Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 61/2014 du 3 avril 2014 Numéro du rôle : 5626 En cause : le recours en annulation des articles 2, 3, 4, 14 et 15 de la loi du 20 septembre 2012 instaurant le principe « una via » dans le cadre de la poursuite des infract La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De G(...)"
Extrait de l'arrêt n° 61/2014 du 3 avril 2014 Numéro du rôle : 5626 En cause : le recours en annulation des articles 2, 3, 4, 14 et 15 de la loi du 20 septembre 2012 instaurant le principe « una via » dans le cadre de la poursuite des infract La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De G(...) Uittreksel uit arrest nr. 61/2014 van 3 april 2014 Rolnummer : 5626 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2, 3, 4, 14 en 15 van de wet van 20 september 2012 tot instelling van het « una via »-principe in de vervolging van ove Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de rechters (...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 61/2014 du 3 avril 2014 Uittreksel uit arrest nr. 61/2014 van 3 april 2014
Numéro du rôle : 5626 Rolnummer : 5626
En cause : le recours en annulation des articles 2, 3, 4, 14 et 15 de In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2, 3, 4, 14 en
la loi du 20 septembre 2012 instaurant le principe « una via » dans le 15 van de wet van 20 september 2012 tot instelling van het « una via
cadre de la poursuite des infractions à la législation fiscale et »-principe in de vervolging van overtredingen van de fiscale wetgeving
majorant les amendes pénales fiscales, introduit par l'ASBL « Ligue en tot verhoging van de fiscale penale boetes, ingesteld door de vzw «
des Contribuables ». Liga van belastingplichtigen ».
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, et des juges E. De samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, en de
Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E.
Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet et R. Leysen, assistée Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul, F. Daoût, T. Giet en R.
du greffier F. Meersschaut, présidée par le président J. Spreutels, Leysen, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet du recours et procédure I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging
Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 18 Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 18 april 2013
ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 22 april
avril 2013 et parvenue au greffe le 22 avril 2013, l'ASBL « Ligue des 2013, heeft de vzw « Liga van belastingplichtigen », met
Contribuables », dont le siège social est établi à 1000 Bruxelles, rue maatschappelijke zetel te 1000 Brussel, Lensstraat 13, beroep tot
Lens 13, a introduit un recours en annulation des articles 2, 3, 4, 14 vernietiging ingesteld van de artikelen 2, 3, 4, 14 en 15 van de wet
et 15 de la loi du 20 septembre 2012 instaurant le principe « una via van 20 september 2012 tot instelling van het « una via »-principe in
» dans le cadre de la poursuite des infractions à la législation de vervolging van overtredingen van de fiscale wetgeving en tot
fiscale et majorant les amendes pénales fiscales (publiée au Moniteur verhoging van de fiscale penale boetes (bekendgemaakt in het Belgisch
belge du 22 octobre 2012). Staatsblad van 22 oktober 2012).
(...) (...)
II. En droit II. In rechte
(...) (...)
B.1. La partie requérante poursuit l'annulation, d'une part, de B.1. De verzoekende partij vordert de vernietiging, enerzijds, van
l'article 2 et, d'autre part, des articles 3, 4, 14 et 15 de la loi du artikel 2 en, anderzijds, van de artikelen 3, 4, 14 en 15 van de wet
20 septembre 2012 « instaurant le principe ' una via ' dans le cadre van 20 september 2012 « tot instelling van het ' una via '-principe in
de la poursuite des infractions à la législation fiscale et majorant de vervolging van overtredingen van de fiscale wetgeving tot verhoging
les amendes pénales fiscales ». van de fiscale penale boetes ».
Quant à l'article 2 de la loi attaquée Ten aanzien van artikel 2 van de bestreden wet
B.2.1. L'article 2 de la loi attaquée dispose : B.2.1. Artikel 2 van de bestreden wet bepaalt :
« L'article 29 du Code d'instruction criminelle, modifié en dernier « Artikel 29 van het Wetboek van strafvordering, laatstelijk gewijzigd
lieu par la loi du 23 mars 1999, est complété par un alinéa 3 rédigé bij de wet van 23 maart 1999, wordt aangevuld met een derde lid,
comme suit : luidende :
' Le directeur régional visé à l'alinéa 2 ou le fonctionnaire qu'il ' De in het tweede lid bedoelde gewestelijke directeur of de ambtenaar
désigne peut, dans le cadre de la lutte contre la fraude fiscale, se die hij aanwijst, kan in het kader van de strijd tegen de fiscale
concerter sur des dossiers concrets avec le procureur du Roi. Le fraude over concrete dossiers overleg plegen met de procureur des
procureur du Roi peut poursuivre les faits pénalement punissables dont Konings. De procureur des Konings kan de strafrechtelijk strafbare
feiten waarvan hij kennis heeft genomen tijdens het overleg,
il a pris connaissance lors de la concertation. La concertation peut vervolgen. Het overleg kan ook plaatsvinden op initiatief van de
aussi avoir lieu à l'initiative du procureur du Roi. Les autorités procureur des Konings. De bevoegde politionele overheden kunnen
policières compétentes peuvent participer à la concertation. ' ». deelnemen aan het overleg. ' ».
B.2.2. Cette disposition trouve son origine dans une proposition de B.2.2. Die bepaling vindt haar oorsprong in een wetsvoorstel, dat is
loi, amendée au cours des travaux parlementaires. Cette proposition geamendeerd tijdens de parlementaire voorbereiding. Dat voorstel werd
fut justifiée de la manière suivante : als volgt verantwoord :
« La lutte contre la fraude fiscale requiert une concertation mutuelle « De strijd tegen de fiscale fraude vereist een wederkerig overleg
entre le directeur régional et les magistrats du ministère public qui tussen de gewestelijke directeur en de magistraten van het openbaar
exercent les poursuites, et leurs collaborateurs respectifs. Dès lors ministerie die de vervolging uitoefenen, en hun respectieve
que ce type de fraude fiscale se manifeste dans des dossiers concrets, medewerkers. De voornoemde fiscale fraude manifesteert zich in
pour garantir l'efficacité et l'effectivité de cette concertation en concrete dossiers zodat, om de efficiëntie en de effectiviteit van dit
fonction de la lutte contre la fraude, cette concertation doit pouvoir overleg in functie van de fraudebestrijding te garanderen, dit overleg
avoir lieu sur la base de dossiers concrets. Cet article permet cette dient te kunnen gebeuren op basis van concrete dossiers. Met dit
concertation mutuelle. artikel wordt dit wederzijds overleg mogelijk gemaakt.
Cette concertation vise à permettre au procureur du Roi d'apprécier, Dit overleg dient om de procureur des Konings vanuit zijn
en vertu de son pouvoir constitutionnel, la nécessité de procéder à grondwettelijke bevoegdheid in staat te stellen een oordeel te vormen
une information ou de requérir instruction, et de déterminer si les over de noodzaak om een opsporingsonderzoek op te starten of een
faits peuvent donner lieu à des poursuites individuelles dans le cadre gerechtelijk onderzoek te vorderen en of dat de feiten kunnen leiden
du dossier de fraude fiscale. A l'issue de cette concertation, il sera tot individuele vervolgingen in het fiscale fraudedossier. Na dit
déterminé, conformément au principe ' una via ', si le dossier de overleg zal volgens het ' una via '-principe bepaald worden of het
fraude suivra la voie administrative ou la voie pénale. fraudedossier de administratieve weg, dan wel de strafrechtelijke weg
Si on suit la voie administrative, les administrations fiscales zal volgen. Bij het volgen van de administratieve weg zullen de fiscale
poursuivront et sanctionneront elles-mêmes la fraude dans un dossier administraties de fraude in een fiscaal dossier zelf aanpakken en
fiscal. Si on suit la voie pénale, c'est le ministère public qui beboeten. Bij het volgen van de strafrechtelijke weg zal het openbaar
enquêtera sur la fraude fiscale et la poursuivra sur le plan pénal. ministerie de fiscale fraude strafrechtelijk onderzoeken en vervolgen.
Dans ce cas, les administrations fiscales se limiteront à constater la Op dat moment zullen de fiscale administraties zich beperken tot het
dette fiscale, sans appliquer de sanctions administratives. vaststellen van de fiscale schuld, zonder administratieve sancties toe
La concertation nécessaire ne peut toutefois être considérée comme un te passen. Het noodzakelijke overleg kan echter niet als een element van de
élément de la procédure, ni limiter le pouvoir d'appréciation du procedure beschouwd worden, noch de beoordelingsbevoegdheid van het
ministère public. openbaar ministerie beperken.
La concertation doit donc être considérée comme une concertation de Het overleg dient dus beschouwd te worden als een werkoverleg dat
travail qui a lieu préalablement à la prise de mesures effectives plaatsvindt voorafgaand aan de effectieve aanpak van de fiscale
contre l'infraction fiscale et donc pas comme un acte de procédure » overtreding en dus niet als een akte van rechtspleging » (Parl. St.,
(Doc. parl., Chambre, 2011-2012, DOC 53-1973/001, p. 9). Kamer, 2011-2012, DOC 53-1973/001, p. 9).
B.2.3. Il fut encore souligné à cet égard : B.2.3. Voorts werd in dat verband onderstreept :
« Dans son avis n° 47 426/2 du 9 décembre 2009, le Conseil d'Etat a « In haar advies Nr. 47 426/2 van 9 december 2009 heeft de Raad van
répété une nouvelle fois que l'immixtion dans l'organisation des State nogmaals herhaald dat de inmenging in de organisatie van
services d'administration générale n'était possible que dans le diensten van algemeen bestuur alleen in overeenstemming is met de
respect de la répartition des compétences - ancrée dans la grondwettelijke verdeling van de bevoegdheden tussen de wetgevende en
Constitution - entre le pouvoir législatif et le pouvoir exécutif si de uitvoerende macht, indien ze door uitzonderlijke omstandigheden is
des circonstances exceptionnelles le justifiaient ou si cela verantwoord of indien ze bepalingen betreft die krachtens de Grondwet
concernait des dispositions qui, selon la Constitution, ne peuvent alleen door de wetgever kunnen worden vastgesteld.
être fixées que par le législateur.
Par ailleurs, cet avis rappelle les compétences respectives des Verder wordt in dat advies herinnerd aan de respectieve bevoegdheden
pouvoirs exécutif et judiciaire [...]. van de uitvoerende en de rechterlijke macht. [...]
[...] [...]
La Cour constitutionnelle a souligné dans son arrêt n° 52/97 du 14 Het Grondwettelijk Hof heeft in haar arrest nr. 52/97 van 14 juli 1997
juillet 1997 que les directives en matière de politique criminelle ' onderstreept dat de richtlijnen inzake strafrechtelijk beleid '
(peuvent) contenir des modalités et critères généraux pour l'exécution algemene criteria en modaliteiten (kunnen) bevatten om het opsporings-
de la politique de recherche et de poursuite '. Elles ne peuvent en vervolgingsbeleid uit te oefenen '. Zij mogen evenwel niet ' leiden
cependant pas ' conduire à la neutralisation d'une loi ou impliquer tot het buiten werking stellen van een wet of impliceren dat de
que le ministre de la Justice exerce un droit d'injonction négatif minister van Justitie een individueel negatief injunctierecht zou
individuel '. uitoefenen '.
L'organisation du principe una via sur la base duquel l'on décide si De organisatie van het ' una via '-principe waarbij de keuze gemaakt
wordt of een fiscaal fraudedossier al dan niet via de administratieve
un dossier de fraude fiscale doit être traité par la voie weg aangepakt moet worden, ofwel via de strafrechtelijke weg dient
administrative ou doit faire l'objet de poursuites au pénal, devra vervolgd te worden, zal dus steeds de voormelde grondwettelijke
donc toujours être confronté aux dispositions constitutionnelles toetsing moeten kunnen doorstaan. Hierbij zal elk vooraf opgelegd
précitées. A cet effet, tout critère préalablement imposé limitera le criterium de beoordelingsbevoegdheid van het openbaar ministerie,
pouvoir d'appréciation du Ministère public par exemple à la composante bijvoorbeeld met betrekking tot het moreel bestanddeel van het
morale du fait punissable, du montant de l'impôt éludé ou de la strafbare feit, van het bedrag van de ontdoken belasting of van de
circonstance de récidive et se heurtera donc à l'article 151 de la Constitution. Pour n'appliquer qu'une sanction administrative, le Conseil d'Etat estime qu'en principe l'on ne peut accepter que le choix revienne en premier lieu à l'administration. Ceci induirait que, si l'administration décidait d'imposer une sanction administrative, le ministère public ne pourrait plus procéder à des poursuites. En outre, il convient de tenir compte du fait que si l'on attribue à un organe de concertation composé de fonctionnaires un pouvoir d'appréciation en matière de poursuites pénales, ces fonctionnaires ne peuvent pas être considérés - contrairement aux magistrats du omstandigheid van recidive, beperken en dus botsen met artikel 151 van de Grondwet. Om alleen een administratieve bestraffing toe te passen, kan volgens de Raad van State in beginsel niet aanvaard worden dat de keuze in de eerste plaats toekomt aan de administratie, met als gevolg dat indien de administratie besluit een administratieve sanctie op te leggen, het openbaar ministerie geen vervolging meer kan instellen. Bovendien moet rekening gehouden worden met het feit dat bij het toekennen van een beoordelingsbevoegdheid inzake strafrechtelijke vervolging aan een overlegorgaan waarvan ambtenaren deel uitmaken, deze ambtenaren - in tegenstelling tot de magistraten van het openbaar ministerie - niet als onafhankelijk van het hiërarchisch gezag van de
ministère public - comme ne relevant pas de l'autorité hiérarchique du minister, en dus van de uitvoerende macht, kunnen worden beschouwd
ministre et, partant, du pouvoir exécutif (avis du CdE 11 461/1). (Advies RvS 11 461/1).
[...] [...]
L'application du principe una via a pour but d'organiser efficacement Het toepassen van het ' una via '-principe heeft tot doel om de strijd
la lutte contre la fraude fiscale afin d'éviter le double emploi des tegen de fiscale fraude op een efficiënte manier te organiseren opdat
moyens publics. Il est dès lors nécessaire que le fonctionnaire een dubbel gebruik van overheidsmiddelen vermeden wordt. Het is dan
titulaire d'un grade de directeur ou d'un grade supérieur qui ook noodzakelijk dat de ambtenaar met een graad van directeur of met
participe à la concertation puisse se faire assister par les een hogere graad die deelneemt aan het overleg zich kan laten bijstaan
fonctionnaires qui assurent le traitement du dossier individuel ou qui door de ambtenaren die het individueel dossier behandelen of een
disposent d'une expertise dans le domaine du phénomène de fraude expertise hebben in het fraudefenomeen dat besproken wordt.
étudié. Cette concertation entre les autorités judiciaires, policières et Dit overleg tussen de gerechtelijke, politionele en fiscale overheden
fiscales sera possible moyennant le respect des principes généraux du zal mogelijk worden met respect voor de algemene rechtsprincipes en
droit et sur la base du principe de subsidiarité et du principe non uitgaande van het subsidiariteitsprincipe en het principe ' non bis in
bis in idem. idem '.
Le principe de subsidiarité implique que la recherche, en ce compris Het subsidiariteitsprincipe betekent dat de opsporing inclusief het
la constatation de fraude fiscale et la dette fiscale et du vaststellen van fiscale fraude en de fiscale schuld alsook van de
recouvrement, reste du ressort des administrations fiscales avec tous invordering, de taak blijft van de fiscale administraties met al hun
les moyens légaux dont elles disposent. Si ces moyens légaux devaient wettelijke middelen waarover deze beschikken. Indien deze wettelijke
ne pas suffire pour s'attaquer à la fraude fiscale et la sanctionner, middelen weliswaar niet voldoende zijn om de fiscale fraude aan te
les moyens d'enquête du pouvoir judiciaire devraient pouvoir être pakken en te beboeten, is het noodzakelijk dat de onderzoeksmiddelen
déployés dans les limites prescrites par la loi. van de rechterlijke macht kunnen aangewend worden binnen de wettelijke grenzen.
Par ailleurs, toutes les infractions aux lois fiscales qui sont Tevens vormen alle overtredingen van de fiscale wetten begaan met
commises dans une intention frauduleuse ou à dessein de nuire bedrieglijk opzet of met het oogmerk om te schaden, een
constituent des infractions pénales. La recherche et les poursuites du strafrechtelijke inbreuk waardoor het opsporen en het vervolgen van
chef de ces infractions relèvent dès lors respectivement de la deze inbreuken ook behoren tot de respectievelijke bevoegdheid van de
compétence de la police et du ministère public. C'est ainsi qu'il peut politie en het openbaar ministerie. Op die manier kan de situatie
arriver qu'une même infraction fiscale soit sanctionnée en application ontstaan dat eenzelfde fiscale overtreding aangepakt wordt met
de la procédure fiscale tout en faisant l'objet de poursuites en toepassing van de fiscale procedure en ook strafrechtelijk vervolgd
application de la procédure pénale. Il s'agit d'un cas de wordt. Dit is een overlapping die niet alleen inefficiënt is met
chevauchement qui, outre le fait qu'il est inefficace par rapport au betrekking tot de inzet van verschillende beperkte overheidsmiddelen
déploiement de différents moyens publics limités pour un même dossier voor eenzelfde fraudedossier, maar die ook strijdig kan zijn met het '
de fraude, peut s'avérer contraire au principe non bis in idem non bis in idem ' principe, met name wanneer zowel de fiscale
notamment lorsque les administrations fiscales imposent une amende
administrative et que, dans le même temps, la justice prononce des administraties een administratieve boete zouden opleggen en het
sanctions pénales. Le caractère obligatoire de ce principe a été gerecht ook nog strafrechtelijke sancties zou uitspreken. Het dwingend
précisé le 10 février 2009 dans l'arrêt ZOLOTOUKHINE de la Grande karakter van dit principe is op 10 februari 2009 verduidelijkt in het
Chambre de la Cour européenne des droits de l'homme. Dans cette arrest ZOLOTUKHIN van de Grote Kamer van het Europees Hof voor de
affaire, les poursuites engagées au pénal qui concernaient Rechten van de Mens. Hierbij is de ingestelde strafrechtelijke
principalement une même infraction pour laquelle l'intéressé avait vervolging die in hoofdzaak betrekking had op eenzelfde inbreuk
déjà fait l'objet d'une sanction administrative, ont été considérées waarvoor hij al administratiefrechtelijk was veroordeeld, beschouwd
comme une violation de l'article 4 du protocole n° 7 à la Convention als een overtreding van artikel 4 van protocol nr. 7 bij het Europees
européenne des droits de l'homme (CEDH). Verdrag voor de Rechten van de Mens (EHRM).
Les administrations fiscales disposent du savoir-faire, des moyens et De fiscale administraties beschikken over de knowhow, de middelen en
des fonctionnaires pour, à la lumière des faits constatés, déterminer de ambtenaren om op basis van de vastgestelde feiten de ontdoken
de manière rapide et efficace l'impôt éludé et l'enrôler. En outre, belasting op een snelle en efficiënte manier vast te stellen alsook in
les moyens d'enquête du pouvoir judiciaire sont plus étendus que ceux te kohieren. Tevens zijn de onderzoeksmiddelen van de rechterlijke
dont disposent les administrations fiscales de sorte qu'au sein de la macht uitgebreider dan deze van de fiscale administraties, zodat
concertation prévue, une répartition des dossiers de fraude fiscale binnen het voorziene overleg een verdeling van de fiscale
peut être réalisée : fraudedossiers gemaakt kan worden in :
- d'une part, les dossiers de fraude fiscale relativement simple dans - enerzijds die dossiers van eerder eenvoudige fiscale fraude waarbij
le cadre desquels les moyens légaux de l'administration fiscale de wettelijke middelen van de fiscale administratie voldoende blijken
s'avèrent suffisants pour lutter contre la fraude; om de fraude aan te pakken;
- et, d'autre part, les dossiers de fraude fiscale, qui nécessitent - en anderzijds die dossiers van fiscale fraude waarvoor de
les moyens d'enquête du pouvoir judiciaire. gerechtelijke onderzoeksmiddelen noodzakelijk blijken.
Conformément aux dispositions de la Constitution et du Code Zoals in de Grondwet en het Gerechtelijk Wetboek bepaald, stelt de
judiciaire, le ministre de la Justice arrête les directives de minister van Justitie de richtlijnen van het strafrechtelijk beleid
politique criminelle, y compris en matière de politique de recherche vast, inclusief die van het opsporings- en vervolgingsbeleid, nadat
et de poursuite après avoir pris l'avis du Collège des procureurs hij het advies van het college van procureurs-generaal heeft
généraux. C'est donc dans le cadre de la politique criminelle du ingewonnen. Het is dus binnen het strafrechtelijk beleid van de
ministre de la Justice et du Collège des procureurs généraux qu'un minister van Justitie en het college van procureurs-generaal dat een
dossier de fraude fiscale ou un dossier où le contribuable collabore dossier van fiscale fraude of een dossier waarbij de
pleinement à l'établissement et au paiement de l'impôt éludé sera belastingplichtige volledige medewerking verleent aan de vestiging en
traité par l'administration fiscale et sanctionné au moyen des de betaling van de ontdoken belasting, afgehandeld zal worden door de
sanctions administratives prévues. fiscale administratie met de bijhorende administratieve sancties.
Par contre, un dossier de fraude fiscale plus grave ou un dossier de Een dossier van ernstigere of echt georganiseerde fraude zal
daarentegen strafrechtelijk vervolgd worden met strafrechtelijke
véritable fraude organisée fera l'objet de poursuites pénales sancties. In het geval dat rechtstreeks wordt gekozen voor de
assorties de sanctions pénales. Si l'on opte directement pour la voie strafrechtelijke weg, zullen de fiscale administraties zich beperken
pénale, les administrations fiscales se borneront à constater l'impôt tot de vaststelling van de ontdoken belastingen zonder een
éludé sans imposer de sanction administrative » (Doc. parl., administratieve sanctie op te leggen » (Parl. St., Kamer, 2011-2012,
2011-2012, DOC 53-1973/001, pp. 4-7). DOC 53-1973/001, pp. 4-7).
B.2.4. Au cours de la discussion de la proposition de loi au Sénat, il B.2.4. Tijdens de bespreking van het wetsvoorstel in de Senaat werd
fut encore souligné : voorts benadrukt :
« Le but est donc que la concertation instaurée par l'article 2 du « Het is dan ook de bedoeling dat het bij artikel 2 van het
projet de loi qui complète l'article 29, alinéa 3, du Code wetsontwerp in artikel 29, derde lid, van het Wetboek van
d'instruction criminelle, ait lieu aussi tôt que possible dans la strafvordering ingevoerde overleg zo vroeg mogelijk in de procedure
procédure, afin que le directeur régional et les magistrats du plaatsvindt, zodat tussen de gewestelijke directeur en de magistraten
ministère public qui diligentent les poursuites puissent convenir van het openbaar ministerie die de vervolging uitoefenen, kan worden
d'imposer ou non des amendes administratives. [...] afgesproken of er al dan niet administratieve boetes moeten worden opgelegd. [...]
[...] [...]
[...] La concertation permettra précisément d'éviter l'imposition de [...] Juist door het overleg zal het opleggen van de administratieve
l'amende administrative qui risque de compromettre des poursuites boete, die een latere strafrechtelijke vervolging in het gedrang zou
pénales ultérieures. Si la concertation fonctionne bien, il en kunnen brengen, kunnen worden vermeden. Het goed werkend overleg moet
résultera que les instances judiciaires disposeront de la capacité et juist voor gevolg hebben dat de gerechtelijke instanties over
du temps nécessaires pour creuser les dossiers de fraude fiscale grave voldoende capaciteit en tijd beschikken om zich te verdiepen in de
sur lesquels le juge pénal aura à statuer par la suite. ernstige fiscale fraudedossiers, die dan later voor de strafrechter
worden beslecht.
[...] [...]
[...] L'idée de l'article 29, alinéa 3, du Code d'instruction [...] De bedoeling van het ontworpen artikel 29, derde lid, Wetboek
criminelle est donc que la concertation ait lieu avant l'engagement de van strafvordering, is dan ook dat het overleg plaatsvindt voordat er
poursuites pénales. Il faut évidemment se baser sur l'indépendance een strafrechtelijke vervolging is gestart. Men moet uiteraard uitgaan
constitutionnelle et l'autonomie dont jouit le procureur du Roi. Dès van de grondwettelijke onafhankelijkheid en autonomie van de procureur
l'instant où le ministère public requiert un juge d'instruction, il des Konings. Van zodra echter het Openbaar ministerie een
devient difficile d'encore organiser une concertation. Ce sont alors onderzoeksrechter zal hebben gevorderd, kan er moeilijk nog een
les articles 460 à 463 du CIR 92 qui sont d'application. [...] [Le] overleg worden georganiseerd. Dan zijn de artikelen 460 tot 463 WIB 92
projet de loi « una via » vise, par la concertation prévue à l'article van toepassing. [...] [De] bedoeling van het ' una via '-wetsontwerp
29, alinéa 3, en projet du Code d'instruction criminelle, à imprimer is om bij het in het ontworpen artikel 29, derde lid, Sv., voorziene
au dossier une direction qui sera soit administrative fiscale, soit overleg een dossier een bepaalde richting te geven : ofwel
judiciaire. Une fois qu'un juge d'instruction a été requis, il n'est administratief fiscaal, ofwel gerechtelijk. Eens een onderzoeksrechter
juridiquement plus possible de suivre la voie administrative fiscale. is gevorderd, kan het juridisch niet meer dat men nog de
C'est impossible dans le système de notre droit pénal actuel. administratief-fiscale weg zou volgen. Dit is onmogelijk in het
huidige strafrechtssysteem.
[...] [...]
[S'il y a] au parquet, à la suite d'une lettre anonyme ou de tout [Als] er bij het parket, via anonieme brief of welk feit ook, een
autre fait, un commencement de dossier fiscal dont le parquet estime begin is van fiscaal dossier waarvoor het parket van oordeel is dat
qu'il donne lieu à la poursuite d'une information et que le parquet a een opsporingsonderzoek moet worden verdergezet en het parket de
recours aux pouvoirs des services de police pour poursuivre cette bevoegdheden gebruikt van de politiediensten om verder te gaan met dit
enquête - alors qu'il est clair depuis le début qu'il s'agit onderzoek - daar waar het van in den beginne duidelijk is dat het
d'infractions qui devraient plutôt donner lieu à une amende inbreuken betreft die beter administratief zouden worden beboet -
administrative - le dossier doit pouvoir être traité lors de la [moet] een dergelijk dossier [...] kunnen behandeld worden op het
concertation en question. Il s'agit en effet dans ce cas d'un dossier bedoelde overleg. Dat is dan inderdaad een dossier waarvoor een
qui a donné lieu à l'ouverture d'une information mais pour lequel il opsporingsonderzoek werd aangevat, maar waarvoor, na het bedoelde
apparaît, à l'issue de la concertation, que la voie administrative overleg, de administratieve weg kan worden gevolgd.
peut être suivie.
[...] [...]
[...] Une fois que le choix a été fait, il est définitif. Le but du [...] Eens er een keuze is gemaakt, is deze definitief. Het is niet de
nouveau système n'est pas d'organiser plusieurs moments de bedoeling van het nieuwe systeem om herhaaldelijke overlegmomenten te
concertation afin de discuter d'un même dossier. La concertation sert organiseren om eenzelfde dossier te bespreken. Het overleg heeft tot
à déterminer la voie qui devra être suivie par un dossier déterminé: doel om te bepalen welke weg een bepaald dossier moet volgen : hetzij
soit la voie administrative fiscale, soit la voie judiciaire » (Doc. administratief-fiscaal, hetzij gerechtelijk » (Parl. St., Senaat,
parl., Sénat, 2011-2012, n° 5-1592/3, pp. 41-46). 2011-2012, nr. 5-1592/3, pp. 41-46).
B.3.1. La partie requérante prend un premier moyen de la violation des B.3.1. De verzoekende partij leidt een eerste middel af uit de
articles 10, 11 et 172 de la Constitution. Cette partie reproche au schending van de artikelen 10, 11 en 172 van de Grondwet. Die partij
législateur d'avoir instauré une différence de traitement verwijt de wetgever een discriminerend verschil in behandeling te
discriminatoire en ne fixant pas de critère de distinction hebben ingevoerd door geen voldoende nauwkeurig criterium van
suffisamment précis qui permette de déterminer les hypothèses dans onderscheid vast te stellen dat het mogelijk maakt de hypothesen te
lesquelles les contribuables soupçonnés de fraude fiscale seront soit bepalen waarin de belastingplichtigen op wie een vermoeden van fiscale
poursuivis pénalement soit sanctionnés administrativement. B.3.2. Il ressort des travaux préparatoires de la disposition attaquée, cités en B.2.2, que c'est à dessein que le législateur n'a pas établi de critère de distinction contraignant qui permette de déterminer, de manière générale et abstraite, les types d'infractions fiscales qui sont soit poursuivis par le ministère public, soit sanctionnés par l'administration fiscale. Il n'en demeure pas moins que seules les infractions fiscales commises dans une intention frauduleuse ou à dessein de nuire peuvent faire l'objet tant de poursuites pénales que d'une sanction administrative, si bien que seuls les contribuables soupçonnés de fraude fiscale peuvent se trouver confrontés à une incertitude quant à la voie répressive (pénale ou administrative) qui sera mise en oeuvre à leur encontre. Inversement, l'infraction fiscale commise sans intention frauduleuse ou dessein de nuire n'est pas pénalement réprimée et la personne qui en est suspectée ne peut dès lors être sanctionnée qu'administrativement. B.3.3. Il ne saurait être reproché au législateur de ne pas avoir fraude rust, ofwel strafrechtelijk zullen worden vervolgd, ofwel administratief zullen worden gesanctioneerd. B.3.2. Uit de parlementaire voorbereiding van de bestreden bepaling, aangehaald in B.2.2, blijkt dat de wetgever met opzet geen dwingend criterium van onderscheid heeft vastgesteld dat het mogelijk maakt om, op algemene en abstracte wijze, de soorten fiscale misdrijven te bepalen die ofwel door het openbaar ministerie worden vervolgd, ofwel door de belastingadministratie worden gesanctioneerd. Toch kunnen alleen de fiscale misdrijven die worden gepleegd met bedrieglijk opzet of met het oogmerk om te schaden, het voorwerp uitmaken van zowel strafrechtelijke vervolgingen als een administratieve sanctie, zodat alleen de belastingplichtigen die verdacht worden van fiscale fraude, kunnen worden geconfronteerd met een onzekerheid ten aanzien van de repressieve weg (strafrechtelijk of administratief) die te hunnen aanzien zal worden gevolgd. Omgekeerd wordt het fiscaal misdrijf dat zonder bedrieglijk opzet of zonder het oogmerk om te schaden wordt gepleegd, niet strafrechtelijk bestraft en kan de daarvan verdachte persoon derhalve alleen administratief worden gesanctioneerd. B.3.3. De wetgever kan niet worden verweten geen algemene en abstracte
instauré une répartition, générale et abstraite, des types de fraude verdeling te hebben ingevoerd van de soorten fiscale fraude die tot de
fiscale qui relèvent soit de la compétence de l'administration fiscale bevoegdheid van hetzij de belastingadministratie, hetzij het openbaar
soit du ministère public. ministerie behoort.
B.3.4. La disposition attaquée ne viole pas les articles 10 et 11 de B.3.4. De bestreden bepaling schendt de artikelen 10 en 11 van de
la Constitution puisque pour tous les contribuables soupçonnés de Grondwet niet, aangezien voor alle belastingplichtigen die worden
fraude fiscale, il existe une même possibilité de choix quant à la verdacht van fiscale fraude, op dezelfde wijze een keuze moet worden
voie répressive qui sera suivie. gemaakt met betrekking tot de te volgen repressieve weg.
B.4. Le premier moyen n'est pas fondé. B.4. Het eerste middel is niet gegrond.
B.5. La partie requérante critique encore, dans un second moyen, la différence de traitement créée par la disposition attaquée en ce qu'elle conférerait à l'administration fiscale un rôle important dans la détermination des dossiers de fraude fiscale qui seront poursuivis pénalement. Aucun autre plaignant ne jouerait un tel rôle dans le déroulement de la phase préliminaire des poursuites pénales et aucune personne suspectée d'avoir commis une infraction autre que fiscale ne serait confrontée à une telle concertation entre le ministère public et le plaignant, future partie civile éventuelle. B.6.1. La mise sur pied d'une procédure grâce à laquelle le ministère public et l'administration fiscale se concertent sur la voie B.5. De verzoekende partij bekritiseert voorts, in een tweede middel, het verschil in behandeling dat door de bestreden bepaling wordt ingevoerd, in zoverre die laatste aan de belastingadministratie een belangrijke rol zou toekennen bij het bepalen van de dossiers van fiscale fraude die strafrechtelijk zullen worden vervolgd. Geen enkele andere klager zou een dergelijke rol spelen in het verloop van de inleidende fase van de strafvervolgingen en geen enkele persoon die ervan wordt verdacht een ander dan fiscaal misdrijf te hebben gepleegd, zou worden geconfronteerd met een dergelijk overleg tussen het openbaar ministerie en de klager, mogelijke toekomstige burgerlijke partij. B.6.1. Het invoeren van een procedure dankzij welke het openbaar ministerie en de belastingadministratie overleg plegen over de
répressive (pénale ou administrative) la plus adéquate à suivre dans repressieve weg (strafrechtelijke of administratieve) die het meest
un dossier particulier de fraude fiscale s'inscrit dans la marge geschikt is in een bijzonder dossier van fiscale fraude, past binnen
d'appréciation que l'article 151, § 1er, de la Constitution reconnaît de beoordelingsruimte die artikel 151, § 1, van de Grondwet aan de
au législateur, d'autant plus que cette concertation, quelle qu'en wetgever laat, temeer daar dat overleg, ongeacht de afloop ervan, de
soit l'issue, ne saurait empêcher le procureur du Roi de poursuivre procureur des Konings niet zou kunnen beletten om de feiten waarover
pénalement les faits à propos desquels elle a été menée. dat overleg is gevoerd, strafrechtelijk te vervolgen.
Inversement, le procureur du Roi n'est pas davantage tenu d'ouvrir une Omgekeerd is de procureur des Konings evenmin ertoe gehouden een
information judiciaire à l'égard des faits qui ont été portés à sa opsporingsonderzoek te openen ten aanzien van de feiten die de
connaissance par l'administration fiscale au cours de la concertation belastingadministratie hem ter kennis heeft gebracht tijdens het bij
organisée par la disposition attaquée. Par ailleurs, il dispose de la possibilité de mener ensuite les investigations nécessaires afin de corroborer, le cas échéant, les informations qui lui ont été transmises par l'administration fiscale et n'est donc pas dépendant de ces informations. B.6.2. Il s'ensuit que la disposition attaquée ne prive pas le ministère public du droit d'exercer ou non les poursuites. B.6.3. En outre, les infractions fiscales portent atteinte à l'ensemble de la collectivité en privant l'autorité des moyens nécessaires à son bon fonctionnement. B.7. En raison des différences essentielles existant entre le de bestreden bepaling geregelde overleg. Hij beschikt overigens over de mogelijkheid vervolgens het noodzakelijk onderzoek te voeren teneinde, in voorkomend geval, de informatie te bevestigen die de belastingadministratie hem heeft meegedeeld en is dus niet afhankelijk van die informatie. B.6.2. Hieruit vloeit voort dat de bestreden bepaling het openbaar ministerie niet het recht ontneemt om al dan niet vervolgingen in te stellen. B.6.3. De fiscale misdrijven tasten bovendien de hele gemeenschap aan door de overheid de middelen te ontnemen die nodig zijn voor haar goede werking. B.7. Wegens de essentiële verschillen die bestaan tussen de
plaignant de droit commun et l'administration fiscale, la différence gemeenrechtelijke klager en de belastingadministratie is het bestreden
de traitement attaquée n'est pas sans justification raisonnable. verschil in behandeling niet zonder redelijke verantwoording.
B.8. Le second moyen n'est pas fondé. B.8. Het tweede middel is niet gegrond.
Quant aux articles 3, 4, 14 et 15 de la loi attaquée Ten aanzien van de artikelen 3, 4, 14 en 15 van de bestreden wet
B.9.1. Les articles 3, 4 et 14 de la loi attaquée disposent : B.9.1. De artikelen 3, 4 en 14 van de bestreden wet bepalen :
«

Art. 3.L'article 444 du Code des impôts sur les revenus 1992,

«

Art. 3.Artikel 444 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen

modifié par l'arrêté royal du 20 juillet 2000, est complété par un 1992, gewijzigd bij het koninklijk besluit van 20 juli 2000, wordt
alinéa 5 rédigé comme suit : aangevuld met een vijfde lid, luidende :
' Sans préjudice de la validité des actes administratifs ou ' Zonder afbreuk te doen aan de geldigheid van de bestuurs- of
judiciaires accomplis en vue de l'établissement ou du recouvrement de gerechtelijke handelingen verricht met het oog op de vestiging of de
la dette fiscale, l'exigibilité de l'accroissement d'impôt et le cours invordering van de belastingsschuld, worden de opeisbaarheid van de
de la prescription de l'action en recouvrement sont suspendus si le belastingverhoging en het verloop van de verjaring van de vordering
ministère public exerce l'action publique conformément à l'article tot voldoening geschorst wanneer het openbaar ministerie de
460. La saisine du tribunal correctionnel rend l'accroissement d'impôt strafvordering overeenkomstig artikel 460 uitoefent. De
aanhangigmaking bij de correctionele rechtbank maakt de
définitivement non exigible. Par contre, l'ordonnance de non-lieu met belastingverhoging definitief niet opeisbaar. Daarentegen maakt de
fin à la suspension de l'exigibilité et à la suspension de la beschikking van buitenvervolgingstelling een einde aan de schorsing
prescription. ' van de opeisbaarheid en de schorsing van de verjaring. '

Art. 4.L'article 445 du même Code, modifié en dernier lieu par la loi

Art. 4.Artikel 445 van hetzelfde Wetboek, laatstelijk gewijzigd bij

du 28 décembre 2011, est complété par un alinéa nouveau rédigé comme de wet van 28 december 2011, wordt aangevuld met een nieuw lid,
suit : luidende :
' Sans préjudice de la validité des actes administratifs ou ' Zonder afbreuk te doen aan de geldigheid van de bestuurs- of
judiciaires accomplis en vue de l'établissement ou du recouvrement de gerechtelijke handelingen verricht met het oog op de vestiging of de
la dette fiscale, l'exigibilité des amendes fiscales et le cours de la invordering van de belastingsschuld, worden de opeisbaarheid van de
prescription de l'action en recouvrement sont suspendus si le fiscale geldboeten en het verloop van de verjaring van de vordering
ministère public exerce l'action publique conformément à l'article tot voldoening geschorst wanneer het openbaar ministerie de
strafvordering overeenkomstig artikel 460 uitoefent. De
460. La saisine du tribunal correctionnel rend les amendes fiscales aanhangigmaking bij de correctionele rechtbank maakt de fiscale
définitivement non exigibles. Par contre, l'ordonnance de non-lieu met geldboeten definitief niet opeisbaar. Daarentegen maakt de beschikking
fin à la suspension de l'exigibilité et à la suspension de la van buitenvervolgingstelling een einde aan de schorsing van de
prescription. ' ». opeisbaarheid en de schorsing van de verjaring. ' ».
«

Art. 14.L'article 72 du Code de la taxe sur la valeur ajoutée,

«

Art. 14.Artikel 72 van het Wetboek van de belasting over de

modifié en dernier lieu par la loi du 22 juillet 1993, est complété toegevoegde waarde, laatstelijk gewijzigd bij de wet van 22 juli 1993,
par un alinéa 2 rédigé comme suit : wordt aangevuld met een tweede lid, luidende :
' Sans préjudice de la validité des actes administratifs ou ' Zonder afbreuk te doen aan de geldigheid van de bestuurs- of
judiciaires accomplis en vue de l'établissement ou du recouvrement de gerechtelijke handelingen verricht met het oog op de vestiging of de
la dette fiscale, l'exigibilité des amendes fiscales et le cours de la invordering van de belastingsschuld, worden de opeisbaarheid van de
prescription de l'action en recouvrement sont suspendus si le fiscale geldboeten en het verloop van de verjaring van de vordering
ministère public exerce l'action publique visée à l'article 74. La tot voldoening geschorst wanneer het openbaar ministerie de in artikel
saisine du tribunal correctionnel rend les amendes fiscales 74 bedoelde strafvordering uitoefent. De aanhangigmaking bij de
définitivement non exigibles. Par contre, l'ordonnance de non-lieu met correctionele rechtbank maakt de fiscale geldboeten definitief niet
opeisbaar. Daarentegen maakt de beschikking van
fin à la suspension de l'exigibilité et à la suspension de la buitenvervolgingstelling een einde aan de schorsing van de
prescription. ' ». opeisbaarheid en de schorsing van de verjaring. ' ».
B.9.2. Ces dispositions proviennent d'amendements à la proposition de B.9.2. Die bepalingen vloeien voort uit amendementen op het
loi initiale, qui ont été justifiés de la manière suivante : oorspronkelijke wetsvoorstel die als volgt zijn verantwoord :
« L'amendement proposé permet de préciser le moment à partir duquel « Dit amendement verduidelijkt vanaf welk tijdstip de
l'accroissement d'impôt devient non exigible. Ce moment est celui de belastingverhoging niet meer opeisbaar wordt, namelijk het tijdstip
la saisine du juge correctionnel. Aussi la mesure de classement sans waarop de zaak aanhangig wordt gemaakt bij de strafrechter. De
suite prise par le ministère public n'exercera pas d'influence sur beslissing van het openbaar ministerie om te seponeren zal evenmin
l'exigibilité de l'accroissement d'impôt. invloed hebben op de opeisbaarheid van de belastingverhoging.
L'amendement proposé prévoit par ailleurs expressément la levée de la Bovendien voorziet dit amendement uitdrukkelijk in de opheffing van de
suspension de l'exigibilité de l'accroissement d'impôt. Ainsi, schorsing van de opeisbaarheid van de belastingverhoging. Zo kan de
l'administration peut exiger le paiement d'un accroissement d'impôt administratie de betaling van een belastingverhoging vorderen (en
(et éventuellement exercer des mesures d'exécution forcée) à eventueel ook gedwongen uitvoeringsmaatregelen nemen) lastens een
l'encontre d'une personne qui fait l'objet de l'action publique persoon tegen wie het openbaar ministerie een strafvordering heeft
intentée par le ministère public mais qui bénéficie d'une ordonnance ingesteld, maar die van rechtsvervolging wordt ontslagen.
de non-lieu. Het amendement voorziet daarenboven in een schorsing van de verjaring
L'amendement proposé prévoit en outre la suspension de la prescription van de vordering tot voldoening van een belastingverhoging waarvan de
de l'action en recouvrement à l'égard d'un accroissement d'impôt dont opeisbaarheid door de aanhangigmaking van de strafvordering werd
l'exigibilité est suspendue par l'intentement de l'action publique et geschorst en verduidelijkt dat de beschikking van
précise que l'ordonnance de non-lieu met un terme à la suspension de buitenvervolgingstelling een einde maakt aan de schorsing van de
la prescription. Cette mesure évite que l'accroissement d'impôt ne verjaring. Deze maatregel verhindert dat de belastingverhoging
soit prescrit en raison de la durée de l'instruction judiciaire » verjaart wegens de duur van het gerechtelijk onderzoek » (Parl. St.,
(Doc. parl., Chambre, 2011-2012, DOC 53-1973/004, p. 2. Voy. aussi ibid., pp. 3 et 5). Kamer, 2011-2012, DOC 53-1973/004, p. 2. Zie ook ibid., pp. 3 en 5).
B.9.3. Au cours de la discussion en commission, un représentant du B.9.3. Tijdens de bespreking in de commissie heeft een
ministre des Finances précisa encore : vertegenwoordiger van de minister van Financiën voorts gepreciseerd :
« Les règles de procédure concrètes seront réglées, dans le respect de « De concrete procedureregels, met respect voor de autonomie van het
l'autonomie du ministère public, par le biais de circulaires des openbaar ministerie, zullen geregeld worden via omzendbrieven van de
ministers van Financiën en Justitie. Zo zal geregeld moeten worden dat
ministres des Finances et de la Justice. Il faudra ainsi veiller à ce de fiscus in kennis wordt gesteld van de naam van natuurlijke persoon
que le fisc soit informé du nom de la personne physique ou morale, des of rechtspersoon, de strafrechtelijk strafbare feiten die het voorwerp
faits pénalement punissables qui font l'objet de l'action ou de la uitmaken van de strafvordering of van de aanhangigmaking bij de
saisine du tribunal correctionnel » (Doc. parl., Chambre, 2011-2012, correctionele rechtbank » (Parl. St., Kamer, 2011-2012, DOC
DOC 53-1973/005, p. 8). 53-1973/005, p. 8).
B.10. L'article 15 de la loi attaquée dispose : B.10. Artikel 15 van de bestreden wet bepaalt :
«

Art. 15.Dans l'article 74 du même Code, remplacé par la loi du 4

«

Art. 15.In artikel 74 van hetzelfde Wetboek, vervangen bij de wet

août 1986 et modifié par les lois des 28 décembre 1992 et 15 mars van 4 augustus 1986 en gewijzigd bij de wetten van 28 december 1992 en
1999, les §§ 2 et 3 sont remplacés par ce qui suit : 15 maart 1999, worden de §§ 2 en 3 vervangen als volgt :
' § 2. Le ministère public ne peut pas engager de poursuites s'il a ' § 2. Het openbaar ministerie kan geen vervolging instellen indien
pris connaissance des faits à la suite d'une plainte ou d'une het kennis heeft gekregen van de feiten ten gevolge van een klacht of
dénonciation d'un fonctionnaire dépourvu de l'autorisation dont il est question à l'article 29, alinéa 2, du Code d'instruction criminelle. Toutefois, le ministère public peut poursuivre les faits pénalement punissables dont il a pris connaissance au cours de la concertation visée à l'article 29, alinéa 3, du Code d'instruction criminelle. § 3. Sans préjudice de la concertation visée à l'article 29, alinéa 3, du Code d'instruction criminelle, le procureur du Roi peut, s'il engage des poursuites pour des faits pénalement punissables aux termes du présent Code ou des arrêtés pris pour son exécution, demander l'avis du directeur régional compétent. Le procureur du Roi joint à sa demande d'avis les éléments de fait dont il dispose. Le directeur régional répond à cette demande dans les quatre mois de la date de sa réception. En aucun cas, la demande d'avis n'est suspensive de l'action publique. ' ». B.11.1. La partie requérante prend un premier moyen de la violation, een aangifte van een ambtenaar die niet de machtiging had waarvan sprake is in artikel 29, tweede lid, van het Wetboek van strafvordering. Het openbaar ministerie kan echter de strafrechtelijk strafbare feiten vervolgen waarvan het tijdens het in artikel 29, derde lid, van het Wetboek van strafvordering bedoelde overleg kennis heeft genomen. § 3. Onverminderd het in artikel 29, derde lid, van het Wetboek van strafvordering bedoelde overleg, kan de procureur des Konings, indien hij een vervolging instelt wegens feiten die strafrechtelijk strafbaar zijn ingevolge de bepalingen van dit Wetboek of van de ter uitvoering ervan genomen besluiten, het advies vragen van de bevoegde gewestelijke directeur. De procureur des Konings voegt het feitenmateriaal waarover hij beschikt bij zijn verzoek om advies. De gewestelijke directeur antwoordt op dit verzoek binnen vier maanden na de ontvangst ervan. In geen geval schorst het verzoek om advies de strafvordering. ' ». B.11.1. De verzoekende partij leidt een eerste middel af uit de
par les dispositions attaquées, des articles 10, 11 et 172 de la Constitution en ce que, d'une part, elles ne poursuivraient pas de manière pertinente l'objectif consistant à éviter l'exercice parallèle des investigations fiscales et pénales et en ce que, d'autre part, elles créeraient une différence de traitement entre les contribuables, seuls certains d'entre eux étant confrontés à une double investigation, pénale et fiscale. B.11.2. La Cour relève tout d'abord que l'objectif invoqué par la partie requérante à l'appui de son moyen n'est pas, contrairement à ce qu'elle soutient, poursuivi par les articles 3, 4, 14 et 15 de la loi attaquée, mais bien par son article 2. schending, door de bestreden bepalingen, van de artikelen 10, 11 en 172 van de Grondwet, in zoverre zij, enerzijds, niet op relevante wijze het doel zouden nastreven dat erin bestaat de parallelle uitvoering van de fiscale en strafrechtelijke onderzoeken te voorkomen en in zoverre zij, anderzijds, een verschil in behandeling onder de belastingplichtigen zouden invoeren, waarbij alleen sommigen onder hen worden geconfronteerd met een dubbel onderzoek, strafrechtelijk en fiscaal. B.11.2. Het Hof merkt in de eerste plaats op dat het doel dat de verzoekende partij ter ondersteuning van haar middel aanvoert, in tegenstelling tot hetgeen zij beweert, niet wordt nagestreefd door de artikelen 3, 4, 14 en 15 van de bestreden wet, maar wel door artikel 2 ervan.
Comme le relève le Conseil des ministres, les articles 3, 4 et 14 de Zoals de Ministerraad opmerkt, beogen de artikelen 3, 4 en 14 van de
la loi attaquée visent en effet la situation dans laquelle des
poursuites pénales ont lieu après l'infliction d'une sanction bestreden wet immers de situatie waarin strafvervolgingen plaatshebben
administrative, soit précisément l'hypothèse où il y a pu avoir un na het opleggen van een administratieve sanctie, namelijk precies de
cumul des investigations fiscales et pénales, que la concertation hypothese waarin een cumulatie van de fiscale en strafrechtelijke
visée à l'article 2 de la loi attaquée n'ait pas eu lieu ou qu'ayant onderzoeken mogelijk was, ongeacht of het in artikel 2 van de
eu lieu, elle n'ait pas permis de déterminer la voie répressive qu'il bestreden wet beoogde overleg niet heeft plaatsgehad dan wel, indien
convenait de retenir. dat overleg heeft plaatsgehad, het niet mogelijk heeft gemaakt de
repressieve weg te bepalen die diende te worden gevolgd.
Quant à l'article 15 de la loi attaquée, il est tout aussi étranger à Artikel 15 van de bestreden wet staat evenzeer los van het doel
l'objectif dont la partie requérante fait état puisque cet article waarvan de verzoekende partij gewag maakt, aangezien dat artikel het
het openbaar ministerie uitsluitend mogelijk wil maken om de
entend uniquement permettre au ministère public d'utiliser les feitelijke elementen te gebruiken die hem ter kennis zijn gebracht
éléments de fait qui ont été portés à sa connaissance au cours de la tijdens het overleg met de belastingadministratie en om, tijdens de
concertation avec l'administration fiscale et de solliciter, au cours strafvervolgingen die het instelt, het advies van de bevoegde
des poursuites pénales qu'il intente, l'avis du directeur régional compétent. gewestelijke directeur in te winnen.
B.11.3. De surcroît, s'il est vrai qu'en adoptant la procédure de B.11.3. Bovendien, hoewel het juist is dat de wetgever, met het
concertation visée à l'article 2 de la loi attaquée, le législateur aannemen van de in artikel 2 van de bestreden wet beoogde
cherchait à éviter un cumul des investigations administratives et overlegprocedure, een cumulatie van de administratieve en
pénales, un tel objectif devait être concilié, comme il a été exposé strafrechtelijke onderzoeken trachtte te voorkomen, moest een
en B.2.3, avec d'autres impératifs également pris en compte par le dergelijk doel, zoals in B.2.3 is uiteengezet, worden verzoend met
législateur, comme le principe de subsidiarité - en vertu duquel il andere vereisten waarmee de wetgever eveneens rekening heeft gehouden,
appartient, en règle, à l'administration fiscale d'entamer les zoals het subsidiariteitsbeginsel - krachtens hetwelk het in de regel
investigations même à l'égard de faits susceptibles d'être qualifiés aan de belastingadministratie staat om de onderzoeken aan te vatten,
de fraude fiscale - et la volonté de garantir au ministère public la zelfs ten aanzien van feiten die als fiscale fraude kunnen worden
faculté de statuer sur l'opportunité de poursuivre pénalement un gekwalificeerd - en de wil om het openbaar ministerie de mogelijkheid
te waarborgen zich uit te spreken over de opportuniteit om in een
dossier de fraude fiscale déterminé. bepaald dossier van fiscale fraude strafrechtelijk te vervolgen.
B.11.4. Enfin, les dispositions attaquées n'établissent aucune B.11.4. Ten slotte voeren de bestreden bepalingen geen enkel verschil
différence de traitement entre les contribuables soupçonnés de fraude in behandeling in onder de belastingplichtigen die worden verdacht van
fiscale qui, tous, s'exposent au risque de faire l'objet, le cas fiscale fraude en die allen zijn blootgesteld aan het risico om, in
voorkomend geval, het voorwerp uit te maken van onderzoeksmaatregelen,
échéant, de mesures d'investigations tant de la part du fisc que du zowel vanwege de fiscus als vanwege het openbaar ministerie.
ministère public.
B.12. Le premier moyen n'est pas fondé. B.12. Het eerste middel is niet gegrond.
B.13.1. Les deuxième et troisième moyens dirigés contre les articles B.13.1. Het tweede en derde middel gericht tegen de artikelen 3, 4, 14
3, 4, 14 et 15 de la loi attaquée font grief à ces dispositions de en 15 van de bestreden wet verwijten die bepalingen de artikelen 10,
violer les articles 10, 11, 170 et 172 de la Constitution en ce que, 11, 170 en 172 van de Grondwet te schenden, in zoverre zij, enerzijds,
d'une part, elles créeraient des discriminations dans l'application du discriminaties zouden invoeren bij de toepassing van het beginsel non
principe non bis in idem et en ce que, d'autre part, elles violeraient bis in idem en in zoverre zij, anderzijds, dat beginsel zouden
ledit principe. schenden.
B.13.2. L'article 15 de la loi attaquée ne règle pas le cumul des B.13.2. Artikel 15 van de bestreden wet regelt niet de cumulatie van
poursuites ou des sanctions pénales et administratives. Cet article de vervolgingen of van de strafrechtelijke en administratieve
est, partant, étranger aux critiques formulées par ces moyens. sancties. Dat artikel staat derhalve los van de in die middelen
geformuleerde kritiek.
Dans la mesure où ils portent sur l'article 15 de la loi attaquée, les In zoverre zij betrekking hebben op artikel 15 van de bestreden wet
deuxième et troisième moyens de la partie requérante sont dès lors zijn het tweede en het derde middel van de verzoekende partij derhalve
irrecevables. niet ontvankelijk.
B.14. Une différence de traitement qui prive certaines personnes du B.14. Een verschil in behandeling dat sommige personen het voordeel
bénéfice du principe non bis in idem n'est pas susceptible de van het beginsel non bis in idem ontzegt, kan niet worden verantwoord
justification en raison de la nature même du principe en cause. Rien wegens de aard zelf van het in het geding zijnde beginsel. Niets zou
ne pourrait en effet justifier qu'une catégorie de personnes se voie immers kunnen verantwoorden dat een categorie van personen de
refuser l'application du principe non bis in idem alors que les toepassing van het beginsel non bis in idem wordt geweigerd, terwijl
conditions de cette application sont réunies. de voorwaarden voor die toepassing zijn vervuld.
B.15.1. En vertu du principe général de droit non bis in idem, garanti B.15.1. Krachtens het algemeen rechtsbeginsel non bis in idem, dat ook
également par l'article 14, paragraphe 7, du Pacte international is gewaarborgd door artikel 14, lid 7, van het Internationaal Verdrag
relatif aux droits civils et politiques, nul ne peut être poursuivi ou inzake burgerrechten en politieke rechten, mag niemand voor een tweede
puni une seconde fois en raison d'une infraction pour laquelle il a keer worden berecht of gestraft voor een strafbaar feit waarvoor hij
déjà été acquitté ou condamné par un jugement définitif « conformément reeds « overeenkomstig de wet en het procesrecht van elk land » bij
à la loi et à la procédure pénale de chaque pays ». Ce principe est einduitspraak is veroordeeld of waarvan hij is vrijgesproken. Dat
également consacré par l'article 4 du Septième Protocole additionnel à beginsel is eveneens opgenomen in artikel 4 van het ten opzichte van
la Convention européenne des droits de l'homme, entré en vigueur à België op 1 juli 2012 in werking getreden Zevende Aanvullend Protocol
l'égard de la Belgique le 1er juillet 2012 et, dans son champ bij het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en, wat het
d'application, par l'article 50 de la Charte des droits fondamentaux toepassingsgebied ervan betreft, in artikel 50 van het Handvest van de
de l'Union européenne. grondrechten van de Europese Unie.
Selon la jurisprudence de la Cour européenne des droits de l'homme, le Volgens de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de
principe non bis in idem interdit « de poursuivre ou de juger une Mens verbiedt het beginsel non bis in idem « een persoon te vervolgen
personne pour une seconde ' infraction ' pour autant que celle-ci a of te berechten voor een tweede ' misdrijf ' voor zover identieke
pour origine des faits identiques ou des faits qui sont en substance feiten of feiten die in hoofdzaak dezelfde zijn, eraan ten grondslag
les mêmes » (CEDH, grande chambre, 10 février 2009, Zolotoukhine c. liggen » (EHRM, grote kamer, 10 februari 2009, Zolotoukhine t.
Russie, § 82). Rusland, § 82).
B.15.2. Comme le relève la Cour européenne des droits de l'homme, B.15.2. Zoals het Europees Hof voor de Rechten van de Mens opmerkt,
l'article 4 du Septième Protocole additionnel à la Convention omvat artikel 4 van het Zevende Aanvullend Protocol bij het Europees
européenne des droits de l'homme énonce une garantie qui « entre en Verdrag voor de rechten van de mens een waarborg die « geldt wanneer
jeu lorsque de nouvelles poursuites sont engagées et que la décision nieuwe vervolgingen worden ingesteld en de vroegere beslissing tot
antérieure d'acquittement ou de condamnation est déjà passée en force vrijspraak of veroordeling reeds in kracht van gewijsde is gegaan »
de chose jugée » (CEDH, grande chambre, 10 février 2009 précité, § 83; (EHRM, grote kamer, 10 februari 2009, voormeld, § 83; 20 november
20 novembre 2012, Pacifico c. Italie, § 73). 2012, Pacifico t. Italië, § 73).
B.16.1. L'amende fiscale prévue à l'article 445 du Code des impôts sur B.16.1. De fiscale geldboete waarin artikel 445 van het Wetboek van de
les revenus 1992 (ci-après : CIR 92) et à l'article 70 du Code de la inkomstenbelastingen 1992 (hierna : WIB 1192) en artikel 70 van het
taxe sur la valeur ajoutée (ci-après : Code de la TVA) et Wetboek van de belasting over de toegevoegde waarde (hierna :
l'accroissement d'impôt prévu à l'article 444 du CIR 1992 ont un BTW-Wetboek) voorzien en de belastingverhoging bepaald in artikel 444
caractère répressif prédominant et constituent dès lors des sanctions van het WIB 1992 hebben een overheersend repressief karakter en vormen
de nature pénale au sens de l'article 4 du Septième Protocole bijgevolg sancties van strafrechtelijke aard in de zin van artikel 4
additionnel à la Convention européenne des droits de l'homme et de van het Zevende Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag voor de
l'article 50 de la Charte des droits fondamentaux de l'Union rechten van de mens en van artikel 50 van het Handvest van de
européenne. grondrechten van de Europese Unie.
B.16.2. En outre, l'amende fiscale prévue à l'article 445 du CIR 1992 B.16.2. De fiscale geldboete waarin artikel 445 van het WIB 1992 en
et à l'article 70 du Code de la TVA et la sanction pénale prévue à artikel 70 van het BTW-Wetboek voorzien en de strafsanctie waarin
l'article 449 du CIR 1992 et à l'article 73 du Code de la TVA artikel 449 van het WIB 1992 en artikel 73 van het BTW-Wetboek
répriment des faits qui sont en substance identiques, quand bien même voorzien, bestraffen feiten die in wezen identiek zijn, hoewel de
les articles 449 du CIR 1992 et 73 du Code de la TVA requièrent, pour artikelen 449 van het WIB 1992 en 73 van het BTW-Wetboek, voor de
l'application de la sanction pénale qu'ils prévoient, que soit toepassing van de strafrechtelijke sanctie waarin zij voorzien,
constatée une intention frauduleuse ou un dessein de nuire (voy., à vereisen dat bedrieglijk opzet of het oogmerk om te schaden wordt
cet égard, CEDH, 16 juin 2009, Ruotsalainen c. Finlande, § 56). Il en vastgesteld (zie, in dat verband, EHRM, 16 juni 2009, Ruotsalainen t.
va de même de l'accroissement d'impôt prévu à l'article 444 du CIR Finland, § 56). Hetzelfde geldt voor de belastingverhoging bepaald in
1992 et de la sanction pénale prévue à l'article 449 du CIR 1992 qui artikel 444 van het WIB 1992 en de strafsanctie bepaald in artikel 449
peuvent, tous deux, sanctionner un défaut de déclaration ou une van het WIB 1992, die beide een niet-aangifte of een onvolledige of
déclaration incomplète ou inexacte de la part du contribuable. onjuiste aangifte vanwege de belastingplichtige kunnen bestraffen.
B.17.1. Il s'ensuit que l'amende administrative ou l'accroissement B.17.1. Hieruit volgt dat de administratieve geldboete of de
d'impôt infligés de façon définitive au contribuable s'opposent à la belastingverhoging die op definitieve wijze worden opgelegd aan de
belastingplichtige, zich verzetten tegen het instellen van nieuwe
menée de nouvelles poursuites pénales à son encontre pour des faits strafvervolgingen tegen die persoon voor feiten die, zoals de
qui, comme les incriminations contenues aux articles 449 du CIR 1992 strafbaarstellingen vervat in de artikelen 449 van het WIB 1992 en 73
et 73 du Code de la TVA, sont en substance identiques à ceux pour van het BTW-Wetboek, in wezen dezelfde zijn als die waarvoor hij reeds
lesquels il a déjà été condamné. is veroordeeld.
Une sanction administrative acquiert un caractère définitif après Een administratieve sanctie krijgt een definitief karakter na afloop
l'écoulement du délai prévu pour introduire les recours ordinaires van de termijn waarin is voorzien om de gewone beroepen tegen die
contre cette décision ou après l'exercice desdits recours (CEDH, beslissing in te stellen of na de uitoefening van die beroepen (EHRM,
grande chambre, 10 février 2009, Zolotoukhine c. Russie, §§ 107-108). grote kamer, 10 februari 2009, Zolotoukhine t. Rusland, §§ 107-108).
Ainsi la Cour de cassation a-t-elle jugé : Aldus heeft het Hof van Cassatie geoordeeld :
« L'exigence que le premier jugement ou la première sanction au moment « De vereiste dat de eerste berechting of bestraffing op het ogenblik
du second jugement ou de la seconde sanction soit définitif van de tweede berechting of bestraffing moet afgesloten zijn met een
conformément à la loi et à la procédure pénale de l'Etat implique, en uitspraak die overeenkomstig de wet en het procesrecht van het land
ce qui concerne les sanctions prononcées par les autorités fiscales en definitief is, houdt wat betreft door de belastingsautoriteiten inzake
matière d'impôts des personnes physiques, que ces sanctions ne personenbelasting opgelegde sancties in dat die sancties niet meer met
puissent plus être contestées par une réclamation auprès des autorités een bezwaar bij de belastingautoriteiten kunnen worden betwist en niet
fiscales ni davantage au moyen d'un recours ordinaire devant le juge » meer met een gewoon rechtsmiddel voor de rechter kunnen worden
(Cass., 3 janvier 2012, P.11.0894.N., pt. 14). aangevochten » (Cass., 3 januari 2012, P.11.0894.N, punt 14).
B.17.2. A compter de ce moment, le contribuable ne peut dès lors plus être poursuivi pénalement pour des faits qui sont en substance identiques à ceux pour lesquels il a été condamné administrativement, les poursuites pénales pouvant débuter dès la phase de l'information judiciaire. En effet, l'infliction, par une décision définitive, d'une amende ou d'un accroissement d'impôt présentant, comme en l'espèce, un caractère pénal doit nécessairement, en raison du principe non bis in idem, conduire à l'extinction des poursuites subséquentes dirigées contre la même personne et à propos de faits qui sont en substance identiques. Il découle de ce principe qu'une information judiciaire ne peut être ouverte. Si une telle information était déjà en cours, il appartiendrait au ministère public de la classer sans suite. Le ministère public ne peut plus saisir un juge d'instruction. Si une instruction judiciaire était déjà en cours, il appartiendrait à la juridiction d'instruction d'y mettre fin par une décision de non-lieu. Les juridictions de fond ne peuvent plus être saisies et si elles l'étaient déjà, elles ne pourraient que constater l'irrecevabilité ou l'extinction de l'action publique. En revanche, si des faits nouveaux apparaissaient, après que la sanction administrative a acquis un caractère définitif, indiquant que B.17.2. Vanaf dat ogenblik kan de belastingplichtige bijgevolg niet meer strafrechtelijk worden vervolgd voor feiten die in wezen dezelfde zijn als die waarvoor hij administratief is veroordeeld, waarbij de strafvervolgingen kunnen ingaan vanaf de fase van het opsporingsonderzoek. Het opleggen, bij een definitieve beslissing, van een geldboete of van een belastingverhoging die, zoals te dezen, een strafrechtelijk karakter vertonen, moet immers noodzakelijk, wegens het beginsel non bis in idem, leiden tot de uitdoving van de daaruit voortvloeiende vervolgingen tegen dezelfde persoon voor feiten die in wezen identiek zijn. Uit dat beginsel vloeit voort dat een opsporingsonderzoek niet kan worden geopend. Indien een dergelijk opsporingsonderzoek reeds aan de gang was, zou het aan het openbaar ministerie staan dat te seponeren. Het openbaar ministerie kan geen zaak meer aanhangig maken bij een onderzoeksrechter. Indien een gerechtelijk onderzoek reeds aan de gang was, zou het aan het onderzoeksgerecht staan daaraan een einde te maken bij een beschikking tot buitenvervolgingstelling. Een saisine van de vonnisgerechten is niet meer mogelijk en indien bij die rechtscolleges reeds een zaak aanhangig was gemaakt, zouden zij alleen de niet-ontvankelijkheid of de uitdoving van de strafvordering kunnen vaststellen. Indien, nadat de administratieve sanctie een definitief karakter heeft gekregen, nieuwe feiten zouden opduiken die aangeven dat de omvang van
l'ampleur de la fraude est plus vaste que celle découverte à de fraude groter is dan de aanvankelijk ontdekte fraude, zou het
l'origine, le principe non bis in idem ne s'opposerait pas à ce que beginsel non bis in idem zich niet ertegen verzetten dat
des poursuites pénales soient intentées à l'égard du contribuable strafvervolgingen worden ingesteld tegen de betrokken
concerné, pour autant qu'il ne s'agisse pas de faits en substance belastingplichtige, voor zover het niet zou gaan om feiten die in
identiques à ceux pour lesquels il a fait l'objet de la sanction wezen identiek zijn aan die waarvoor hij het voorwerp heeft uitgemaakt
administrative. van de administratieve sanctie.
B.18.1. Les articles 3, 4 et 14 de la loi attaquée prévoient que B.18.1. De artikelen 3, 4 en 14 van de bestreden wet bepalen dat de
l'exigibilité de l'amende fiscale ou de l'accroissement d'impôt prononcé à l'encontre d'un contribuable est suspendue à compter du moment où le ministère public exerce, contre ce même contribuable, l'action publique, conformément à l'article 460 du CIR 1992 ou à l'article 74 du Code de la TVA. Si les juridictions d'instruction saisies par le ministère public adoptent une ordonnance de non-lieu, il est mis fin à la suspension de l'exigibilité des amendes et accroissements fiscaux prononcés contre le contribuable. Inversement, lorsque le contribuable est renvoyé devant le tribunal correctionnel par le ministère public ou par opeisbaarheid van de fiscale geldboete of van de belastingverhoging uitgesproken tegen een belastingplichtige wordt geschorst vanaf het ogenblik dat het openbaar ministerie, tegen diezelfde belastingplichtige, de strafvordering instelt overeenkomstig artikel 460 van het WIB 1992 of artikel 74 van het BTW-Wetboek. Wanneer de onderzoeksgerechten, waarvoor de zaak aanhangig is gemaakt door het openbaar ministerie, een beschikking tot buitenvervolgingstelling aannemen, wordt een einde gemaakt aan de schorsing van de opeisbaarheid van de geldboeten en belastingverhogingen die tegen de belastingplichtige zijn uitgesproken. Omgekeerd, wanneer de belastingplichtige wordt verwezen naar de correctionele rechtbank door het openbaar ministerie of wegens
l'ordonnance de renvoi de la chambre du conseil, les amendes fiscales de verwijzingsbeschikking van de raadkamer, worden de fiscale
et les accroissements d'impôts deviennent définitivement non exigibles. geldboeten en de belastingverhogingen definitief niet-opeisbaar.
B.18.2. Il s'ensuit que le prononcé, même à titre définitif, d'une B.18.2. Hieruit volgt dat de zelfs definitieve uitspraak van een
amende fiscale ou d'un accroissement d'impôt, à l'encontre du fiscale geldboete of van een belastingverhoging, tegen een
contribuable, n'a pas pour effet d'empêcher que celui-ci fasse l'objet belastingplichtige, niet ertoe leidt te beletten dat die persoon het
de poursuites pénales subséquentes, voire qu'il soit renvoyé devant voorwerp uitmaakt van daaruit voortvloeiende strafvervolgingen, of
une juridiction de jugement, même lorsque les faits qui lui sont zelfs dat hij wordt verwezen naar een vonnisgerecht, zelfs wanneer de
reprochés sont en substance identiques à ceux pour lesquels il a été hem verweten feiten in wezen identiek zijn aan die waarvoor hij
condamné administrativement. administratief is veroordeeld.
B.18.3. Le législateur a donc méconnu le principe non bis in idem en permettant au ministère public d'engager des poursuites pénales (en ouvrant ou en ne clôturant pas une information judiciaire ou en mettant en mouvement l'action publique) contre une personne qui a déjà fait l'objet, pour des faits en substance identiques, d'une sanction administrative, à caractère pénal, devenue définitive, ainsi qu'en autorisant que cette personne soit renvoyée, en raison de faits en substance identiques, devant une juridiction pénale ou, si cette juridiction était déjà saisie, en lui permettant de continuer l'examen de la cause. B.18.3. De wetgever heeft het beginsel non bis in idem dus geschonden door het het openbaar ministerie mogelijk te maken strafvervolgingen in te stellen (door een opsporingsonderzoek te openen of niet te sluiten of door de strafvordering op gang te brengen) tegen een persoon die reeds voor in wezen identieke feiten het voorwerp heeft uitgemaakt van een administratieve sanctie met een strafrechtelijk karakter die definitief is geworden, alsook door toe te staan dat die persoon, wegens in wezen identieke feiten wordt verwezen naar een strafgerecht, of, indien voor dat rechtscollege reeds een zaak aanhangig is gemaakt, door dat laatste toe te staan het onderzoek van de zaak voort te zetten.
B.18.4. Il s'ensuit que les articles 3, 4 et 14 de la loi attaquée B.18.4. Hieruit volgt dat de artikelen 3, 4 en 14 van de bestreden wet
violent les articles 10 et 11 de la Constitution. in strijd zijn met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
B.19. Le troisième moyen ne pouvant aboutir à une annulation plus B.19. Daar het derde middel niet kan leiden tot een ruimere
étendue, il n'y a pas lieu de l'examiner. vernietiging, dient het niet te worden onderzocht.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
- annule les articles 3, 4 et 14 de la loi du 20 septembre 2012 « - vernietigt de artikelen 3, 4 en 14 van de wet van 20 september 2012
instaurant le principe ' una via ' dans le cadre de la poursuite des « tot instelling van het ' una via '-principe in de vervolging van
infractions à la législation fiscale et majorant les amendes pénales overtredingen van de fiscale wetgeving tot verhoging van de fiscale
fiscales »; penale boetes »;
- rejette le recours pour le surplus. - verwerpt het beroep voor het overige.
Ainsi prononcé en langue française, en langue néerlandaise et en Aldus uitgesproken in het Frans, het Nederlands en het Duits,
langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op
janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 3 het Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 3 april
avril 2014. 2014.
Le greffier, De griffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
Le président, De voorzitter,
J. Spreutels J. Spreutels
^