Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 143/2016 du 17 novembre 2016 Numéro du rôle : 6265 En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 2bis du titre préliminaire du Code de procédure pénale et 508/1 et 508/13 du Code judiciaire, posées par l La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. (...)"
Extrait de l'arrêt n° 143/2016 du 17 novembre 2016 Numéro du rôle : 6265 En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 2bis du titre préliminaire du Code de procédure pénale et 508/1 et 508/13 du Code judiciaire, posées par l La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. (...) Uittreksel uit arrest nr. 143/2016 van 17 november 2016 Rolnummer 6265 In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 2bis van de voorafgaande titel van het Wetboek van strafvordering en 508/1 en 508/13 van het Gerechtelijk Wetboek Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de recht(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 143/2016 du 17 novembre 2016 Uittreksel uit arrest nr. 143/2016 van 17 november 2016
Numéro du rôle : 6265 Rolnummer 6265
En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 2bis du In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 2bis van de
titre préliminaire du Code de procédure pénale et 508/1 et 508/13 du voorafgaande titel van het Wetboek van strafvordering en 508/1 en
Code judiciaire, posées par le Tribunal correctionnel de Liège, 508/13 van het Gerechtelijk Wetboek, gesteld door de Correctionele
division Liège. Rechtbank Luik, afdeling Luik.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents J. Spreutels et E. De Groot, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en E. De Groot, en de
Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, E. Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. rechters L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, E. Derycke, T. Merckx-Van
Nihoul, F. Daoût et T. Giet, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, Goey, P. Nihoul, F. Daoût en T. Giet, bijgestaan door de griffier
présidée par le président J. Spreutels, P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
Par jugement du 2 septembre 2015 en cause du procureur du Roi et Bij vonnis van 2 september 2015 in zake de procureur des Konings en
autres contre M.S. et autres, dont l'expédition est parvenue au greffe anderen tegen M.S. en anderen, waarvan de expeditie ter griffie van
de la Cour le 1er octobre 2015, le Tribunal correctionnel de Liège, het Hof is ingekomen op 1 oktober 2015, heeft de Correctionele
division Liège, a posé les questions préjudicielles suivantes : Rechtbank Luik, afdeling Luik, de volgende prejudiciële vragen gesteld :
1. « Les articles 2bis du titre préliminaire du Code de procédure 1. « Schenden de artikelen 2bis van de voorafgaande titel van het
pénale et 508/1 et 508/13 du Code judiciaire, en tant, pour le Wetboek van strafvordering en 508/1 en 508/13 van het Gerechtelijk
Wetboek, in zoverre, wat het eerstgenoemde artikel betreft, het de
premier, qu'il oblige les cours et tribunaux à procéder à la hoven en rechtbanken verplicht om over te gaan tot de aanwijzing van
désignation d'un mandataire ad hoc dès l'instant où une personne een lasthebber ad hoc vanaf het ogenblik dat een rechtspersoon en
morale et la personne habilitée à la représenter sont poursuivies du degene die bevoegd is om hem te vertegenwoordigen worden vervolgd
chef de mêmes faits ou de faits connexes et, pour les suivants, en ce wegens dezelfde of samenhangende feiten en, wat de volgende artikelen
qu'ils ne garantissent pas à la personne morale poursuivie pénalement betreft, in zoverre zij een strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon
l'intervention de l'Etat dans la prise en charge des frais et des niet waarborgen dat de Staat tegemoetkomt in de tenlasteneming van de
prestations de ce mandataire ad hoc chargé de la représenter en kosten en prestaties van die lasthebber ad hoc die ermee belast is hem
justice dans le cadre de l'action publique diligentée contre elle, in rechte te vertegenwoordigen in het kader van de tegen hem
violent-ils les articles 10 et 11 de la Constitution lus en ingestelde strafvordering, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
combinaison avec l'article 6, § 3c, de la Convention de sauvegarde des samenhang gelezen met artikel 6.3, c), van het Verdrag tot bescherming
droits de l'homme et des libertés fondamentales dès lors que, en cas van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, aangezien, in
de difficultés financières ou d'insolvabilité de la personne morale geval van financiële problemen of insolventie van de vervolgde
poursuivie, le mandataire ad hoc désigné par le tribunal afin de la rechtspersoon, de lasthebber ad hoc die door de rechtbank is
représenter ne bénéficie d'aucun mécanisme légal lui garantissant une aangewezen om hem te vertegenwoordigen, geen enkel wettelijk
intervention de l'Etat dans la prise en charge de ses frais et de ses mechanisme geniet dat hem een tegemoetkoming van de Staat in de
prestations ? »; tenlasteneming van zijn kosten en prestaties waarborgt ? »;
2. « Les articles 508/1 et 508/13 du Code judiciaire, en tant qu'ils 2. « Schenden de artikelen 508/1 en 508/13 van het Gerechtelijk
ne garantissent pas à la personne morale poursuivie pénalement Wetboek, in zoverre zij een strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon,
l'assistance gratuite d'un avocat pour la défendre au moyen de voor zijn verweer, geen kosteloze bijstand van een advocaat waarborgen
l'intervention de l'Etat dans la prise en charge des frais et door middel van een tegemoetkoming van de Staat in de tenlasteneming
honoraires de cet avocat, violent-ils les articles 10 et 11 de la van de kosten en erelonen van die advocaat, de artikelen 10 en 11 van
Constitution lus en combinaison avec l'article 6, § 3c, de la de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 6.3, c), van het Verdrag
Convention de sauvegarde des droits de l'homme et des libertés tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele
fondamentales dès lors que, en cas de difficulté financière ou vrijheden, aangezien, in geval van financiële problemen of insolventie
d'insolvabilité de la personne morale poursuivie, l'avocat choisi par van de vervolgde rechtspersoon, de advocaat die door hem is gekozen,
elle ou par le mandataire ad hoc désigné par le tribunal afin de la of door de lasthebber ad hoc die door de rechtbank is aangewezen om
représenter ne bénéficie d'aucun mécanisme légal lui garantissant une hem te vertegenwoordigen, geen enkel wettelijk mechanisme geniet dat
intervention de l'Etat dans la prise en charge des honoraires de son hem een tegemoetkoming van de Staat in de tenlasteneming van de
conseil [lire : de ses honoraires] ? ». erelonen van zijn raadsman [lees : van zijn erelonen] waarborgt ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
Quant aux dispositions en cause Ten aanzien van de in het geding zijnde bepalingen
B.1.1. Les questions préjudicielles portent sur l'article 2bis du B.1.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op artikel 2bis van de
titre préliminaire du Code de procédure pénale et sur les articles voorafgaande titel van het Wetboek van strafvordering en op de
508/1 et 508/13 du Code judiciaire. artikelen 508/1 en 508/13 van het Gerechtelijk Wetboek.
B.1.2. L'article 2bis du titre préliminaire du Code de procédure B.1.2. Artikel 2bis van de voorafgaande titel van het Wetboek van
pénale dispose : strafvordering bepaalt :
« Lorsque les poursuites contre une personne morale et contre la « Ingeval de strafvordering tegen een rechtspersoon en tegen degene
personne habilitée à la représenter sont engagées pour des mêmes faits die bevoegd is om de rechtspersoon te vertegenwoordigen, wordt
ou des faits connexes, le tribunal compétent pour connaître de ingesteld wegens dezelfde of samenhangende feiten, wijst de rechtbank
l'action publique contre la personne morale désigne, d'office ou sur die bevoegd is om kennis te nemen van de strafvordering tegen de
requête, un mandataire ad hoc pour la représenter ». rechtspersoon, ambtshalve of op verzoekschrift, een lasthebber ad hoc
aan om deze te vertegenwoordigen ».
B.1.3. L'article 508/1 du Code judiciaire dispose : B.1.3. Artikel 508/1 van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt :
« Pour l'application du présent livre, il faut entendre par : « Voor de toepassing van dit boek wordt verstaan onder :
1° aide juridique de première ligne : l'aide juridique accordée sous 1° juridische eerstelijnsbijstand : de juridische bijstand die
la forme de renseignements pratiques, d'information juridique, d'un verleend wordt in de vorm van praktische inlichtingen, juridische
premier avis juridique ou d'un renvoi vers une instance ou une informatie, een eerste juridisch advies of de verwijzing naar een
organisation spécialisées; gespecialiseerde instantie of organisatie;
2° aide juridique de deuxième ligne : l'aide juridique accordée à une 2° juridische tweedelijnsbijstand : de juridische bijstand die wordt
personne physique sous la forme d'un avis juridique circonstancié ou verleend aan een natuurlijke persoon in de vorm van een omstandig
l'assistance juridique dans le cadre ou non d'une procédure ou juridisch advies, bijstand al dan niet in het kader van een procedure
l'assistance dans le cadre d'un procès y compris la représentation au of bijstand bij een geding met inbegrip van de vertegenwoordiging in
sens de l'article 728; de zin van artikel 728;
[...] ». [...] ».
B.1.4. L'article 508/13 du Code judiciaire dispose : B.1.4. Artikel 508/13 van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt :
« L'aide juridique de deuxième ligne peut être partiellement ou « De juridische tweedelijnsbijstand kan gedeeltelijk of volledig
entièrement gratuite pour les personnes dont les ressources sont kosteloos zijn voor wie over onvoldoende inkomsten beschikt en voor de
insuffisantes ou pour les personnes y assimilées. met hen gelijkgestelde personen.
Le Roi détermine par arrêté délibéré en Conseil des ministres le De Koning bepaalt bij een in Ministerraad overlegd besluit het bedrag
montant de ces ressources, les pièces justificatives à produire ainsi van die inkomsten, de over te leggen bewijsstukken en wie
que les personnes assimilées à celle dont les ressources sont insuffisantes. gelijkgesteld wordt met de personen met onvoldoende inkomsten.
Le bureau vérifie si les conditions de gratuité sont remplies. Het bureau gaat na of voldaan is aan de voorwaarden inzake kosteloosheid.
Le bureau conserve une copie des pièces ». Het bureau bewaart een afschrift van de stukken ».
B.1.5. La Cour est invitée à examiner la compatibilité de ces B.1.5. Het Hof wordt verzocht de bestaanbaarheid van die bepalingen te
dispositions avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en onderzoeken, met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang
combinaison avec l'article 6.3, c), de la Convention européenne des gelezen met artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten
droits de l'homme, qui dispose : van de mens, dat bepaalt :
« Eenieder, die wegens een strafbaar feit wordt vervolgd, heeft ten
« Tout accusé a droit notamment à : minste de volgende rechten :
[...] [...]
c) se défendre lui-même ou avoir l'assistance d'un défenseur de son c) zichzelf te verdedigen of de bijstand te hebben van een raadsman
choix et, s'il n'a pas les moyens de rémunérer un défenseur, pouvoir naar zijn keuze, of, indien hij niet over voldoende middelen beschikt
être assisté gratuitement par un avocat d'office, lorsque les intérêts om een raadsman te bekostigen, kosteloos door een toegevoegd advocaat
de la justice l'exigent; te kunnen worden bijgestaan, indien het belang van de rechtspraak dit eist;
[...] ». [...] ».
B.2.1. Le juge a quo estime que l'article 2bis du titre préliminaire B.2.1. De verwijzende rechter is van mening dat artikel 2bis van de
du Code de procédure pénale exige la désignation d'un mandataire ad voorafgaande titel van het Wetboek van strafvordering de aanwijzing
hoc lorsque les poursuites à l'encontre d'une personne morale et de la personne habilitée à la représenter sont engagées pour les mêmes faits ou pour des faits connexes. B.2.2. Cette disposition vise en effet, selon les travaux préparatoires, à répondre à la question de savoir comment une personne morale peut comparaître lorsque ses représentants sont eux-mêmes cités en leur nom propre (Doc. parl., Chambre, 1998-1999, n° 2093/5, p. 42) et à résoudre les difficultés résultant du conflit d'intérêts pouvant surgir lorsque cette personne morale et ses représentants sont l'une van een lasthebber ad hoc vereist wanneer de strafvordering tegen een rechtspersoon en tegen diegene die bevoegd is om de rechtspersoon te vertegenwoordigen, wordt ingesteld wegens dezelfde of samenhangende feiten. B.2.2. Volgens de parlementaire voorbereiding strekt die bepaling immers ertoe een antwoord te geven op de vraag hoe een rechtspersoon kan verschijnen, wanneer zijn vertegenwoordigers tevens in eigen naam worden gedagvaard (Parl. St., Kamer, 1998-1999, nr. 2093/5, p. 42), en de moeilijkheden op te lossen die voortvloeien uit het belangenconflict dat kan ontstaan wanneer die rechtspersoon en zijn vertegenwoordigers beiden worden vervolgd (Parl. St., Senaat,
et les autres poursuivis (Doc. parl., Sénat, 1998-1999, n° 1-1217/6, 1998-1999, nr. 1-1217/6, p. 74). De aanwijzing van een lasthebber ad
p. 74). La désignation d'un mandataire ad hoc vise donc à « garantir hoc strekt dus ertoe « een onafhankelijke verdediging van de
une défense autonome de la personne morale » (Cass., 4 octobre 2011, rechtspersoon te waarborgen » (Cass., 4 oktober 2011, Arr. Cass.,
Pas., 2011, n° 519). 2011, nr. 519).
En B.7 de son arrêt n° 190/2006 du 5 décembre 2006, la Cour a jugé : In B.7 van zijn arrest nr. 190/2006 van 5 december 2006 heeft het Hof
« La désignation d'un mandataire ad hoc aurait des effets geoordeeld : « De aanwijzing van een lasthebber ad hoc zou onevenredige gevolgen
disproportionnés si elle privait systématiquement la personne morale hebben indien zij de rechtspersoon stelselmatig de mogelijkheid zou
de la possibilité de choisir son représentant. Tel n'est pas le cas en ontnemen zijn vertegenwoordiger te kiezen. Dat is te dezen niet het
l'espèce puisque l'article 2bis permet à la personne morale elle-même geval, vermits artikel 2bis de rechtspersoon toestaat zelf die
de demander cette désignation par requête et qu'elle peut proposer au aanwijzing bij verzoekschrift te vragen en hij zijn lasthebber ad hoc
juge son mandataire ad hoc ». aan de rechter kan voorstellen ».
B.2.3. Le mandataire ad hoc prend la place du représentant habituel de B.2.3. De lasthebber ad hoc neemt de plaats in van de gewone
la personne morale pour les besoins de la procédure pénale diligentée vertegenwoordiger van de rechtspersoon ten behoeve van de tegen hem
contre elle lorsqu'il est dans l'impossibilité de remplir ce rôle ingestelde strafprocedure wanneer die vertegenwoordiger in de
parce qu'il est poursuivi conjointement avec la personne morale et onmogelijkheid verkeert die rol te vervullen omdat hij samen met de
qu'un conflit d'intérêts naît de cette situation. Le mandataire ad hoc rechtspersoon wordt vervolgd en een belangenconflict uit die situatie
ne reçoit pas un mandat ad litem semblable à celui d'un avocat. Il ne voortvloeit. De lasthebber ad hoc krijgt geen mandaat ad litem dat
prend pas ses instructions auprès des organes de la société mais se vergelijkbaar is met dat van een advocaat. Hij vraagt geen instructies
substitue à eux et est seul compétent pour arrêter la stratégie de bij de organen van de vennootschap maar neemt hun plaats in en is als
défense de la société et décider d'exercer les voies de recours. enige bevoegd om de verweerstrategie van de vennootschap vast te
stellen en te beslissen over het aanwenden van rechtsmiddelen.
B.2.4. Bien que le mandataire ad hoc désigné, d'office ou sur requête, B.2.4. Hoewel de lasthebber ad hoc die, ambtshalve of op
par le tribunal compétent soit généralement un avocat, la loi n'exige verzoekschrift, door de bevoegde rechtbank wordt aangewezen over het
pas qu'il en soit ainsi et ce n'est donc pas nécessairement toujours algemeen een advocaat is, vereist de wet dat niet en is dat dus niet
le cas. Parmi les décisions qu'il peut prendre pour assurer la défense noodzakelijkerwijs steeds het geval. Een van de beslissingen die hij
pénale de la personne morale qu'il représente, il peut choisir de la kan nemen om de strafrechtelijke verdediging van de door hem
vertegenwoordigde rechtspersoon te verzekeren, is dat hij kan kiezen
faire assister et représenter, lors de la procédure pénale, par un om hem, tijdens de strafprocedure, te laten bijstaan en
avocat. Il « choisit librement le conseil de la personne morale » vertegenwoordigen door een advocaat. Hij « kiest vrij de raadsman van
qu'il est chargé de représenter (Cass., 4 octobre 2011, précité). de rechtspersoon » die hij dient te vertegenwoordigen (Cass., 4
B.3. La première question préjudicielle concerne la prise en charge oktober 2011, voormeld). B.3. De eerste prejudiciële vraag heeft betrekking op de
des frais et honoraires du mandataire ad hoc. La seconde question tenlasteneming van de kosten en erelonen van de lasthebber ad hoc. De
préjudicielle concerne la prise en charge des frais et honoraires de tweede prejudiciële vraag betreft de tenlasteneming van de kosten en
l'avocat désigné par la personne morale poursuivie, agissant erelonen van de advocaat die door de vervolgde rechtspersoon, die
éventuellement par son mandataire ad hoc, pour l'assister dans la eventueel optreedt via zijn lasthebber ad hoc, wordt aangewezen om hem
bij te staan in de tegen hem ingestelde strafprocedure. Aangezien de
procédure pénale diligentée contre elle. Le mandataire ad hoc et lasthebber ad hoc en de advocaat een andere plaats en opdracht hebben
l'avocat ayant des positions et des missions distinctes quant à la wat betreft de vertegenwoordiging en de bijstand van een
représentation et à l'assistance de la personne morale poursuivie strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon, dient immers een onderscheid
pénalement, la question de la prise en charge des frais et honoraires te worden gemaakt wat betreft de tenlasteneming van de respectieve
respectifs du premier et du second doit en effet être distinguée. kosten en erelonen van de eerstgenoemde en van de laatstgenoemde.
Quant à la première question préjudicielle Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag
B.4.1. Par la première question préjudicielle, la Cour est invitée à B.4.1. In de eerste prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht de
examiner la compatibilité des dispositions en cause avec les articles bestaanbaarheid van de in het geding zijnde bepalingen te onderzoeken,
10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec l'article 6.3, met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met
c), de la Convention européenne des droits de l'homme, en ce qu'en cas artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens,
in zoverre, in geval van financiële problemen of insolvabiliteit van
de difficultés financières ou d'insolvabilité de la personne morale de vervolgde rechtspersoon, de kosten en erelonen van zijn lasthebber
poursuivie, les frais et honoraires de son mandataire ad hoc ne font ad hoc niet door de Staat ten laste worden genomen.
l'objet d'aucune prise en charge par l'Etat.
B.4.2. Le Conseil des ministres estime que la question préjudicielle B.4.2. De Ministerraad is van mening dat de prejudiciële vraag
est irrecevable dès lors qu'elle ne mentionne pas les catégories de onontvankelijk is omdat zij niet de categorieën van personen vermeldt
personnes qui devraient être comparées et que l'invocation de die zouden moeten worden vergeleken en omdat de verwijzing naar
l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de l'homme, artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens,
en tant que norme de référence, n'est pas pertinente dans le cadre de als referentienorm, niet pertinent is in het kader van het onderzoek
l'examen de cette question. van die vraag.
B.4.3. Lorsqu'une violation du principe d'égalité et de B.4.3. Wanneer een schending van het beginsel van gelijkheid en
non-discrimination est alléguée en combinaison avec un autre droit niet-discriminatie wordt aangevoerd, in samenhang gelezen met een
fondamental garanti par la Constitution ou par une disposition de ander grondrecht dat in de Grondwet of in een
droit international, ou découlant d'un principe général du droit, la internationaalrechtelijke bepaling is gewaarborgd, of uit een algemeen
catégorie de personnes pour lesquelles ce droit fondamental est violé rechtsbeginsel voortvloeit, dient de categorie van personen voor wie
doit être comparée à la catégorie de personnes envers lesquelles ce dat grondrecht wordt geschonden, te worden vergeleken met de categorie
droit fondamental est garanti. Pour juger de l'exception soulevée par van personen ten opzichte van wie dat grondrecht wordt gewaarborgd. Om
le Conseil des ministres, il est nécessaire de déterminer si l'article te oordelen over de door de Ministerraad opgeworpen exceptie, is het
6.3, c), précité peut être pertinemment invoqué en l'espèce. noodzakelijk te bepalen of het voormelde artikel 6.3, c), te dezen op
pertinente wijze kan worden aangevoerd.
B.5.1. A la différence de la seconde question préjudicielle, la B.5.1. In tegenstelling tot de tweede prejudiciële vraag, betreft de
première question ne concerne ni le droit de la personne morale eerste vraag noch het recht van de strafrechtelijk vervolgde
poursuivie pénalement à obtenir l'assistance gratuite d'un avocat pour rechtspersoon op het verkrijgen van de kosteloze bijstand van een
se défendre, ni l'éventuelle prise en charge par l'Etat des frais et advocaat om zich te verdedigen, noch de eventuele tenlasteneming van
honoraires de cet avocat. En ce qu'il garantit le droit à l'assistance de kosten en erelonen van die advocaat door de Staat. In zoverre
gratuite par un avocat, l'article 6.3, c), de la Convention européenne artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens
het recht op kosteloze bijstand door een advocaat waarborgt, is het,
des droits de l'homme, en sa seconde partie, n'est pas applicable à la wat het tweede onderdeel ervan betreft, niet van toepassing op de
situation du mandataire ad hoc. situatie van de lasthebber ad hoc.
B.5.2. L'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de B.5.2. Artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van
l'homme garantit, en sa première partie, le droit de tout accusé de se de mens waarborgt, in het eerste onderdeel ervan, het recht van
eenieder die wegens een strafbaar feit wordt vervolgd, om zichzelf te
défendre lui-même. verdedigen.
Onder voorbehoud van de uitzonderingen waarin het voorziet, stelt
Sous réserve des exceptions qu'il prévoit, l'article 5 du Code pénal artikel 5 van het Strafwetboek een rechtspersoon strafrechtelijk
rend toute personne morale pénalement responsable « des infractions verantwoordelijk « voor misdrijven die hetzij een intrinsiek verband
qui sont intrinsèquement liées à la réalisation de son objet ou à la hebben met de verwezenlijking van zijn doel of de waarneming van zijn
défense de ses intérêts, ou de celles dont les faits concrets belangen, of die, naar blijkt uit de concrete omstandigheden, voor
démontrent qu'elles ont été commises pour son compte ». zijn rekening zijn gepleegd ».
L'institution du mandataire ad hoc, qui a précisément pour raison De instelling van de lasthebber ad hoc, waarvan de bestaansreden
d'être de permettre à la personne morale de mener une défense precies is de rechtspersoon in staat te stellen een verweer te voeren
indépendamment des personnes qui la représentent habituellement dans los van de personen die hem gewoonlijk vertegenwoordigen, indien die
l'hypothèse où ces dernières se trouvent dans l'incapacité de la laatsten niet in staat zijn om hem te vertegenwoordigen, valt onder
représenter, relève du champ d'application de l'article 6.3, c), de la het toepassingsgebied van artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag
Convention européenne des droits de l'homme, en sa première partie. voor de rechten van de mens, wat het eerste onderdeel ervan betreft.
B.5.3. La première question préjudicielle, qui mentionne la violation B.5.3. De eerste prejudiciële vraag, die een schending vermeldt van de
des articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec le droit artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met het
fondamental à se défendre d'une accusation pénale garanti par grondrecht om zich te verdedigen tegen een strafvervolging, dat is
l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de l'homme, gewaarborgd bij artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de
est recevable. rechten van de mens, is ontvankelijk.
B.6. La Cour examine l'article 2bis du titre préliminaire du Code de B.6. Het Hof onderzoekt artikel 2bis van de voorafgaande titel van het
procédure pénale, disposition en cause dans la première question Wetboek van strafvordering, bepaling die in het geding is in de eerste
préjudicielle, dans l'interprétation du juge a quo selon laquelle les prejudiciële vraag, in de interpretatie van de verwijzende rechter
frais et honoraires du mandataire ad hoc ne sont pas visés par volgens welke de kosten en erelonen van de lasthebber ad hoc niet
l'article 2 de la loi-programme (II) du 27 décembre 2006 et ne sont worden beoogd door artikel 2 van de programmawet (II) van 27 december
donc pas pris en charge par l'Etat. 2006, en derhalve niet door de Staat ten laste worden genomen.
B.7. Le rôle du mandataire ad hoc ne consiste ni à donner à la B.7. De rol van de lasthebber ad hoc bestaat niet erin aan de
personne morale qu'il représente des avis juridiques circonstanciés, rechtspersoon die hij vertegenwoordigt omstandige juridische adviezen
ni à l'assister dans le cadre de la procédure pénale diligentée contre te verstrekken, noch hem bij te staan in het kader van de tegen hem
elle, mais bien à se substituer aux personnes qui ont normalement la ingestelde strafprocedure, maar wel zich in de plaats te stellen van
capacité de la représenter. Il ne s'agit d'ailleurs pas nécessairement de personen die gewoonlijk de bekwaamheid hebben om hem te
vertegenwoordigen. Het gaat overigens niet noodzakelijkerwijs om een
d'un avocat, ainsi qu'il est dit en B.2.4. La mission du mandataire ad advocaat, zoals is vermeld in B.2.4. De opdracht van een lasthebber ad
hoc ne s'inscrit dès lors pas dans le contexte de l'aide juridique de hoc kadert derhalve niet binnen de context van de juridische
deuxième ligne, de sorte que les articles 508/1 et 508/13 du Code tweedelijnsbijstand, zodat de artikelen 508/1 en 508/13 van het
judiciaire sont étrangers à l'objet de la première question Gerechtelijk Wetboek vreemd zijn aan het onderwerp van de eerste
préjudicielle. prejudiciële vraag.
B.8.1. L'intervention du mandataire ad hoc est essentielle pour B.8.1. Het optreden van de lasthebber ad hoc is essentieel om de
permettre à la personne morale de se défendre contre une accusation en rechtspersoon in staat te stellen zich te verdedigen tegen een
matière pénale lorsque les personnes habituellement habilitées à la strafvervolging wanneer de personen die gewoonlijk gemachtigd zijn om
représenter ne peuvent le faire en raison d'un conflit d'intérêts. Le hem te vertegenwoordigen dat niet kunnen doen wegens een
défaut d'intervention du mandataire ad hoc, en une telle hypothèse, belangenconflict. Een niet-optreden van de lasthebber ad hoc, in zulk
porte donc directement atteinte au droit de la personne morale een hypothese, doet dus rechtstreeks afbreuk aan het recht van de
poursuivie pénalement de se défendre elle-même, garanti par l'article strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon om zichzelf te verdedigen, dat
6.3, c), de la Convention européenne des droits de l'homme. is gewaarborgd bij artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de
rechten van de mens.
B.8.2. Dès lors qu'il ne s'agit pas d'un mandat à titre gratuit, il B.8.2. Aangezien het niet gaat om een onbezoldigd mandaat, is het niet
n'est pas raisonnablement justifié de faire supporter le risque de redelijk verantwoord het risico van insolvabiliteit van de
l'insolvabilité de la personne morale par le mandataire ad hoc rechtspersoon te laten dragen door de lasthebber ad hoc zelf, terwijl
lui-même, alors qu'il est chargé de sa mission par le tribunal, dans hij met zijn opdracht is belast door de rechtbank, in zoverre daaruit
la mesure où il pourrait en résulter une défaillance dans la défense een tekortkoming zou kunnen voortvloeien in de verdediging van de
de la personne morale assurée par le mandataire ad hoc. rechtspersoon, die door de lasthebber ad hoc wordt verzekerd.
B.8.3. Par ailleurs, il ressort des débats devant la Cour qu'en B.8.3. Overigens blijkt uit de debatten voor het Hof dat, bij
l'absence, dans la disposition en cause, de réglementation plus ontstentenis, in de in het geding zijnde bepaling, van een preciezere
précise de l'institution du mandataire ad hoc, la pratique judiciaire regeling van de instelling van de lasthebber ad hoc, de rechtspraktijk
est multiple et très variée. Ainsi, en ce qui concerne la désignation varieert en zeer uiteenlopend is. Zo hebben sommige balies, wat de
du mandataire ad hoc, certains barreaux ont arrêté une liste d'avocats aanwijzing van de lasthebber ad hoc betreft, een lijst vastgesteld van
volontaires qui sont proposés à tour de rôle à la juridiction alors vrijwillige advocaten die om beurten aan het rechtscollege worden
que d'autres barreaux proposent systématiquement le bâtonnier comme voorgesteld, terwijl andere balies systematisch de stafhouder als
mandataire ad hoc. lasthebber ad hoc voorstellen.
En ce qui concerne les frais et honoraires, certaines cours et Wat de kosten en erelonen betreft, voorzien sommige hoven en
certains tribunaux prévoient une provision dès le début du mandat et rechtbanken in een provisie vanaf het begin van het mandaat en
prescrivent que l'état de frais et honoraires soit soumis pour schrijven zij voor dat de staat van kosten en erelonen ter begroting
taxation, alors que d'autres cours et tribunaux ne prévoient rien en moet worden overgelegd, terwijl door andere hoven en rechtbanken
la matière. daaromtrent niets wordt bepaald.
B.9.1. Il résulte de ce qui précède que l'absence de prise en charge B.9.1. Uit het voorgaande volgt dat de ontstentenis van tenlasteneming
des frais et honoraires du mandataire ad hoc, en cas d'insolvabilité van de kosten en erelonen van de lasthebber ad hoc, in geval van
de la personne morale qu'il représente, n'est pas compatible avec les insolvabiliteit van de rechtspersoon die hij vertegenwoordigt, niet
articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec le droit bestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang
de se défendre en justice contre une accusation en matière pénale gelezen met het recht om zich in rechte te verdedigen tegen een
garanti par l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits strafvervolging, dat is gewaarborgd bij artikel 6.3, c), van het
de l'homme. Europees Verdrag voor de rechten van de mens.
B.9.2. Cette discrimination ne trouve toutefois pas sa source dans B.9.2. Die discriminatie vindt echter niet haar oorsprong in artikel
l'article 2bis du titre préliminaire du Code de procédure pénale, mais 2bis van de voorafgaande titel van het Wetboek van strafvordering,
bien dans l'absence d'un mécanisme permettant la prise en charge des maar in het ontbreken van een mechanisme dat toelaat de kosten en
frais et honoraires du mandataire ad hoc désigné, en application de erelonen van de met toepassing van die bepaling aangewezen lasthebber
cette disposition, lorsque la personne morale qu'il représente est ad hoc ten laste te nemen wanneer de rechtspersoon die hij
insolvable. Il appartient au législateur de prévoir un tel mécanisme. vertegenwoordigt insolvabel is. Het komt de wetgever toe in zulk een
mechanisme te voorzien.
La première question préjudicielle appelle une réponse négative. De eerste prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Quant à la seconde question préjudicielle Ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag
B.10.1. Par la seconde question préjudicielle, la Cour est invitée à B.10.1. Met de tweede prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht de
examiner la compatibilité des articles 508/1 et 508/13 du Code bestaanbaarheid te onderzoeken, van de artikelen 508/1 en 508/13 van
judiciaire avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en het Gerechtelijk Wetboek, met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet,
combinaison avec l'article 6.3, c), de la Convention européenne des in samenhang gelezen met artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag
droits de l'homme, en ce que la personne morale poursuivie pénalement voor de rechten van de mens, in zoverre de strafrechtelijk vervolgde
qui éprouve des difficultés financières ou est insolvable est exclue rechtspersoon die financiële problemen heeft of insolvabel is, is
de l'aide juridique de deuxième ligne et ne bénéficie donc d'aucun uitgesloten van de juridische tweedelijnsbijstand en derhalve geen
mécanisme lui garantissant une intervention de l'Etat dans la prise en enkel mechanisme geniet dat hem een tegemoetkoming van de Staat in de
charge des frais et honoraires de son avocat. tenlasteneming van de kosten en erelonen van zijn advocaat waarborgt.
B.10.2. L'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de l'homme garantit, en sa seconde partie, le droit de l'accusé qui n'a pas les moyens de rémunérer un défenseur d'être assisté gratuitement par un avocat d'office. Pour répondre à la question préjudicielle, il convient d'examiner s'il est envisageable qu'une personne morale poursuivie pénalement satisfasse aux conditions prévues par l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de l'homme pour bénéficier du droit à l'assistance gratuite d'un avocat pour se défendre. B.11.1. La Cour européenne des droits de l'homme considère que les personnes morales, même si elles poursuivent un but lucratif, B.10.2. Artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens waarborgt, in het tweede onderdeel ervan, het recht van eenieder die wegens een strafbaar feit wordt vervolgd en die niet over voldoende middelen beschikt om een raadsman te bekostigen, om kosteloos door een toegevoegd advocaat te worden bijgestaan. Teneinde op de prejudiciële vraag te antwoorden dient te worden onderzocht of kan worden overwogen dat een strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon voldoet aan de voorwaarden die zijn bepaald in artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, teneinde het recht op kosteloze bijstand van een advocaat te genieten om zich te verdedigen. B.11.1. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens is van oordeel
bénéficient du droit à l'assistance du défenseur de leur choix en dat de rechtspersonen, zelfs indien zij winst nastreven, het recht op
matière pénale, tel qu'il est consacré dans la première branche de bijstand van de raadsman naar hun keuze in strafzaken genieten, zoals
l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de l'homme het in het eerste onderdeel van artikel 6.3, c), van het Europees
(CEDH, décision, 7 septembre 2004, Eurofinacom c. France). En Verdrag voor de rechten van de mens is vastgelegd (EHRM, beslissing, 7
revanche, elle a admis que les sociétés commerciales soient exclues du september 2004, Eurofinacom t. Frankrijk). Daarentegen heeft het
bénéfice de l'aide juridique en matière civile (CEDH, décision, 28 aanvaard dat de handelsvennootschappen worden uitgesloten van het
voordeel van de juridische bijstand in burgerlijke zaken (EHRM,
août 2007, VP Diffusion c. France; CEDH, 24 novembre 2009, CMVMC beslissing, 28 augustus 2007, VP Diffusion t. Frankrijk; EHRM, 24
O'Limo c. Espagne, § 26; CEDH, 22 mars 2012, Granos Orgssnicos c. november 2009, CMVMC O'Limo t. Spanje, § 26; EHRM, 22 maart 2012,
Allemagne, §§ 48 et s.). Granos Orgssnicos t. Duitsland, §§ 48 en volgende).
B.11.2. Selon la jurisprudence de cette Cour, deux conditions sont B.11.2. Volgens de rechtspraak van dat Hof zijn twee voorwaarden
requises pour qu'un accusé bénéficie de l'assistance judiciaire vereist opdat een persoon die wegens een strafbaar feit wordt
gratuite garantie par la seconde branche de l'article 6.3, c), de la vervolgd, de door het tweede onderdeel van artikel 6.3, c), van het
Convention : « la première est liée à l'absence de ' moyens de Verdrag gewaarborgde kosteloze rechtsbijstand zou genieten : « de
eerste houdt verband met het gebrek aan ' middelen [...] om een
rémunérer un défenseur '. En second lieu, il faut rechercher si les ' raadsman te bekostigen '. In de tweede plaats moet worden nagegaan of
intérêts de la justice ' commandent l'octroi de l'assistance het ' belang van de rechtspraak ' de toekenning van kosteloze
judiciaire gratuite » (CEDH, 22 octobre 2009, Raykov c. Bulgarie, § rechtsbijstand vereist » (EHRM, 22 oktober 2009, Raykov t. Bulgarije,
57; CEDH, 27 mars 2007, Talat Tunç c. Turquie, § 55). § 57; EHRM, 27 maart 2007, Talat Tunç t. Turkije, § 55).
B.12. Une personne morale poursuivie pénalement peut disposer de B.12. Een strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon kan over beperkte
moyens financiers limités, si bien qu'il peut être satisfait, dans son financiële middelen beschikken, zodat te zijnen aanzien kan worden
chef, à la première condition d'application de la garantie prévue par voldaan aan de eerste toepassingsvoorwaarde van de waarborg waarin in
la seconde partie de l'article 6.3, c), de la Convention européenne het tweede onderdeel van artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag
des droits de l'homme. voor de rechten van de mens is voorzien.
B.13.1. En ce qui concerne la seconde condition d'application du droit B.13.1. Met betrekking tot de tweede toepassingsvoorwaarde van het
à l'assistance judiciaire gratuite, il ressort de la jurisprudence de recht op kosteloze rechtsbijstand blijkt uit de rechtspraak van het
la Cour européenne des droits de l'homme que, « parmi les facteurs Europees Hof voor de Rechten van de Mens dat « het belang van wat voor
permettant d'apprécier les exigences des intérêts de la justice de verzoeker op het spel staat, met name de ernst van het strafbare
figurent l'importance de ce qui est en jeu pour le requérant, feit dat de verzoeker ten laste wordt gelegd en de zwaarte van de
notamment la gravité de l'infraction imputée au requérant et la opgelopen sanctie, alsook het persoonlijk vermogen van de verzoekers
om zich te verdedigen en de aard van de procedure, bijvoorbeeld de
sévérité de la sanction encourue, ainsi que l'aptitude personnelle des complexiteit of het belang van de in het geding zijnde aangelegenheden
requérants à se défendre et la nature de la procédure, par exemple la of procedures, tot de factoren behoren die het mogelijk maken de
complexité ou l'importance des questions litigieuses ou des procédures vereisten van het belang van de rechtspraak te beoordelen » (EHRM,
en cause » (CEDH, décision, 25 avril 2002, Gutfreund c. France). Par beslissing, 25 april 2002, Gutfreund t. Frankrijk). Daarenboven kunnen
ailleurs, « la probabilité de réussir et l'existence d'une aide « de slaagkans en het bestaan van juridische bijstand in andere fasen
judiciaire à d'autres phases de la procédure » peuvent aussi entrer en van de rechtspleging » ook in aanmerking worden genomen (EHRM,
ligne de compte (CEDH, décision, 1er février 2000, Thomasson et Divier c. France). B.13.2. Il revient à la Cour d'examiner si, au regard de l'importance des accusations susceptibles d'être portées contre une personne morale, de son aptitude personnelle à se défendre et de la nature de la procédure qui est susceptible de la concerner, les intérêts de la justice peuvent requérir qu'une personne morale dont les ressources sont insuffisantes bénéficie d'une assistance judiciaire gratuite. B.13.3. En ce qui concerne le critère lié à l'importance des accusations, une personne morale est pénalement responsable de toute infraction intrinsèquement liée à la réalisation de son objet ou à la défense de ses intérêts ainsi que de toute infraction dont les faits concrets démontrent qu'elle a été commise pour son compte (article 5, alinéa 1er, du Code pénal). Il s'ensuit qu'une personne morale peut beslissing, 1 februari 2000, Thomasson en Divier t. Frankrijk). B.13.2. Het komt het Hof toe te onderzoeken of het belang van de rechtspraak, ten aanzien van het belang van de beschuldigingen die tegen een rechtspersoon kunnen worden ingebracht, van zijn persoonlijk vermogen om zich te verdedigen en van de aard van de procedure die op hem betrekking kan hebben, kan vereisen dat een rechtspersoon die over onvoldoende inkomsten beschikt of insolvabel is kosteloze rechtsbijstand moet genieten. B.13.3. Wat het criterium met betrekking tot het belang van de beschuldigingen betreft, is een rechtspersoon strafrechtelijk verantwoordelijk voor elk misdrijf dat een intrinsiek verband heeft met de verwezenlijking van zijn doel of de waarneming van zijn belangen, alsook voor elk misdrijf waarvan de concrete omstandigheden aantonen dat het voor zijn rekening is gepleegd (artikel 5, eerste lid, van het Strafwetboek). Daaruit volgt dat een rechtspersoon ervan kan worden beschuldigd eender welk misdrijf te hebben gepleegd (Cass.,
être accusée d'avoir commis n'importe quelle infraction (Cass., 26 26 september 2006, Arr. Cass. 2006, nr. 435) en kan worden veroordeeld
septembre 2006, Pas., 2006, n° 435) et être condamnée du chef wegens zware misdrijven.
d'infractions graves. Bovendien, hoewel het juist is dat het belang van de rechtspraak in
En outre, s'il est vrai que les intérêts de la justice commandent en beginsel vereist dat de bijstand van een advocaat moet worden
principe d'accorder l'assistance d'un avocat « lorsqu'une privation de toegekend « wanneer een vrijheidsberoving op het spel staat » (EHRM,
liberté se trouve en jeu » (CEDH, grande chambre, 10 juin 1996, Benham grote kamer, 10 juni 1996, Benham t. Verenigd Koninkrijk, § 61), neemt
c. Royaume-Uni, § 61), il n'en demeure pas moins qu'une peine zulks niet weg dat een geldboete, van een bepaald bedrag, als
d'amende, d'un certain montant, peut être considérée comme d'une voldoende ernstig kan worden beschouwd met het oog op de toepassing
gravité suffisante aux fins de l'application de l'article 6.3, c), de van artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de
la Convention européenne des droits de l'homme (CEDH, 25 septembre 1992, Pham Hoang c. France, §§ 16 et 40). Une personne morale peut encore être condamnée à l'interdiction d'exercer une activité relevant de son objet social ou à la dissolution s'il est établi qu'elle a été intentionnellement créée pour exercer les activités pour lesquelles elle a été condamnée ou lorsque son objet a été intentionnellement détourné en ce but. Il ne saurait dès lors être exclu qu'une accusation en matière pénale portée contre une personne morale soit suffisamment importante pour justifier la gratuité d'une assistance judiciaire à son bénéfice. B.13.4. En ce qui concerne, ensuite, le critère lié à la complexité ou à l'importance des questions litigieuses ou des procédures en cause, il ne fait pas de doute que les poursuites à l'encontre d'une personne morale peuvent poser de délicates questions juridiques, en ce compris la détermination même de l'engagement de sa responsabilité pénale au côté, le cas échéant, des personnes physiques ayant matériellement mens (EHRM, 25 september 1992, Pham Hoang t. Frankrijk, §§ 16 en 40). Een rechtspersoon kan verder nog worden veroordeeld tot een verbod om een activiteit uit te oefenen die tot zijn maatschappelijk doel behoort, of tot ontbinding indien wordt aangetoond dat hij opzettelijk werd opgericht om de activiteiten uit te oefenen waarvoor hij is veroordeeld, of wanneer zijn maatschappelijk doel met dat oogmerk opzettelijk werd verdraaid. Bijgevolg kan niet worden uitgesloten dat een tegen een rechtspersoon ingestelde strafvervolging voldoende belangrijk is om de kosteloosheid van rechtsbijstand in zijn voordeel te verantwoorden. B.13.4. Wat vervolgens het criterium met betrekking tot de complexiteit of het belang van de in het geding zijnde aangelegenheden of procedures betreft, lijdt het geen twijfel dat de vervolging van een rechtspersoon moeilijke juridische kwesties kan doen rijzen, met inbegrip van het bepalen zelf of hij strafrechtelijk verantwoordelijk is naast, in voorkomend geval, de natuurlijke personen die het
commis l'infraction. misdrijf feitelijk hebben gepleegd.
B.13.5. En ce qui concerne, enfin, l'aptitude personnelle à se B.13.5. Wat, ten slotte, het persoonlijk vermogen om zich te
défendre, il convient de constater qu'il ne saurait être présumé que verdedigen betreft, moet worden vastgesteld dat niet kan worden
le mandataire ad hoc possède toujours les compétences et l'expérience aangenomen dat de lasthebber ad hoc steeds over de nodige vaardigheden
nécessaires pour assurer, sans l'aide d'un avocat spécialisé dans la en ervaring beschikt om, zonder de bijstand van een advocaat die
matière concernée, la défense de la personne morale. gespecialiseerd is in de betrokken materie, de verdediging van de
rechtspersoon te verzekeren.
B.14. En conséquence, une personne morale poursuivie pénalement, qui B.14. Bijgevolg voldoet een strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon,
n'a pas les moyens de rémunérer un défenseur, satisfait aux conditions die niet over voldoende middelen beschikt om een raadsman te
imposées par l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits bekostigen, aan de bij artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor
de l'homme, afin de pouvoir bénéficier gratuitement de l'assistance de rechten van de mens opgelegde voorwaarden om kosteloos de bijstand
d'un avocat. van een advocaat te kunnen genieten.
Cette gratuité implique que, lorsqu'elle est poursuivie pénalement, Die kosteloosheid houdt in dat, wanneer hij strafrechtelijk wordt
une telle personne morale soit admise au bénéfice de l'aide juridique vervolgd, een dergelijke rechtspersoon in aanmerking komt voor
de deuxième ligne. juridische tweedelijnsbijstand.
B.15. Les articles 508/1 et 508/13 du Code judiciaire, en ce qu'ils B.15. De artikelen 508/1 en 508/13 van het Gerechtelijk Wetboek, in
excluent de l'aide juridique de deuxième ligne la personne morale zoverre zij de strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon die over
poursuivie pénalement dont les ressources sont insuffisantes, ne sont onvoldoende inkomsten beschikt uitsluiten van juridische
pas compatibles avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en tweedelijnsbijstand, zijn niet bestaanbaar met de artikelen 10 en 11
combinaison avec l'article 6.3, c), de la Convention européenne des van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 6.3, c), van het
droits de l'homme. Europees Verdrag voor de rechten van de mens.
La seconde question préjudicielle appelle une réponse positive. De tweede prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
1. L'article 2bis du titre préliminaire du Code de procédure pénale ne 1. Artikel 2bis van de voorafgaande titel van het Wetboek van
viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison strafvordering schendt niet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
avec l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de samenhang gelezen met artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor
l'homme. de rechten van de mens.
L'absence d'un mécanisme permettant la prise en charge des frais et De ontstentenis van een mechanisme dat een tenlasteneming mogelijk
honoraires du mandataire ad hoc désigné, en application de cette maakt van de kosten en erelonen van de lasthebber ad hoc die met
disposition, lorsque la personne morale qu'il représente est toepassing van die bepaling is aangewezen, wanneer de rechtspersoon
insolvable, viole les mêmes dispositions. die hij vertegenwoordigt insolvabel is, schendt dezelfde bepalingen.
2. Les articles 508/1 et 508/13 du Code judiciaire violent les 2. De artikelen 508/1 en 508/13 van het Gerechtelijk Wetboek schenden
articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met
l'article 6.3, c), de la Convention européenne des droits de l'homme, artikel 6.3, c), van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens,
en ce qu'ils excluent de l'aide juridique de deuxième ligne la in zoverre zij de strafrechtelijk vervolgde rechtspersoon die over
personne morale poursuivie pénalement dont les ressources sont onvoldoende inkomsten beschikt uitsluiten van juridische
insuffisantes. tweedelijnsbijstand.
Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof,
la Cour constitutionnelle, le 17 novembre 2016. op 17 november 2016.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
J. Spreutels J. Spreutels
^