction aansprakelijkheid van de Staat wegens een beweerde fout begaan in de
elle-même dans l'exercice de la fonction juridictionnelle, des doutes uitoefening van de rechtsprekende functie door die rechterlijke
peuvent toutefois naître quant à son impartialité objective, en raison instantie zelf, kan evenwel twijfel ontstaan over zijn objectieve
de la manière dont la Cour est composée. onpartijdigheid ingevolge de wijze waarop het Hof is samengesteld.
B.12.1. Il serait contraire au droit d'accès à un juge impartial que B.12.1. Het zou niet verenigbaar zijn met het recht op een
des conseillers qui ont participé à l'élaboration d'une décision se onpartijdige rechter dat raadsheren die hebben deelgenomen aan de
trouvant à l'origine d'une action en responsabilité fondée sur totstandkoming van een beslissing die aan de oorsprong ligt van een
l'article 1382 du Code civil se prononcent sur la légalité de la aansprakelijkheidsvordering op grond van artikel 1382 van het
décision rendue par le juge du fond au sujet de cette action. Plus Burgerlijk Wetboek, zich zouden uitspreken over de wettigheid van de
particulièrement, ces conseillers devraient éventuellement se beslissing van de rechter ten gronde over die vordering. In het
prononcer sur la question de savoir si c'est à juste titre ou non que bijzonder zouden die raadsheren zich mogelijk dienen uit te spreken
le juge civil a qualifié de « violation suffisamment caractérisée des over de vraag of de burgerlijke rechter hun eigen betwiste handeling
règles de droit applicables » la décision contestée qu'ils ont al dan niet terecht als een « voldoende gekwalificeerde schending van
eux-mêmes prise (voir CEDH, 29 juillet 2004, San Leonard Band Club c. de toepasselijke rechtsregels » heeft gekwalificeerd (zie EHRM, 29
juli 2004, San Leonard Band Club t. Malta, §§ 61-64; 1 februari 2005,
Malte, §§ 61-64; 1er février 2005, Indra c. Slovaquie, §§ 51-53; 24 Indra t. Slowakije, §§ 51-53; 24 juli 2012, Toziczka t. Polen, §§
juillet 2012, Toziczka c. Pologne, §§ 40-44). 40-44).
B.12.2. Les conseillers de la Cour de cassation peuvent être récusés B.12.2. Raadsheren van het Hof van Cassatie kunnen worden gewraakt
pour cause de suspicion légitime (article 828, 1°, du Code wegens wettige verdenking (artikel 828, 1°, van het Gerechtelijk
judiciaire). Tout juge qui sait cause de récusation en sa personne est Wetboek). Iedere rechter die weet dat er een reden van wraking tegen
tenu de s'abstenir (article 831 du même Code; CEDH, grande chambre, 23 hem bestaat, moet zich van de zaak onthouden (artikel 831 van
avril 2015, Morice c. France, § 78). Tel est le cas lorsqu'un hetzelfde Wetboek; EHRM, grote kamer, 23 april 2015, Morice t.
Frankrijk, § 78). Dit laatste is het geval wanneer een raadsheer in
conseiller de la Cour de cassation doit se prononcer sur une décision het Hof van Cassatie uitspraak moet doen over een beslissing van de
burgerlijke rechter waarbij deze uitspraak doet over een vordering op
du juge civil statuant sur une action, fondée sur l'article 1382 du grond van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek waarbij de
Code civil, mettant en cause la responsabilité de l'Etat dans un acte aansprakelijkheid van de Staat betreffende een rechtsprekende
handeling van het voormelde rechtscollege in het geding is en waarbij
juridictionnel de la juridiction précitée, alors que ce conseiller die raadsheer deel uitmaakte van de zetel die dat arrest had gewezen.
faisait partie du siège ayant rendu cet arrêt. B.12.3. Overigens is het Hof van Cassatie, zoals ieder rechtscollege,
B.12.3. Du reste, la Cour de cassation, comme toute juridiction, est ertoe gehouden het algemeen rechtsbeginsel van de subjectieve en
tenue au respect du principe général de l'impartialité subjective et objectieve onpartijdigheid van de rechter te eerbiedigen. Dat beginsel
objective du juge. Celui-ci implique dès lors que la Cour de cassation impliceert bijgevolg dat het Hof van Cassatie de nodige maatregelen
prenne les mesures nécessaires pour empêcher que les conseillers dont neemt die moeten verhinderen dat de raadsheren wier betwiste
l'acte juridictionnel contesté est à l'origine d'une action en rechtsprekende handeling aan de oorsprong ligt van een
responsabilité introduite contre l'Etat se prononcent sur la décision aansprakelijkheidsvordering tegen de Staat, zich zouden uitspreken
rendue par le juge civil au sujet de cette action. over de beslissing van de burgerlijke rechter over die vordering.
B.12.4. En vertu de l'article 133 du Code judiciaire, la première B.12.4. Volgens artikel 133 van het Gerechtelijk Wetboek neemt de
chambre de la Cour de cassation connaît des pourvois en matière eerste kamer van het Hof van Cassatie kennis van de voorzieningen in
civile. Le premier président peut toutefois renvoyer l'affaire à une burgerlijke zaken. De eerste voorzitter kan evenwel de zaak naar een
autre chambre lorsque les besoins du service le justifient. La andere kamer verwijzen wanneer de behoeften van de dienst dat
composition impartiale de la Cour peut ainsi être garantie. Le rechtvaardigen. Aldus kan de onpartijdige samenstelling van het Hof
règlement contenant l'ordre de service de la Cour, établi par le worden gewaarborgd. Het reglement houdende de dienstregeling van het
premier président, détermine le nombre de conseillers attachés à Hof, vastgesteld door de eerste voorzitter, bepaalt het aantal
chaque chambre (article 132 du Code judiciaire). Le service des raadsheren aan elke kamer verbonden (artikel 132 van het Gerechtelijk
audiences est réparti entre les conseillers par le président de la Wetboek). De dienst der terechtzittingen wordt onder de raadsheren
chambre (article 317 du même Code). verdeeld door de kamervoorzitter (artikel 317 van hetzelfde Wetboek).
B.13. Compte tenu de ce qui précède, les dispositions du Code judiciaire mentionnées dans la question préjudicielle ne font pas naître une discrimination entre les parties au procès selon que la responsabilité de l'Etat est mise en cause pour une faute commise par la Cour de cassation dans l'exercice de la fonction juridictionnelle ou pour une faute commise par un autre organe de l'Etat. B.14. La première question préjudicielle appelle une réponse négative. Quant à la seconde question préjudicielle B.15.1. En posant la seconde question préjudicielle, les juges a quo B.13. Rekening houdend met het bovenstaande doen de in de prejudiciële vraag vermelde bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek geen discriminatie ontstaan tussen procespartijen naargelang de aansprakelijkheid van de Staat wegens een fout begaan in de uitoefening van de rechtsprekende functie door het Hof van Cassatie, dan wel wegens een fout begaan door een ander orgaan van de Staat in het geding is. B.14. De eerste prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. Ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag B.15.1. Met de tweede prejudiciële vraag wensen de verwijzende
demandent si les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code rechters te vernemen of de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 van
judiciaire sont compatibles avec l'article 13 de la Constitution, het Gerechtelijk Wetboek bestaanbaar zijn met artikel 13 van de
combiné avec les articles 146 et 160 de la Constitution, avec Grondwet, in samenhang gelezen met de artikelen 146 en 160 ervan, met
l'article 6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme, avec artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, met
l'article 14, paragraphe 1, du Pacte international relatif aux droits artikel 14, lid 1, van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten
civils et politiques et avec le principe général de l'indépendance et en politieke rechten en met het algemeen rechtsbeginsel van
de l'impartialité du juge, en ce que la décision du juge du fond qui onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter, in zoverre de
beslissing van de rechter ten gronde aan wie een
peut être saisi d'une action en responsabilité concernant un acte aansprakelijkheidsvordering wegens een rechtsprekende handeling van
juridictionnel de la Cour de cassation est soumise au contrôle de la het Hof van Cassatie ter beoordeling kan worden voorgelegd, wordt
Cour de cassation. onderworpen aan het toezicht van het Hof van Cassatie.
B.15.2. Avec le Conseil des ministres, il y a lieu d'observer que la B.15.2. Met de Ministerraad dient te worden opgemerkt dat het Hof te
Cour est interrogée, en l'espèce, sur la compatibilité de dispositions dezen wordt ondervraagd over de bestaanbaarheid van bepalingen van het
du Code judiciaire qui concernent les compétences des cours et Gerechtelijk Wetboek die betrekking hebben op de bevoegdheden van de
tribunaux ordinaires, de sorte que l'on n'aperçoit pas en quoi les gewone hoven en rechtbanken, zodat niet valt in te zien in welk
articles 146 et 160 de la Constitution pourraient être violés. opzicht de artikelen 146 en 160 van de Grondwet zouden kunnen zijn
B.16.1. Le pourvoi en cassation est une voie de recours extraordinaire geschonden. B.16.1. Het cassatieberoep is een buitengewoon rechtsmiddel waardoor
qui permet à une partie de demander l'annulation, pour contravention à een partij in de mogelijkheid wordt gesteld om, wegens schending van
la loi ou pour violation des formes, soit substantielles, soit prescrites à peine de nullité, d'une décision rendue en dernier ressort. Le fait qu'un jugement ou un arrêt puissent être annulés est inhérent à un système juridique qui prévoit un pourvoi en cassation et ne compromet ni l'indépendance ni l'impartialité du juge du fond. B.16.2. Pour le surplus, il n'est pas porté atteinte aux dispositions et aux principes mentionnés dans la question préjudicielle pour les motifs indiqués en réponse à la première question préjudicielle. B.17. La seconde question préjudicielle appelle une réponse négative. Par ces motifs, la Cour de wet of wegens overtreding van hetzij substantiële, hetzij op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen, de vernietiging te vorderen van een in laatste aanleg gewezen beslissing. Dat een vonnis of een arrest kan worden vernietigd, is inherent aan een rechtssysteem met een voorziening in cassatie en brengt de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter ten gronde niet in het geding. B.16.2. Voor het overige wordt geen afbreuk gedaan aan de in de prejudiciële vraag vermelde bepalingen en beginselen om de redenen die zijn aangegeven in antwoord op de eerste prejudiciële vraag. B.17. De tweede prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. Om die redenen, het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
Les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire ne violent De artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 van het Gerechtelijk Wetboek
pas les articles 10, 11 et 13 de la Constitution, combinés ou non avec schenden niet de artikelen 10, 11 en 13 van de Grondwet, al dan niet
les articles 146 et 160 de la Constitution, avec les articles 6 et 13 in samenhang gelezen met de artikelen 146 en 160 ervan, met de
de la Convention européenne des droits de l'homme, avec l'article 14, artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de
paragraphe 1, du Pacte international relatif aux droits civils et mens, met artikel 14, lid 1, van het Internationaal Verdrag inzake
politiques et avec le principe général de l'indépendance et de burgerrechten en politieke rechten en met het algemeen rechtsbeginsel
l'impartialité du juge. van onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter.
Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française, Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 23 février 2017. op 23 februari 2017.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
E. De Groot E. De Groot
^