Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 2/2014 du 16 janvier 2014 Numéro du rôle : 5505 En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 3, B), et 10 du décret de la Communauté française du 1 er juillet 2005 relatif aux études de médec La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, des juges E. De Groo(...)"
Extrait de l'arrêt n° 2/2014 du 16 janvier 2014 Numéro du rôle : 5505 En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 3, B), et 10 du décret de la Communauté française du 1 er juillet 2005 relatif aux études de médec La Cour constitutionnelle, composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, des juges E. De Groo(...) Uittreksel uit arrest nr. 2/2014 van 16 januari 2014 Rolnummer : 5505 In zake: de prejudiciële vragen over de artikelen 3, B), en 10 van het decreet van de Franse Gemeenschap van 1 juli 2005 betreffende de studies in de geneeskunde en de tand Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, de rechters E. (...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 2/2014 du 16 janvier 2014 Uittreksel uit arrest nr. 2/2014 van 16 januari 2014
Numéro du rôle : 5505 Rolnummer : 5505
En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 3, B), In zake: de prejudiciële vragen over de artikelen 3, B), en 10 van het
et 10 du décret de la Communauté française du 1er juillet 2005 relatif decreet van de Franse Gemeenschap van 1 juli 2005 betreffende de
aux études de médecine et de dentisterie, posées par le Tribunal de studies in de geneeskunde en de tandheelkunde, gesteld door de
première instance de Bruxelles. Rechtbank van eerste aanleg te Brussel.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents J. Spreutels et A. Alen, des juges E. De samengesteld uit de voorzitters J. Spreutels en A. Alen, de rechters
Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, P. Nihoul E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, P.
et F. Daoût, et, conformément à l'article 60bis de la loi spéciale du Nihoul en F. Daoût, en, overeenkomstig artikel 60bis van de bijzondere
6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, du président émérite M. wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, emeritus voorzitter
Bossuyt, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le M. Bossuyt, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder
président J. Spreutels, voorzitterschap van voorzitter J. Spreutels,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
Par jugement du 28 septembre 2012 en cause de Marie Boonen et autres Bij vonnis van 28 september 2012 in zake Marie Boonen en anderen tegen
contre la Communauté française, en présence de Marie-Christine de Franse Gemeenschap, in aanwezigheid van Marie-Christine Vroonen,
Vroonen, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 22 waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 22
octobre 2012, le Tribunal de première instance de Bruxelles a posé les oktober 2012, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te Brussel de
questions préjudicielles suivantes : volgende prejudiciële vragen gesteld :
« - L'article 3, B), du décret de la Communauté française du 1er « - Schenden artikel 3, B), van het decreet van de Franse Gemeenschap
juillet 2005 relatif aux études de médecine et de dentisterie en ce van 1 juli 2005 betreffende de studies in de geneeskunde en de
qu'il a inséré un article 49, § 2, dans le décret de la Communauté tandheelkunde, in zoverre het een artikel 49, § 2, in het decreet van
française du 31 mars 2004 définissant l'enseignement supérieur, de Franse Gemeenschap van 31 maart 2004 betreffende de organisatie van
favorisant son intégration à l'espace européen de l'enseignement het hoger onderwijs ter bevordering van de integratie in de Europese
ruimte van het hoger onderwijs en betreffende de herfinanciering van
supérieur et refinançant les universités ainsi que l'article 10 de ce de universiteiten heeft ingevoegd, en artikel 10 van datzelfde decreet
même décret du 1er juillet 2005 en ce qu'il a inséré une section 3bis van 1 juli 2005, in zoverre het een afdeling 3bis in hoofdstuk IV van
dans le titre III, chapitre IV du décret du 31 mars 2004 précité titel III van het voormelde decreet van 31 maart 2004 heeft ingevoegd,
violent-ils les articles 10, 11 et 24, § 3, de la Constitution, lus de artikelen 10, 11 en 24, § 3, van de Grondwet, al dan niet in
isolément ou combinés avec l'article 13, § 2, c), du Pacte samenhang gelezen met artikel 13, lid 2, onder c), van het
international relatif aux droits économiques, sociaux et culturels, Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele
avec l'article 2 du Premier protocole additionnel à la Convention rechten, met artikel 2 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het
européenne des droits de l'homme et avec l'article 24, § 4, de la Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel 24, § 4,
Constitution en ce que des dispositions limitent l'égal accès à van de Grondwet, in zoverre bepalingen de gelijke toegang tot het
l'enseignement supérieur en fixant un système de numerus fixus qui ne hoger onderwijs beperken door een systeem met een numerus fixus vast
limite pas l'accès à la deuxième année d'études universitaires de te leggen dat de toegang tot het tweede jaar van de universitaire
médecine en fonction des capacités des élèves mais uniquement en studie in de geneeskunde niet beperkt naar gelang van de bekwaamheden
fonction des places disponibles, conduisant le cas échéant des élèves van de studenten maar enkel naar gelang van de beschikbare plaatsen,
ayant réussi leur première année d'études à ne pas pouvoir accéder à hetgeen studenten die voor hun eerste studiejaar zijn geslaagd, in
voorkomend geval ertoe brengt dat zij geen toegang kunnen krijgen tot
la deuxième ? het tweede ?
- L'article 3, B), du décret de la Communauté française du 1er juillet - Schenden artikel 3, B), van het decreet van de Franse Gemeenschap
2005 relatif aux études de médecine et de dentisterie en ce qu'il a van 1 juli 2005 betreffende de studies in de geneeskunde en de
inséré un article 49, § 2, dans le décret de la Communauté française tandheelkunde, in zoverre het een artikel 49, § 2, in het decreet van
du 31 mars 2004 définissant l'enseignement supérieur, favorisant son de Franse Gemeenschap van 31 maart 2004 betreffende de organisatie van
intégration à l'espace européen de l'enseignement supérieur et het hoger onderwijs ter bevordering van de integratie in de Europese
ruimte van het hoger onderwijs en betreffende de herfinanciering van
refinançant les universités ainsi que l'article 10 de ce même décret de universiteiten heeft ingevoegd, en artikel 10 van datzelfde decreet
du 1er juillet 2005 en ce qu'il a inséré une section 3bis dans le van 1 juli 2005, in zoverre het een afdeling 3bis in hoofdstuk IV van
titre III, chapitre IV, du décret du 31 mars 2004 précité violent-ils titel III van het voormelde decreet van 31 maart 2004 heeft ingevoegd,
les articles 10, 11 et 24, § 3, de la Constitution, lu isolément ou de artikelen 10, 11 en 24, § 3, van de Grondwet, al dan niet in
combiné avec l'article 13, § 2, c), du Pacte international relatif aux samenhang gelezen met artikel 13, lid 2, onder c), van het
Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele
droits économiques, sociaux et culturels, avec l'article 2 du Premier rechten, met artikel 2 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het
protocole additionnel à la Convention européenne des droits de l'homme
et avec l'article 24, § 4, de la Constitution, en ce qu'il fixe un Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel 24, § 4,
système de numerus fixus qui ne limite pas l'accès à la deuxième année van de Grondwet, in zoverre zij een systeem met een numerus fixus
d'études universitaires de médecine en fonction des capacités des vastleggen dat de toegang tot het tweede jaar van de universitaire
élèves alors qu'un tel système n'existait pas auparavant et sans qu'il studie in de geneeskunde niet beperkt naar gelang van de bekwaamheden
existe de motifs liés à l'intérêt général qui justifie cette van de studenten, terwijl een dergelijk systeem voordien niet bestond
en zonder dat er redenen bestaan die verband houden met het algemeen
régression sensible du niveau de protection du droit d'accès à belang dat die aanzienlijke achteruitgang van de mate van bescherming
l'enseignement supérieur ? ». van het recht op toegang tot het hoger onderwijs verantwoordt ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
Quant à la recevabilité des questions préjudicielles Ten aanzien van de ontvankelijkheid van de prejudiciële vragen
B.1.1. Le Gouvernement de la Communauté française allègue que la Cour B.1.1. De Franse Gemeenschapsregering voert aan dat het Hof niet
ne serait pas compétente en faisant valoir que la contestation que les bevoegd zou zijn omdat het geschil dat door de prejudiciële vragen aan
questions préjudicielles amènent devant elle porte sur un droit civil. het Hof wordt voorgelegd betrekking heeft op een burgerlijk recht.
B.1.2. La Cour est compétente pour statuer, à titre préjudiciel, sur B.1.2. Het Hof is bevoegd om bij wijze van prejudiciële beslissing
uitspraak te doen omtrent de schending, door een decreet, van de
la violation, par un décret, des articles 10, 11 et 24 de la artikelen 10, 11 en 24 van de Grondwet (artikel 142, tweede lid, 2°,
Constitution (article 142, alinéa 2, 2°, et alinéa 3, de la
Constitution; article 26, § 1er, 3°, de la loi spéciale du 6 janvier en derde lid, van de Grondwet; artikel 26, § 1, 3°, van de bijzondere
1989 sur la Cour constitutionnelle). wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof).
Lorsqu'une question relative à une telle violation est « soulevée » Wanneer een vraag betreffende een dergelijke schending wordt «
devant une juridiction, celle-ci doit, en principe, demander à la Cour opgeworpen » voor een rechtscollege, moet dat rechtscollege het Hof in
d'y répondre (article 26, § 2, de la loi spéciale du 6 janvier 1989). beginsel verzoeken erop te antwoorden (artikel 26, § 2, van de bijzondere wet van 6 januari 1989).
Même si la réponse à une telle question peut être utile pour trancher Zelfs indien het antwoord op een dergelijke vraag nuttig kan zijn om
une contestation ayant pour objet un droit civil au sens de l'article
144 de la Constitution, cette réponse ne constitue pas pour autant, en een geschil over een burgerlijk recht in de zin van artikel 144 van de
tant que telle, le règlement d'une telle contestation. Grondwet te beslechten, vormt dat antwoord daarom niet als dusdanig de
regeling van een dergelijk geschil.
B.1.3. Les deux questions préjudicielles portant sur la compatibilité B.1.3. Aangezien beide prejudiciële vragen betrekking hebben op de
de deux dispositions d'un décret de la Communauté française avec les bestaanbaarheid van twee bepalingen van een decreet van de Franse
articles 10, 11 et 24, § 3, de la Constitution, la Cour est compétente Gemeenschap met de artikelen 10, 11 en 24, § 3, van de Grondwet, is
pour y répondre. het Hof bevoegd om erop te antwoorden.
B.2.1. C'est en règle à la juridiction qui interroge la Cour qu'il B.2.1. In de regel komt het het rechtscollege toe dat het Hof een
appartient de déterminer quelles sont les dispositions législatives qui sont applicables au litige dont elle est saisie, et plus généralement, d'apprécier si la réponse à une question préjudicielle est utile à la solution du litige qu'elle doit trancher. Ce n'est que lorsque la réponse n'est manifestement pas utile à la solution du litige, notamment parce que la disposition en cause n'est manifestement pas applicable à celui-ci, que la Cour peut décider que la question préjudicielle n'appelle pas de réponse. B.2.2. Il y a lieu d'observer, avec le juge qui interroge la Cour, que la réponse aux questions posées n'est manifestement pas inutile à la solution du litige. vraag stelt, vast te stellen welke de wetsbepalingen zijn die toepasselijk zijn op het geschil dat erbij aanhangig is gemaakt, en, algemener, na te gaan of het antwoord op een prejudiciële vraag nuttig is om het aan het rechtscollege voorgelegde geschil te beslechten. Enkel wanneer het antwoord klaarblijkelijk niet nuttig is om het geschil te beslechten, met name omdat de in het geding zijnde bepaling klaarblijkelijk niet erop van toepassing is, vermag het Hof te beslissen dat de prejudiciële vraag geen antwoord behoeft. B.2.2. Samen met de rechter die aan het Hof vragen stelt, dient te worden opgemerkt dat het antwoord op de gestelde vragen klaarblijkelijk niet nutteloos is om het geschil te beslechten.
B.2.3. L'exception est rejetée. B.2.3. De exceptie wordt verworpen.
Quant à la réponse à la première question préjudicielle Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag
B.3. La Cour est invitée à statuer sur la compatibilité de l'article B.3. Het Hof wordt verzocht zich uit te spreken over de
bestaanbaarheid van artikel 49, § 2, en van de artikelen 79bis tot
49, § 2, et des articles 79bis à 79octies du décret du 31 mars 2004, 79octies van het decreet van 31 maart 2004, zoals zij op het
tels qu'ils étaient applicables à l'année académique 2005-2006, avec
les articles 10, 11 et 24, § 3, de la Constitution, lus isolément ou academiejaar 2005-2006 van toepassing waren, met de artikelen 10, 11
en combinaison avec l'article 24, § 4, de la Constitution, avec en 24, § 3, van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met
l'article 2 du Premier Protocole additionnel à la Convention artikel 24, § 4, van de Grondwet, met artikel 2 van het Eerste
européenne des droits de l'homme et avec l'article 13, paragraphe 2, Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag voor de rechten van de
c), du Pacte international relatif aux droits économiques, sociaux et mens en met artikel 13, lid 2, onder c), van het Internationaal
culturels, en ce que, en limitant l'accès à la deuxième année des Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten, in zoverre
études de premier cycle en médecine uniquement en fonction des places de in het geding zijnde bepalingen, door de toegang tot het tweede
disponibles, les dispositions en cause auraient porté atteinte au studiejaar van de eerste cyclus in de geneeskunde enkel naar gelang
droit à l'égal accès à l'enseignement supérieur des étudiants qui, à van de beschikbare plaatsen te beperken, afbreuk zouden hebben gedaan
aan het recht op gelijke toegang tot het hoger onderwijs van de
l'issue de l'année académique 2005-2006, avaient obtenu les 60 « studenten die na afloop van het academiejaar 2005-2006 de 60 «
crédits » associés aux enseignements suivis lors de la première année studiepunten » hadden verworven die zijn verbonden aan de tijdens het
d'études de ce cycle. eerste studiejaar van die cyclus gevolgde lessen.
B.4.1. L'article 24, § 3, de la Constitution dispose : B.4.1. Artikel 24, § 3, van de Grondwet bepaalt :
« Chacun a droit à l'enseignement dans le respect des libertés et « Ieder heeft recht op onderwijs, met eerbiediging van de fundamentele
droits fondamentaux. L'accès à l'enseignement est gratuit jusqu'à la rechten en vrijheden. De toegang tot het onderwijs is kosteloos tot
fin de l'obligation scolaire. het einde van de leerplicht.
Tous les élèves soumis à l'obligation scolaire ont droit, à charge de Alle leerlingen die leerplichtig zijn, hebben ten laste van de
la communauté, à une éducation morale ou religieuse ». gemeenschap recht op een morele of religieuze opvoeding ».
Ce droit ne fait pas obstacle à une réglementation de l'accès à Dat recht staat een reglementering van de toegang tot het onderwijs,
l'enseignement, en particulier celui qui est dispensé au-delà du temps inzonderheid van het onderwijs dat wordt verstrekt na afloop van de
de scolarité obligatoire, en fonction des besoins et des possibilités leerplicht, op grond van de behoeften en de mogelijkheden van de
de la communauté et de l'individu. gemeenschap en het individu, niet in de weg.
B.4.2. L'article 24, § 4, de la Constitution dispose : B.4.2. Artikel 24, § 4, van de Grondwet bepaalt :
« Tous les élèves ou étudiants, parents, membres du personnel et « Alle leerlingen of studenten, ouders, personeelsleden en
établissements d'enseignement sont égaux devant la loi ou le décret. onderwijsinstellingen zijn gelijk voor de wet of het decreet. De wet
La loi et le décret prennent en compte les différences objectives, en het decreet houden rekening met objectieve verschillen, waaronder
notamment les caractéristiques propres à chaque pouvoir organisateur de eigen karakteristieken van iedere inrichtende macht, die een
qui justifient un traitement approprié ». aangepaste behandeling verantwoorden ».
B.5. L'article 2 du Premier Protocole additionnel à la Convention B.5. Artikel 2 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees
européenne des droits de l'homme, intitulé « Droit à l'instruction », Verdrag voor de rechten van de mens, met als opschrift « Recht op
dispose : onderwijs », bepaalt :
« Nul ne peut se voir refuser le droit à l'instruction. L'Etat, dans « Niemand zal het recht op onderwijs worden ontzegd. Bij de
uitoefening van alle functies welke de Staat in verband met de
l'exercice des fonctions qu'il assumera dans le domaine de l'éducation opvoeding en het onderwijs op zich neemt zal de Staat het recht
et de l'enseignement, respectera le droit des parents d'assurer cette eerbiedigen van de ouders om voor hun kinderen zich van die opvoeding
éducation et cet enseignement conformément à leurs convictions en van dat onderwijs te verzekeren welke overeenstemmen met hun eigen
religieuses et philosophiques ». godsdienstige en filosofische overtuigingen ».
Cette disposition confère notamment un droit d'accès aux Die bepaling verleent onder meer een recht op toegang tot de bestaande
établissements d'enseignement supérieur existants, tant publics que zowel openbare als private instellingen voor hoger onderwijs (EHRM,
privés (CEDH, grande chambre, 10 novembre 2005, Leyla Sahin c. grote kamer, 10 november 2005, Leyla Sahin t. Turkije, §§ 134-142,
Turquie, §§ 134-142, 152-153; grande chambre, 19 octobre 2012, Catan 152-153; grote kamer, 19 oktober 2012, Catan en anderen t. Moldavië en
et autres c. Moldova et Russie, §§ 137 et 139). Elle exige que le Rusland, §§ 137 en 139). Zij vereist dat de houder van dat recht op
titulaire de ce droit d'accès puisse avoir la possibilité de tirer un toegang de mogelijkheid moet kunnen hebben om een voordeel uit het
bénéfice de l'enseignement suivi, c'est-à-dire le droit d'obtenir, gevolgde onderwijs te halen, met andere woorden het recht om,
conformément aux règles en vigueur dans l'Etat concerné et sous une overeenkomstig de in de betrokken Staat van kracht zijnde regels en in
forme ou une autre, la reconnaissance officielle des études accomplies een of andere vorm, de officiële erkenning van de voltooide studie te
(CEDH, grande chambre, 10 novembre 2005, Leyla Sahin c. Turquie, § verkrijgen (EHRM, grote kamer, 10 november 2005, Leyla Sahin t.
152; grande chambre, 19 octobre 2012, Catan et autres c. Moldova et Turkije, § 152; grote kamer, 19 oktober 2012, Catan en anderen t.
Russie, § 137). Moldavië en Rusland, § 137).
Le droit à l'instruction appelle par nature une réglementation Het recht op onderwijs vereist van nature een overheidsregeling waarin
étatique qui tient compte entre autres des besoins et des ressources rekening wordt gehouden met onder meer de behoeften en de middelen van
de la communauté ainsi que des particularités du niveau de de gemeenschap, alsook met de bijzondere kenmerken van het niveau van
l'enseignement considéré (CEDH, grande chambre, 10 novembre 2005, het in aanmerking genomen onderwijs (EHRM, grote kamer, 10 november
Leyla Sahin c. Turquie, § 154; grande chambre, 19 octobre 2012, Catan 2005, Leyla Sahin t. Turkije, § 154; grote kamer, 19 oktober 2012,
et autres c. Moldova et Russie, § 140). Non absolu, ce droit peut être Catan en anderen t. Moldavië en Rusland, § 140). Dat recht, dat niet
soumis à certaines limitations pour autant que celles-ci soient absoluut is, kan aan bepaalde beperkingen worden onderworpen voor
zover die voorzienbaar zijn en in een redelijk verband van
prévisibles et raisonnablement proportionnées au but légitime evenredigheid met het nagestreefde legitieme doel staan. De Staat
poursuivi. L'Etat dispose à cet égard d'une marge d'appréciation beschikt in dat opzicht over een beoordelingsmarge die des te groter
d'autant plus grande qu'est élevé le niveau d'enseignement considéré is naarmate het in aanmerking genomen onderwijsniveau hoog is (EHRM,
(CEDH, grande chambre, 10 novembre 2005, Leyla Sahin c. Turquie, § grote kamer, 10 november 2005, Leyla Sahin t. Turkije, § 154; grote
154; grande chambre, 19 octobre 2012, Catan et autres c. Moldova et kamer, 19 oktober 2012, Catan en anderen t. Moldavië en Rusland, §
Russie, § 140). Le droit à l'instruction n'interdit pas que l'accès à 140). Het recht op onderwijs verbiedt niet dat de toegang tot de
universiteit wordt beperkt tot diegenen die tijdig hebben gevraagd om
l'université soit limité à ceux qui ont demandé leur admission en te worden toegelaten en die voor de examens zijn geslaagd (EHRM,
temps voulu et réussi les examens (CEDH, décision, 16 novembre 1999, beslissing, 16 november 1999, Lukach t. Rusland, § 3).
Lukach c. Russie, § 3). L'article 2 du Premier Protocole additionnel à la Convention Artikel 2 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag
européenne des droits de l'homme garantit aussi l'égalité de voor de rechten van de mens waarborgt eveneens de gelijke behandeling
traitement de tous les citoyens dans l'exercice du droit à van alle burgers bij de uitoefening van het recht op onderwijs (EHRM,
l'instruction (CEDH, grande chambre, 10 novembre 2005, Leyla Sahin c. grote kamer, 10 november 2005, Leyla Sahin t. Turkije, § 152).
Turquie, § 152). B.6. L'article 13 du Pacte international relatif aux droits B.6. Artikel 13 van het Internationaal Verdrag inzake economische,
économiques, sociaux et culturels dispose : sociale en culturele rechten bepaalt :
« 1. Les Etats parties au présent Pacte reconnaissent le droit de « 1. De Staten die partij zijn bij dit Verdrag erkennen het recht van
toute personne à l'éducation. [...] een ieder op onderwijs. [...]
2. Les Etats parties au présent Pacte reconnaissent qu'en vue 2. De Staten die partij zijn bij dit Verdrag erkennen dat, ten einde
d'assurer le plein exercice de ce droit : tot een volledige verwezenlijking van dit recht te komen :
[...] [...]
c) L'enseignement supérieur doit être rendu accessible à tous en c) Het hoger onderwijs door middel van alle passende maatregelen en in
pleine égalité, en fonction des capacités de chacun, par tous les het bijzonder door de geleidelijke invoering van kosteloos onderwijs
moyens appropriés et notamment par l'instauration progressive de la voor een ieder op basis van bekwaamheid gelijkelijk toegankelijk dient
gratuité; te worden gemaakt;
[...] ». [...] ».
L'article 2, paragraphe 1, du même Pacte dispose : Artikel 2, lid 1, van hetzelfde Verdrag bepaalt :
« Chacun des Etats parties au présent Pacte s'engage à agir, tant par « Iedere Staat die partij is bij dit Verdrag verbindt zich maatregelen
son effort propre que par l'assistance et la coopération te nemen, zowel zelfstandig als binnen het kader van de internationale
internationales, notamment sur les plans économique et technique, au hulp en samenwerking, met name op economisch en technisch gebied, en
maximum de ses ressources disponibles, en vue d'assurer met volledige gebruikmaking van de hem ter beschikking staande
progressivement le plein exercice des droits reconnus dans le présent hulpbronnen, ten einde met alle passende middelen, inzonderheid de
Pacte par tous les moyens appropriés, y compris en particulier invoering van wettelijke maatregelen, tot een algehele verwezenlijking
l'adoption de mesures législatives ». van de in dit Verdrag erkende rechten te komen ».
Il ressort de ces dispositions que l'égalité d'accès à l'enseignement Uit die bepalingen vloeit voort dat de gelijke toegang tot het hoger
supérieur doit être instaurée progressivement, en fonction des onderwijs geleidelijk moet worden ingevoerd op basis van bekwaamheid,
capacités de chacun, en tenant compte des possibilités économiques et rekening houdend met de economische mogelijkheden en de specifieke
de la situation des finances publiques spécifique à chacun des Etats parties. toestand van de overheidsfinanciën van elke verdragspartij.
L'article 13, paragraphe 2, c), du Pacte ne fait donc pas naître un Artikel 13, lid 2, onder c), van het Verdrag doet dus geen recht op
droit à l'accès à l'enseignement supérieur. Il s'oppose toutefois à ce toegang tot het hoger onderwijs ontstaan. Het verzet zich evenwel
que le Royaume de Belgique, après l'entrée en vigueur du Pacte à son ertegen dat het Koninkrijk België, na de inwerkingtreding van het
égard - le 21 juillet 1983 -, prenne des mesures qui iraient à Verdrag te zijnen aanzien - op 21 juli 1983 -, maatregelen neemt die
l'encontre de l'objectif de l'accès en pleine égalité à l'enseignement zouden ingaan tegen het doel van de volkomen gelijke toegang tot het
hoger onderwijs op basis van bekwaamheid.
supérieur en fonction des capacités de chacun. Die bepaling staat niet eraan in de weg dat de toegang tot het hoger
Cette disposition n'empêche pas que l'accès à l'enseignement supérieur onderwijs afhankelijk wordt gemaakt van voorwaarden die de bekwaamheid
soit soumis à des conditions relatives à la capacité des étudiants, van de studenten betreffen, voor zover die voorwaarden in
pour autant que ces conditions soient conformes au principe d'égalité overeenstemming zijn met het beginsel van gelijkheid en
et de non-discrimination. niet-discriminatie.
B.7.1. Un « crédit » est une « unité correspondant au temps consacré, B.7.1. Een « studiepunt » is een « eenheid die overeenstemt met de
par l'étudiant, au sein d'un programme d'études, à une activité tijd die de student binnen een studieprogramma aan een
d'apprentissage dans une discipline déterminée ». Les crédits sont studieactiviteit binnen een bepaalde leerdiscipline heeft besteed ».
octroyés à l'étudiant après évaluation favorable des compétences et De studiepunten worden aan de student toegekend na een gunstige
connaissances acquises (article 6, § 1er, 8°, du décret du 31 mars beoordeling van de verworven bekwaamheden en kennis (artikel 6, § 1,
2004, remplacé par l'article 4 du décret du 20 octobre 2011). 8°, van het decreet van 31 maart 2004, vervangen bij artikel 4 van het decreet van 20 oktober 2011).
Het staat aan de bevoegde examencommissie, bestaande uit de
C'est au jury compétent, constitué par les autorités académiques, academische overheden, de studiepunten toe te kennen die zijn
qu'il appartient d'octroyer les crédits associés aux enseignements verbonden aan het onderwijs waarvan zij de resultaten toereikend acht
dont il juge les résultats suffisants (articles 68, § 1er, alinéa 1er, (artikelen 68, § 1, eerste lid, en 69, eerste lid, van het decreet van
et 69, alinéa 1er, du décret du 31 mars 2004). 31 maart 2004).
Lors de l'année académique 2005-2006, la première année d'études du Tijdens het academiejaar 2005-2006 bood het eerste studiejaar van de
cycle menant à l'obtention du grade académique de bachelier en cyclus die leidt tot het behalen van de academische graad van bachelor
médecine permettait l'acquisition de 60 crédits (article 16, § 2, in de geneeskunde, de mogelijkheid om 60 studiepunten te verwerven
alinéa 2, du décret du 31 mars 2004, inséré par l'article 2, A), du (artikel 16, § 2, tweede lid, van het decreet van 31 maart 2004,
décret du 1er juillet 2005). ingevoegd bij artikel 2, A), van het decreet van 1 juli 2005).
L'obtention de ces 60 crédits n'était cependant pas suffisante pour Het verwerven van die 60 studiepunten was voor de student echter niet
que l'étudiant ait accès à la deuxième année du cycle menant à voldoende om toegang te krijgen tot het tweede jaar van de cyclus die
l'obtention du grade académique de bachelier en médecine. L'accès à leidt tot het behalen van de academische graad van bachelor in de
geneeskunde. De toegang tot dat tweede jaar was afhankelijk gesteld
cette deuxième année était subordonné à la délivrance d'une van de uitreiking van een toegangsattest (artikelen 49, § 2, en
attestation d'accès (articles 49, § 2, et 79quater du décret du 31 mars 2004). 79quater van het decreet van 31 maart 2004).
B.7.2. Cette attestation d'accès était délivrée par le « jury B.7.2. Dat toegangsattest werd uitgereikt door de «
d'orientation » de l'institution universitaire concernée (article 49, oriënteringsexamencommissie » van de betrokken universitaire
§ 2, du décret du 31 mars 2004, lu en combinaison avec l'article 16, § instelling (artikel 49, § 2, van het decreet van 31 maart 2004, in
2, du même décret, tels qu'ils étaient applicables à l'année samenhang gelezen met artikel 16, § 2, van hetzelfde decreet, zoals
zij op het academiejaar 2005-2006 van toepassing waren).
académique 2005-2006). Het totale aantal in de Franse Gemeenschap uit te reiken
Le nombre global d'attestations d'accès à délivrer en Communauté toegangsattesten was beperkt en werd, in beginsel elk jaar, door de
française était limité et déterminé, en principe chaque année, par le Regering bepaald door inzonderheid rekening te houden met « het aantal
Gouvernement en tenant compte notamment du « nombre de diplômés de gediplomeerden van de tweede cyclus die toegang zullen hebben tot de
second cycle qui auront accès à l'attribution des titres toekenning van particuliere professionele bekwaamheidsbewijzen
professionnels particuliers en vertu de la législation fédérale » krachtens de federale wetgeving » (artikelen 79bis, eerste en derde
(articles 79bis, alinéas 1er et 3, et 79ter, § 1er, alinéa 1er, du
décret du 31 mars 2004). Le Gouvernement devait aussi, en principe lid, en 79ter, § 1, eerste lid, van het decreet van 31 maart 2004). De
annuellement, arrêter la répartition de ce nombre limité Regering diende ook, in beginsel jaarlijks, de verdeling van dat
d'attestations entre les cinq institutions universitaires organisant beperkte aantal attesten onder de vijf universitaire instellingen die
die studie organiseerden, volgens een in het decreet bedoelde sleutel
ces études, selon une clé prévue par le décret (articles 79bis, alinéa te bepalen (artikelen 79bis, tweede lid, en 79ter, § 1, tweede lid,
2, et 79ter, § 1er, alinéa 2, du décret du 31 mars 2004). van het decreet van 31 maart 2004).
Aucune de ces attestations d'accès ne pouvait être délivrée à un Geen enkel van die toegangsattesten kon worden uitgereikt aan een in
étudiant inscrit en première année qui n'avait pas obtenu une note au het eerste jaar ingeschreven student die geen cijfer van minstens
moins égale à 10/20 pour chaque enseignement inscrit à son programme, 10/20 voor elk onderwijs dat op zijn programma stond, noch een
ainsi qu'une note globale au moins égale à 60/100 (article 79quater, algemene beoordeling van minstens 60/100 had behaald (artikel
alinéas 1er et 5, du décret du 31 mars 2004, tel qu'il était 79quater, eerste en vijfde lid, van het decreet van 31 maart 2004,
applicable à l'année académique 2005-2006). La note correspondant à un zoals het op het academiejaar 2005-2006 van toepassing was). Het
enseignement exprime l'évaluation finale de cet enseignement (article cijfer dat overeenstemt met een onderricht, drukt de eindevaluatie van
77, alinéa 1er, du décret du 31 mars 2004). La note globale était dat onderricht uit (artikel 77, eerste lid, van het decreet van 31
maart 2004). De algemene beoordeling was afhankelijk van de
fonction des résultats académiques de l'étudiant et d'une évaluation academische resultaten van de student en van een evaluatie van zijn «
de sa « capacité à utiliser le fruit de son apprentissage pour [bekwaamheid] om de vrucht van zijn scholing te gebruiken om de
comprendre, synthétiser et communiquer les informations et pour informatie te verstaan, er een synthese van te maken en ze mee te
résoudre des situations qui nécessitent des connaissances et des delen en om situaties op te lossen die kennis en transdisciplinaire
savoir-faire transdisciplinaires » (article 79quater, alinéas 1er, 2, bedrevenheid vereisen » (artikel 79quater, eerste, tweede, derde en
3 et 5, du décret du 31 mars 2004, tel qu'il était applicable à vijfde lid, van het decreet van 31 maart 2004, zoals het op het
l'année académique 2005-2006). academiejaar 2005-2006 van toepassing was).
Compte tenu du nombre limité d'attestations d'accès, le jury compétent Rekening houdend met het beperkte aantal toegangsattesten, kon de
de chaque institution universitaire concernée ne pouvait délivrer une bevoegde examencommissie van elke betrokken universitaire instelling
telle attestation qu'aux étudiants qui, en plus de remplir les een dergelijk attest enkel uitreiken aan de studenten die, naast het
conditions précitées relatives aux notes, étaient placés en ordre feit dat zij voldeden aan de voormelde voorwaarden met betrekking tot
de cijfers, batig waren gerangschikt in de rangschikking die was
utile dans le classement établi sur la base des notes globales opgesteld op grond van de algemene beoordelingen die elk van die
obtenues par chacun de ces étudiants (article 79quater, alinéas 1er à studenten had behaald (artikel 79quater, eerste tot zevende lid, van
7, du même décret, tel qu'il était applicable à l'année académique hetzelfde decreet, zoals het op het academiejaar 2005-2006 van
2005-2006). toepassing was).
B.8. Cette limitation de l'accès des étudiants visés en B.3 à la B.8. Die beperking van de toegang van de in B.3 bedoelde studenten tot
deuxième année du cycle menant à l'obtention du grade académique de het tweede jaar van de cyclus die leidt tot het behalen van de
bachelier en médecine par les dispositions en cause était prévisible, academische graad van bachelor in de geneeskunde bij de in het geding
puisqu'elle était exprimée en termes clairs et précis. zijnde bepalingen, was voorzienbaar, aangezien zij in duidelijke en
precieze bewoordingen was uitgedrukt.
B.9.1. Les dispositions en cause, qui limitaient le nombre d'étudiants B.9.1. De in het geding zijnde bepalingen, die het aantal studenten
qui avaient accès à la deuxième année du cycle menant à l'obtention du beperkten die toegang hadden tot het tweede jaar van de cyclus die
grade académique de bachelier en médecine, s'inscrivaient dans le leidt tot het behalen van de academische graad van bachelor in de
cadre défini par la réglementation fédérale relative à la geneeskunde, pasten in het kader dat is vastgelegd door de federale
planification de l'offre médicale (article 35novies de l'arrêté royal regelgeving met betrekking tot de planning van het medische aanbod
n° 78 du 10 novembre 1967 relatif à l'exercice des professions des (artikel 35novies van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november
soins de santé), qui tend à limiter le nombre de médecins autorisés à 1967 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen), die
ertoe strekt het aantal geneesheren te beperken dat ertoe is
pratiquer l'art médical (Doc., Parlement de la Communauté française, gemachtigd de geneeskunde te beoefenen (Parl. St., Parlement van de
2004-2005, n° 117/1, p. 5, 6 et 8; ibid., n° 117/3, p. 3; CRI, 21 juin Franse Gemeenschap, 2004-2005, nr. 117/1, pp. 5, 6 en 8; ibid., nr.
2005, pp. 24-25). 117/3, p. 3; CRI, 21 juni 2005, pp. 24-25).
Adoptées dans le contexte d'une importante et croissante augmentation Die bepalingen, die zijn aangenomen in de context van een belangrijke
du nombre d'inscriptions en première année du cycle menant à en groeiende toename van het aantal inschrijvingen in het eerste jaar
van de cyclus die leidt tot het behalen van de academische graad van
l'obtention du grade académique de bachelier en médecine, ces bachelor in de geneeskunde, hadden tot doel te vermijden dat vele
dispositions avaient pour objectif d'éviter que nombre d'étudiants ne studenten ertoe zouden worden gedwongen om na afloop van een lange en
soient contraints de constater, à l'issue de longues et coûteuses dure studie die met succes werd afgerond, vast te stellen dat zij het
études achevées avec succès, qu'ils n'auraient pu exercer la beroep waarvoor zij hadden geleerd, niet zouden hebben kunnen
profession pour laquelle ils s'étaient formés, en raison des limites uitoefenen wegens de bij de federale regelgeving vastgestelde
fixées par la réglementation fédérale (Doc., Parlement de la beperkingen (Parl. St., Parlement van de Franse Gemeenschap,
Communauté française, 2004-2005, n° 117/1, p. 5 à 7 et 11; ibid., n° 2004-2005, nr. 117/1, pp. 5 tot 7 en 11; ibid., nr. 117/3, p. 3; CRI,
117/3, p. 3; CRI, 21 juin 2005, p. 25), et, par conséquent, de 21 juni 2005, p. 25), en, bijgevolg, de vereiste diploma's voor te
réserver les diplômes requis à ceux qui étaient les plus aptes à behouden aan diegenen die het meest geschikt waren om die beroepen uit
l'exercice de ces professions (Doc., Parlement de la Communauté te oefenen (Parl. St., Parlement van de Franse Gemeenschap, 2004-2005,
française, 2004-2005, n° 117/1, p. 9). nr. 117/1, p. 9).
B.9.2. Une sélection à la fin de la première année d'études a été B.9.2. Een selectie aan het einde van het eerste studiejaar is
préférée à l'organisation d'un examen ou d'un concours d'entrée verkozen boven het organiseren van een (vergelijkend) toelatingsexamen
préalable à cette année d'études afin d'éviter que les étudiants issus vóór dat studiejaar om te vermijden dat de studenten uit de betere
des meilleurs établissements d'enseignement secondaire n'occupent la instellingen voor secundair onderwijs het grootste deel van de
plus grande part des places disponibles, ce qui aurait nui à la « beschikbare plaatsen zouden innemen, hetgeen de « democratisering van
démocratisation de l'accès à l'enseignement supérieur » (Doc., de toegang tot het hoger onderwijs » zou hebben geschaad (Parl. St.,
Parlement de la Communauté française, 2004-2005, n° 117/1, p. 7). Parlement van de Franse Gemeenschap, 2004-2005, nr. 117/1, p. 7). Het
L'organisation d'une sélection à l'issue de la première année d'études organiseren van een selectie na afloop van het eerste studiejaar zwakt
atténue l'effet des différences résultant de la qualité variable de het gevolg af van de verschillen die uit de veranderlijke kwaliteit
van het secundair onderwijs voortvloeien, door het bepaalde studenten
l'enseignement secondaire en permettant à certains étudiants de mogelijk te maken de achterstand weg te werken die zij wegens de
combler le retard pris sur d'autres en raison des spécificités liées à specifieke kenmerken met betrekking tot hun vroegere opleiding ten
leur formation antérieure (ibid., p. 9; Doc., Parlement de la opzichte van anderen hebben opgelopen (ibid., p. 9; Parl. St.,
Communauté française, 2004-2005, n° 117/3, p. 3). Elle autorise aussi Parlement van de Franse Gemeenschap, 2004-2005, nr. 117/3, p. 3). Het
une comparaison des capacités d'étudiants qui, sans bénéficier de staat eveneens toe de bekwaamheden te vergelijken van studenten die,
zonder vrijstellingen of een overdracht van cijfers of eerder
dispenses, de report de notes ou de crédits antérieurement acquis, ont verworven studiepunten te genieten, gedurende één jaar een identieke
bénéficié durant un an d'une formation identique, comprenant un opleiding hebben genoten, bestaande uit een onderwijs dat ertoe is
enseignement destiné à évaluer leur capacité à utiliser leurs bestemd hun bekwaamheid om hun kennis aan te wenden en dus hun
connaissances, et donc leur capacité réelle à poursuivre ces études werkelijke bekwaamheid om die studie voort te zetten, te evalueren
(Doc., Parlement de la Communauté française, 2004-2005, n° 117/1, p. (Parl. St., Parlement van de Franse Gemeenschap, 2004-2005, nr. 117/1,
9; ibid., n° 117/3, p. 3-4; CRI, 21 juin 2005, p. 26). p. 9; ibid., nr. 117/3, pp. 3-4; CRI, 21 juni 2005, p. 26).
Une sélection à la fin de la première année d'études était dès lors Een selectie aan het einde van het eerste studiejaar werd dan ook
considérée comme plus respectueuse qu'un examen d'entrée du droit de geacht het recht van de student om toegang te krijgen tot het hoger
l'étudiant d'avoir accès à l'enseignement supérieur ainsi que de onderwijs en de gelijkheid tussen studenten meer in acht te nemen dan
l'égalité entre étudiants (ibid., p. 9). een toelatingsexamen (ibid., p. 9).
B.10. L'étudiant qui, à l'issue de l'année académique 2005-2006, avait
obtenu les 60 crédits associés aux enseignements suivis lors de la B.10. De student die na afloop van het academiejaar 2005-2006 de 60
première année d'études du cycle menant à l'obtention du grade studiepunten had verworven die zijn verbonden aan de lessen die werden
académique de bachelier en médecine, mais n'aurait pas obtenu gevolgd tijdens het eerste studiejaar van de cyclus die leidt tot het
l'attestation d'accès, pouvait se réinscrire une fois à la même année behalen van de academische graad van bachelor in de geneeskunde, maar
d'études, afin de tenter d'obtenir cette attestation (article het toegangsattest niet zou hebben verkregen, kon zich eenmaal opnieuw
inschrijven voor hetzelfde studiejaar, teneinde te proberen dat attest
79quinquies, alinéa 3, du décret du 31 mars 2004). te verkrijgen (artikel 79quinquies, derde lid, van het decreet van 31
Il pouvait en outre également avoir accès à la deuxième année de maart 2004). Hij kon bovendien ook toegang krijgen tot het tweede jaar van
plusieurs cycles d'études, autres que celui qui mène à l'obtention du verschillende andere studiecycli dan die welke leidt tot het behalen
grade académique de bachelier en sciences dentaires (article 79sexies, van de academische graad van bachelor in de tandheelkunde (artikel
§ 2, du même décret). 79sexies, § 2, van hetzelfde decreet).
Cet étudiant avait donc la possibilité de tirer un bénéfice de Die student had dus de mogelijkheid om een voordeel uit het gevolgde
l'enseignement suivi, en obtenant la reconnaissance officielle des onderwijs te halen, door de officiële erkenning van de voltooide
études accomplies. studie te verkrijgen.
B.11. Il résulte de ce qui précède que la limitation de l'accès des B.11. Uit het voorafgaande vloeit voort dat de beperking van de
étudiants visés en B.3 à la deuxième année du cycle menant à l'obtention du grade académique de bachelier en médecine, telle qu'elle résultait des dispositions en cause, était raisonnablement proportionnée à l'objectif légitime qu'elle poursuivait et n'était pas incompatible avec l'égalité d'accès à l'enseignement supérieur en fonction des capacités de chacun. B.12. La première question préjudicielle appelle une réponse négative. Quant à la réponse à la seconde question préjudicielle B.13. La Cour est invitée à statuer sur la compatibilité de l'article toegang van de in B.3 bedoelde studenten tot het tweede jaar van de cyclus die leidt tot het behalen van de academische graad van bachelor in de geneeskunde, zoals zij uit de in het geding zijnde bepalingen voortvloeide, in een redelijk verband van evenredigheid stond met het legitieme doel dat ermee werd nagestreefd en niet onverenigbaar was met de gelijke toegang tot het hoger onderwijs op basis van bekwaamheid. B.12. De eerste prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. Ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag B.13. Het Hof wordt verzocht zich uit te spreken over de bestaanbaarheid van artikel 49, § 2, en van de artikelen 79bis tot
49, § 2, et des articles 79bis à 79octies du décret du 31 mars 2004, 79octies van het decreet van 31 maart 2004, zoals zij op het
tels qu'ils étaient applicables à l'année académique 2005-2006, avec academiejaar 2005-2006 van toepassing waren, met de artikelen 10, 11
les articles 10, 11 et 24, §§ 3 et 4, de la Constitution, lus en en 24, §§ 3 en 4, van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel
combinaison avec l'article 13, paragraphe 2, c), du Pacte international relatif aux droits économiques, sociaux et culturels, en ce que, en ne limitant pas l'accès à la deuxième année des études de premier cycle en médecine en fonction des capacités des étudiants, les dispositions en cause auraient constitué un recul sensible du niveau de protection du droit d'accès à l'enseignement supérieur, non justifié par des motifs d'intérêt général. B.14. Comme il ressort de ce qui est exposé en B.7, les dispositions en cause, applicables à l'année académique 2005-2006, limitaient l'accès à la deuxième année des études du cycle menant à l'obtention du grade académique de bachelier en médecine en tenant compte des capacités des étudiants. B.15. Sans qu'il soit besoin de vérifier si les dispositions en cause constituaient un recul sensible ou non du niveau de protection du droit d'accès à l'enseignement supérieur par rapport à la situation antérieure, il y a lieu de constater que la limitation de l'accès à la deuxième année des études du cycle menant à l'obtention du grade académique de bachelier en médecine qu'organisaient ces dispositions reposait sur des motifs d'intérêt général, décrits en B.9. B.16. La seconde question préjudicielle appelle une réponse négative. Par ces motifs, 13, lid 2, onder c), van het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten, in zoverre de in het geding zijnde bepalingen, door de toegang tot het tweede studiejaar van de eerste cyclus in de geneeskunde niet te beperken naar gelang van de bekwaamheden van de studenten, een aanzienlijke achteruitgang van de mate van bescherming van het recht op toegang tot het hoger onderwijs zouden hebben gevormd, die niet zou worden verantwoord door redenen van algemeen belang. B.14. Zoals blijkt uit wat in B.7 is uiteengezet, beperkten de in het geding zijnde bepalingen, die op het academiejaar 2005-2006 van toepassing waren, de toegang tot het tweede studiejaar van de cyclus die leidt tot het behalen van de academische graad van bachelor in de geneeskunde door rekening te houden met de bekwaamheden van de studenten. B.15. Zonder dat moet worden nagegaan of de in het geding zijnde bepalingen al dan niet een aanzienlijke achteruitgang vormden van het niveau van bescherming van het recht op toegang tot het hoger onderwijs ten aanzien van de voorgaande situatie, moet worden vastgesteld dat de beperking van de toegang tot het tweede studiejaar van de cyclus die leidt tot het behalen van de academische graad van bachelor in de geneeskunde die bij die bepalingen werd geregeld, berustte op redenen van algemeen belang die in B.9 zijn beschreven. B.16. De tweede prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 49, § 2, et les articles 79bis à 79octies du décret du 31 Artikel 49, § 2, en de artikelen 79bis tot 79octies van het decreet
mars 2004 « définissant l'enseignement supérieur, favorisant son van 31 maart 2004 « betreffende de organisatie van het hoger onderwijs
intégration à l'espace européen de l'enseignement supérieur et ter bevordering van de integratie in de Europese ruimte van het hoger
refinançant les universités », tels qu'ils étaient applicables pour onderwijs en betreffende de herfinanciering van de universiteiten »,
l'année académique 2005-2006 aux études de médecine, ne violent pas zoals zij voor het academiejaar 2005-2006 op de studie in de
les articles 10, 11 et 24, § 3, de la Constitution, lus isolément ou geneeskunde van toepassing waren, schenden niet de artikelen 10, 11 en
en combinaison avec l'article 24, § 4, de la Constitution, avec 24, § 3, van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel
l'article 2 du Premier Protocole additionnel à la Convention 24, § 4, van de Grondwet, met artikel 2 van het Eerste Aanvullend
européenne des droits de l'homme et avec l'article 13, paragraphe 2, Protocol bij het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met
c), du Pacte international relatif aux droits économiques, sociaux et artikel 13, lid 2, onder c), van het Internationaal Verdrag inzake
culturels. economische, sociale en culturele rechten.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 16 janvier 2014. Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 16 januari 2014.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
J. Spreutels J. Spreutels
^