Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 170/2011 du 10 novembre 2011 Numéros du rôle : 5065 et 5106 En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 7 de la loi du 27 février 1987 relative aux allocations aux personnes handicapées, posées par la Co La Cour constitutionnelle, composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges E. De(...)"
Extrait de l'arrêt n° 170/2011 du 10 novembre 2011 Numéros du rôle : 5065 et 5106 En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 7 de la loi du 27 février 1987 relative aux allocations aux personnes handicapées, posées par la Co La Cour constitutionnelle, composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges E. De(...) Uittreksel uit arrest nr. 170/2011 van 10 november 2011 Rolnummers 5065 en 5106 In zake : de prejudiciële vragen over artikel 7 van de wet van 27 februari 1987 betreffende de tegemoetkomingen aan personen met een handicap, gesteld door het Ar Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters R. Henneuse en M. Bossuyt, en de rechter(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 170/2011 du 10 novembre 2011 Uittreksel uit arrest nr. 170/2011 van 10 november 2011
Numéros du rôle : 5065 et 5106 Rolnummers 5065 en 5106
En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 7 de la In zake : de prejudiciële vragen over artikel 7 van de wet van 27
loi du 27 février 1987 relative aux allocations aux personnes februari 1987 betreffende de tegemoetkomingen aan personen met een
handicapées, posées par la Cour du travail de Bruxelles et le Tribunal handicap, gesteld door het Arbeidshof te Brussel en de
du travail de Charleroi. Arbeidsrechtbank te Charleroi.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges E. De samengesteld uit de voorzitters R. Henneuse en M. Bossuyt, en de
Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, rechters E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P.
J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul et F. Daoût, assistée du Moerman, E. Derycke, J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul en F.
greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président R. Henneuse, Daoût, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter R. Henneuse,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
a. Par arrêt du 29 novembre 2010 en cause de Marc Mikolajczak contre a. Bij arrest van 29 november 2010 in zake Marc Mikolajczak tegen de
le SPF Sécurité sociale, dont l'expédition est parvenue au greffe de FOD Sociale Zekerheid, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is
la Cour le 6 décembre 2010, la Cour du travail de Bruxelles a posé la ingekomen op 6 december 2010, heeft het Arbeidshof te Brussel de
question préjudicielle suivante : volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 7 de la loi du 27 février 1987 relative aux allocations « Schendt artikel 7 van de wet van 27 februari 1987 betreffende de
aux personnes handicapées viole-t-il les articles 10 et 11 de la tegemoetkomingen aan personen met een handicap de artikelen 10 en 11
Constitution en ce qu'il a pour effet de traiter différemment : - les assurés sociaux sans ressources, selon qu'ils sont handicapés et bénéficient des allocations aux personnes handicapées, ou qu'ils sont en bonne santé et bénéficient du revenu d'intégration sociale; - les personnes handicapées sans ressources qui vivent en communauté mais pas en couple ni en famille, selon que la communauté comprend deux ou plusieurs personnes; - les personnes qui ont des revenus et vivent en communauté mais pas van de Grondwet, doordat het tot een verschillende behandeling leidt van : - de sociaal verzekerden die geen bestaansmiddelen hebben, naargelang zij een handicap hebben en tegemoetkomingen voor personen met een handicap ontvangen, dan wel in goede gezondheid verkeren en het leefloon ontvangen; - de personen met een handicap die geen bestaansmiddelen hebben en die in gemeenschap leven, echter niet als paar noch in familieverband, naargelang de gemeenschap twee of meer personen telt; - de personen die inkomsten hebben en die in gemeenschap leven, echter niet als paar noch in familieverband, met een persoon zonder inkomen,
en couple ni en famille avec une personne sans revenu, selon que le naargelang de samenwonende een handicap heeft en tegemoetkomingen voor
cohabitant est handicapé et bénéficie d'allocations aux handicapés, ou personen met een handicap ontvangt, dan wel in goede gezondheid
qu'il est en bonne santé et bénéficie du revenu d'intégration ? ». verkeert en het leefloon ontvangt ? ».
b. Par jugement du 8 février 2011 en cause de L.B. contre l'Etat b. Bij vonnis van 8 februari 2011 in zake L.B. tegen de Belgische
belge, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 17 Staat, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 17
février 2011, le Tribunal du travail de Charleroi a posé la question februari 2011, heeft de Arbeidsrechtbank te Charleroi de volgende
préjudicielle suivante : prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 7, § 3, de la loi du 27 février 1987 relative aux « Schendt artikel 7, § 3, van de wet van 27 februari 1987 betreffende
allocations aux personnes handicapées en ce qu'il définit la notion de de tegemoetkomingen aan personen met een handicap, in zoverre het het
ménage comme ' toute cohabitation de deux personnes qui ne sont pas begrip ' huishouden ' definieert als ' elke samenwoning van twee
parentes ou alliées au 1er, 2e ou 3ème degré ' viole-t-il les articles personen die geen bloed- of aanverwant zijn in de eerste, tweede of
10 et 11 de la Constitution en ce qu'il instaure une différence de derde graad ', de artikelen 10 en 11 van de Grondwet doordat het een
traitement entre, d'une part, une personne handicapée qui cohabite verschil in behandeling invoert tussen, enerzijds, een persoon met een
avec sa mère ou sa grand-mère et qui se voit attribuer une allocation handicap die met zijn moeder of grootmoeder samenwoont en aan wie een
inkomensvervangende tegemoetkoming van categorie A en een
de remplacement de revenus, catégorie A, et une allocation integratietegemoetkoming worden toegekend zonder de inkomsten van de
d'intégration, sans prendre en compte les revenus de l'ascendant, et bloedverwant in de opgaande lijn in aanmerking te nemen en,
d'autre part, une personne handicapée qui cohabite avec une dame avec anderzijds, een persoon met een handicap die samenwoont met een dame
laquelle elle présente des liens affectifs comparables à une mère met wie hij een affectieve band heeft die vergelijkbaar is met die ten
opzichte van een pleegmoeder maar die de eerstgenoemde niet kan
d'accueil mais qui ne peut adopter la première en l'absence d'écart adopteren wegens een te klein leeftijdsverschil, en aan wie een
d'âge suffisant, et qui se voit attribuer une catégorie C avec prise tegemoetkoming van categorie C wordt toegekend waarbij de inkomsten
en compte des revenus du cohabitant, avec comme conséquence que van de samenwonende in aanmerking worden genomen, met als gevolg dat
l'allocation est supprimée du fait de la prise en compte des revenus de tegemoetkoming wordt ingetrokken wegens het in aanmerking nemen van
du cohabitant ? ». de inkomsten van de samenwonende ? ».
Ces affaires, inscrites sous les numéros 5065 et 5106 du rôle de la Die zaken, ingeschreven onder de nummers 5065 en 5106 van de rol van
Cour, ont été jointes. het Hof, werden samengevoegd.
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) B.1. L'article 7 de la loi du 27 février 1987 relative aux allocations B.1. Artikel 7 van de wet van 27 februari 1987 betreffende de
aux personnes handicapées dispose : tegemoetkomingen aan personen met een handicap bepaalt :
« § 1er. Les allocations visées à l'article 1er ne peuvent être « § 1. De in artikel 1 bedoelde tegemoetkomingen kunnen enkel
accordées que si le montant du revenu de la personne handicapée et le montant du revenu de la personne avec laquelle elle forme un ménage ne dépassent pas le montant des allocations visé à l'article 6. Le Roi détermine, par arrêté délibéré en Conseil des ministres, ce qu'il faut entendre par "revenu" et par qui, selon quels critères et de quelle manière le montant doit en être fixé. Le Roi peut, par arrêté délibéré en Conseil des ministres, déterminer que certains revenus ou parties de revenus, dans les conditions qu'Il détermine, ne sont que partiellement ou ne sont pas pris en considération. Il peut opérer une distinction en fonction du fait qu'il s'agit d'une allocation de remplacement de revenus, d'une allocation d'intégration ou d'une allocation pour l'aide aux personnes âgées. Il peut aussi opérer une distinction en fonction de toegekend worden indien het bedrag van het inkomen van de persoon met een handicap en het bedrag van het inkomen van de persoon met wie hij een huishouden vormt, het in artikel 6 bedoelde bedrag van de tegemoetkomingen niet overschrijden. De Koning bepaalt, bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad, wat moet worden verstaan onder ' inkomen ' en door wie, volgens welke criteria en op welke wijze het bedrag ervan moet worden bepaald. De Koning kan, bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad, bepalen dat sommige inkomsten of delen van het inkomen, onder de voorwaarden die Hij bepaalt, niet of slechts gedeeltelijk in aanmerking worden genomen. Hij kan daarbij een onderscheid maken naargelang het gaat om een inkomensvervangende tegemoetkoming, een integratietegemoetkoming of een tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden. Hij kan eveneens een onderscheid maken naargelang de
l'appartenance du bénéficiaire à la catégorie A, B ou C, en fonction gerechtigde behoort tot categorie A, B of C, naargelang de graad van
du degré d'autonomie de la personne handicapée, en fonction du fait zelfredzaamheid van de persoon met een handicap, naargelang het gaat
qu'il s'agit du revenu de la personne handicapée elle-même ou du om het inkomen van de persoon met een handicap zelf of om het inkomen
revenu de la personne avec laquelle elle forme un ménage, ou en van de persoon met wie hij een huishouden vormt, of naargelang de bron
fonction de l'origine des revenus. van het inkomen.
§ 2. La personne handicapée et la personne avec laquelle elle forme un § 2. De persoon met een handicap en de persoon met wie hij een
ménage, sont tenues de faire valoir leurs droits : huishouden vormt, moeten hun rechten laten gelden :
1° aux prestations et indemnités auxquelles elle peut prétendre en 1° op de uitkeringen en vergoedingen waarop hij aanspraak kan maken
vertu d'une autre législation belge ou étrangère ou en vertu de règles krachtens een andere Belgische of buitenlandse wetgeving of krachtens
applicables au personnel d'une institution internationale publique, et de regels van toepassing op het personeel van een internationale
qui trouvent leur fondement dans une limitation de la capacité de openbare instelling, en die hun grond vinden in een beperking van het
gain, dans un manque ou une réduction de l'autonomie ou dans les verdienvermogen, in een gebrek aan of vermindering van de
articles 1382 et suivants du Code civil relatifs à la responsabilité civile; 2° à des prestations sociales relatives à la maladie et l'invalidité, au chômage, aux accidents du travail, aux maladies professionnelles, aux pensions de retraite et de survie, à la garantie de revenus aux personnes âgées et au revenu garanti pour personnes âgées. § 3. Il y lieu d'entendre par " ménage " toute cohabitation de deux personnes qui ne sont pas parentes ou alliées au premier, deuxième ou troisième degré. L'existence d'un ménage est présumée lorsque deux personnes au moins qui ne sont pas parentes ou alliées au premier, deuxième ou troisième degré, ont leur résidence principale à la même adresse. La preuve du contraire peut être apportée par tous les moyens possibles par la personne handicapée ou par la direction d'administration des prestations aux personnes handicapées. Cependant, si un des membres du ménage est détenu en prison ou dans un établissement de défense sociale, le ménage cesse d'exister. § 4. Les allocations visées à l'article 1er peuvent être accordées au demandeur à titre d'avance sur les prestations et indemnités visées au zelfredzaamheid of in de artikelen 1382 en volgende van het Burgerlijk Wetboek betreffende de burgerlijke aansprakelijkheid; 2° op sociale uitkeringen inzake ziekte en invaliditeit, werkloosheid, arbeidsongevallen, beroepsziekten, rust- en overlevingspensioenen, de inkomensgarantie voor ouderen en het gewaarborgd inkomen voor bejaarden. § 3. Onder ' huishouden ' moet worden verstaan elke samenwoning van twee personen die geen bloed- of aanverwant zijn in de eerste, tweede of derde graad. Het bestaan van een huishouden wordt vermoed wanneer ten minste twee personen die geen bloed- of aanverwant zijn in de eerste, tweede of derde graad, hun hoofdverblijfplaats op hetzelfde adres hebben. Het tegenbewijs kan met alle mogelijke middelen worden geleverd door de persoon met een handicap of door de bestuursdirectie van de uitkeringen aan personen met een handicap. Wanneer echter één van de leden van het huishouden opgesloten is in een gevangenis of opgenomen is in een instelling voor sociaal verweer, dan houdt het huishouden op te bestaan. § 4. De in artikel 1 bedoelde tegemoetkomingen kunnen aan de aanvrager worden toegekend als voorschot op de uitkeringen en vergoedingen
§ 2. bedoeld in § 2.
Le Roi détermine, par arrêté délibéré en Conseil des ministres, dans De Koning bepaalt, bij een besluit vastgesteld na overleg in de
quelles conditions, selon quelles modalités et jusqu'à concurrence de Ministerraad, onder welke voorwaarden, op welke wijze en tot welk
quel montant ces avances peuvent être accordées, ainsi que leur mode bedrag deze voorschotten kunnen worden toegekend, alsmede de wijze
de récupération. Le service ou l'organisme payeur est subrogé aux waarop ze kunnen worden teruggevorderd. De uitbetalingsdienst of
droits du bénéficiaire jusqu'à concurrence du montant des avances -instelling treedt in de rechten van de gerechtigde tot het bedrag van
versées ». de toegekende voorschotten ».
B.2.1. Pour répondre aux questions préjudicielles, la Cour doit B.2.1. Om de prejudiciële vragen te beantwoorden dient het Hof na te
vérifier si cette disposition est compatible avec les articles 10 et
11 de la Constitution, en ce qu'elle a pour effet d'instaurer des gaan of die bepaling bestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 van de
différences de traitement : Grondwet, in zoverre zij leidt tot verschillen in behandeling :
- entre les personnes handicapées - et les personnes qui vivent avec - tussen personen met een handicap - en personen die samenleven met
des personnes handicapées - selon qu'elles vivent en couple, en een persoon met een handicap - naargelang zij als paar, in
famille ou en communauté de deux ou plusieurs personnes; familieverband of in gemeenschap van twee of meer personen leven;
- entre les personnes handicapées et les bénéficiaires du revenu d'intégration sociale. B.2.2. Il ressort des faits et de la motivation des décisions de renvoi que les juges a quo sont saisis de litiges qui concernent une personne handicapée ne disposant pas de revenus qui, sans vivre en couple, forme un ménage avec une personne qui n'est pas parente ou alliée au premier, deuxième ou troisième degré et qui dispose de revenus. La Cour limite son examen à cette hypothèse. Quant aux différences de traitement entre personnes handicapées - tussen personen met een handicap en de begunstigden van een leefloon. B.2.2. Uit de feiten en de motivering van de verwijzingsbeslissingen blijkt dat bij de verwijzende rechters geschillen aanhangig zijn gemaakt die betrekking hebben op een persoon met een handicap zonder inkomsten die, zonder als paar samen te leven, een huishouden vormt met een persoon die geen bloed- of aanverwant is in de eerste, tweede of derde graad en die wel over inkomsten beschikt. Het Hof beperkt zijn onderzoek tot die hypothese. Ten aanzien van de verschillen in behandeling onder personen met een handicap
B.3.1. Aux termes des articles 1er et 2 de la loi du 27 février 1987 B.3.1. Luidens de artikelen 1 en 2 van de wet van 27 februari 1987
relative aux allocations aux personnes handicapées, les personnes betreffende de tegemoetkomingen aan personen met een handicap kunnen
handicapées peuvent se voir accorder trois types d'allocation : personen met een handicap drie types van tegemoetkoming krijgen : de
l'allocation de remplacement de revenus, accordée à la personne inkomensvervangende tegemoetkoming, die wordt toegekend aan de persoon
handicapée, âgée de 21 à 65 ans, dont l'état physique ou psychique a met een handicap die 21 tot 65 jaar oud is, wiens lichamelijke of
psychische toestand zijn verdienvermogen in aanzienlijke mate heeft
réduit dans une mesure importante la capacité de gain; l'allocation verminderd; de integratietegemoetkoming, die wordt toegekend aan de
d'intégration, accordée à la personne handicapée, âgée de 21 à 65 ans, persoon met een handicap die 21 tot 65 jaar oud is, bij wie een gebrek
dont le manque ou la réduction d'autonomie est établi; l'allocation aan of een vermindering van zelfredzaamheid is vastgesteld; de
pour l'aide aux personnes âgées, accordée à la personne handicapée tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden, die wordt toegekend aan de
d'au moins 65 ans dont le manque ou la réduction d'autonomie est établi. persoon met een handicap die ten minste 65 jaar oud is en bij wie een
Ces allocations constituent une aide financière, dont le montant doit gebrek aan of een vermindering van zelfredzaamheid is vastgesteld.
garantir en priorité la sécurité d'existence des moins favorisés. Le Die tegemoetkomingen vormen een financiële hulp waarvan het bedrag
prioritair de bestaanszekerheid van de minstbedeelden moet waarborgen.
montant de ces allocations est déterminé par l'article 6 de la loi. Het bedrag van die tegemoetkomingen is vastgelegd bij artikel 6 van de wet.
Les dépenses découlant de cette loi sont à charge de l'Etat (article De uitgaven die voortvloeien uit de toepassing van die wet vallen ten
22). laste van de Staat (artikel 22).
B.3.2. Tel qu'il a été modifié par l'article 157 de la loi-programme B.3.2. Zoals gewijzigd bij artikel 157 van de programmawet van 9 juli
du 9 juillet 2004, l'article 7 de la loi du 27 février 1987 dispose 2004, bepaalt artikel 7 van de wet van 27 februari 1987 dat de
que les allocations aux personnes handicapées ne peuvent être tegemoetkomingen aan personen met een handicap enkel kunnen worden
accordées que si le montant du revenu de la personne handicapée et le toegekend « indien het bedrag van het inkomen van de persoon met een
montant du revenu de la personne avec laquelle elle forme un ménage ne handicap en het bedrag van het inkomen van de persoon met wie hij een
dépassent pas le montant des allocations visé à l'article 6 ( § 1er). huishouden vormt, het in artikel 6 bedoelde bedrag van de
Le législateur entend par « ménage » « toute cohabitation de deux tegemoetkomingen niet overschrijden » ( § 1). De wetgever verstaat
personnes qui ne sont pas parentes ou alliées au premier, deuxième ou onder « huishouden » « elke samenwoning van twee personen die geen
troisième degré » ( § 3, alinéa 1er). « L'existence d'un ménage est bloed- of aanverwant zijn in de eerste, tweede of derde graad » ( § 3,
présumée lorsque deux personnes au moins qui ne sont pas parentes ou eerste lid). « Het bestaan van een huishouden wordt vermoed wanneer
alliées au premier, deuxième ou troisième degré, ont leur résidence ten minste twee personen die geen bloed- of aanverwant zijn in de
principale à la même adresse. La preuve du contraire peut être eerste, tweede of derde graad, hun hoofdverblijfplaats op hetzelfde
apportée par tous les moyens possibles par la personne handicapée ou adres hebben. Het tegenbewijs kan met alle mogelijke middelen worden
par la direction d'administration des prestations aux personnes geleverd door de persoon met een handicap of door de bestuursdirectie
handicapées » ( § 3, alinéa 2). van de uitkeringen aan personen met een handicap » ( § 3, tweede lid).
B.3.3. Il ressort des travaux préparatoires de la loi-programme du 9 B.3.3. Uit de parlementaire voorbereiding van de programmawet van 9
juillet 2004 que le législateur a voulu modifier la définition du « juli 2004 blijkt dat de wetgever de definitie van het begrip «
ménage » telle qu'elle découlait de l'article 121 de la loi-programme huishouden », zoals zij voortvloeide uit artikel 121 van de
(I) du 24 décembre 2002 : programmawet (I) van 24 december 2002, heeft willen wijzigen :
« Un ménage est dorénavant défini comme une cohabitation de deux « Voortaan wordt een huishouden gedefinieerd als het samenwonen van
personnes qui ne sont pas parentes ou alliées au premier, deuxième ou
troisième degré. Cela signifie que le point de départ de la loi de twee personen die geen bloed- of aanverwant zijn in de eerste tot en
2002 reste inchangé, dans le sens que la nature de la cohabitation met derde graad. Dat betekent dat het uitgangspunt van de wet van 2002
(cohabitation avec quelqu'un du sexe opposé, ou non) n'est plus le behouden blijft in die zin dat de aard van samenwoning (al dan niet
facteur déterminant, ce qui évite nombre de discriminations. met iemand van het andere geslacht) niet langer een bepalende factor
is, wat een aantal discriminaties wegwerkt.
Par contre le ménage est désormais limité à la cohabitation de deux Aan de andere kant wordt de definitie van de wet van 2002 wel beperkt
personnes, alors que dans la réforme de 2002 un nombre illimité de tot een samenwonen van twee personen, terwijl het in de wet van 2002
personnes cohabitantes pourraient être considérées dans le contexte du kon gaan om een onbeperkt aantal samenwonenden die allemaal samen als
' ménage ' » (Doc. parl., Chambre, 2003-2004, DOC 51-1138/019, pp. ' huishouden ' konden worden beschouwd » (Parl. St., Kamer, 2003-2004,
30-31). DOC 51-1138/019, pp. 30-31).
B.3.4. Il ressort des travaux préparatoires de la loi-programme (I) du B.3.4. Uit de parlementaire voorbereiding van de programmawet (I) van
24 décembre 2002 qu'en modifiant la définition de la notion de ménage, 24 december 2002 blijkt dat de wetgever, door de definitie van het
le législateur entendait adapter les critères et les modalités begrip « huishouden » te wijzigen, de criteria en modaliteiten voor
d'octroi des allocations aux personnes handicapées aux formes toekenning van de tegemoetkomingen aan personen met een handicap
actuelles de cohabitation, en tenant compte non seulement des revenus nauwer wilde doen aansluiten bij de huidige samenlevingsvormen, door
propres de la personne handicapée, mais aussi de ceux des personnes niet alleen rekening te houden met het eigen inkomen van de persoon
avec lesquelles la personne handicapée forme ce ménage (Doc. parl., met een handicap, maar ook met dat van de personen met wie hij een
Chambre, 2002-2003, DOC 50-2124/001, pp. 86 à 88 et 92). huishouden vormt (Parl. St., Kamer, 2002-2003, DOC 50-2124/001, pp. 86
Conscient que l'administration ne pouvait examiner chaque situation de tot 88 en 92). Zich ervan bewust dat de administratie onmogelijk elke afzonderlijke
vie particulière, le législateur a opté pour un système de présomption feitelijke levenssituatie kon uitpluizen, heeft de wetgever geopteerd
d'existence d'un ménage lorsque deux ou plusieurs personnes sont voor een systeem van vermoeden van het bestaan van een huishouden
wanneer twee of meer personen op hetzelfde adres zijn gedomicilieerd,
domiciliées à la même adresse, en laissant toutefois la possibilité à waarbij echter aan de betrokkene de mogelijkheid wordt gelaten om met
l'intéressé de démontrer par tous les moyens possibles que la alle mogelijke middelen aan te tonen dat de feitelijke toestand
situation de fait se distingue de la situation juridique dont témoigne afwijkt van de juridische, zoals die blijkt uit het Rijksregister
le registre national (ibid., p. 92). (ibid., p. 92).
B.3.5. Il ressort par ailleurs des travaux préparatoires de la B.3.5. Uit de parlementaire voorbereiding van de programmawet van 9
loi-programme du 9 juillet 2004 que le législateur a voulu encourager juli 2004 blijkt bovendien dat de wetgever de familiale zorg heeft
la prise en charge familiale, en excluant de la notion de ménage les willen aanmoedigen door de bloed- en aanverwanten in de eerste, tweede
parents et alliés au premier, deuxième ou troisième degré (Doc. parl, of derde graad uit te sluiten van het begrip « huishouden » (Parl.
Chambre, 2003-2004, DOC 51-1138/001 et 51-1139/001, p. 92). St., Kamer, 2003-2004, DOC 51-1138/001 en 51-1139/001, p. 92).
B.4. La réglementation relative aux allocations aux handicapés B.4. De regeling in verband met de tegemoetkomingen aan personen met
constitue un régime spécial d'aide sociale. Contrairement au régime een handicap vormt een bijzonder stelsel van maatschappelijke
traditionnel de sécurité sociale, lequel comporte le paiement de dienstverlening. In tegenstelling tot het traditionele stelsel van de
cotisations, ce régime spécial est entièrement financé par les sociale zekerheid, dat de betaling van bijdragen inhoudt, wordt dit
ressources générales de l'Etat et tend à procurer un revenu fixé par bijzonder stelsel volledig gefinancierd door de algemene inkomsten van
la loi à ceux qui ne disposent pas à suffisance d'autres moyens de de Staat en wil het een door de wet bepaald inkomen verschaffen aan
subsistance. diegenen die niet over voldoende andere bestaansmiddelen beschikken.
Il ressort des travaux préparatoires de la loi du 27 février 1987 Uit de parlementaire voorbereiding van de wet van 27 februari 1987
relative aux allocations aux personnes handicapées que le législateur betreffende de tegemoetkomingen aan personen met een handicap blijkt
a entendu n'accorder les trois allocations visées par la loi qu'aux dat de wetgever de drie in de wet bedoelde tegemoetkomingen enkel
handicapés dont le revenu n'excède pas un certain plafond. Ces heeft willen toekennen aan de personen met een handicap wier inkomen
allocations étant financées exclusivement par des deniers publics, le een bepaald plafond niet overschrijdt. Aangezien die tegemoetkomingen
but poursuivi par le législateur était de les attribuer en priorité uitsluitend worden gefinancierd met overheidsgeld, bestond het door de
wetgever nagestreefde doel erin ze toe te kennen aan de minstbedeelden
aux plus démunis (Doc. parl., Chambre, 1985-1986, n° 448/1, pp. 2 et 6). (Parl. St., Kamer, 1985-1986, nr. 448/1, pp. 2 en 6).
Dans son arrêt n° 65/2000 du 30 mai 2000, la Cour a jugé, sur cette In zijn arrest nr. 65/2000 van 30 mei 2000 heeft het Hof op grond
base, que le législateur a pu raisonnablement considérer que, pour des daarvan geoordeeld dat de wetgever redelijkerwijze vermocht te
raisons budgétaires, il tiendrait compte, pour le calcul du montant oordelen dat hij, om budgettaire redenen, voor de berekening van het
des allocations à octroyer à un handicapé marié ou formant un ménage, bedrag van de tegemoetkomingen die moeten worden toegekend aan een
persoon met een handicap die gehuwd is of een huishouden vormt,
du revenu professionnel de son conjoint ou de la personne avec rekening zou houden met het beroepsinkomen van diens echtgenoot of de
laquelle il forme un ménage. persoon met wie hij een huishouden vormt.
B.5.1. En n'accordant pas à une personne handicapée sans revenus les B.5.1. Door de tegemoetkomingen bedoeld in artikel 1 van de wet van 27
allocations visées à l'article 1er de la loi du 27 février 1987 si le februari 1987 niet toe te kennen aan een persoon met een handicap
montant du revenu de la personne avec laquelle elle forme un ménage, zonder inkomen indien het bedrag van het inkomen van de persoon met
au sens de l'article 7 de la loi en cause, dépasse le montant des wie hij een huishouden vormt - in de zin van artikel 7 van de in het
allocations, le législateur a pris une mesure qui peut se justifier geding zijnde wet - het bedrag van de tegemoetkomingen overschrijdt,
raisonnablement, compte tenu de l'objectif de solidarité qu'il heeft de wetgever een maatregel genomen die redelijk kan worden
poursuit dans un régime spécial d'aide sociale et compte tenu de son verantwoord, rekening houdend met het doel van solidariteit dat hij
nastreeft in een bijzonder stelsel van maatschappelijke
souci de prendre en compte les formes actuelles de cohabitation, sans dienstverlening en rekening houdend met zijn bekommernis om de huidige
obliger l'administration à s'immiscer dans la vie privée des personnes samenlevingsvormen in aanmerking te nemen, zonder de administratie te
concernées. Dès lors que l'inclusion dans la notion de ménage de verplichten zich te mengen in het privéleven van de betrokken
personen. Aangezien de inclusie, in het begrip « huishouden », van
communautés religieuses ou laïques ne rencontrait pas cet objectif, religieuze gemeenschappen of lekengemeenschappen niet aan dat doel
comme la Cour l'a jugé dans son arrêt n° 123/2004 du 7 juillet 2004, beantwoordde - zoals het Hof oordeelde in zijn arrest nr. 123/2004 van
il se justifie que le législateur ait limité la notion de ménage à la 7 juli 2004 -, is het verantwoord dat de wetgever het begrip «
cohabitation de deux personnes. huishouden » heeft beperkt tot de samenwoning van twee personen.
B.5.2. En excluant de la notion de ménage les parents ou alliés au B.5.2. Door de bloed- of aanverwanten in de eerste, tweede of derde
premier, deuxième ou troisième degré, l'article 7, § 3, de la loi en graad uit te sluiten van het begrip « huishouden », creëert artikel 7,
cause crée une différence de traitement qui peut se justifier § 3, van de in het geding zijnde wet een verschil in behandeling dat
raisonnablement au regard de l'objectif du législateur d'encourager la redelijk kan worden verantwoord ten opzichte van het doel van de
prise en charge familiale de la personne handicapée. Cette disposition ne permet certes pas de prendre en compte la solidarité manifestée par une personne qui, sans être parent ou allié, prend en charge une personne handicapée sans vivre en couple avec elle. Le législateur ne peut cependant pas prendre en compte ces situations particulières sans s'immiscer dans la vie privée des intéressés. Par ailleurs, ces personnes peuvent dans la plupart des cas recourir à l'adoption ou constituer une famille d'accueil. Elles sont alors considérées comme parents au premier degré. La Cour relève en outre que la présomption de l'existence d'un ménage peut être renversée dans l'hypothèse où la wetgever dat erin bestaat de familiale zorg voor personen met een handicap aan te moedigen. Die bepaling maakt het weliswaar niet mogelijk rekening te houden met de solidariteit vanwege een persoon die, zonder een bloed- of aanverwant te zijn, een persoon met een handicap ten laste neemt zonder als paar met hem samen te leven. De wetgever kan echter niet die specifieke situaties in aanmerking nemen zonder zich te mengen in het privéleven van de betrokkenen. Overigens kunnen die personen meestal hun toevlucht nemen tot adoptie, of een pleeggezin vormen. Zij worden dan beschouwd als bloedverwanten in de eerste graad. Het Hof wijst bovendien erop dat het vermoeden van het bestaan van een huishouden kan worden weerlegd indien de
domiciliation commune ne se double pas d'une mise en commun des gemeenschappelijke domicilie niet gepaard gaat met het samenbrengen
revenus et charges du ménage. Les différences de traitement entre van de inkomsten en lasten van het huishouden. De in de prejudiciële
personnes handicapées visées par les questions préjudicielles sont vragen beoogde verschillen in behandeling tussen personen met een
compatibles avec les articles 10 et 11 de la Constitution. handicap zijn bestaanbaar met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
Quant aux différences de traitement entre les personnes handicapées et Ten aanzien van de verschillen in behandeling tussen personen met een
les assurés sociaux qui bénéficient du revenu d'intégration sociale. handicap en de sociaal verzekerden die een leefloon ontvangen
B.6. La Cour doit encore vérifier si, en n'accordant pas à une B.6. Het Hof moet nog nagaan of artikel 7 van de in het geding zijnde
personne handicapée sans revenus les allocations visées à l'article 1er wet, doordat het de in artikel 1 van de wet bedoelde tegemoetkomingen
de la loi si le montant du revenu de la personne avec laquelle elle niet toekent aan een persoon met een handicap zonder inkomen indien
forme un ménage dépasse le montant des allocations, l'article 7 de la het bedrag van het inkomen van de persoon met wie hij een huishouden
loi en cause crée une différence de traitement qui ne serait pas vormt, het bedrag van de tegemoetkomingen overschrijdt, een verschil
justifiée raisonnablement entre les personnes handicapées et les in behandeling creëert, dat niet redelijk zou zijn verantwoord, tussen
bénéficiaires du revenu d'intégration sociale. de personen met een handicap en de personen die een leefloon
B.7.1. L'article 14, §§ 1er et 2, de la loi du 26 mai 2002 concernant ontvangen. B.7.1. Artikel 14, §§ 1 en 2, van de wet van 26 mei 2002 betreffende
le droit à l'intégration sociale dispose : het recht op maatschappelijke integratie bepaalt :
« § 1er. Le revenu d'intégration s'élève à : « § 1. Het leefloon bedraagt :
1° 4 400 EUR pour toute personne cohabitant avec une ou plusieurs 1° 4 400 EUR voor elke persoon die met één of meerdere personen
personnes. samenwoont.
Il faut entendre par cohabitation le fait que des personnes vivent Onder samenwoning wordt verstaan het onder hetzelfde dak wonen van
sous le même toit et règlent principalement en commun leurs questions personen die hun huishoudelijke aangelegenheden hoofdzakelijk
ménagères. gemeenschappelijk regelen.
2° 6 600 EUR pour une personne isolée ainsi que pour toute personne 2° 6 600 EUR voor een alleenstaande persoon en voor een dakloze die
sans abri qui bénéficie d'un projet individualisé d'intégration
sociale visé à l'article 11, §§ 1er et 3, ainsi qu'à l'article 13, § recht heeft op een in de artikelen 11, §§ 1 en 3, en 13, § 2, bedoeld
2. geïndividualiseerd project voor maatschappelijke integratie.
3° 8 800 EUR pour une personne vivant avec une famille à sa charge. Ce droit s'ouvre dès qu'il y a présence d'au moins un enfant mineur non marié. Il couvre également le droit de l'éventuel conjoint ou partenaire de vie. Par famille à charge, on entend le conjoint, le partenaire de vie, l'enfant mineur non marié ou plusieurs enfants parmi lesquels au moins un enfant mineur non marié. Par partenaire de vie, on entend la personne avec qui le demandeur constitue un ménage de fait. Le Roi détermine, par arrêté délibéré en Conseil des ministres, dans quelle mesure le conjoint ou le partenaire de vie doit répondre aux conditions d'octroi visées à l'article 3. 3° 8 800 EUR voor een persoon die samenwoont met een gezin te zijnen laste. Dit recht wordt geopend van zodra er ten minste één minderjarig ongehuwd kind aanwezig is. Het dekt meteen het recht van de eventuele echtgeno(o)t(e) of levenspartner. Onder gezin ten laste wordt verstaan, de echtgenoot, de levenspartner, het ongehuwd minderjarig kind of meerdere kinderen onder wie minstens één ongehuwd minderjarig kind. De levenspartner is de persoon met wie de aanvrager een feitelijk gezin vormt. De Koning bepaalt, bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad, in welke mate de echtgenoot of de levenspartner de in artikel 3 bedoelde voorwaarden moet vervullen.
§ 2. Le montant du revenu d'intégration est diminué des ressources du § 2. Het bedrag van het leefloon wordt verminderd met de
demandeur, calculées conformément aux dispositions du titre II, bestaansmiddelen van de aanvrager, berekend overeenkomstig de
chapitre II ». bepalingen van titel II, hoofdstuk II ».
L'article 34 de l'arrêté royal du 11 juillet 2002 portant règlement Artikel 34 van het koninklijk besluit van 11 juli 2002 houdende het
général en matière de droit à l'intégration sociale dispose : algemeen reglement betreffende het recht op maatschappelijke integratie bepaalt :
« § 1. Lorsque le demandeur est marié et vit sous le même toit ou « § 1. In geval de aanvrager gehuwd is en onder hetzelfde dak woont,
constitue un ménage de fait avec une personne qui ne sollicite pas le of een feitelijk gezin vormt, met een persoon die geen aanspraak maakt
bénéfice de la loi, la partie des ressources de cette personne qui op het genot van de wet, moet het gedeelte van de bestaansmiddelen van
die persoon in aanmerking genomen worden, dat het bedrag overschrijdt
dépasse le montant du revenu d'intégration prévu pour la catégorie de van het leefloon bepaald voor de categorie van begunstigden bedoeld
bénéficiaires visés à l'article 14, § 1er, 1°, de la loi doit être bij artikel 14, § 1, 1°, van de wet.
prise en considération.
Deux personnes qui vivent ensemble en couple constituent un ménage de Twee personen die als koppel samenleven vormen een feitelijk gezin.
fait. § 2. En cas de cohabitation du demandeur avec un ou plusieurs § 2. In geval de aanvrager samenwoont met één of meer meerderjarige
ascendants et/ou descendants majeurs du premier degré, la partie des ascendenten en/of descendenten van de eerste graad, kan het gedeelte
ressources de chacune de ces personnes qui dépasse le montant prévu à van de bestaansmiddelen van ieder van die personen dat het bij artikel
l'article 14, § 1er, 1°, de la loi peut être prise totalement ou 14, § 1, 1°, van de wet bepaalde bedrag te boven gaat, geheel of
gedeeltelijk in aanmerking genomen worden; bij de toepassing van deze
partiellement en considération; en cas d'application de cette bepaling moet aan de aanvrager en zijn meerderjarige ascendenten en/of
disposition, le montant prévu à l'article 14, § 1er, 1°, de la loi descendenten van de eerste graad fictief het bij artikel 14, § 1, 1°,
doit être octroyé fictivement au demandeur et à ses ascendants et/ou
descendants majeurs du premier degré. van de wet bepaalde bedrag toegekend worden.
§ 3. Dans les autres cas de cohabitation avec des personnes qui ne § 3. In de andere gevallen van samenwonen met personen die geen
sollicitent pas le bénéfice de la loi, les ressources de ces personnes aanspraak maken op het genot van de wet worden de bestaansmiddelen van
ne sont pas prises en considération. die personen niet in aanmerking genomen.
§ 4. Lorsque le demandeur a droit à un revenu d'intégration visé à § 4. Indien de aanvrager gerechtigd is op een leefloon bedoeld in
l'article 14, § 1er, alinéa 1er, 3°, de la loi, toutes les ressources artikel 14, § 1, eerste lid, 3°, van de wet worden alle
du conjoint ou partenaire de vie sont prises en considération. Ces bestaansmiddelen van de echtgenoot of levenspartner in aanmerking
revenus sont calculés conformément aux dispositions du titre II, genomen. Deze inkomsten worden berekend overeenkomstig de bepalingen
chapitre II, de la loi ». van titel II, hoofdstuk II van de wet ».
B.7.2. Il ressort de ces dispositions qu'à la différence de ce que B.7.2. Uit die bepalingen volgt dat, in tegenstelling tot hetgeen de
prévoit la loi en cause pour les allocations aux handicapés, les in het geding zijnde wet bepaalt voor de tegemoetkomingen aan personen
revenus du cohabitant avec lequel le bénéficiaire du revenu met een handicap, de inkomsten van de samenwonende met wie de
d'intégration sociale ne vit pas en couple ne sont pas pris en begunstigde van een leefloon niet als paar samenleeft, niet in
considération pour fixer le montant de la prestation. Comme le relève aanmerking worden genomen om het bedrag van de uitkering vast te
la Cour du travail de Bruxelles dans son arrêt du 30 avril 2009 rendu dans l'affaire n° 5065, la personne handicapée peut demander un complément de revenu d'intégration sociale pour compléter ses allocations de handicapé. B.8. Les allocations accordées aux personnes handicapées constituent un régime spécial d'aide sociale, qui doit garantir en priorité la sécurité d'existence des moins favorisés (Doc. parl., Chambre, 1985-1986, n° 448-1, p. 2). Le revenu d'intégration sociale relève pour sa part d'un régime général d'aide sociale, dont l'objectif est stellen. Zoals het Arbeidshof te Brussel erop wijst in zijn arrest van 30 april 2009 dat werd gewezen in de zaak nr. 5065, kan de persoon met een handicap een aanvulling vragen tot het niveau van het leefloon, om zijn tegemoetkomingen voor een persoon met een handicap aan te vullen. B.8. De tegemoetkomingen die aan personen met een handicap worden toegekend, vormen een bijzondere regeling van maatschappelijke dienstverlening, die prioritair de bestaanszekerheid van de minst gegoeden moet waarborgen (Parl. St., Kamer, 1985-1986, nr. 448-1, p. 2). Het leefloon valt daarentegen onder een algemene regeling van maatschappelijke dienstverlening, die ertoe strekt eenieder in staat te stellen over een inkomen te beschikken om van te leven. Ook al kunnen er objectieve verschillen zijn tussen die twee
de permettre à toute personne de disposer d'un revenu lui permettant regelingen wat de toekenningsvoorwaarden en de omvang van de
de vivre. S'il peut exister des différences objectives entre ces deux régimes toegekende steun betreft, toch doet een bepaling die tot gevolg heeft
quant aux conditions d'octroi et à l'ampleur de l'aide octroyée, une dat de tegemoetkomingen voor personen met een handicap tot onder het
disposition qui a pour effet de diminuer les allocations pour bedrag van het leefloon zakken, op onevenredige wijze afbreuk aan de
handicapés en dessous du montant du revenu d'intégration sociale porte rechten van die personen, en houdt zij geen rekening met het doel van
une atteinte disproportionnée aux droits de ces personnes et ne tient de wetgever dat erin bestaat prioritair de bestaanszekerheid te
pas compte de l'objectif du législateur qui est d'assurer en priorité waarborgen van de personen die wegens hun handicap aanzienlijk zijn
la sécurité d'existence des personnes qui, en raison de leur handicap, beperkt in hun verdienvermogen of in hun zelfredzaamheid. Die bepaling
sont considérablement limitées dans leur capacité de gain ou dans leur verplicht de persoon met een handicap bovendien aanvullende stappen te
autonomie. Cette disposition oblige en outre la personne handicapée à ondernemen om een aanvulling tot het niveau van het leefloon te
effectuer des démarches complémentaires en vue d'obtenir un complément verkrijgen, terwijl die persoon zich reeds bevindt in een situatie van
de revenu d'intégration sociale alors que cette personne est déjà dans afhankelijkheid en reeds met moeilijkheden op het vlak van
une situation de dépendance et est déjà confrontée à des difficultés maatschappelijke re-integratie wordt geconfronteerd.
de réinsertion sociale. B.9. In zoverre het tot gevolg heeft het bedrag van de
B.9. En ce qu'il a pour effet de réduire en dessous du montant du tegemoetkomingen aan personen met een handicap van een persoon die
revenu d'intégration sociale auquel aurait droit cette personne en niet over inkomsten beschikt en die, zonder als paar te leven, een
vertu de l'article 14, §§ 1er et 2, de la loi du 26 mai 2002 huishouden vormt met een persoon die geen bloed- of aanverwant is in
concernant le droit à l'intégration sociale, le montant des de eerste, tweede of derde graad en die over inkomsten beschikt, te
allocations aux personnes handicapées d'une personne ne disposant pas verminderen tot onder het bedrag van het leefloon waarop die persoon
de revenus qui, sans vivre en couple, forme un ménage avec une recht zou hebben krachtens artikel 14, §§ 1 en 2, van de wet van 26
personne qui n'est pas parente ou alliée au premier, deuxième ou mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie, is
troisième degré et qui dispose de revenus, l'article 7 de la loi du 27 artikel 7 van de wet van 27 februari 1987 betreffende de
février 1987 relative aux allocations aux personnes handicapées n'est tegemoetkomingen aan personen met een handicap niet bestaanbaar met de
pas compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution. artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
- En ce qu'il a pour effet de réduire en dessous du montant du revenu - In zoverre het tot gevolg heeft het bedrag van de tegemoetkomingen
aan personen met een handicap van een persoon die niet over inkomsten
d'intégration sociale auquel aurait droit cette personne en vertu de beschikt en die, zonder als paar te leven, een huishouden vormt met
l'article 14, §§ 1er et 2, de la loi du 26 mai 2002 concernant le een persoon die geen bloed- of aanverwant is in de eerste, tweede of
droit à l'intégration sociale, le montant des allocations aux derde graad en die over inkomsten beschikt, te verminderen tot onder
personnes handicapées d'une personne ne disposant pas de revenus qui, het bedrag van het leefloon waarop die persoon recht zou hebben
sans vivre en couple, forme un ménage avec une personne qui n'est pas krachtens artikel 14, §§ 1 en 2, van de wet van 26 mei 2002
parente ou alliée au premier, deuxième ou troisième degré et qui betreffende het recht op maatschappelijke integratie, schendt artikel
dispose de revenus, l'article 7 de la loi du 27 février 1987 relative 7 van de wet van 27 februari 1987 betreffende de tegemoetkomingen aan
aux allocations aux personnes handicapées viole les articles 10 et 11 personen met een handicap de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
de la Constitution.
- L'article 7 de la loi du 27 février 1987 relative aux allocations - Artikel 7 van de wet van 27 februari 1987 betreffende de
aux personnes handicapées ne viole pas les articles 10 et 11 de la tegemoetkomingen aan personen met een handicap schendt de artikelen 10
Constitution en ce qu'il instaure des différences de traitement entre en 11 van de Grondwet niet in zoverre het verschillen in behandeling
les personnes handicapées qui vivent avec une personne ayant des invoert onder personen met een handicap die samenleven met een persoon
revenus, selon qu'elles vivent en couple, en famille ou en communauté die inkomsten heeft, naargelang zij als paar, in familieverband of in
de deux ou plusieurs personnes. een gemeenschap van twee of meer personen leven.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 10 novembre 2011. Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 10 november 2011.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
R. Henneuse. R. Henneuse.
^