← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 29/2017 du 23 février 2017 Numéros du rôle : 6323 et 6324 En
cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire,
posées par la Cour d'appel de Bruxelles. La Cour composée des présidents
E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snapp(...)"
Extrait de l'arrêt n° 29/2017 du 23 février 2017 Numéros du rôle : 6323 et 6324 En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, posées par la Cour d'appel de Bruxelles. La Cour composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snapp(...) | Uittreksel uit arrest nr. 29/2017 van 23 februari 2017 Rolnummers 6323 en 6324 In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 van het Gerechtelijk Wetboek, gesteld door het Hof van Beroep te Brussel. samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de rechters L. Lavrysen, A. Alen, J(...) |
---|---|
COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
Extrait de l'arrêt n° 29/2017 du 23 février 2017 | Uittreksel uit arrest nr. 29/2017 van 23 februari 2017 |
Numéros du rôle : 6323 et 6324 | Rolnummers 6323 en 6324 |
En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 568, | In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 568, 602, |
602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, posées par la Cour d'appel | 608, 1050 en 1073 van het Gerechtelijk Wetboek, gesteld door het Hof |
de Bruxelles. | van Beroep te Brussel. |
La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
composée des présidents E. De Groot et J. Spreutels, et des juges L. | samengesteld uit de voorzitters E. De Groot en J. Spreutels, en de |
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. | rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. |
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée | Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R. |
du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président E. De Groot, | Leysen, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter E. De Groot, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet des questions préjudicielles et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging |
a. Par arrêt du 21 décembre 2015 en cause de Viviane Goyens et Paul | a. Bij arrest van 21 december 2015 in zake Viviane Goyens en Paul |
Robben contre l'Etat belge et autres, en cause de la Région flamande | Robben tegen de Belgische Staat en anderen, in zake het Vlaamse Gewest |
contre Viviane Goyens et Paul Robben, en présence de l'inspecteur | tegen Viviane Goyens en Paul Robben, in aanwezigheid van de |
urbaniste de la Région flamande et autres, et en cause de Viviane | stedenbouwkundige inspecteur van het Vlaamse Gewest en anderen en in |
Goyens et Paul Robben contre l'Etat belge et autres, dont l'expédition | zake Viviane Goyens en Paul Robben tegen de Belgische Staat en |
anderen, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op | |
est parvenue au greffe de la Cour le 31 décembre 2015, la Cour d'appel | 31 december 2015, heeft het Hof van Beroep te Brussel de volgende |
de Bruxelles a posé les questions préjudicielles suivantes : | prejudiciële vragen gesteld : |
« 1. Les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, lus | « 1. Schenden de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 uit het |
conjointement, violent-ils les articles 10 et 11 de la Constitution, | Gerechtelijk Wetboek in hun samenhang de artikelen 10 en 11 van de |
combinés ou non avec les articles 6 et 13 de la Convention européenne | Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 6 en 13 |
des droits de l'homme et avec l'article 14, paragraphe 1, du Pacte | van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens (EVRM) en met |
international relatif aux droits civils et politiques, en ce qu'une | artikel 14.1 van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en |
partie à un procès qui reproche à l'Etat belge une faute qualifiée, en | Politieke Rechten (BUPO) in zoverre een procespartij die een |
raison d'un acte de juridiction de la Cour de cassation, doit intenter | gekwalificeerde fout verwijt aan de Belgische Staat wegens een |
l'action selon une procédure dans laquelle l'organe qui a commis la | rechtsprekende handeling van het Hof van Cassatie het geding moet |
faute alléguée peut lui-même influencer de manière décisive | voeren in een rechtsgang waarin het orgaan die de beweerde fout beging |
l'interprétation de la notion de faute appliquée à son propre acte | zelf de uitlegging van het foutbegrip, toegepast op haar beweerd eigen |
dont il est allégué qu'il est fautif, alors que dans tous les autres | foutief handelen, decisief kan beïnvloeden, terwijl in alle andere |
cas, l'organe qui a engagé la responsabilité de l'Etat belge ne peut | gevallen het orgaan van de Belgische Staat dat de aansprakelijkheid |
intervenir dans cette appréciation ? | veroorzaakt niet in die beoordeling kan treden ? |
2. Les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, lus | 2. Schenden de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 uit het |
Gerechtelijk Wetboek in hun samenhang, in het licht van het recht op | |
conjointement, à la lumière du droit à un procès équitable et du droit | een eerlijk proces en het recht op toegang tot een onafhankelijke en |
d'accès à un juge indépendant et impartial, violent-ils l'article 13 | onpartijdige rechter, artikel 13 van de Grondwet, in samenhang met de |
de la Constitution, combiné avec les articles 146 et 160 de la | artikelen 146 en 160 van de Grondwet, artikel 6.1, van het EVRM en |
Constitution, avec l'article 6.1. de la Convention européenne des | artikel 14.1 van het BUPO-Verdrag en het algemeen rechtsbeginsel van |
droits de l'homme et l'article 14, paragraphe 1, du Pacte | onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter, doordat de |
international relatif aux droits civils et politiques et avec le | |
principe général de droit de l'indépendance et de l'impartialité du | beslissing van de bodemrechter aan wie een aansprakelijkheidsvordering |
juge, en ce que la décision du juge du fond à l'appréciation duquel | wegens het rechtsprekend handelen of nalaten van het Hof van Cassatie |
peut être déférée une action en responsabilité du fait d'un acte de | ter beoordeling kan worden voorgelegd, wordt onderworpen aan het |
juridiction ou d'une abstention de la Cour de cassation est soumise au | toezicht van die cassatierechter in het algemeen of op het punt van de |
contrôle de ce juge de cassation de manière générale ou en ce qui | uitlegging van de voorschriften die de aansprakelijkheidsvordering |
concerne l'interprétation des règles relatives à l'action en | |
responsabilité ? ». | beheersen ? ». |
b. Par arrêt du 23 décembre 2015 en cause de Lucio Aquino contre | b. Bij arrest van 23 december 2015 in zake Lucio Aquino tegen de |
l'Etat belge, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le | Belgische Staat, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is |
31 décembre 2015, la Cour d'appel de Bruxelles a posé les questions | ingekomen op 31 december 2015, heeft het Hof van Beroep te Brussel de |
préjudicielles suivantes : | volgende prejudiciële vragen gesteld : |
« 1. Les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, lus | « 1. Schenden de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 uit het |
conjointement, violent-ils les articles 10 et 11 de la Constitution, | Gerechtelijk Wetboek in hun samenhang de artikelen 10 en 11 van de |
combinés ou non avec les articles 6 et 13 de la Convention européenne | Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 6 en 13 |
des droits de l'homme et avec l'article 14, paragraphe 1, du Pacte | van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens (EVRM) en met |
international relatif aux droits civils et politiques, en ce qu'une | artikel 14.1 van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en |
partie à un procès qui reproche à l'Etat belge une faute qualifiée, en | Politieke Rechten (BUPO) in zoverre een procespartij die een |
raison d'un acte de juridiction de la Cour de cassation, doit intenter | gekwalificeerde fout verwijt aan de Belgische Staat wegens een |
l'action selon une procédure dans laquelle l'organe qui a commis la | rechtsprekende handeling van het Hof van Cassatie, het geding moet |
faute alléguée peut lui-même influencer l'issue du litige, alors que | voeren in een rechtsgang waarin het orgaan die de beweerde fout beging |
dans tous les autres cas, l'organe qui a engagé la responsabilité de | zelf de uitkomst van het geding kan beïnvloeden, terwijl in alle |
andere gevallen het orgaan van de Belgische Staat dat de | |
l'Etat belge ne peut intervenir dans cette appréciation ? | aansprakelijkheid veroorzaakt niet in die beoordeling kan treden ? |
2. Les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire, lus | 2. Schenden de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 uit het |
Gerechtelijk Wetboek in hun samenhang, in het licht van het recht op | |
conjointement, à la lumière du droit à un procès équitable et du droit | een eerlijk proces en het recht op toegang tot een onafhankelijke en |
d'accès à un juge indépendant et impartial, violent-ils l'article 13 | onpartijdige rechter, artikel 13 van de Grondwet, in samenhang met de |
de la Constitution, combiné avec les articles 146 et 160 de la | artikelen 146 en 160 van de Grondwet, artikel 6.1, van het EVRM en |
Constitution, avec l'article 6.1 de la Convention européenne des | artikel 14.1 van het BUPO-Verdrag en het algemeen rechtsbeginsel van |
droits de l'homme et l'article 14, paragraphe 1, du Pacte | onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter, doordat de |
international relatif aux droits civils et politiques et avec le | |
principe général de droit de l'indépendance et de l'impartialité du | beslissing van de bodemrechter aan wie een aansprakelijkheidsvordering |
juge, en ce que la décision du juge du fond à l'appréciation duquel | wegens het rechtsprekend handelen of nalaten van het Hof van Cassatie |
une action en responsabilité du fait d'un acte de juridiction ou d'une | ter beoordeling moet worden voorgelegd, wordt onderworpen aan het |
abstention de la Cour de cassation doit être déférée est soumise au | toezicht van die cassatierechter in het algemeen of op punten van de |
contrôle de ce juge de cassation de manière générale ou en ce qui | uitlegging van de voorschriften die de aansprakelijkheidsvordering |
concerne certains points de l'interprétation des règles relatives à | |
l'action en responsabilité ? ». | beheersen ? ». |
Ces affaires, inscrites sous les numéros 6323 et 6324 du rôle de la | Die zaken, ingeschreven onder de nummers 6323 en 6324 van de rol van |
Cour, ont été jointes. | het Hof, werden samengevoegd. |
(...) | (...) |
III. En droit | III. In rechte |
(...) | (...) |
B.1. Dans les litiges au fond, les juges a quo doivent se prononcer | B.1. In de geschillen ten gronde moeten de verwijzende rechters zich |
sur une action en responsabilité introduite contre l'Etat belge sur la | uitspreken over een aansprakelijkheidsvordering tegen de Belgische |
base de l'article 1382 du Code civil, en raison d'une faute dont il | Staat op grond van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, wegens een |
est allégué qu'elle a été commise par la Cour de cassation dans | beweerde fout begaan in de uitoefening van de rechtsprekende functie |
l'exercice de la fonction juridictionnelle. | door het Hof van Cassatie. |
Dans l'affaire n° 6323, il est reproché à la Cour de cassation d'avoir | In de zaak nr. 6323 wordt het Hof van Cassatie een fout verweten |
commis une faute en refusant de tenir compte d'un mémoire qui, à la | wegens de weigering een memorie in aanmerking te nemen die in opdracht |
demande de l'avocat d'une partie au procès, avait été signé par un | van de advocaat van een procespartij was ondertekend door een andere |
autre avocat, sans toutefois que ce dernier mentionne sa qualité. Dans | advocaat, doch waarbij die laatste haar hoedanigheid van advocaat niet |
l'affaire n° 6324, il est reproché à la Cour de cassation d'avoir | had vermeld. In de zaak nr. 6324 wordt het Hof van Cassatie een fout |
commis une faute en violant le droit de l'Union européenne, parce | verweten wegens miskenning van het Europees Unierecht omdat het zonder |
qu'elle aurait refusé, sans motivation, de poser une question | motivering zou hebben geweigerd een prejudiciële vraag te stellen aan |
préjudicielle à la Cour de justice, parce que le mémoire dans lequel | het Hof van Justitie, doordat de memorie waarin het verzoek daartoe |
cette demande était formulée aurait été introduit tardivement. | werd gedaan, laattijdig zou zijn ingediend. |
Avant de se prononcer sur les actions en responsabilité, les juges a | Vooraleer de verwijzende rechters zich uitspreken over de |
quo estiment qu'il s'indique de poser des questions préjudicielles à | aansprakelijkheidsvorderingen, achten zij het aangewezen het Hof |
la Cour. Le juge dans l'affaire n° 6324 pose également, dans la même | prejudiciële vragen te stellen. De rechter in de zaak nr. 6324 stelt |
décision de renvoi, trois questions préjudicielles à la Cour de | in dezelfde verwijzingsbeslissing ook drie prejudiciële vragen aan het |
justice. | Hof van Justitie. |
B.2.1. En ce qui concerne l'éventuelle responsabilité de l'Etat pour | B.2.1. Met betrekking tot de mogelijke aansprakelijkheid van de Staat |
une faute commise par la Cour de cassation dans l'exercice de sa | voor een fout begaan door het Hof van Cassatie in de uitoefening van |
fonction juridictionnelle, les juges du fond renvoient à l'arrêt n° | zijn rechtsprekende functie verwijzen de rechters ten gronde naar het |
99/2014 du 30 juin 2014. | arrest nr. 99/2014 van 30 juni 2014. |
B.2.2. Par cet arrêt, la Cour a jugé : | B.2.2. Bij dat arrest oordeelde het Hof : |
« L'article 1382 du Code civil viole les articles 10 et 11 de la | « Artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek schendt de artikelen 10 en |
Constitution s'il est interprété comme empêchant que la responsabilité | 11 van de Grondwet indien het in die zin wordt geïnterpreteerd dat het |
de l'Etat puisse être engagée en raison d'une faute commise, dans | belet dat de Staat aansprakelijk kan worden gesteld wegens een fout |
l'exercice de la fonction juridictionnelle, par une juridiction ayant | begaan in de uitoefening van de rechtsprekende functie door een |
statué en dernier ressort tant que cette décision n'a pas été retirée, | rechterlijke instantie die in laatste aanleg uitspraak heeft gedaan, |
rétractée, réformée ou annulée, alors même que cette faute consiste | zolang die beslissing niet is ingetrokken, herroepen, gewijzigd of |
vernietigd, zelfs al bestaat die fout in een voldoende gekwalificeerde | |
dans une violation suffisamment caractérisée des règles de droit | schending van de toepasselijke rechtsregels en zelfs al maakt die |
applicables et que cette faute ne permet pas, compte tenu des voies de | fout, gelet op de beperkte rechtsmiddelen die tegen de genoemde |
recours limitées ouvertes à l'encontre de ladite décision, d'en | beslissing openstaan, het niet mogelijk de vernietiging ervan te |
obtenir l'anéantissement. | verkrijgen. |
La même disposition ne viole pas les articles 10 et 11 de la | Dezelfde bepaling schendt niet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, |
Constitution, lus ou non en combinaison avec les articles 6 et 13 de | al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 6 en 13 van het |
la Convention européenne des droits de l'homme, si elle est | Europees Verdrag voor de rechten van de mens, indien zij in die zin |
interprétée comme n'empêchant pas que la responsabilité de l'Etat | wordt geïnterpreteerd dat zij niet belet dat de Staat aansprakelijk |
puisse être engagée en raison d'une faute commise, dans l'exercice de | kan worden gesteld wegens een fout begaan in de uitoefening van de |
la fonction juridictionnelle, par une juridiction ayant statué en | rechtsprekende functie door een rechterlijke instantie die in laatste |
dernier ressort tant que cette décision n'a pas été retirée, | aanleg uitspraak heeft gedaan, zolang die beslissing niet is |
rétractée, réformée ou annulée, alors même que cette faute consiste | ingetrokken, herroepen, gewijzigd of vernietigd, wanneer die fout |
dans une violation suffisamment caractérisée des règles de droit | bestaat in een voldoende gekwalificeerde schending van de |
applicables et que cette faute ne permet pas, compte tenu des voies de | toepasselijke rechtsregels en wanneer die fout, gelet op de beperkte |
recours limitées ouvertes à l'encontre de ladite décision, d'en | rechtsmiddelen die tegen de genoemde beslissing openstaan, het niet |
obtenir l'anéantissement ». | mogelijk maakt de vernietiging ervan te verkrijgen ». |
B.2.3. Selon les juges a quo, eu égard à l'arrêt précité, il ne peut y | B.2.3. Volgens de verwijzende rechters kan er, gelet op het voormelde |
avoir de doute quant au fait qu'une action telle que celle qui a été | arrest, geen twijfel over bestaan dat een vordering zoals die welke |
intentée par les parties aux litiges au fond pourrait en principe | door de partijen in de geschillen ten gronde werd ingesteld, in |
conduire à établir la responsabilité de l'Etat sur la base de | beginsel zou kunnen leiden tot een vaststelling van de |
l'article 1382 du Code civil, pour une faute commise par la Cour de cassation dans l'exercice de sa fonction juridictionnelle. Les juges a quo s'interrogent néanmoins sur le droit d'accès à un juge indépendant et impartial, lorsque des parties au procès qui intentent une telle action en responsabilité sont confrontées au fait que, si un pourvoi en cassation était introduit contre la décision rendue par le juge civil, la Cour de cassation pourrait elle-même avoir une influence décisive sur l'appréciation de son propre acte dont il est allégué qu'il est fautif. | aansprakelijkheid van de Staat op grond van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek voor een fout begaan door het Hof van Cassatie in de uitoefening van zijn rechtsprekende functie. Niettemin rijzen volgens de verwijzende rechters vragen in het licht van het recht op toegang tot een onafhankelijke en onpartijdige rechter, wanneer procespartijen die een dergelijke aansprakelijkheidsvordering instellen, worden geconfronteerd met het gegeven dat, wanneer tegen de beslissing van de burgerlijke rechter een voorziening in cassatie wordt ingesteld, het Hof van Cassatie zelf een beslissende invloed zou kunnen hebben in de beoordeling van zijn beweerde eigen foutieve handelen. |
B.3.1. Les questions préjudicielles concernent les articles 568, 602, | B.3.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op de artikelen 568, |
608, 1050 et 1073 du Code judiciaire. | 602, 608, 1050 en 1073 van het Gerechtelijk Wetboek. |
B.3.2. Les articles 568, 602 et 608, contenus dans la troisième partie | B.3.2. De artikelen 568, 602 en 608, vervat in het derde deel (« |
(« De la compétence ») du Code judiciaire, disposent : | Bevoegdheid »), van het Gerechtelijk Wetboek bepalen : |
« Art. 568.Le tribunal de première instance connaît de toutes |
« Art. 568.De rechtbank van eerste aanleg neemt kennis van alle |
demandes hormis celles qui sont directement dévolues à la cour d'appel | vorderingen, behalve die welke rechtstreeks voor het hof van beroep en |
et la Cour de cassation. | het Hof van Cassatie komen. |
Si le défendeur conteste la compétence du tribunal de première | Indien de verweerder de bevoegdheid van de rechtbank van eerste aanleg |
instance, le demandeur peut, avant la clôture des débats, requérir le | betwist, kan de eiser, vóór de sluiting van de debatten, de verwijzing |
renvoi de la cause devant le tribunal d'arrondissement qui statuera | vorderen van de zaak naar de arrondissementsrechtbank, die uitspraak |
comme il est dit aux articles 641 et 642. | doet zoals bepaald is in de artikelen 641 en 642. |
Lorsque le défendeur décline la juridiction du tribunal de première | Wanneer de verweerder de rechtsmacht van de rechtbank van eerste |
instance en vertu de l'attribution du litige à des arbitres, le | aanleg afwijst, ingevolge de toewijzing van het geschil aan |
tribunal se dessaisit s'il y a lieu ». | scheidsrechters, geeft de rechtbank de zaak uit handen, zo daartoe grond bestaat ». |
« Art. 602.La cour d'appel connaît de l'appel : |
« Art. 602.Het hof van beroep neemt kennis van het hoger beroep : |
1° des décisions rendues en premier ressort par le tribunal de | 1° tegen beslissingen in eerste aanleg gewezen door de rechtbanken van |
première instance et par le tribunal de commerce; | eerste aanleg en door de rechtbanken van koophandel; |
2° des décisions rendues en premier ressort par le président du | 2° tegen uitspraken in eerste aanleg gewezen door de voorzitter van de |
tribunal de première instance et par le président du tribunal de | rechtbank van eerste aanleg en door de voorzitter van de rechtbank van |
commerce; | koophandel; |
3° des décisions du conseil des prises; | 3° tegen beslissingen van het prijsgerecht; |
4° des décisions rendues par les consuls belges à l'étranger; | 4° tegen beslissingen gegeven door Belgische consuls in het buitenland; |
5° des décisions rendues en matière électorale par le collège des | 5° tegen beslissingen inzake verkiezingen gegeven door het college van |
bourgmestre et échevins et par les bureaux principaux. | burgemeester en schepenen en door de hoofdbureaus. |
Dans les cas prévus aux 3° et 4°, seule la cour d'appel de Bruxelles | In de gevallen van 3° en 4° is alleen het hof van beroep te Brussel |
est compétente ». | bevoegd ». |
« Art. 608.La Cour de cassation connaît des décisions rendues en |
« Art. 608.Het Hof van Cassatie neemt kennis van de beslissingen in |
dernier ressort qui lui sont déférées pour contravention à la loi ou | laatste aanleg die voor het hof worden gebracht wegens overtreding van |
pour violation des formes, soit substantielles, soit prescrites à | de wet of wegens schending van substantiële of op straffe van |
peine de nullité ». | nietigheid voorgeschreven vormen ». |
B.3.3. Les articles 1050 et 1073, contenus dans le livre III (« Des | B.3.3. De artikelen 1050 en 1073, vervat in het boek III (« |
voies de recours ») de la quatrième partie (« De la procédure civile | Rechtsmiddelen ») van het vierde deel (« Burgerlijke rechtspleging »), |
») du Code judiciaire, disposent : | van het Gerechtelijk Wetboek, bepalen : |
« En toutes matières, l'appel peut être formé dès la prononciation du | « Art. 1050.In alle zaken kan hoger beroep worden ingesteld zodra het |
jugement, même si celui-ci a été rendu par défaut. | vonnis is uitgesproken, zelfs al is dit een verstekvonnis. |
Contre une décision rendue sur la compétence ou, sauf si le juge en | Tegen een beslissing inzake bevoegdheid of, tenzij de rechter anders |
décide autrement, une décision avant dire droit, un appel ne peut être | bepaalt, een beslissing alvorens recht te doen kan slechts hoger |
formé qu'avec l'appel contre le jugement définitif ». | beroep worden ingesteld samen met het hoger beroep tegen het eindvonnis ». |
« Art. 1073.Hormis les cas où la loi établit un délai plus court, le |
« Art. 1073.Behoudens wanneer de wet een kortere termijn bepaalt, is |
délai pour introduire le pourvoi en cassation est de trois mois à | de termijn om zich in cassatie te voorzien drie maanden, te rekenen |
partir du jour de la signification de la décision attaquée ou de la | van de dag waarop de bestreden beslissing is betekend of van de dag |
notification de celle-ci faite conformément à l'article 792, alinéa 2 | van de kennisgeving ervan overeenkomstig artikel 792, tweede en derde |
et 3. | lid. |
Si le demandeur n'a en Belgique ni domicile, ni résidence, ni domicile | Indien de eiser geen woon- of verblijfplaats of geen gekozen |
élu, le délai prévu à l'alinéa premier est augmenté conformément à | woonplaats heeft in België, wordt de in het eerste lid bepaalde |
l'article 55. | termijn verlengd overeenkomstig artikel 55. |
De termijn wordt met drie maanden verlengd ten behoeve van hen die | |
Le délai est augmenté de trois mois en faveur des personnes absentes | zich, voor een openbare dienst niet op Belgisch grondgebied en buiten |
du territoire belge et hors d'Europe pour cause de service public, et | Europa bevinden, en ten behoeve van de zeelieden die afwezig zijn |
en faveur des gens de mer absents pour cause de navigation ». | wegens scheepsdienst ». |
Quant aux exceptions | Ten aanzien van de excepties |
B.4.1. Selon le Conseil des ministres, la Cour n'est pas compétente | B.4.1. Volgens de Ministerraad is het Hof niet bevoegd om de |
pour répondre aux questions préjudicielles, étant donné qu'il lui | prejudiciële vragen te beantwoorden aangezien het aldus zou worden |
serait demandé de statuer sur la répartition des compétences au sein | gevraagd te oordelen over de verdeling van de bevoegdheden binnen de |
du pouvoir judiciaire, telle qu'elle a été fixée dans les articles | rechterlijke macht, zoals die is vastgelegd in de artikelen 144, 145, |
144, 145, 146 et 147 de la Constitution. | 146 en 147 van de Grondwet. |
Par ailleurs, le Conseil des ministres fait valoir que les | Voorts voert de Ministerraad aan dat de in het geding zijnde |
dispositions en cause ne concernent manifestement pas les litiges au | bepalingen kennelijk geen betrekking hebben op de geschillen ten |
fond. Ces dispositions définiraient seulement de manière générale la | gronde. Die bepalingen zouden slechts op algemene wijze de bevoegdheid |
compétence du tribunal de première instance, de la cour d'appel et de | omschrijven van de rechtbank van eerste aanleg, van het hof van beroep |
la Cour de cassation. Elles ne porteraient pas sur les conditions de | en van het Hof van Cassatie. Ze zouden geen betrekking hebben op de |
recevabilité et d'admissibilité concrètes des actions en | concrete ontvankelijkheids- en toelaatbaarheidsvoorwaarden van de |
responsabilité civile. | burgerlijke aansprakelijkheidsvordering. |
B.4.2. Les articles 144 et 145 de la Constitution règlent la | B.4.2. De artikelen 144 en 145 van de Grondwet regelen de |
répartition des compétences entre les cours et tribunaux et les | bevoegdheidsverdeling tussen de hoven en rechtbanken en de |
juridictions administratives. L'article 146 de la Constitution exige | administratieve rechtscolleges. Artikel 146 van de Grondwet vereist |
que tous les organes juridictionnels soient créés en vertu d'une loi | dat alle rechtsprekende organen worden ingesteld krachtens een wet en |
et interdit la création de tribunaux et commissions extraordinaires. | verbiedt de oprichting van buitengewone rechtbanken of commissies. |
L'article 147 de la Constitution dispose que la Cour de cassation ne | Artikel 147 van de Grondwet bepaalt dat het Hof van Cassatie niet in |
connaît pas du fond des affaires. | beoordeling van de zaken zelf treedt. |
B.4.3. En vertu de l'article 144 de la Constitution, les contestations | B.4.3. Volgens artikel 144 van de Grondwet behoren de geschillen over |
qui ont pour objet des droits civils sont exclusivement du ressort des | burgerlijke rechten bij uitsluiting tot de bevoegdheid van de |
tribunaux. La Cour n'est pas compétente pour se prononcer sur le choix | rechtbanken. Het Hof is niet bevoegd om zich uit te spreken over de |
du Constituant de réserver de telles contestations au juge civil ou | keuze van de Grondwetgever om dergelijke geschillen aan de burgerlijke |
sur une différence de traitement ou une limitation d'un droit | rechter voor te behouden, of over een verschil in behandeling of een |
fondamental qui découleraient de ce choix. La Cour ne peut pas non | beperking van een grondrecht voortvloeiende uit die keuze. Het Hof kan |
plus se prononcer sur la compétence de la Cour de cassation, telle | zich evenmin uitspreken over de bevoegdheid van het Hof van Cassatie |
qu'elle est définie à l'article 147 de la Constitution. | zoals omschreven in artikel 147 van de Grondwet. |
B.4.4. Il ressort toutefois des décisions de renvoi que les juges du | B.4.4. Uit de verwijzingsbeslissingen blijkt evenwel dat de rechters |
fond entendent interroger la Cour sur les articles du Code judiciaire | ten gronde beogen het Hof te ondervragen over de in de prejudiciële |
mentionnés dans les questions préjudicielles, dans la mesure où | vragen vermelde artikelen van het Gerechtelijk Wetboek in zoverre zij |
ceux-ci déterminent de manière générale la compétence des juridictions | op algemene wijze de bevoegdheid van de betrokken rechtscolleges |
concernées, sans prévoir à cet égard des règles spécifiques pour le | bepalen, zonder daarbij in specifieke regels te voorzien voor het |
cas où ces dernières devraient connaître d'une action introduite | geval waarin ze kennis dienen te nemen van een vordering tegen de |
contre l'Etat belge sur la base de l'article 1382 du Code civil, pour | Belgische Staat op grond van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, |
une faute commise par la Cour de cassation dans l'exercice de la | wegens een fout begaan door het Hof van Cassatie in de uitoefening van |
fonction juridictionnelle. Il en résulte que la Cour n'est pas | de rechtsprekende functie. Hieruit vloeit voort dat het Hof niet wordt |
interrogée sur des dispositions constitutionnelles, ni sur des choix | ondervraagd over grondwetsbepalingen, noch over keuzes van de |
du Constituant que les dispositions en cause traduiraient, de sorte | Grondwetgever die de in het geding zijnde bepalingen zouden weergeven, |
que la Cour est compétente pour répondre aux questions préjudicielles. | zodat het Hof bevoegd is om de prejudiciële vragen te beantwoorden. |
B.5.1. Par ailleurs, le Conseil des ministres fait valoir que les | B.5.1. Voorts voert de Ministerraad aan dat de prejudiciële vragen |
questions préjudicielles n'appellent pas de réponse parce qu'elles | geen antwoord behoeven omdat zij een zuiver hypothetisch karakter |
seraient purement hypothétiques. Les affaires au fond sont encore | zouden hebben. De zaken ten gronde zijn nog hangende voor het hof van |
pendantes devant la Cour d'appel, de sorte qu'il ne serait pas établi | beroep, zodat niet zou vaststaan dat een cassatieberoep zal worden |
qu'un pourvoi en cassation sera introduit. La réponse aux questions ne | ingesteld. Bijgevolg zou het antwoord op de vragen niet nuttig zijn |
serait dès lors pas utile à la solution des litiges au fond. | voor de oplossing van de geschillen ten gronde. |
B.5.2. C'est en règle à la juridiction qui interroge la Cour qu'il | B.5.2. Het staat in de regel aan het rechtscollege dat een |
appartient d'apprécier si la réponse à la question préjudicielle est | prejudiciële vraag aan het Hof stelt, om te oordelen of het antwoord |
utile à la solution du litige qu'elle doit trancher. Ce n'est que | op die vraag nuttig is voor het oplossen van het geschil dat het moet |
lorsque tel n'est manifestement pas le cas que la Cour peut décider | beslechten. Alleen indien dat klaarblijkelijk niet het geval is, kan |
que la question n'appelle pas de réponse. | het Hof beslissen dat de vraag geen antwoord behoeft. |
B.5.3. Les juges a quo demandent à la Cour si les dispositions en | B.5.3. De verwijzende rechters wensen van het Hof te vernemen of de in |
cause, qui fixent le déroulement de la procédure en ce qui concerne | het geding zijnde bepalingen, die het verloop van de rechtsgang van de |
les actions en responsabilité pendantes, sont compatibles avec les | hangende aansprakelijkheidsvorderingen bepalen, bestaanbaar zijn met |
normes de référence mentionnées dans la question préjudicielle, eu | de in de prejudiciële vraag vermelde referentienormen, in het licht |
égard à l'arrêt n° 99/2014, précité. Ils peuvent supposer qu'il doit | van het voormelde arrest nr. 99/2014. Zij kunnen ervan uitgaan dat |
être tenu compte, à cet égard, du déroulement de la procédure dans son | hierbij rekening moet worden gehouden met het verloop van de gehele |
ensemble, et en particulier du rôle de la Cour de cassation dans | rechtsgang, en inzonderheid met de rol van het Hof van Cassatie daarin |
celle-ci (voir CEDH, 16 janvier 2007, Warsicka c. Pologne, § 34). | (zie EHRM, 16 januari 2007, Warsicka t. Polen, § 34). Wanneer een |
Lorsqu'une action en responsabilité est introduite devant les | aansprakelijkheidsvordering wordt ingesteld voor de burgerlijke |
juridictions civiles, le pourvoi en cassation est l'une des voies de | rechtscolleges, is de voorziening in cassatie één van de |
recours dont les justiciables disposent pour faire valoir leurs | rechtsmiddelen die de rechtzoekenden kunnen aanwenden teneinde hun |
droits. On ne saurait dès lors conclure que les réponses aux questions | rechten uit te putten. Bijgevolg kan niet worden besloten dat de |
préjudicielles ne sont manifestement pas utiles à la solution des | antwoorden op de prejudiciële vragen klaarblijkelijk niet nuttig zijn |
litiges au fond. | voor de oplossing van de geschillen ten gronde. |
B.6. Les exceptions sont rejetées. | B.6. De excepties worden verworpen. |
Quant à la première question préjudicielle | Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag |
B.7. Dans les deux affaires, les juges a quo demandent à la Cour si | B.7. In beide zaken wensen de verwijzende rechters van het Hof te |
les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire sont | vernemen of de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 van het |
compatibles avec les articles 10 et 11 de la Constitution, combinés ou | Gerechtelijk Wetboek bestaanbaar zijn met de artikelen 10 en 11 van de |
non avec les articles 6 et 13 de la Convention européenne des droits | Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 6 en 13 |
de l'homme et avec l'article 14, paragraphe 1, du Pacte international | van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel |
relatif aux droits civils et politiques, en ce qu'une partie au procès | 14, lid 1, van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en |
qui reproche à l'Etat belge une faute qualifiée, en raison d'une | politieke rechten, in zoverre een procespartij die een gekwalificeerde |
décision juridictionnelle de la Cour de cassation, doit intenter | fout verwijt aan de Belgische Staat wegens een rechterlijke beslissing |
l'action selon une procédure dans laquelle l'organe qui a commis la | van het Hof van Cassatie, het geding moet voeren in een rechtsgang |
faute alléguée peut lui-même influencer de manière décisive | waarin het orgaan dat de beweerde fout beging zelf de uitlegging van |
l'interprétation de la notion de faute appliquée à son propre acte | het foutbegrip, toegepast op het beweerde eigen foutieve handelen, op |
dont il est allégué qu'il est fautif, alors que, dans tous les autres | beslissende wijze kan beïnvloeden, terwijl in alle andere gevallen het |
cas, l'organe qui a engagé la responsabilité de l'Etat belge ne peut | orgaan van de Belgische Staat dat de aansprakelijkheid veroorzaakt |
intervenir dans cette appréciation. | niet in die beoordeling kan treden. |
B.8.1. Comme il est dit en B.2, les questions préjudicielles ont été | B.8.1. Zoals is vermeld in B.2 zijn de prejudiciële vragen gerezen |
posées à la suite de l'arrêt n° 99/2014 de la Cour. Selon cet arrêt, « | ingevolge het arrest nr. 99/2014 van het Hof. Volgens dat arrest « |
l'Etat peut être tenu pour responsable d'une faute commise par une | [kan] de Staat aansprakelijk [...] worden gesteld wegens een fout |
juridiction de dernier ressort dans l'exercice de la fonction | begaan in de uitoefening van de rechtsprekende functie door een |
juridictionnelle, tant que cette décision n'a pas été retirée, révoquée, modifiée ou annulée, lorsque cette faute consiste en une violation suffisamment caractérisée des règles de droit applicables et lorsque cette faute, eu égard aux voies de recours limitées qui sont ouvertes contre la décision concernée, ne permet pas d'obtenir l'annulation de cette dernière ». B.8.2. De cette manière, il est tenu compte du rôle spécifique que jouent les juridictions de dernier ressort dans l'interprétation et l'application du droit et de l'autorité particulière qui s'attache à leurs décisions. Un juste équilibre est ainsi garanti entre le droit d'accès au juge en vue d'obtenir réparation d'un préjudice et la | rechterlijke instantie die in laatste aanleg uitspraak heeft gedaan, zolang die beslissing niet is ingetrokken, herroepen, gewijzigd of vernietigd, wanneer die fout bestaat in een voldoende gekwalificeerde schending van de toepasselijke rechtsregels en wanneer die fout, gelet op de beperkte rechtsmiddelen die tegen de genoemde beslissing openstaan, het niet mogelijk maakt de vernietiging ervan te verkrijgen ». B.8.2. Op die manier wordt rekening gehouden met de beslissende rol die de in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instanties spelen in de interpretatie en de toepassing van het recht en met het bijzondere gezag dat aan hun beslissingen wordt toegekend. Een billijk evenwicht wordt zo gewaarborgd tussen het recht om toegang te hebben tot een rechter teneinde de vergoeding van zijn schade te verkrijgen |
sécurité juridique (arrêt n° 99/2014, B.20.1). | en de rechtszekerheid (arrest nr. 99/2014, B.20.1). |
B.8.3. Un pourvoi en cassation peut être introduit contre une décision | B.8.3. Tegen de beslissing van een burgerlijke rechter over de |
rendue par un juge civil statuant sur la responsabilité de l'Etat pour | aansprakelijkheid van de Staat voor een fout begaan in de uitoefening |
une faute commise dans l'exercice de la fonction juridictionnelle. Il | van de rechtsprekende functie kan een voorziening in cassatie worden |
se peut donc que la Cour de cassation doive se prononcer sur une | ingesteld. Aldus bestaat de mogelijkheid dat het Hof van Cassatie zich |
décision des juridictions civiles statuant sur la responsabilité de | moet uitspreken over een beslissing van de burgerlijke rechtscolleges |
l'Etat dans une faute commise par la Cour de cassation elle-même dans | betreffende de aansprakelijkheid van de Staat wegens een fout begaan |
l'exercice de la fonction juridictionnelle. | in de uitoefening van de rechtsprekende functie door het Hof van |
Cassatie zelf. | |
B.8.4. Pour répondre aux questions préjudicielles, la Cour doit | B.8.4. Om de prejudiciële vragen te beantwoorden, moet het Hof nagaan |
examiner si la procédure qui permet à la Cour de cassation de prendre | of de rechtsgang waarin het Hof van Cassatie een dergelijke beslissing |
une telle décision est compatible avec le droit à un procès équitable | kan nemen, bestaanbaar is met het recht op een eerlijk proces voor een |
devant une juridiction indépendante et impartiale. | onafhankelijk en onpartijdig rechtscollege. |
B.9.1. Il est d'une importance fondamentale, dans un Etat de droit | B.9.1. Het is van fundamenteel belang in een democratische rechtsstaat |
démocratique, que les cours et tribunaux bénéficient de la confiance | dat de hoven en rechtbanken het vertrouwen genieten van de |
des justiciables et des parties au procès en particulier (CEDH, grande | rechtsonderhorigen en van de procespartijen in het bijzonder (EHRM, |
chambre, 6 mai 2003, Kleyn e.a. c. Pays-Bas, § 191; 9 novembre 2006, | grote kamer, 6 mei 2003, Kleyn e.a. t. Nederland, § 191; 9 november |
Sacilor Lormines c. France, § 60). A cette fin, l'article 6.1 de la | 2006, Sacilor Lormines t. Frankrijk, § 60). Daartoe vereist artikel |
Convention européenne des droits de l'homme requiert que les | 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens dat de |
juridictions auxquelles s'applique cette disposition soient | rechtscolleges waarop die bepaling van toepassing is, onpartijdig |
impartiales. | zijn. |
Cette impartialité doit s'apprécier de deux manières. L'impartialité | Die onpartijdigheid dient op twee manieren te worden onderzocht. De |
subjective, qui se présume jusqu'à preuve du contraire, exige que, | subjectieve onpartijdigheid, die wordt vermoed tot het bewijs van het |
dans une affaire sur laquelle il doit statuer, le juge n'ait aucun | tegendeel, vereist dat de rechter in een zaak waarover hij dient te |
parti pris ni préjugé et qu'il n'ait pas d'intérêt à l'issue de | oordelen, niet vooringenomen is, noch vooroordelen heeft, en dat hij |
celle-ci. L'impartialité objective exige qu'il y ait suffisamment de | geen belang heeft bij de uitkomst ervan. De objectieve onpartijdigheid |
garanties pour exclure également des appréhensions légitimes à cet | vereist dat er voldoende waarborgen zijn om ook een gerechtvaardigde |
égard (CEDH, grande chambre, 6 mai 2003, Kleyn e.a. c. Pays-Bas, § | vrees op die punten uit te sluiten (EHRM, grote kamer, 6 mei 2003, |
191; grande chambre, 15 octobre 2009, Micallef c. Malte, § 93-97; | Kleyn e.a. t. Nederland, § 191; grote kamer, 15 oktober 2009, Micallef |
grande chambre, 23 avril 2015, Morice c. France, § 73-78). | t. Malta, §§ 93-97; grote kamer, 23 april 2015, Morice t. Frankrijk, |
B.9.2. En ce qui concerne l'impartialité objective, il y a lieu | §§ 73-78). B.9.2. Wat de objectieve onpartijdigheid betreft, moet worden nagegaan |
d'examiner si, indépendamment du comportement des juges, il existe des | of er, los van het gedrag van de rechters, aantoonbare feiten bestaan |
faits vérifiables faisant naître un doute au sujet de cette | die twijfel doen ontstaan omtrent die onpartijdigheid. Een schending |
impartialité. Une violation du principe d'impartialité ne requiert pas | van het beginsel van onpartijdigheid veronderstelt geenszins het |
la preuve de la partialité; une apparence de partialité peut suffire | bewijs van partijdigheid; een schijn van partijdigheid kan volstaan |
(CEDH, grande chambre, 6 mai 2003, Kleyn e.a. c. Pays-Bas, § 191; | (EHRM, grote kamer, 6 mei 2003, Kleyn e.a. t. Nederland, § 191; grote |
grande chambre, 15 octobre 2009, Micallef c. Malte, § 98; grande | kamer, 15 oktober 2009, Micallef t. Malta, § 98; grote kamer, 23 april |
chambre, 23 avril 2015, Morice c. France, § 78). Le principe d'impartialité peut être violé lorsqu'un juge doit statuer dans une affaire dont il a déjà connu auparavant dans une autre qualité. Cependant, toute intervention antérieure du juge n'est pas de nature à éveiller, chez le justiciable, des appréhensions légitimes de partialité. Pour que le principe d'impartialité puisse être violé, cette intervention du juge doit être de nature à susciter l'impression qu'il a préjugé du fond de l'affaire. B.10.1. Lorsqu'elle se prononce sur la qualification de « violation suffisamment caractérisée des règles de droit applicables » donnée par le juge civil à l'acte litigieux, la Cour de cassation tient compte des critères exposés dans l'arrêt n° 99/2014 de la Cour : | 2015, Morice t. Frankrijk, § 78). Het beginsel van onpartijdigheid kan worden geschonden wanneer aan een rechter een zaak ter beoordeling wordt voorgelegd waarvan hij reeds eerder in een andere hoedanigheid kennis heeft genomen. Evenwel is niet elk voorafgaand optreden van de rechter van die aard dat bij de rechtzoekende een gerechtvaardigde vrees van partijdigheid wordt opgewekt. Opdat het beginsel van onpartijdigheid kan zijn geschonden, moet dat optreden van de rechter van die aard zijn dat het de indruk kan wekken dat hij zich reeds een oordeel over de grond van de zaak heeft gevormd. B.10.1. Wanneer het zich uitspreekt over de kwalificatie door de burgerlijke rechter van de betwiste handeling als een « voldoende gekwalificeerde schending van de toepasselijke rechtsregels », dient het Hof van Cassatie rekening te houden met de criteria uiteengezet in het arrest nr. 99/2014 van het Hof : « B.20.1. Hoewel een lichte fout even aanzienlijke schade met zich kan meebrengen als een zware fout, dient ten aanzien van de afzonderlijk |
« B.20.1. Quant au respect des articles 10 et 11 de la Constitution, | gelezen artikelen 10 en 11 van de Grondwet rekening te worden gehouden |
pris isolément, bien qu'une faute légère puisse entraîner des dommages | |
aussi importants qu'une faute lourde, il convient de tenir compte du | met de beslissende rol die de in laatste aanleg rechtsprekende |
rôle décisif que jouent les juridictions de dernier ressort dans | rechterlijke instanties spelen in de interpretatie en de toepassing |
l'interprétation et l'application du droit et de l'autorité | van het recht en met het bijzondere gezag dat aan hun beslissingen |
wordt toegekend. | |
particulière qui s'attache à leurs décisions. | Het nastreven van een billijk evenwicht tussen het |
La recherche d'un juste équilibre entre le principe de sécurité | rechtszekerheidsbeginsel, enerzijds, en het recht op toegang tot de |
juridique, d'une part, et le droit d'accès au juge, d'autre part, peut | rechter, anderzijds, kan aldus verantwoorden dat het recht op de |
ainsi justifier que le droit à la réparation intégrale du préjudice | volledige vergoeding van de schade veroorzaakt door een fout begaan |
causé par la faute commise par une juridiction de dernier ressort, | door een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie in de |
dans l'exercice de sa fonction juridictionnelle, ne soit garanti, sans | uitoefening van haar rechtsprekende functie slechts wordt gewaarborgd, |
exiger l'effacement préalable de la décision de justice litigieuse, | zonder de voorafgaande uitwissing van de betwiste rechterlijke |
que si la juridiction a violé de manière suffisamment caractérisée une règle de droit applicable. B.20.2. Exiger que la faute commise par la juridiction de dernier ressort soit manifeste et grave permet de surcroît de diminuer le risque d'erreurs dans le chef du juge de la responsabilité, chargé d'apprécier seul l'illégalité de la décision adoptée ou de la procédure suivie par une juridiction statuant en dernier ressort, erreurs qui pourraient, elles-mêmes, donner lieu à une cascade de recours en responsabilité. | beslissing te vereisen, indien de rechterlijke instantie op voldoende gekwalificeerde wijze een toepasselijke rechtsregel heeft geschonden. B.20.2. Vereisen dat de fout begaan door de in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie, aantoonbaar en ernstig is, maakt het bovendien mogelijk het risico op vergissingen te verminderen bij de rechter die uitspraak doet over de aansprakelijkheid en die ermee is belast de onwettigheid van de beslissing die is genomen, of van de procedure die is gevolgd door een in laatste aanleg uitspraak doende rechterlijke instantie alleen te beoordelen, vergissingen die zelf aanleiding zouden kunnen geven tot een opeenvolging van aansprakelijkheidsvorderingen. |
B.21. Enfin, compte tenu de la nécessité d'harmoniser les garanties | B.21. Rekening houdend met de noodzaak om de waarborgen die zijn |
reconnues par le droit de l'Union européenne, d'une part, et par le | toegekend door het recht van de Europese Unie, enerzijds, en door het |
droit interne, d'autre part, la Cour tient compte de la jurisprudence | interne recht, anderzijds, te harmoniseren, houdt het Hof rekening met |
de la Cour de justice en vertu de laquelle la juridiction de dernière | de rechtspraak van het Hof van Justitie, krachtens welke de in laatste |
aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie die een bepaling van het | |
instance qui méconnaît de manière suffisamment caractérisée une | recht van de Europese Unie op voldoende gekwalificeerde wijze schendt |
disposition du droit de l'Union européenne ayant pour objet de | die ten doel heeft aan de particulieren rechten te verlenen, de Staat |
conférer des droits aux particuliers, engage la responsabilité de | aansprakelijk maakt tegenover de particulier die aantoont dat die |
l'Etat envers le particulier qui démontre que cette méconnaissance lui | schending hem een nadeel heeft berokkend, waarbij de voorwaarden voor |
a causé un préjudice, les conditions de recevabilité d'une telle | de ontvankelijkheid van een dergelijke vordering, die door de |
action, susceptibles d'être arrêtées par les Etats membres, dans le | lidstaten kunnen worden bepaald in het kader van hun procedurele |
cadre de leur autonomie procédurale, ne pouvant de surcroît rendre ' | autonomie, bovendien de uitoefening van een dergelijk voorrecht niet ' |
impossible en pratique ou excessivement difficile ' l'exercice d'une | in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk ' mogen maken (zie HvJ, |
telle prérogative (voy. CJCE, 30 septembre 2003, Köbler, C-224/01, | 30 september 2003, Köbler, C-224/01, punten 34, 47 en 53-59, en, over |
points 34, 47 et 53-59 et, à propos des limites à l'autonomie | |
procédurale des Etats membres, CJUE, 12 décembre 2013, Test Claimants | de grenzen van de procedurele autonomie van de lidstaten, HvJ, 12 |
in the Franked Investment Income Group Litigation, C-362/12, points | december 2013, Test Claimants in the Franked Investment Income Group |
31-32). | Litigation, C-362/12, punten 31-32). |
B.22. Amenée à préciser ce qu'elle entendait par une violation | B.22. Het Hof van Justitie dat moest preciseren wat het verstond onder |
suffisamment caractérisée des règles du droit de l'Union, la Cour de | een voldoende gekwalificeerde schending van de rechtsregels van de |
justice a jugé : | Unie, heeft geoordeeld : |
' Afin de déterminer si cette condition est réunie, le juge national | ' Om te bepalen of aan die voorwaarde is voldaan, dient de nationale |
saisi d'une demande en réparation doit tenir compte de tous les | rechter bij wie een schadevordering aanhangig is, rekening te houden |
éléments qui caractérisent la situation qui lui est soumise. | met alle elementen die de aan hem voorgelegde situatie kenmerken. |
Parmi ces éléments figurent notamment le degré de clarté et de | Die elementen zijn onder meer : de mate van duidelijkheid en |
précision de la règle violée, le caractère délibéré de la violation, | nauwkeurigheid van de geschonden regel, de vraag of de schending |
le caractère excusable ou inexcusable de l'erreur de droit, la | opzettelijk is begaan, de al dan niet verschoonbaarheid van de |
position prise, le cas échéant, par une institution communautaire, | rechtsdwaling, het eventueel door een gemeenschapsinstelling ingenomen |
ainsi que l'inexécution, par la juridiction en cause, de son | standpunt en de schending door de betrokken rechter van zijn |
obligation de renvoi préjudiciel en vertu de l'article 234, troisième | verplichting om op grond van artikel 234, derde alinea, EG, een |
alinéa, CE. | prejudiciële vraag te stellen. |
En tout état de cause, une violation du droit communautaire est | In ieder geval is een schending van het gemeenschapsrecht voldoende |
suffisamment caractérisée lorsque la décision concernée est intervenue | gekwalificeerd, wanneer 's Hofs rechtspraak op het gebied bij het |
en méconnaissance manifeste de la jurisprudence de la Cour en la | nemen van de betrokken beslissing kennelijk is miskend (zie, in deze |
matière (voir, en ce sens, arrêt Brasserie du pêcheur et Factortame, | zin, arrest Brasserie du pêcheur en Factortame, reeds aangehaald, punt |
précité, point 57) ' (CJCE, 30 septembre 2003 précité, points 54-56; | 57) ' (HvJ, 30 september 2003 voormeld, punten 54-56; grote kamer, 13 |
voy. aussi CJCE, grande chambre, 13 juin 2006, Traghetti del Mediterraneo, C-173/03, point 32). | juni 2006, Traghetti del Mediterraneo, C-173/03, punt 32). |
Afin de respecter le principe d'égalité, il appartient au juge de la | Teneinde het gelijkheidsbeginsel in acht te nemen, staat het aan de |
responsabilité de tenir compte de tels éléments afin de déterminer si | aansprakelijkheidsrechter rekening te houden met dergelijke elementen |
la faute commise par une juridiction statuant en dernier ressort, en | teneinde te bepalen of de door een in laatste aanleg rechtsprekende |
dehors du champ d'application du droit de l'Union européenne, | rechterlijke instantie gemaakte fout, buiten de toepassingssfeer van |
constitue une violation suffisamment caractérisée des règles de droit | het recht van de Europese Unie, een voldoende gekwalificeerde |
applicable ». | schending vormt van de toepasselijke rechtsregels ». |
B.10.2. Lorsque le droit de l'Union européenne est en cause, la Cour | B.10.2. Wanneer het Europees Unierecht in het geding is, dient het Hof |
de cassation vérifie s'il s'indique de poser, le cas échéant, une | van Cassatie na te gaan of het aangewezen is om in voorkomend geval |
question préjudicielle à la Cour de justice, pour demander en | een prejudiciële vraag te stellen aan het Hof van Justitie, in het |
particulier si un acte contesté a constitué une violation suffisamment | bijzonder over de kwestie of een betwiste handeling het Unierecht op |
caractérisée du droit de l'Union. Selon la jurisprudence de la Cour de | voldoende gekwalificeerde wijze heeft geschonden. Volgens de |
justice, « une juridiction dont les décisions ne sont pas susceptibles | rechtspraak van het Hof van Justitie is « een rechterlijke instantie |
d'un recours juridictionnel de droit interne est tenue, lorsqu'une | waarvan de beslissingen volgens het nationale recht niet vatbaar zijn |
question de droit de l'Union se pose devant elle, de déférer à son | voor hoger beroep, gehouden [...] een vraag van Unierecht die voor |
obligation de saisine, à moins qu'elle n'ait constaté que la question | |
soulevée n'est pas pertinente ou que la disposition du droit de | haar rijst, te verwijzen, tenzij zij heeft vastgesteld dat de |
l'Union en cause a déjà fait l'objet d'une interprétation de la part | opgeworpen vraag niet relevant is of dat de betrokken bepaling van |
de la Cour ou que l'application correcte du droit de l'Union s'impose | Unierecht reeds door het Hof is uitgelegd of dat de juiste toepassing |
avec une telle évidence qu'elle ne laisse place à aucun doute | van het Unierecht zo evident is, dat redelijkerwijze geen ruimte voor |
raisonnable » (CJUE, 6 octobre 1982, C-283/81, Cilfit e.a., point 21; | twijfel kan bestaan » (HvJ, 6 oktober 1982, C-283/81, Cilfit e.a., |
CJUE, grande chambre, 18 octobre 2011, C-128/09, Boxus, point 31). | punt 21; HvJ, grote kamer, 18 oktober 2011, C-128/09, Boxus, punt 31). |
B.10.3. Enfin, la Cour de cassation doit, le cas échéant, lorsqu'il | B.10.3. Ten slotte dient het Hof van Cassatie, wanneer voldaan is aan |
est satisfait aux exigences fixées par l'article 26 de la loi spéciale | de vereisten gesteld in artikel 26 van de bijzondere wet van 6 januari |
du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, poser une question | 1989 op het Grondwettelijk Hof, in voorkomend geval een prejudiciële |
préjudicielle à cette Cour avant de statuer. | vraag te stellen aan dat Hof, alvorens uitspraak te doen. |
B.11. Lorsque la Cour de cassation statue sur la légalité d'une | B.11. Wanneer het Hof van Cassatie zich uitspreekt over de wettigheid |
décision rendue par un juge civil en ce qui concerne la responsabilité | van een beslissing van een burgerlijke rechter betreffende de |
de l'Etat pour une prétendue faute commise par cette juridiction | aansprakelijkheid van de Staat wegens een beweerde fout begaan in de |
elle-même dans l'exercice de la fonction juridictionnelle, des doutes | uitoefening van de rechtsprekende functie door die rechterlijke |
peuvent toutefois naître quant à son impartialité objective, en raison | instantie zelf, kan evenwel twijfel ontstaan over zijn objectieve |
de la manière dont la Cour est composée. | onpartijdigheid ingevolge de wijze waarop het Hof is samengesteld. |
B.12.1. Il serait contraire au droit d'accès à un juge impartial que | B.12.1. Het zou niet verenigbaar zijn met het recht op een |
des conseillers qui ont participé à l'élaboration d'une décision se | onpartijdige rechter dat raadsheren die hebben deelgenomen aan de |
trouvant à l'origine d'une action en responsabilité fondée sur | totstandkoming van een beslissing die aan de oorsprong ligt van een |
l'article 1382 du Code civil se prononcent sur la légalité de la | aansprakelijkheidsvordering op grond van artikel 1382 van het |
décision rendue par le juge du fond au sujet de cette action. Plus | Burgerlijk Wetboek, zich zouden uitspreken over de wettigheid van de |
particulièrement, ces conseillers devraient éventuellement se | beslissing van de rechter ten gronde over die vordering. In het |
prononcer sur la question de savoir si c'est à juste titre ou non que | bijzonder zouden die raadsheren zich mogelijk dienen uit te spreken |
le juge civil a qualifié de « violation suffisamment caractérisée des | over de vraag of de burgerlijke rechter hun eigen betwiste handeling |
règles de droit applicables » la décision contestée qu'ils ont | al dan niet terecht als een « voldoende gekwalificeerde schending van |
eux-mêmes prise (voir CEDH, 29 juillet 2004, San Leonard Band Club c. | de toepasselijke rechtsregels » heeft gekwalificeerd (zie EHRM, 29 |
juli 2004, San Leonard Band Club t. Malta, §§ 61-64; 1 februari 2005, | |
Malte, §§ 61-64; 1er février 2005, Indra c. Slovaquie, §§ 51-53; 24 | Indra t. Slowakije, §§ 51-53; 24 juli 2012, Toziczka t. Polen, §§ |
juillet 2012, Toziczka c. Pologne, §§ 40-44). | 40-44). |
B.12.2. Les conseillers de la Cour de cassation peuvent être récusés | B.12.2. Raadsheren van het Hof van Cassatie kunnen worden gewraakt |
pour cause de suspicion légitime (article 828, 1°, du Code | wegens wettige verdenking (artikel 828, 1°, van het Gerechtelijk |
judiciaire). Tout juge qui sait cause de récusation en sa personne est | Wetboek). Iedere rechter die weet dat er een reden van wraking tegen |
tenu de s'abstenir (article 831 du même Code; CEDH, grande chambre, 23 | hem bestaat, moet zich van de zaak onthouden (artikel 831 van |
avril 2015, Morice c. France, § 78). Tel est le cas lorsqu'un | hetzelfde Wetboek; EHRM, grote kamer, 23 april 2015, Morice t. |
Frankrijk, § 78). Dit laatste is het geval wanneer een raadsheer in | |
conseiller de la Cour de cassation doit se prononcer sur une décision | het Hof van Cassatie uitspraak moet doen over een beslissing van de |
burgerlijke rechter waarbij deze uitspraak doet over een vordering op | |
du juge civil statuant sur une action, fondée sur l'article 1382 du | grond van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek waarbij de |
Code civil, mettant en cause la responsabilité de l'Etat dans un acte | aansprakelijkheid van de Staat betreffende een rechtsprekende |
handeling van het voormelde rechtscollege in het geding is en waarbij | |
juridictionnel de la juridiction précitée, alors que ce conseiller | die raadsheer deel uitmaakte van de zetel die dat arrest had gewezen. |
faisait partie du siège ayant rendu cet arrêt. | B.12.3. Overigens is het Hof van Cassatie, zoals ieder rechtscollege, |
B.12.3. Du reste, la Cour de cassation, comme toute juridiction, est | ertoe gehouden het algemeen rechtsbeginsel van de subjectieve en |
tenue au respect du principe général de l'impartialité subjective et | objectieve onpartijdigheid van de rechter te eerbiedigen. Dat beginsel |
objective du juge. Celui-ci implique dès lors que la Cour de cassation | impliceert bijgevolg dat het Hof van Cassatie de nodige maatregelen |
prenne les mesures nécessaires pour empêcher que les conseillers dont | neemt die moeten verhinderen dat de raadsheren wier betwiste |
l'acte juridictionnel contesté est à l'origine d'une action en | rechtsprekende handeling aan de oorsprong ligt van een |
responsabilité introduite contre l'Etat se prononcent sur la décision | aansprakelijkheidsvordering tegen de Staat, zich zouden uitspreken |
rendue par le juge civil au sujet de cette action. | over de beslissing van de burgerlijke rechter over die vordering. |
B.12.4. En vertu de l'article 133 du Code judiciaire, la première | B.12.4. Volgens artikel 133 van het Gerechtelijk Wetboek neemt de |
chambre de la Cour de cassation connaît des pourvois en matière | eerste kamer van het Hof van Cassatie kennis van de voorzieningen in |
civile. Le premier président peut toutefois renvoyer l'affaire à une | burgerlijke zaken. De eerste voorzitter kan evenwel de zaak naar een |
autre chambre lorsque les besoins du service le justifient. La | andere kamer verwijzen wanneer de behoeften van de dienst dat |
composition impartiale de la Cour peut ainsi être garantie. Le | rechtvaardigen. Aldus kan de onpartijdige samenstelling van het Hof |
règlement contenant l'ordre de service de la Cour, établi par le | worden gewaarborgd. Het reglement houdende de dienstregeling van het |
premier président, détermine le nombre de conseillers attachés à | Hof, vastgesteld door de eerste voorzitter, bepaalt het aantal |
chaque chambre (article 132 du Code judiciaire). Le service des | raadsheren aan elke kamer verbonden (artikel 132 van het Gerechtelijk |
audiences est réparti entre les conseillers par le président de la | Wetboek). De dienst der terechtzittingen wordt onder de raadsheren |
chambre (article 317 du même Code). | verdeeld door de kamervoorzitter (artikel 317 van hetzelfde Wetboek). |
B.13. Compte tenu de ce qui précède, les dispositions du Code judiciaire mentionnées dans la question préjudicielle ne font pas naître une discrimination entre les parties au procès selon que la responsabilité de l'Etat est mise en cause pour une faute commise par la Cour de cassation dans l'exercice de la fonction juridictionnelle ou pour une faute commise par un autre organe de l'Etat. B.14. La première question préjudicielle appelle une réponse négative. Quant à la seconde question préjudicielle B.15.1. En posant la seconde question préjudicielle, les juges a quo | B.13. Rekening houdend met het bovenstaande doen de in de prejudiciële vraag vermelde bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek geen discriminatie ontstaan tussen procespartijen naargelang de aansprakelijkheid van de Staat wegens een fout begaan in de uitoefening van de rechtsprekende functie door het Hof van Cassatie, dan wel wegens een fout begaan door een ander orgaan van de Staat in het geding is. B.14. De eerste prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. Ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag B.15.1. Met de tweede prejudiciële vraag wensen de verwijzende |
demandent si les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code | rechters te vernemen of de artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 van |
judiciaire sont compatibles avec l'article 13 de la Constitution, | het Gerechtelijk Wetboek bestaanbaar zijn met artikel 13 van de |
combiné avec les articles 146 et 160 de la Constitution, avec | Grondwet, in samenhang gelezen met de artikelen 146 en 160 ervan, met |
l'article 6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme, avec | artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, met |
l'article 14, paragraphe 1, du Pacte international relatif aux droits | artikel 14, lid 1, van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten |
civils et politiques et avec le principe général de l'indépendance et | en politieke rechten en met het algemeen rechtsbeginsel van |
de l'impartialité du juge, en ce que la décision du juge du fond qui | onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter, in zoverre de |
beslissing van de rechter ten gronde aan wie een | |
peut être saisi d'une action en responsabilité concernant un acte | aansprakelijkheidsvordering wegens een rechtsprekende handeling van |
juridictionnel de la Cour de cassation est soumise au contrôle de la | het Hof van Cassatie ter beoordeling kan worden voorgelegd, wordt |
Cour de cassation. | onderworpen aan het toezicht van het Hof van Cassatie. |
B.15.2. Avec le Conseil des ministres, il y a lieu d'observer que la | B.15.2. Met de Ministerraad dient te worden opgemerkt dat het Hof te |
Cour est interrogée, en l'espèce, sur la compatibilité de dispositions | dezen wordt ondervraagd over de bestaanbaarheid van bepalingen van het |
du Code judiciaire qui concernent les compétences des cours et | Gerechtelijk Wetboek die betrekking hebben op de bevoegdheden van de |
tribunaux ordinaires, de sorte que l'on n'aperçoit pas en quoi les | gewone hoven en rechtbanken, zodat niet valt in te zien in welk |
articles 146 et 160 de la Constitution pourraient être violés. | opzicht de artikelen 146 en 160 van de Grondwet zouden kunnen zijn |
B.16.1. Le pourvoi en cassation est une voie de recours extraordinaire | geschonden. B.16.1. Het cassatieberoep is een buitengewoon rechtsmiddel waardoor |
qui permet à une partie de demander l'annulation, pour contravention à | een partij in de mogelijkheid wordt gesteld om, wegens schending van |
la loi ou pour violation des formes, soit substantielles, soit prescrites à peine de nullité, d'une décision rendue en dernier ressort. Le fait qu'un jugement ou un arrêt puissent être annulés est inhérent à un système juridique qui prévoit un pourvoi en cassation et ne compromet ni l'indépendance ni l'impartialité du juge du fond. B.16.2. Pour le surplus, il n'est pas porté atteinte aux dispositions et aux principes mentionnés dans la question préjudicielle pour les motifs indiqués en réponse à la première question préjudicielle. B.17. La seconde question préjudicielle appelle une réponse négative. Par ces motifs, la Cour | de wet of wegens overtreding van hetzij substantiële, hetzij op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen, de vernietiging te vorderen van een in laatste aanleg gewezen beslissing. Dat een vonnis of een arrest kan worden vernietigd, is inherent aan een rechtssysteem met een voorziening in cassatie en brengt de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter ten gronde niet in het geding. B.16.2. Voor het overige wordt geen afbreuk gedaan aan de in de prejudiciële vraag vermelde bepalingen en beginselen om de redenen die zijn aangegeven in antwoord op de eerste prejudiciële vraag. B.17. De tweede prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. Om die redenen, het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
Les articles 568, 602, 608, 1050 et 1073 du Code judiciaire ne violent | De artikelen 568, 602, 608, 1050 en 1073 van het Gerechtelijk Wetboek |
pas les articles 10, 11 et 13 de la Constitution, combinés ou non avec | schenden niet de artikelen 10, 11 en 13 van de Grondwet, al dan niet |
les articles 146 et 160 de la Constitution, avec les articles 6 et 13 | in samenhang gelezen met de artikelen 146 en 160 ervan, met de |
de la Convention européenne des droits de l'homme, avec l'article 14, | artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de |
paragraphe 1, du Pacte international relatif aux droits civils et | mens, met artikel 14, lid 1, van het Internationaal Verdrag inzake |
politiques et avec le principe général de l'indépendance et de | burgerrechten en politieke rechten en met het algemeen rechtsbeginsel |
l'impartialité du juge. | van onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter. |
Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française, | Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, |
la Cour constitutionnelle, le 23 février 2017. | op 23 februari 2017. |
Le greffier, | De griffier, |
P.-Y. Dutilleux | P.-Y. Dutilleux |
Le président, | De voorzitter, |
E. De Groot | E. De Groot |