← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 99/2014 du 30 juin 2014 Numéro du rôle : 5611 En cause : les
questions préjudicielles relatives à l'article 1382 du Code civil, posées par le Tribunal de première
instance de Bruxelles. La Cour constitutionnelle, c après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I.
Objet des questions préjudicielles et procédu(...)"
| Extrait de l'arrêt n° 99/2014 du 30 juin 2014 Numéro du rôle : 5611 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 1382 du Code civil, posées par le Tribunal de première instance de Bruxelles. La Cour constitutionnelle, c après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet des questions préjudicielles et procédu(...) | Uittreksel uit arrest nr. 99/2014 van 30 juni 2014 Rolnummer : 5611 In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Brussel. Het Grondwettelijk Hof, sa wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging |
|---|---|
| COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
| Extrait de l'arrêt n° 99/2014 du 30 juin 2014 | Uittreksel uit arrest nr. 99/2014 van 30 juni 2014 |
| Numéro du rôle : 5611 | Rolnummer : 5611 |
| En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 1382 du | In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 1382 van het |
| Code civil, posées par le Tribunal de première instance de Bruxelles. | Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Brussel. |
| La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
| composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, des juges E. De | samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, de rechters |
| Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. | E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. |
| Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût et T. Giet, et, conformément à | Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût en T. Giet, en, overeenkomstig |
| l'article 60bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour | artikel 60bis van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het |
| constitutionnelle, du président émérite M. Bossuyt, assistée du | Grondwettelijk Hof, emeritus voorzitter M. Bossuyt, bijgestaan door de |
| greffier F. Meersschaut, présidée par le président J. Spreutels, | griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter J. |
| après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | Spreutels, wijst na beraad het volgende arrest : |
| I. Objet des questions préjudicielles et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging |
| Par jugement du 16 janvier 2013 en cause de la commune de Schaerbeek | Bij vonnis van 16 januari 2013 in zake de gemeente Schaarbeek tegen de |
| contre l'Etat belge, dont l'expédition est parvenue au greffe de la | Belgische Staat, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is |
| Cour le 13 mars 2013, le Tribunal de première instance de Bruxelles a | ingekomen op 13 maart 2013, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te |
| posé les questions préjudicielles suivantes : | Brussel de volgende prejudiciële vragen gesteld : |
| 1. « L'article 1382 du Code civil, interprété comme imposant, pour | 1. « Schendt artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, in die zin |
| mettre en cause la responsabilité de l'Etat pour une faute commise par | geïnterpreteerd dat het, om de aansprakelijkheid van de Staat in het |
| un magistrat dans l'exercice de sa fonction juridictionnelle, le | geding te brengen wegens fout van een magistraat in de uitoefening van |
| respect d'une condition d'effacement préalable de cette décision et, | zijn rechtsprekend ambt, de inachtneming oplegt van een aan die |
| beslissing voorafgaande uitwissingsvoorwaarde en, bijgevolg, niet | |
| partant, comme étant inapplicable en cas de mise en cause de la | toepasbaar is wanneer de aansprakelijkheid van de Staat in het geding |
| responsabilité de l'Etat pour une faute commise par un magistrat dans | wordt gebracht wegens fout van een magistraat in het raam van een |
| le cadre d'une décision juridictionnelle non susceptible de recours, | jurisdictionele beslissing die niet vatbaar is voor beroep, de |
| viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution lus isolément ou | artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen |
| combinés aux articles 6 et 13 de la Convention européenne des droits | met de artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van |
| de l'homme, dans la mesure où, interprété en ce sens, il établirait | de mens, in zoverre, in die zin geïnterpreteerd, het een onverantwoord |
| une distinction injustifiée entre les personnes ayant fait l'objet | verschil in het leven zou roepen tussen de personen die het voorwerp |
| d'une décision de justice susceptible de recours, et celles ayant fait | hebben uitgemaakt van een rechterlijke beslissing die vatbaar is voor |
| l'objet d'une décision de justice qui n'est pas susceptible de recours | beroep en diegenen die het voorwerp hebben uitgemaakt van een |
| ? »; | rechterlijke beslissing die niet vatbaar is voor beroep ? »; |
| 2. « L'article 1382 du Code civil, interprété comme imposant, pour | 2. « Schendt artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, in die zin |
| mettre en cause la responsabilité de l'Etat pour une faute commise par | geïnterpreteerd dat, om de aansprakelijkheid van de Staat in het |
| un magistrat dans le cadre d'une décision juridictionnelle, le respect | geding te brengen wegens fout van een magistraat in het raam van een |
| d'une condition d'effacement préalable de cette décision même lorsque | jurisdictionele beslissing, de inachtneming oplegt van een aan die |
| aucun recours n'est possible à l'encontre de cette dernière, | beslissing voorafgaande uitwissingsvoorwaarde, zelfs wanneer geen |
| viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution lus isolément ou | enkel beroep mogelijk is tegen die beslissing, de artikelen 10 en 11 |
| combinés aux articles 6 et 13 de la Convention européenne des droits | van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 6 |
| de l'homme, dans la mesure où, interprété en ce sens, il établirait | en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, in |
| une distinction injustifiée entre les personnes ayant fait l'objet | zoverre, in die zin geïnterpreteerd, het een onverantwoord onderscheid |
| d'une décision de justice susceptible de recours, et celles ayant fait | in het leven zou roepen tussen de personen die het voorwerp hebben |
| l'objet d'une décision de justice qui n'est pas susceptible de recours | uitgemaakt van een rechterlijke beslissing die vatbaar is voor beroep |
| en diegenen die het voorwerp hebben uitgemaakt van een rechterlijke | |
| ? ». | beslissing die niet vatbaar is voor beroep ? ». |
| (...) | (...) |
| III. En droit | III. In rechte |
| (...) | (...) |
| B.1.1. L'article 1382 du Code civil dispose : | B.1.1. Artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt : |
| « Tout fait quelconque de l'homme, qui cause à autrui un dommage, | « Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt |
| oblige celui par la faute duquel il est arrivé, à le réparer ». | veroorzaakt, verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden ». |
| B.1.2. Dans l'interprétation du juge a quo, cette disposition exige en | B.1.2. Opdat de Staat aansprakelijk kan worden gesteld wegens een fout |
| principe, afin de pouvoir engager la responsabilité de l'Etat pour une | begaan in de uitoefening van de rechtsprekende functie, vereist, in de |
| faute commise dans l'exercice de la fonction juridictionnelle, que | interpretatie van de verwijzende rechter, die bepaling in beginsel dat |
| l'acte litigieux ait été rétracté, réformé, annulé ou retiré, par une | de betwiste handeling door een in kracht van gewijsde gegane |
| décision passée en force de chose jugée, en raison de la violation | beslissing is herroepen, gewijzigd, vernietigd of ingetrokken wegens |
| d'une norme juridique établie. | schending van een gevestigde rechtsnorm. |
| Cette interprétation s'appuie sur la jurisprudence de la Cour de | Die interpretatie steunt op de ter zake relevante rechtspraak van het |
| cassation pertinente en la matière (Cass., 19 décembre 1991, Pas., | Hof van Cassatie (Cass., 19 december 1991, Arr. Cass, 1992, nr. 215; 8 |
| 1992, I, n° 215; 8 décembre 1994, Pas., 1994, I, n° 541; 5 juin 2008, | december 1994, Arr. Cass., 1994, nr. 541; 5 juni 2008, Arr. Cass., |
| Pas., 2008, n° 347; 27 juin 2008, Pas., 2008, n° 411; 25 mars 2010, | 2008, nr. 347; 27 juni 2008, Arr. Cass., 2008, nr. 411; 25 maart 2010, |
| Pas., 2010, n° 219). | Arr. Cass., 2010, nr. 219). |
| Ainsi, la Cour de cassation a-t-elle jugé : | Zo heeft het Hof van Cassatie geoordeeld : |
| « Qu'en l'état actuel de la législation, l'Etat peut, sur la base des | « Dat in de huidige stand van de wetgeving van de Staat, in de regel, |
| articles 1382 et 1383 du Code civil, être, en règle, rendu responsable du dommage résultant d'une faute commise par un juge ou un officier du ministère public lorsque ce magistrat a agi dans les limites de ses attributions légales ou lorsque celui-ci doit être considéré comme ayant agi dans ces limites, par tout homme raisonnable et prudent; que toutefois, si cet acte constitue l'objet direct de la fonction juridictionnelle, la demande tendant à la réparation du dommage ne peut, en règle, être reçue que si l'acte litigieux a été retiré, réformé, annulé ou rétracté par une décision passée en force de chose | op basis van de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek aansprakelijk kan worden verklaard voor de schade ten gevolge van een door een rechter of een ambtenaar van het openbaar ministerie begane fout, wanneer die magistraat binnen de grenzen van zijn wettelijke bevoegdheden heeft gehandeld of ieder redelijk en voorzichtig mens moet aannemen dat hij binnen die grenzen heeft gehandeld; dat echter, indien die handeling het rechtstreeks voorwerp is van de rechtsprekende functie, de vordering tot vergoeding van de schade, in de regel, echter slechts ontvankelijk is als de litigieuze akte bij een in kracht van gewijsde gegane beslissing ingetrokken, gewijzigd, vernietigd of herroepen is wegens schending van een gevestigde |
| jugée en raison de la violation d'une norme juridique établie et n'est | rechtsnorm en derhalve geen gezag van gewijsde meer heeft; |
| plus, dès lors, revêtu de l'autorité de la chose jugée; | Dat binnen die grenzen de aansprakelijkheid van de Staat voor de |
| Que, dans ces limites, la responsabilité de l'Etat du chef d'un acte | schadeverwekkende handeling van de Rechterlijke Macht niet strijdig is |
| dommageable du pouvoir judiciaire n'est ni contraire à des | met de grondwettelijke of wettelijke bepalingen, en evenmin |
| dispositions constitutionnelles ou légales, ni inconciliable avec les | onverenigbaar is met de beginselen van de scheiding der machten en van |
| principes de la séparation des pouvoirs et de l'autorité de la chose | het gezag van het rechterlijk gewijsde; dat die aansprakelijkheid |
| jugée; qu'elle n'est pas incompatible non plus avec l'indépendance du | evenmin onverenigbaar is met de onafhankelijkheid van de Rechterlijke |
| pouvoir judiciaire et des magistrats qui le composent, que les | Macht en van de magistraten ervan, die de bepalingen van het |
| dispositions du Code judiciaire relatives à la procédure de prise à | Gerechtelijk Wetboek betreffende de procedure van verhaal op de |
| partie tendent à sauvegarder, cette indépendance apparaissant assurée | rechter willen beschermen, nu die onafhankelijkheid blijkbaar |
| à suffisance par l'impossibilité légale de mettre en cause la | voldoende gewaarborgd is door de wettelijke onmogelijkheid om |
| responsabilité personnelle des magistrats en dehors des cas où ceux-ci | magistraten persoonlijk aansprakelijk te stellen buiten de gevallen |
| ont été condamnés pénalement et des cas pouvant donner ouverture à la | waarin zij strafrechtelijk zijn veroordeeld en de gevallen waarin |
| prise à partie » (Cass., 19 décembre 1991, précité). | verhaal op de rechter mogelijk is » (Cass., 19 december 1991, voormeld). |
| « De fout van een magistraat waarvoor de Staat op basis van de | |
| « La faute du magistrat pouvant, sur la base des articles 1382 et 1383 | artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek aansprakelijk kan |
| du Code civil, entraîner la responsabilité de l'Etat consiste, en | zijn bestaat in de regel in een gedraging die, ofwel neerkomt op een |
| verkeerd optreden dat moet worden beoordeeld naar de maatstaf van een | |
| règle, en un comportement qui, ou bien s'analyse en une erreur | normaal zorgvuldig en omzichtig magistraat, die in dezelfde |
| d'intervention devant être appréciée suivant le critère du magistrat | omstandigheden verkeert, ofwel, behoudens onoverkomelijke dwaling of |
| normalement soigneux et prudent, placé dans les mêmes conditions, ou bien, sous réserve d'une erreur invincible ou d'une autre cause de justification, viole une norme du droit national ou d'un traité international ayant des effets directs dans l'ordre juridique interne, imposant au magistrat de s'abstenir ou d'agir de manière déterminée. De plus, lorsque l'acte litigieux constitue, comme en l'espèce, l'objet direct de la fonction juridictionnelle, la responsabilité de l'Etat n'est engagée, en règle, que si l'acte litigieux a été rapporté, réformé, annulé ou rétracté par une décision passée en force de chose jugée en raison de la violation d'une norme juridique établie. Avant le rapport, la modification, l'annulation ou la rétractation, il n'y a pas de dommage réparable. | enige andere rechtvaardigingsgrond, een schending inhoudt van een nationaalrechtelijke norm of van een internationaal verdrag met rechtstreekse werking in de interne rechtsorde, waarbij de magistraat verplicht is niets te doen of op een bepaalde manier wel iets te doen. Wanneer de betwiste handeling, zoals te dezen, bovendien het rechtstreeks voorwerp is van de rechtsprekende functie, is de Staat in de regel alleen aansprakelijk als de litigieuze handeling door een in kracht van gewijsde gegane beslissing is ingetrokken, gewijzigd, vernietigd of herroepen wegens schending van een gevestigde rechtsnorm. Vóór die intrekking, wijziging, vernietiging of herroeping bestaat er geen vergoedbare schade. Er anders over beslissen zou het gezag ondermijnen van de |
| En décider autrement réduirait à néant l'autorité des voies de recours | rechtsmiddelen en in strijd zijn met de wezenlijke regels van de |
| et serait contraire aux règles essentielles de l'organisation | rechterlijke organisatie en met de opdracht gegeven aan de hoven en |
| judiciaire et à la mission des cours et tribunaux » (Cass., 5 juin | rechtbanken » (Cass., 5 juni 2008, Arr. Cass., 2008, nr. 349). |
| 2008, Pas., 2008, n° 349). | |
| B.1.3. Il ressort encore de la décision de renvoi et du libellé des | B.1.3. Uit de verwijzingsbeslissing en de bewoordingen van de |
| questions préjudicielles que l'obligation d'obtenir l'effacement | prejudiciële vragen blijkt voorts dat de verplichting een voorafgaande |
| préalable de la décision de justice est interprétée par le juge a quo | uitwissing van de rechterlijke beslissing te verkrijgen, door de |
| comme une condition de recevabilité de l'action en réparation, portée devant lui, qui ne connaît, dans le cas d'espèce, aucune dérogation. C'est dans cette interprétation que la Cour répond aux questions préjudicielles. B.2.1. Le litige pendant devant le juge a quo porte sur une action en responsabilité, dirigée contre l'Etat belge par la commune de Schaerbeek, en raison de fautes prétendument commises par le Conseil d'Etat dans l'examen d'un recours en réformation introduit par cette commune contre la décision du Collège juridictionnel de la Région de Bruxelles-Capitale qui avait rejeté le recours de ladite commune | verwijzende rechter wordt geïnterpreteerd als een voorwaarde voor de ontvankelijkheid van de voor hem gebrachte herstelvordering, waarop in het onderhavige geval geen enkele uitzondering bestaat. Het is in die interpretatie dat het Hof antwoordt op de prejudiciële vragen. B.2.1. Het voor de verwijzende rechter hangende geschil heeft betrekking op een aansprakelijkheidsvordering die door de gemeente Schaarbeek tegen de Belgische Staat is gericht wegens vermeende fouten die de Raad van State zou hebben begaan bij het onderzoek van een beroep tot herziening dat door die gemeente is ingesteld tegen de beslissing van het Rechtscollege van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest, dat het beroep van de vernoemde gemeente waarin werd betwist |
| contestant la satisfaction aux conditions d'éligibilité d'une | dat een gemeenteraadslid aan de verkiesbaarheidsvoorwaarden voldeed, |
| conseillère communale. | had verworpen. |
| Selon la commune de Schaerbeek, le Conseil d'Etat se serait, à tort, | Volgens de gemeente Schaarbeek zou de Raad van State zich ten onrechte |
| abstenu d'exercer un contrôle de pleine juridiction, n'aurait pas | ervan hebben onthouden een toetsing met volle rechtsmacht uit te |
| correctement motivé sa décision et aurait méconnu le délai prévu à | voeren, zijn beslissing niet correct hebben gemotiveerd en de termijn |
| l'article 9 de l'arrêté royal du 15 juillet 1956 « déterminant la | bedoeld in artikel 9 van het koninklijk besluit van 15 juli 1956 « tot |
| procédure devant la section d'administration du Conseil d'Etat, en cas | regeling van de rechtspleging voor de afdeling administratie van de |
| de recours prévu par l'article 76bis de la loi électorale communale ». | Raad van State, in geval van beroep als bedoeld bij artikel 76bis van de gemeentekieswet » hebben geschonden. |
| Il ressort de la décision de renvoi que, selon le juge a quo, la | Uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat, volgens de verwijzende |
| commune de Schaerbeek n'était pas en mesure d'obtenir, par l'exercice | rechter, de gemeente Schaarbeek de vernietiging van het arrest van de |
| des voies de recours disponibles, l'anéantissement de l'arrêt du | Raad van State niet kon verkrijgen door de uitoefening van de |
| Conseil d'Etat. | beschikbare rechtsmiddelen. |
| B.2.2. La Cour limite son examen à cette hypothèse. | B.2.2. Het Hof beperkt zijn onderzoek tot dat geval. |
| B.3.1. La Cour est interrogée sur la compatibilité de l'article 1382 | B.3.1. Aan het Hof worden vragen gesteld over de bestaanbaarheid van |
| du Code civil avec les articles 10 et 11 de la Constitution, combinés | artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek met de artikelen 10 en 11 van |
| de Grondwet, in voorkomend geval in samenhang gelezen met de artikelen | |
| le cas échéant avec les articles 6 et 13 de la Convention européenne | 6 en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, in |
| des droits de l'homme, en ce que cette disposition établirait une | zoverre die bepaling een onverantwoord verschil in behandeling zou |
| différence de traitement injustifiée entre, d'une part, les victimes | instellen tussen, enerzijds, de slachtoffers van een fout begaan in de |
| d'une faute commise dans l'exercice de la fonction juridictionnelle et | uitoefening van de rechtsprekende functie die, tegen de in het geding |
| qui disposent, à l'encontre de la décision de justice en cause, de | zijnde rechterlijke beslissing, over daadwerkelijke rechtsmiddelen |
| voies de recours effectives et, d'autre part, les victimes d'une faute | beschikken, en, anderzijds, de slachtoffers van een fout begaan in de |
| commise dans l'exercice de la fonction juridictionnelle et qui soit ne | uitoefening van de rechtsprekende functie die ofwel niet beschikken |
| disposent pas de voies de recours contre la décision de justice en | over rechtsmiddelen tegen de in het geding zijnde rechterlijke |
| cause (première question préjudicielle) soit ne peuvent faire valoir | beslissing (eerste prejudiciële vraag) ofwel de onregelmatigheid die, |
| utilement l'irrégularité qui vicie, selon elles, cette décision, à | volgens hen, die beslissing nietig maakt, niet nuttig kunnen doen |
| l'appui des voies de recours dont elles disposent formellement | gelden ter staving van de rechtsmiddelen waarover zij formeel |
| (seconde question préjudicielle). | beschikken (tweede prejudiciële vraag). |
| B.3.2. L'arrêt du Conseil d'Etat dont il est question devant le juge a | B.3.2. Het arrest van de Raad van State waarvan sprake voor de |
| quo pouvait faire l'objet d'un pourvoi en cassation dans les limites | verwijzende rechter kon, binnen de grenzen bepaald bij artikel 158 van |
| prévues par les articles 158 de la Constitution et 33 des lois sur le | de Grondwet en bij artikel 33 van de gecoördineerde wetten van 12 |
| Conseil d'Etat coordonnées le 12 janvier 1973, ainsi que d'une demande | januari 1973 op de Raad van State, het voorwerp uitmaken van een |
| en révision et en rétractation, dans les limites fixées respectivement | voorziening in cassatie alsook, binnen de grenzen die respectievelijk |
| par l'article 31 des mêmes lois et par l'article 17 de la loi spéciale | zijn vastgelegd bij artikel 31 van dezelfde gecoördineerde wetten en |
| du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle. B.3.3. Il s'ensuit que la première question préjudicielle, en ce qu'elle porte sur une comparaison qui n'est manifestement pas pertinente pour la solution du litige pendant devant le juge a quo, n'appelle pas de réponse. B.4.1. La seconde question préjudicielle invite la Cour à comparer deux catégories de victimes d'une faute commise dans le cadre de l'exercice de fonctions juridictionnelles, selon qu'elles peuvent ou non invoquer utilement un même grief d'illégalité, dans le cadre des | bij artikel 17 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, het voorwerp uitmaken van een vordering tot herziening en intrekking. B.3.3. Daaruit volgt dat de eerste prejudiciële vraag, in zoverre zij betrekking heeft op een vergelijking die klaarblijkelijk niet relevant is voor de oplossing van het geschil dat voor de verwijzende rechter hangende is, geen antwoord behoeft. B.4.1. In de tweede prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht twee categorieën van slachtoffers van een fout begaan in het kader van de uitoefening van rechtsprekende functies te vergelijken naargelang zij al dan niet eenzelfde grief van onwettigheid nuttig kunnen aanvoeren |
| voies de recours ouvertes contre la décision de justice litigieuse. | in het kader van de rechtsmiddelen die tegen de betwiste rechterlijke |
| Tel qu'il est interprété par le juge a quo, l'article 1382 du Code | beslissing openstaan. Artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, zoals |
| civil impose d'obtenir, dans les deux cas, l'effacement préalable de la décision litigieuse. Il s'ensuit que la comparaison contenue dans la question préjudicielle concerne, en réalité, la compatibilité avec le principe d'égalité et de non-discrimination d'une identité de traitement entre ces deux catégories de justiciables. B.4.2. Le principe d'égalité et de non-discrimination s'oppose à ce que soient traitées de manière identique, sans qu'apparaisse une justification raisonnable, des catégories de personnes se trouvant dans des situations qui, au regard de la mesure considérée, sont | geïnterpreteerd door de verwijzende rechter, legt de verplichting op in beide gevallen de voorafgaande uitwissing van de betwiste beslissing te verkrijgen. Daaruit volgt dat de vergelijking in de prejudiciële vraag in werkelijkheid betrekking heeft op de bestaanbaarheid met het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie van een identieke behandeling van die beide categorieën van rechtzoekenden. B.4.2. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie verzet zich ertegen dat categorieën van personen, die zich ten aanzien van de beschouwde maatregel in wezenlijk verschillende situaties bevinden, op identieke wijze worden behandeld, zonder dat daarvoor een redelijke |
| essentiellement différentes. | verantwoording bestaat. |
| L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant | Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld |
| compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la | rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel |
| nature des principes en cause; le principe d'égalité et de | en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van |
| non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas | gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat |
| de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés | geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende |
| et le but visé. | middelen en het beoogde doel. |
| B.5.1. La limitation des griefs susceptibles d'aboutir à la cassation, | B.5.1. De beperking van de grieven die kunnen leiden tot de |
| la rétractation ou la révision d'un arrêt du Conseil d'Etat n'est pas, | verbreking, de intrekking of de herziening van een arrest van de Raad |
| en tant que telle, déraisonnable même s'il s'ensuit que certaines | van State is als dusdanig niet onredelijk, zelfs indien daaruit volgt |
| irrégularités, commises à l'occasion de cette décision, ne peuvent | dat bepaalde onregelmatigheden, die zijn begaan naar aanleiding van |
| aboutir à son anéantissement. | die beslissing, niet kunnen leiden tot de vernietiging ervan. |
| Il est dans la logique même d'un système de voies de recours que la | Het behoort tot de logica zelf van een stelsel van rechtsmiddelen dat, |
| portée de celles-ci tienne compte de l'autorité particulière dont sont | wat de draagwijdte ervan betreft, rekening wordt gehouden met het |
| revêtues les décisions rendues en dernier ressort, lesquelles sont en | bijzonder gezag van de in laatste aanleg gewezen beslissingen, die in |
| principe adoptées par des juridictions supérieures. | beginsel door hogere rechtscolleges worden genomen. |
| B.5.2. La Cour doit déterminer si, en imposant, dans de telles | B.5.2. Het Hof moet bepalen of de wetgever, door in dergelijke |
| circonstances, l'effacement préalable de la décision de justice | omstandigheden de verplichting op te leggen van de voorafgaande |
| litigieuse afin que puisse être mise en cause la responsabilité de | uitwissing van de betwiste rechterlijke beslissing opdat de |
| l'Etat, le législateur a traité de la même manière, sans justification | aansprakelijkheid van de Staat in het geding zou kunnen worden |
| raisonnable, deux catégories de victimes qui se trouvent dans des | gebracht, twee categorieën van slachtoffers die zich in wezenlijk |
| verschillende situaties bevinden, zonder redelijke verantwoording op | |
| situations essentiellement différentes. | dezelfde wijze zou hebben behandeld. |
| B.6. Eu égard à la nature et aux effets de la mesure en cause, les | B.6. Gelet op de aard en de gevolgen van de in het geding zijnde |
| deux catégories de personnes comparées se trouvent dans des situations | maatregel, bevinden de beide categorieën van personen die worden |
| essentiellement différentes. | vergeleken, zich in wezenlijk verschillende situaties. |
| En effet, seule la première d'entre elles dispose d'un recours | Alleen de eerste daarvan beschikt immers over een beroep dat het |
| permettant d'obtenir effectivement l'anéantissement de la décision de | mogelijk maakt daadwerkelijk de vernietiging van de betwiste |
| justice litigieuse. Or, dans l'interprétation du juge a quo, | rechterlijke beslissing te verkrijgen. In de interpretatie van de |
| l'effacement préalable de cette décision est une condition nécessaire | verwijzende rechter is de voorafgaande uitwissing van die beslissing |
| echter een noodzakelijke voorwaarde voor het in het geding brengen van | |
| à la mise en cause de la responsabilité de l'Etat, même lorsque les | de aansprakelijkheid van de Staat, zelfs wanneer de rechtsmiddelen die |
| voies de recours disponibles contre cette décision ne permettent pas | tegen die beslissing beschikbaar zijn, het niet mogelijk maken de |
| d'en obtenir l'effacement en raison de la faute alléguée. | uitwissing ervan wegens de aangevoerde fout te verkrijgen. |
| B.7.1. Uit de door het Hof van Cassatie gegeven interpretatie van | |
| B.7.1. Il ressort de l'interprétation donnée de l'article 1382 du Code | artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek blijkt dat de voorwaarde van |
| civil par la Cour de cassation que la condition d'effacement préalable | voorafgaande uitwissing van de in het geding zijnde rechterlijke |
| de la décision de justice en cause vise à garantir la sécurité | beslissing ertoe strekt de rechtszekerheid te waarborgen en de |
| juridique et à préserver la cohérence du système juridictionnel. | coherentie van het jurisdictionele bestel te vrijwaren. |
| B.7.2. Le principe de sécurité juridique, qui est inhérent à l'ordre | B.7.2. Het beginsel van rechtszekerheid, dat inherent is aan de |
| juridique interne, ainsi qu'à l'ordre juridique de l'Union européenne | interne rechtsorde, alsook aan de rechtsorde van de Europese Unie en |
| et à la Convention européenne des droits de l'homme (voir l'arrêt n° | aan het Europees Verdrag voor de rechten van de mens (zie het arrest |
| 125/2011 du 7 juillet 2011, B.5.4) s'oppose à ce qu'un litige se poursuive indéfiniment, fût-ce sous d'autres formes. Or, l'action en réparation introduite devant le juge de la responsabilité vise, nécessairement, nonobstant son caractère indemnitaire, à contester la décision de justice en cause ou la procédure qui y a mené. B.7.3. La cohérence du système juridictionnel s'oppose par ailleurs à ce que les illégalités commises par une juridiction soient censurées autrement que par l'exercice des voies de recours. | nr. 125/2011 van 7 juli 2011, B.5.4), verzet zich ertegen dat een geschil tot in het oneindige wordt voortgezet, zij het in andere vormen. De herstelvordering die bij de rechter die uitspraak doet over de aansprakelijkheid is ingesteld, strekt echter, niettegenstaande de vergoedende aard ervan, noodzakelijkerwijs ertoe de in het geding zijnde rechterlijke beslissing of de procedure die daartoe heeft geleid, te betwisten. B.7.3. De coherentie van het jurisdictionele bestel verzet zich bovendien ertegen dat de door een rechterlijke instantie begane onwettigheden op een andere wijze worden gesanctioneerd dan door het aanwenden van de rechtsmiddelen. |
| B.8.1. La cohérence du système juridictionnel et la sécurité juridique | B.8.1. De coherentie van het jurisdictionele bestel en de |
| constituent des objectifs légitimes. B.8.2. En ce qu'elle permet d'empêcher que la partie succombante à un procès conteste, le cas échéant indéfiniment, la régularité des décisions de justice la déboutant, la disposition en cause poursuit de manière pertinente l'objectif de sécurité juridique qu'elle entend réaliser. B.8.3. En revanche, la disposition en cause ne garantit pas de manière suffisamment pertinente la cohérence du système juridictionnel. En effet, si un tel objectif peut être poursuivi raisonnablement par l'interdiction faite au juge de la responsabilité d'apprécier seul l'existence d'une faute dans la décision adoptée - ou dans la procédure menée - par une juridiction qui lui est hiérarchiquement supérieure ou qui appartient à un autre ordre juridictionnel, force est de constater que l'action en responsabilité contre l'Etat pour une faute commise dans l'exercice de la fonction juridictionnelle est recevable dès que la décision de justice litigieuse a été retirée, réformée, annulée ou rétractée par une décision passée en force de chose jugée, en raison de la violation d'une norme juridique établie. Il n'est, en revanche, pas requis que la faute alléguée devant le juge de la responsabilité constitue l'illégalité qui a justifié | rechtszekerheid vrijwaren zijn wettige doelstellingen. B.8.2. In zoverre de in het geding zijnde bepaling het mogelijk maakt te beletten dat de partij die in een proces in het ongelijk wordt gesteld, de regelmatigheid van de rechterlijke beslissingen waarbij zij wordt afgewezen, in voorkomend geval tot in het oneindige, betwist, wordt daarmee de doelstelling van rechtszekerheid die men ermee wenst te verwezenlijken, op relevante wijze nagestreefd. B.8.3. Daarentegen waarborgt de in het geding zijnde bepaling niet op voldoende relevante wijze de coherentie van het jurisdictionele bestel. Immers, hoewel een dergelijke doelstelling redelijkerwijs kan worden nagestreefd door het verbod dat aan de rechter die uitspraak doet over de aansprakelijkheid, is opgelegd om het bestaan van een fout in de beslissing die is aangenomen - of in de rechtspleging die is gevoerd - door een rechterlijke instantie die hiërarchisch hoger staat dan die rechter of die tot een andere rechtsorde behoort, alleen te beoordelen, dient te worden vastgesteld dat de aansprakelijkheidsvordering tegen de Staat wegens een fout begaan in de uitoefening van de rechtsprekende functie ontvankelijk is zodra de betwiste rechterlijke beslissing door een in kracht van gewijsde gegane beslissing is ingetrokken, gewijzigd, vernietigd of herroepen wegens schending van een gevestigde rechtsnorm. Het is daarentegen niet vereist dat de voor de rechter die uitspraak doet over de aansprakelijkheid, aangevoerde fout de onwettigheid vormt die de voorafgaande uitwissing van de betwiste rechterlijke beslissing |
| l'effacement préalable de la décision de justice litigieuse (Cass., 27 | heeft verantwoord (Cass., 27 juni 2008, voormeld). |
| juin 2008 précité). | Meer nog, er is geoordeeld dat een dergelijke |
| Plus encore, il a été jugé qu'une telle action en responsabilité était | aansprakelijkheidsvordering ontvankelijk is wanneer de vermeende |
| recevable lorsque la décision supposément fautive avait été rapportée, | foutieve beslissing is ingetrokken, zonder dat enig gebrek is |
| sans qu'ait été constaté un quelconque vice affectant sa légalité, | vastgesteld dat de wettigheid ervan aantast, voor zover het |
| pour autant qu'en raison de ce rapport, la victime « n'a [it] | slachtoffer, wegens die intrekking, « juridisch geen aantoonbaar |
| juridiquement plus d'intérêt manifeste à demander que la décision | belang meer heeft om nog te vragen dat de litigieuze beslissing zou |
| litigieuse soit écartée » (Cass., 5 juin 2008, Pas., 2008, n° 347). | worden opzij geschoven » (Cass., 5 juni 2008, Arr. Cass., 2008, nr. |
| B.8.4. Nonobstant le respect de la condition de l'effacement préalable | 347). B.8.4. Niettegenstaande de inachtneming van de voorwaarde inzake de |
| de la décision de justice litigieuse, il n'est donc pas exclu que le | voorafgaande uitwissing van de betwiste rechterlijke beslissing, is |
| juge de la responsabilité ait à se prononcer sur une irrégularité | het dus niet uitgesloten dat de rechter, die uitspraak doet over de |
| aansprakelijkheid zich dient uit te spreken over een onregelmatigheid | |
| commise dans l'exercice de la fonction juridictionnelle qui n'a pas | begaan in de uitoefening van de rechtsprekende functie die niet is |
| été censurée au moyen de l'exercice des voies de recours. | gesanctioneerd door middel van de uitoefening van de rechtsmiddelen. |
| B.9.1. Il ressort par ailleurs de la jurisprudence de la Cour de | B.9.1. Uit de in B.1.2 aangehaalde rechtspraak van het Hof van |
| cassation, citée en B.1.2, que la mesure en cause vise aussi à | Cassatie blijkt bovendien dat de in het geding zijnde maatregel ook |
| garantir le respect de l'autorité de chose jugée ainsi qu'à imposer | ertoe strekt de inachtneming van het gezag van gewijsde te waarborgen |
| l'épuisement des voies de recours disponibles. | alsook de verplichting op te leggen de beschikbare rechtsmiddelen uit |
| Ces objectifs sont légitimes. La Cour doit toutefois encore veiller | te putten. Die doelstellingen zijn legitiem. Het Hof moet echter voorts in het |
| notamment à ce que la mesure en cause les poursuive de manière | bijzonder erop toezien dat zij met de in het geding zijnde maatregel |
| pertinente et proportionnée. | op relevante en evenredige wijze worden nagestreefd. |
| B.9.2. A cet égard, exiger, dans tous les cas, qu'un arrêt du Conseil d'Etat ait disparu de l'ordonnancement juridique afin de permettre que la responsabilité de l'Etat soit engagée va au-delà de ce qui est nécessaire pour garantir le respect dû au principe de l'autorité de chose jugée. En effet, lorsque, comme dans l'affaire soumise au juge a quo, ladite décision n'est revêtue que d'une autorité relative de chose jugée, le respect dû à cette autorité ne fait en tout cas pas obstacle à la tenue d'un nouveau procès dont l'objet n'est pas identique. B.9.3. D'autre part, le maintien de la condition de l'effacement préalable dans des hypothèses où, comme en l'espèce, aucun recours contre la décision de justice n'était effectif, ne saurait être | B.9.2. In dat opzicht gaat het feit in alle gevallen te eisen dat een arrest van de Raad van State uit de juridische ordening verdwenen is teneinde het mogelijk te maken dat de Staat aansprakelijk wordt gesteld, verder dan hetgeen noodzakelijk is om de verplichte eerbiediging van het beginsel van het gezag van gewijsde te waarborgen. Wanneer, zoals in de aan de verwijzende rechter voorgelegde zaak, de genoemde beslissing slechts een relatief gezag van gewijsde heeft, verzet de verplichte eerbiediging van dat gezag in elk geval zich niet ertegen dat een nieuw proces wordt gevoerd waarvan het voorwerp niet identiek is. B.9.3. De handhaving van de voorwaarde van de voorafgaande uitwissing in gevallen waarin, zoals te dezen, geen enkel rechtsmiddel tegen de rechterlijke beslissing doeltreffend was, kan bovendien niet redelijk |
| raisonnablement justifié par l'objectif consistant à veiller à | worden verantwoord door de doelstelling die erin bestaat ervoor te |
| l'épuisement des voies de recours disponibles. | zorgen dat de beschikbare rechtsmiddelen worden uitgeput. |
| B.10. Il s'ensuit que la disposition en cause est, en l'espèce, une | B.10. Daaruit volgt dat de in het geding zijnde bepaling te dezen een |
| mesure pertinente en vue de garantir la sécurité juridique. | relevante maatregel is teneinde de rechtszekerheid te waarborgen. |
| B.11. La Cour doit dès lors encore apprécier si la disposition en | B.11. Het Hof dient derhalve nog te beoordelen of de in het geding |
| zijnde bepaling een billijk evenwicht tot stand heeft gebracht tussen | |
| cause a ménagé un juste équilibre entre le droit de la victime | het recht van het slachtoffer om toegang te hebben tot een rechter |
| d'accéder à un juge afin d'obtenir la réparation de son préjudice et | teneinde de vergoeding van zijn schade te verkrijgen, en het vereiste |
| l'impératif de sécurité juridique que la mesure en cause entend | van de rechtszekerheid, die de in het geding zijnde bepaling wenst te |
| préserver. | vrijwaren. |
| B.12. Le droit d'accès au juge n'est pas absolu. Ainsi la Cour | B.12. Het recht op toegang tot de rechter is niet absoluut. Zo heeft |
| européenne des droits de l'homme a-t-elle jugé que l'article 6 de la | het Europees Hof voor de Rechten van de Mens geoordeeld dat artikel 6 |
| Convention européenne des droits de l'homme n'était pas violé par des | van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens niet is |
| dispositions empêchant, dans une certaine mesure, la victime d'une | geschonden door bepalingen die het slachtoffer van een fout begaan |
| faute commise par les organes de l'Etat d'obtenir la réparation de son | door de organen van de Staat in zekere mate beletten de vergoeding van |
| zijn schade te verkrijgen, ongeacht of die bepalingen materiële | |
| préjudice, que ces dispositions constituent des limites matérielles au | beperkingen van het in het geding zijnde burgerlijk recht of zelfs |
| droit civil en cause ou même de véritables barrières procédurales à la | echte procedurele hinderpalen voor de verdediging in rechte van dat |
| défense en justice de ce droit (CEDH, grande chambre, 19 octobre 2005, | recht vormen (EHRM, grote kamer, 19 december 2005, Roche t. Verenigd |
| Roche c. Royaume-Uni, §§ 119 et sv.; 28 mai 1985, Ashingdane c. | Koninkrijk, §§ 119 e.v.; 28 mei 1985, Ashingdane t. Verenigd |
| Royaume-Uni, §§ 59 et sv.; grande chambre, 14 décembre 2006, Markovic | Koninkrijk, §§ 59 e.v.; grote kamer, 14 december 2006, Markovic t. |
| c. Italie, §§ 92 et sv.). | Italië, §§ 92 e.v.). |
| B.13.1. Au regard de l'importance des objectifs qu'elle poursuit, la | B.13.1. Ten aanzien van het belang van de doelstellingen die ermee |
| mesure en cause peut être considérée comme ayant ménagé, de façon | worden nagestreefd, kan ervan worden uitgegaan dat met de in het |
| générale, un juste équilibre entre les intérêts en présence en | geding zijnde bepaling op algemene wijze een billijk evenwicht tussen |
| exigeant que la responsabilité de l'Etat ne puisse être engagée tant | de op het spel staande belangen tot stand is gebracht door te vereisen |
| que la décision de justice litigieuse n'a pas été effacée au moyen des | dat de Staat niet aansprakelijk kan worden gesteld zolang de betwiste |
| voies de recours disponibles. | rechterlijke beslissing niet is uitgewist door middel van de |
| beschikbare rechtsmiddelen. | |
| B.13.2. Toutefois, lorsque, comme en l'espèce, la faute alléguée a été | B.13.2. Wanneer, zoals te dezen, de aangevoerde fout is begaan door |
| commise par une juridiction de dernier ressort et que cette faute ne | een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie en wanneer |
| peut aboutir, en raison des voies de recours limitées, à la | die fout, wegens de beperkte rechtsmiddelen, niet kan leiden tot de |
| rétractation, l'annulation, la réformation ou le retrait de sa | herroeping, de vernietiging, de wijziging of de intrekking van haar |
| décision, la victime est privée tout à la fois du droit d'engager la | beslissing, wordt het slachtoffer echter tegelijkertijd het recht om |
| responsabilité de l'Etat et de la possibilité de soumettre à une | de Staat aansprakelijk te stellen en de mogelijkheid om de vermeende |
| censure juridictionnelle l'irrégularité prétendument commise par cette | onregelmatigheid die door die rechtsprekende instantie zou zijn begaan |
| juridiction. La Cour doit déterminer si une telle conséquence, spécifique à la faute commise par une juridiction de dernier ressort, est proportionnée par rapport à l'objectif poursuivi. B.14. En l'absence de toute chance de faire censurer l'irrégularité, prétendument commise par la juridiction de dernier ressort, au moyen des voies de recours disponibles, le droit pour la personne qui s'estime lésée par cette irrégularité d'introduire une action en responsabilité est d'une importance d'autant plus cruciale dans un Etat de droit. En effet, c'est précisément dans un tel cas - lorsqu'il n'existe pas de voies de recours utiles au terme desquelles la décision litigieuse peut être anéantie, ce qui permet, le plus souvent, d'éviter ou de réparer, à tout le moins pour l'essentiel, le préjudice de la partie déboutée par cette décision - que le droit d'introduire une action en réparation - remède ultime pour obtenir, non la satisfaction de sa prétention devant la juridiction dont la décision est critiquée, mais uniquement une indemnisation - s'impose avec la plus grande nécessité. B.15. Empêcher, tant que la décision litigieuse n'a pas été effacée, que la victime d'une faute commise par une juridiction de dernier ressort, dans l'exercice de sa fonction juridictionnelle, puisse mettre en cause la responsabilité de l'Etat, est susceptible d'emporter des effets disproportionnés par rapport à l'objectif poursuivi. | aan een jurisdictionele beoordeling te onderwerpen, ontzegd. Het Hof dient te bepalen of een dergelijk gevolg, dat eigen is aan de fout begaan door een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie, evenredig is ten opzichte van de nagestreefde doelstelling. B.14. Bij ontstentenis van elke kans om de onregelmatigheid, die zogenaamd zou zijn begaan door de in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie, door middel van de beschikbare rechtsmiddelen te laten sanctioneren, is het recht voor de persoon die zich door die onregelmatigheid geschaad acht, om een aansprakelijkheidsvordering in te stellen, in een rechtsstaat van des te crucialer belang. Immers, het is precies in een dergelijk geval - wanneer er geen dienstige rechtsmiddelen bestaan aan het eind waarvan de betwiste beslissing kan worden vernietigd, hetgeen het meestal mogelijk maakt de schade van de bij die beslissing afgewezen partij, ten minste grotendeels, te vermijden of te herstellen - dat het recht om een herstelvordering in te stellen - laatste redmiddel om niet de genoegdoening voor zijn aanspraak voor de rechterlijke instantie waarvan de beslissing wordt bekritiseerd, maar enkel een schadeloosstelling te verkrijgen - het meest noodzakelijk is. B.15. Zolang de betwiste beslissing niet is uitgewist, kan het feit te beletten dat het slachtoffer van een fout begaan door een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie in de uitoefening van haar rechtsprekende functie, de aansprakelijkheid van de Staat in het geding kan brengen, ten opzichte van de nagestreefde doelstelling onevenredige gevolgen met zich meebrengen. |
| B.16. La nécessité de préserver un équilibre entre le principe de | B.16. De noodzaak een evenwicht tussen het rechtszekerheidsbeginsel, |
| sécurité juridique, d'une part, et le droit d'accès au juge, d'autre | enerzijds, en het recht op toegang tot de rechter, anderzijds, te |
| part, exige cependant que la responsabilité de l'Etat ne puisse être | vrijwaren vereist echter dat de Staat slechts aansprakelijk kan worden |
| engagée que si la juridiction de dernier ressort commet, dans | gesteld indien de in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke |
| l'exercice de sa fonction juridictionnelle, une violation suffisamment | instantie in de uitoefening van haar rechtsprekende functie een |
| caractérisée des règles de droit applicables. | voldoende gekwalificeerde schending begaat van de toepasselijke |
| B.17. Il convient de relever, à cet égard, que l'impossibilité | rechtsregels. B.17. In dat opzicht dient erop te worden gewezen dat de |
| d'obtenir, à charge de l'Etat, la réparation d'une faute plus légère | onmogelijkheid om ten laste van de Staat de vergoeding te verkrijgen |
| van een door een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke | |
| commise par une juridiction de dernier ressort, tant que la décision | instantie begane lichtere fout zolang de in het geding zijnde |
| en cause n'a pas été effacée, n'emporte pas d'atteinte | beslissing niet is uitgewist, geen onevenredige aantasting van het |
| disproportionnée au droit à un recours effectif, tel qu'il est garanti | recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel, zoals het is gewaarborgd bij |
| par les articles 6 et 13 de la Convention européenne des droits de | de artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de |
| l'homme. | mens, met zich meebrengt. |
| B.18.1. Sans qu'il soit nécessaire de s'interroger sur le point de | B.18.1. Zonder dat het noodzakelijk is zich af te vragen of het voor |
| savoir si le litige pendant devant le juge a quo porte sur un droit, | de verwijzende rechter hangende geschil betrekking heeft op een recht, |
| qui plus est de nature civile, au sens de l'article 6 de la Convention | dat - wat meer is - van burgerlijke aard is, in de zin van artikel 6 |
| européenne des droits de l'homme (à ce sujet, voy. toutefois, CEDH, | van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens (zie in dat |
| grande chambre, 19 octobre 2005, Roche c. Royaume-Uni, §§ 116 et sv.; | verband echter EHRM, grote kamer, 19 oktober 2005, Roche t. Verenigd |
| décision, 13 octobre 2009, Panjeheighalehei c. Danemark), il suffit en | Koninkrijk, §§ 116 e.v.; beslissing, 13 oktober 2009, Panjeheighalehei |
| t. Denemarken), volstaat het immers vast te stellen dat het door dat | |
| effet de constater que le droit d'accès au juge, garanti par cet | artikel gewaarborgde recht op toegang tot de rechter niet absoluut is |
| article, n'est pas absolu et connaît, comme il a été rappelé en B.12, | en, zoals in B.12 in herinnering is gebracht, impliciet aanvaarde |
| des limites implicitement admises. | grenzen kent. |
| Figurent parmi ces limites admissibles les mesures privant certaines | Tot die aanvaardbare beperkingen behoren de maatregelen waarbij aan |
| victimes du droit à obtenir réparation du dommage causé par une faute | sommige slachtoffers het recht wordt ontzegd om vergoeding te |
| des autorités publiques pour autant que ne soit pas soustraite « à la | verkrijgen voor de schade veroorzaakt door een fout van de overheid |
| compétence des tribunaux toute une série d'actions civiles » et que « | voor zover « een hele reeks van burgerlijke rechtsvorderingen » niet « |
| de larges groupes ou catégories de personnes » ne soient pas exonérées | aan de bevoegdheid van de rechtbanken » is onttrokken en voor zover « |
| « de toute responsabilité civile » (CEDH, grande chambre, 14 décembre | uitgebreide groepen of categorieën van personen » niet « van elke |
| burgerrechtelijke aansprakelijkheid » zijn vrijgesteld (EHRM, grote | |
| 2006 précité, § 97). | kamer, 14 december 2006 voormeld, § 97). |
| B.18.2. Or, la règle en vertu de laquelle, tant que la décision | B.18.2. De regel krachtens welke, zolang de betwiste beslissing niet |
| litigieuse n'a pas été effacée, seule la violation suffisamment | is uitgewist, alleen de voldoende gekwalificeerde schending, door een |
| caractérisée par une juridiction de dernier ressort des règles de | in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie, van de |
| droit applicables permet d'engager la responsabilité de l'Etat pour | toepasselijke rechtsregels, het mogelijk maakt de Staat aansprakelijk |
| te stellen wegens een fout begaan in de uitoefening van de | |
| une faute commise dans l'exercice de la fonction juridictionnelle se | rechtsprekende functie, beperkt zich echter ertoe « de contouren te |
| limite à « précis [er] les contours de la responsabilité délictuelle » | preciseren van de delictuele aansprakelijkheid » van de Staat (ibid., |
| de l'Etat (ibid., § 112) sans consacrer « une immunité, en fait ou en | § 112) zonder « een onschendbaarheid, in de feiten of in de praktijk, |
| pratique, en raison de son caractère prétendument absolu ou général » | » te verankeren « wegens het vermeend absolute of algemene karakter |
| puisqu'elle ne porte « que sur un aspect de l'exercice des pouvoirs et | ervan », aangezien hij « slechts » betrekking heeft « op één aspect |
| van de uitoefening van de bevoegdheden en plichten van de overheid en | |
| devoirs des autorités et ne saurait être considérée comme ayant eu | niet in die zin kan worden beschouwd dat hij tot gevolg heeft gehad |
| pour effet de soustraire arbitrairement à la compétence des tribunaux | een hele reeks van burgerlijke rechtsvorderingen willekeurig aan de |
| toute une série d'actions civiles » (CEDH, grande chambre, 10 mai | bevoegdheid van de rechtbanken te onttrekken » (EHRM, grote kamer, 10 |
| 2001, Z et autres c. Royaume-Uni, § 98). | mei 2001, Z en anderen t. Verenigd Koninkrijk, § 98). |
| Au regard de l'article 6 de la Convention européenne des droits de | Ten aanzien van artikel 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van |
| l'homme, cette règle se borne donc à limiter « l'étendue du contrôle | de mens beperkt die regel zich dus ertoe « de omvang van de controle |
| qu'un juge peut exercer sur » un acte juridictionnel. | die een rechter kan uitoefenen op » een jurisdictionele handeling te beperken. |
| B.19. En ce qui concerne, ensuite, le respect de l'article 13 de la | B.19. Wat vervolgens de inachtneming van artikel 13 van het Europees |
| Convention européenne des droits de l'homme, la Cour relève tout | Verdrag voor de rechten van de mens betreft, wijst het Hof allereerst |
| d'abord que la décision du Conseil d'Etat, critiquée devant le juge a | erop dat de voor de verwijzende rechter bekritiseerde beslissing van |
| quo, porte sur une contestation de nature électorale qui échappe au | de Raad van State betrekking heeft op een betwisting van electorale |
| champ d'application de l'article 6 de la Convention européenne. | aard, die buiten het toepassingsgebied van artikel 6 van het Europees Verdrag valt. |
| Zonder dat het noodzakelijk is te bepalen of een ander van de bij het | |
| Sans qu'il soit nécessaire de déterminer si un autre des droits | Europees Verdrag voor de rechten van de mens of de Aanvullende |
| garantis par la Convention européenne des droits de l'homme ou ses | Protocollen ervan gewaarborgde rechten kon zijn geschonden door de in |
| Protocoles additionnels a pu être violé par la décision du Conseil | het geding zijnde beslissing van de Raad van State, volstaat het |
| d'Etat en cause, il suffit par ailleurs de constater que les garanties | bovendien vast te stellen dat de procedurele waarborgen ten aanzien |
| procédurales, quant à l'accès à un recours effectif, contenues à | van de toegang tot een daadwerkelijk rechtsmiddel, vervat in artikel |
| l'article 13 de la Convention européenne, sont moins strictes que | 13 van het Europees Verdrag, minder strikt zijn dan die welke zijn |
| celles qui sont fixées par l'article 6 de la Convention et qu'elles ne | vastgelegd bij artikel 6 van het Verdrag en dat ze dus in elk geval |
| peuvent donc, en toute hypothèse, être violées par la disposition en | niet door de in het geding zijnde bepaling zoals geïnterpreteerd in |
| cause telle qu'elle est interprétée en B.16 (CEDH, 12 janvier 2010, | B.16 kunnen zijn geschonden (EHRM, 12 januari 2010, Grieks-katholieke |
| Paroisse Greco-catholique Sâmbata Bihor c. Roumanie, § 85; 15 juillet | parochie Sâmbata Bihor t. Roemenië, § 85; 15 juli 2003, Ernst en |
| 2003, Ernst et autres c. Belgique, §§ 80-81). | anderen t. België, §§ 80-81). |
| B.20.1. Hoewel een lichte fout even aanzienlijke schade met zich kan | |
| meebrengen als een zware fout, dient ten aanzien van de afzonderlijk | |
| B.20.1. Quant au respect des articles 10 et 11 de la Constitution, | gelezen artikelen 10 en 11 van de Grondwet rekening te worden gehouden |
| pris isolément, bien qu'une faute légère puisse entraîner des dommages | |
| aussi importants qu'une faute lourde, il convient de tenir compte du | met de beslissende rol die de in laatste aanleg rechtsprekende |
| rôle décisif que jouent les juridictions de dernier ressort dans | rechterlijke instanties spelen in de interpretatie en de toepassing |
| l'interprétation et l'application du droit et de l'autorité | van het recht en met het bijzondere gezag dat aan hun beslissingen |
| wordt toegekend. | |
| particulière qui s'attache à leurs décisions. | Het nastreven van een billijk evenwicht tussen het |
| La recherche d'un juste équilibre entre le principe de sécurité | rechtszekerheidsbeginsel, enerzijds, en het recht op toegang tot de |
| juridique, d'une part, et le droit d'accès au juge, d'autre part, peut | rechter, anderzijds, kan aldus verantwoorden dat het recht op de |
| ainsi justifier que le droit à la réparation intégrale du préjudice | volledige vergoeding van de schade veroorzaakt door een fout begaan |
| causé par la faute commise par une juridiction de dernier ressort, | door een in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie in de |
| dans l'exercice de sa fonction juridictionnelle, ne soit garanti, sans | uitoefening van haar rechtsprekende functie slechts wordt gewaarborgd, |
| exiger l'effacement préalable de la décision de justice litigieuse, | zonder de voorafgaande uitwissing van de betwiste rechterlijke |
| que si la juridiction a violé de manière suffisamment caractérisée une règle de droit applicable. B.20.2. Exiger que la faute commise par la juridiction de dernier ressort soit manifeste et grave permet de surcroît de diminuer le risque d'erreurs dans le chef du juge de la responsabilité, chargé d'apprécier seul l'illégalité de la décision adoptée ou de la procédure suivie par une juridiction statuant en dernier ressort, erreurs qui pourraient, elles-mêmes, donner lieu à une cascade de recours en responsabilité. | beslissing te vereisen, indien de rechterlijke instantie op voldoende gekwalificeerde wijze een toepasselijke rechtsregel heeft geschonden. B.20.2. Vereisen dat de fout begaan door de in laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie, aantoonbaar en ernstig is, maakt het bovendien mogelijk het risico op vergissingen te verminderen bij de rechter die uitspraak doet over de aansprakelijkheid en die ermee is belast de onwettigheid van de beslissing die is genomen, of van de procedure die is gevolgd door een in laatste aanleg uitspraak doende rechterlijke instantie alleen te beoordelen, vergissingen die zelf aanleiding zouden kunnen geven tot een opeenvolging van aansprakelijkheidsvorderingen. |
| B.21. Enfin, compte tenu de la nécessité d'harmoniser les garanties | B.21. Rekening houdend met de noodzaak om de waarborgen die zijn |
| reconnues par le droit de l'Union européenne, d'une part, et par le | toegekend door het recht van de Europese Unie, enerzijds, en door het |
| droit interne, d'autre part, la Cour tient compte de la jurisprudence | interne recht, anderzijds, te harmoniseren, houdt het Hof rekening met |
| de la Cour de justice en vertu de laquelle la juridiction de dernière | de rechtspraak van het Hof van Justitie, krachtens welke de in laatste |
| aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie die een bepaling van het | |
| instance qui méconnaît de manière suffisamment caractérisée une | recht van de Europese Unie op voldoende gekwalificeerde wijze schendt |
| disposition du droit de l'Union européenne ayant pour objet de | die ten doel heeft aan de particulieren rechten te verlenen, de Staat |
| conférer des droits aux particuliers, engage la responsabilité de | aansprakelijk maakt tegenover de particulier die aantoont dat die |
| l'Etat envers le particulier qui démontre que cette méconnaissance lui | schending hem een nadeel heeft berokkend, waarbij de voorwaarden voor |
| a causé un préjudice, les conditions de recevabilité d'une telle | de ontvankelijkheid van een dergelijke vordering, die door de |
| action, susceptibles d'être arrêtées par les Etats membres, dans le | lidstaten kunnen worden bepaald in het kader van hun procedurele |
| cadre de leur autonomie procédurale, ne pouvant de surcroît rendre « | autonomie, bovendien de uitoefening van een dergelijk voorrecht niet « |
| impossible en pratique ou excessivement difficile » l'exercice d'une | in de praktijk onmogelijk of uiterst moeilijk » mogen maken (zie HvJ, |
| telle prérogative (voy. CJCE, 30 septembre 2003, Köbler, C-224/01, | 30 september 2003, Köbler, C-224/01, punten 34, 47 en 53-59, en, over |
| points 34, 47 et 53-59 et, à propos des limites à l'autonomie | |
| procédurale des Etats membres, CJUE, 12 décembre 2013, Test Claimants | de grenzen van de procedurele autonomie van de lidstaten, HvJ, 12 |
| in the Franked Investment Income Group Litigation, C-362/12, points | december 2013, Test Claimants in the Franked Investment Income Group |
| 31-32). | Litigation, C-362/12, punten 31-32). |
| B.22. Amenée à préciser ce qu'elle entendait par une violation | B.22. Het Hof van Justitie dat moest preciseren wat het verstond onder |
| suffisamment caractérisée des règles du droit de l'Union, la Cour de | een voldoende gekwalificeerde schending van de rechtsregels van de |
| justice a jugé : | Unie, heeft geoordeeld : |
| « Afin de déterminer si cette condition est réunie, le juge national | « Om te bepalen of aan die voorwaarde is voldaan, dient de nationale |
| saisi d'une demande en réparation doit tenir compte de tous les | rechter bij wie een schadevordering aanhangig is, rekening te houden |
| éléments qui caractérisent la situation qui lui est soumise. | met alle elementen die de aan hem voorgelegde situatie kenmerken. |
| Parmi ces éléments figurent notamment le degré de clarté et de | Die elementen zijn onder meer : de mate van duidelijkheid en |
| précision de la règle violée, le caractère délibéré de la violation, | nauwkeurigheid van de geschonden regel, de vraag of de schending |
| le caractère excusable ou inexcusable de l'erreur de droit, la | opzettelijk is begaan, de al dan niet verschoonbaarheid van de |
| position prise, le cas échéant, par une institution communautaire, | rechtsdwaling, het eventueel door een gemeenschapsinstelling ingenomen |
| ainsi que l'inexécution, par la juridiction en cause, de son | standpunt en de schending door de betrokken rechter van zijn |
| obligation de renvoi préjudiciel en vertu de l'article 234, troisième | verplichting om op grond van artikel 234, derde alinea, EG, een |
| alinéa, CE. | prejudiciële vraag te stellen. |
| En tout état de cause, une violation du droit communautaire est | In ieder geval is een schending van het gemeenschapsrecht voldoende |
| suffisamment caractérisée lorsque la décision concernée est intervenue | gekwalificeerd, wanneer 's Hofs rechtspraak op het gebied bij het |
| en méconnaissance manifeste de la jurisprudence de la Cour en la | nemen van de betrokken beslissing kennelijk is miskend (zie, in deze |
| matière (voir, en ce sens, arrêt Brasserie du pêcheur et Factortame, | zin, arrest Brasserie du pêcheur en Factortame, reeds aangehaald, punt |
| précité, point 57) » (CJCE, 30 septembre 2003 précité, points 54-56; | 57) » (HvJ, 30 september 2003 voormeld, punten 54-56; grote kamer, 13 |
| voy. aussi CJCE, grande chambre, 13 juin 2006, Traghetti del Mediterraneo, C-173/03, point 32). | juni 2006, Traghetti del Mediterraneo, C-173/03, punt 32). |
| Afin de respecter le principe d'égalité, il appartient au juge de la | Teneinde het gelijkheidsbeginsel in acht te nemen, staat het aan de |
| aansprakelijkheidsrechter rekening te houden met dergelijke elementen | |
| responsabilité de tenir compte de tels éléments afin de déterminer si | teneinde te bepalen of de door een in laatste aanleg rechtsprekende |
| la faute commise par une juridiction statuant en dernier ressort, en | rechterlijke instantie gemaakte fout, buiten de toepassingssfeer van |
| dehors du champ d'application du droit de l'Union européenne, | het recht van de Europese Unie, een voldoende gekwalificeerde |
| constitue une violation suffisamment caractérisée des règles de droit | schending vormt van de toepasselijke rechtsregels. |
| applicables. B.23. Il s'ensuit que l'article 1382 du Code civil n'est pas | B.23. Daaruit volgt dat artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek niet |
| compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution dans | bestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in de |
| l'interprétation selon laquelle il ne permet pas, tant que la décision | interpretatie volgens welke het, zolang de in het geding zijnde |
| de justice en cause n'a pas été retirée, rétractée, réformée ou | rechterlijke beslissing niet is ingetrokken, herroepen, gewijzigd of |
| annulée, d'engager la responsabilité de l'Etat pour une faute commise, | vernietigd, het niet mogelijk maakt de Staat aansprakelijk te stellen |
| dans l'exercice de sa fonction juridictionnelle, par une juridiction | wegens een fout begaan in de uitoefening van haar rechtsprekende |
| functie door een rechterlijke instantie die in laatste aanleg | |
| ayant statué en dernier ressort, lorsque cette juridiction a violé de | uitspraak heeft gedaan, wanneer die rechterlijke instantie de |
| manière suffisamment caractérisée les règles de droit applicables | toepasselijke rechtsregels op voldoende gekwalificeerde wijze heeft |
| alors que cette faute ne permet pas, eu égard aux voies de recours | geschonden terwijl die fout, gelet op de beperkte rechtsmiddelen die |
| limitées ouvertes à l'encontre de ladite décision, d'en obtenir | tegen die beslissing openstaan, het niet mogelijk maakt de |
| l'anéantissement. | vernietiging ervan te verkrijgen. |
| B.24. La Cour relève cependant que la disposition en cause est | B.24. Het Hof doet echter opmerken dat de in het geding zijnde |
| susceptible de recevoir une autre interprétation, selon laquelle le | bepaling een andere interpretatie kan krijgen volgens welke het feit |
| fait que la décision litigieuse n'a pas été retirée, rétractée, | dat de betwiste beslissing niet is ingetrokken, herroepen, gewijzigd |
| réformée ou annulée n'a pas pour effet d'empêcher que le juge de la | of vernietigd niet tot gevolg heeft te beletten dat de rechter die |
| responsabilité puisse condamner l'Etat en raison d'une faute, commise | uitspraak doet over de aansprakelijkheid de Staat kan veroordelen |
| dans l'exercice de sa fonction juridictionnelle, par une juridiction | wegens een fout begaan door een rechterlijke instantie in de |
| ayant statué en dernier ressort lorsque cette faute constitue une | uitoefening van haar rechtsprekende functie en die in laatste aanleg |
| uitspraak heeft gedaan, wanneer die fout een voldoende gekwalificeerde | |
| violation suffisamment caractérisée des règles de droit qui lui sont | schending vormt van de toepasselijke rechtsregels en wanneer die fout, |
| applicables et que cette faute ne permet pas, eu égard aux voies de | gelet op de beperkte rechtsmiddelen die tegen de genoemde beslissing |
| recours limitées ouvertes à l'encontre de ladite décision, d'en | openstaan, het niet mogelijk maakt de vernietiging ervan te |
| obtenir l'anéantissement. | verkrijgen. |
| B.25. Dans cette interprétation, la disposition en cause est | B.25. In die interpretatie is de in het geding zijnde bepaling |
| compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus ou non | bestaanbaar met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in |
| en combinaison avec les articles 6 et 13 de la Convention européenne | samenhang gelezen met de artikelen 6 en 13 van het Europees Verdrag |
| des droits de l'homme. | voor de rechten van de mens. |
| Par ces motifs, | Om die redenen, |
| la Cour | het Hof |
| dit pour droit : | zegt voor recht : |
| - L'article 1382 du Code civil viole les articles 10 et 11 de la | - Artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek schendt de artikelen 10 en |
| Constitution s'il est interprété comme empêchant que la responsabilité | 11 van de Grondwet indien het in die zin wordt geïnterpreteerd dat het |
| de l'Etat puisse être engagée en raison d'une faute commise, dans | belet dat de Staat aansprakelijk kan worden gesteld wegens een fout |
| l'exercice de la fonction juridictionnelle, par une juridiction ayant | begaan in de uitoefening van de rechtsprekende functie door een |
| statué en dernier ressort tant que cette décision n'a pas été retirée, | rechterlijke instantie die in laatste aanleg uitspraak heeft gedaan, |
| rétractée, réformée ou annulée, alors même que cette faute consiste | zolang die beslissing niet is ingetrokken, herroepen, gewijzigd of |
| vernietigd, zelfs al bestaat die fout in een voldoende gekwalificeerde | |
| dans une violation suffisamment caractérisée des règles de droit | schending van de toepasselijke rechtsregels en zelfs al maakt die |
| applicables et que cette faute ne permet pas, compte tenu des voies de | fout, gelet op de beperkte rechtsmiddelen die tegen de genoemde |
| recours limitées ouvertes à l'encontre de ladite décision, d'en | beslissing openstaan, het niet mogelijk de vernietiging ervan te |
| obtenir l'anéantissement. | verkrijgen. |
| - La même disposition ne viole pas les articles 10 et 11 de la | - Dezelfde bepaling schendt niet de artikelen 10 en 11 van de |
| Constitution, lus ou non en combinaison avec les articles 6 et 13 de | Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 6 en 13 |
| la Convention européenne des droits de l'homme, si elle est | van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, indien zij in |
| interprétée comme n'empêchant pas que la responsabilité de l'Etat | die zin wordt geïnterpreteerd dat zij niet belet dat de Staat |
| puisse être engagée en raison d'une faute commise, dans l'exercice de | aansprakelijk kan worden gesteld wegens een fout begaan in de |
| la fonction juridictionnelle, par une juridiction ayant statué en | uitoefening van de rechtsprekende functie door een rechterlijke |
| dernier ressort tant que cette décision n'a pas été retirée, | instantie die in laatste aanleg uitspraak heeft gedaan, zolang die |
| rétractée, réformée ou annulée, alors même que cette faute consiste | beslissing niet is ingetrokken, herroepen, gewijzigd of vernietigd, |
| dans une violation suffisamment caractérisée des règles de droit | wanneer die fout bestaat in een voldoende gekwalificeerde schending |
| applicables et que cette faute ne permet pas, compte tenu des voies de | van de toepasselijke rechtsregels en wanneer die fout, gelet op de |
| recours limitées ouvertes à l'encontre de ladite décision, d'en | beperkte rechtsmiddelen die tegen de genoemde beslissing openstaan, |
| obtenir l'anéantissement. | het niet mogelijk maakt de vernietiging ervan te verkrijgen. |
| Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel |
| conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, |
| la Cour constitutionnelle, le 30 juin 2014. | op 30 juni 2014. |
| Le greffier, | De griffier, |
| F. Meersschaut | F. Meersschaut |
| Le président, | De voorzitter, |
| J. Spreutels | J. Spreutels |