Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 104/2008 du 17 juillet 2008 Numéros du rôle : 4228 et 4241 En cause : les recours en annulation de l'article 39, a), de la loi-programme du 27 décembre 2006 (modification de l'article 6, alinéa 1 er , du (...) La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Melchior et M. Bossuyt, et des juges P. Ma(...)"
Extrait de l'arrêt n° 104/2008 du 17 juillet 2008 Numéros du rôle : 4228 et 4241 En cause : les recours en annulation de l'article 39, a), de la loi-programme du 27 décembre 2006 (modification de l'article 6, alinéa 1 er , du (...) La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Melchior et M. Bossuyt, et des juges P. Ma(...) Uittreksel uit arrest nr. 104/2008 van 17 juli 2008 Rolnummers 4228 en 4241 In zake : de beroepen tot vernietiging van artikel 39, a), van de programmawet van 27 december 2006 (wijziging van artikel 6, eerste lid, van het Wetboek van d(...) Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en M. Bossuyt, en de rechter(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 104/2008 du 17 juillet 2008 Uittreksel uit arrest nr. 104/2008 van 17 juli 2008
Numéros du rôle : 4228 et 4241 Rolnummers 4228 en 4241
En cause : les recours en annulation de l'article 39, a), de la In zake : de beroepen tot vernietiging van artikel 39, a), van de
loi-programme (I) du 27 décembre 2006 (modification de l'article 6, programmawet (I) van 27 december 2006 (wijziging van artikel 6, eerste
alinéa 1er, du Code de la taxe sur la valeur ajoutée), introduits par lid, van het Wetboek van de belasting over de toegevoegde waarde),
le Gouvernement wallon et le Gouvernement de la Région de ingesteld door de Waalse Regering en door de Brusselse Hoofdstedelijke
Bruxelles-Capitale. Regering.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents M. Melchior et M. Bossuyt, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en M. Bossuyt, en de
Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, rechters P. Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen,
J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels en T. Merckx-Van Goey, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels en T. Merckx-Van
assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. Goey, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder
Melchior, voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des recours et procédure I. Onderwerp van de beroepen en rechtspleging
a) Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le a) Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 19 juni
19 juin 2007 et parvenue au greffe le 20 juin 2007, le Gouvernement 2007 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 20
wallon a introduit un recours en annulation de l'article 39, a), de la juni 2007, heeft de Waalse Regering beroep tot vernietiging ingesteld
loi-programme (I) du 27 décembre 2006 (modification de l'article 6, van artikel 39, a), van de programmawet (I) van 27 december 2006
(wijziging van artikel 6, eerste lid, van het Wetboek van de belasting
alinéa 1er, du Code de la taxe sur la valeur ajoutée), publiée au over de toegevoegde waarde), bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad
Moniteur belge du 28 décembre 2006, troisième édition. van 28 december 2006, derde editie.
b) Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le b) Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 25 juni
25 juin 2007 et parvenue au greffe le 27 juin 2007, le Gouvernement de 2007 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 27
la Région de Bruxelles-Capitale a introduit un recours en annulation juni 2007, heeft de Brusselse Hoofdstedelijke Regering beroep tot
de la même disposition. vernietiging ingesteld van dezelfde bepaling.
Ces affaires, inscrites sous les numéros 4228 et 4241 du rôle de la Die zaken, ingeschreven onder de nummers 4228 en 4241 van de rol van
Cour, ont été jointes. het Hof, werden samengevoegd.
(...) (...)
II. En droit II. In rechte
(...) (...)
B.1. L'article 6, alinéa 1er, du Code de la taxe sur la valeur ajoutée B.1. Artikel 6, eerste lid, van het Wetboek van de belasting over de
(ci-après : Code de la TVA) disposait, à la suite de son remplacement toegevoegde waarde (hierna : btw-Wetboek) bepaalde, na vervanging
par l'article 7 de la loi du 28 décembre 1992 « modifiant le Code de ervan bij artikel 7 van de wet van 28 december 1992 « tot wijziging
la taxe sur la valeur ajoutée et le Code des droits d'enregistrement, van het Wetboek van de belasting over de toegevoegde waarde en het
d'hypothèque et de greffe » : Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten » :
« L'Etat, les Communautés et les Régions de l'Etat belge, les « De Staat, de Gemeenschappen en de Gewesten van de Belgische Staat,
provinces, les agglomérations, les communes et les établissements de provincies, de agglomeraties, de gemeenten en de openbare
publics ne sont pas considérés comme des assujettis pour les activités instellingen worden niet als belastingplichtige aangemerkt voor de
ou opérations qu'ils accomplissent en tant qu'autorités publiques, werkzaamheden of handelingen die zij als overheid verrichten, ook niet
même lorsqu'à l'occasion de ces activités ou opérations, ils indien zij voor die werkzaamheden of handelingen rechten, heffingen,
perçoivent des droits, redevances, cotisations ou rétributions ». bijdragen of retributies innen ».
A la suite de sa modification par l'article 39, a), de la Na de wijziging ervan bij artikel 39, a), van de programmawet (I) van
loi-programme (I) du 27 décembre 2006 - qui constitue la disposition 27 december 2006 - die de bestreden bepaling vormt -, bepaalt artikel
attaquée -, l'article 6, alinéa 1er, du Code de la TVA dispose : 6, eerste lid, van het btw-Wetboek :
« L'Etat, les Communautés et les Régions de l'Etat belge, les « De Staat, de Gemeenschappen en de Gewesten van de Belgische Staat,
provinces, les agglomérations, les communes et les établissements de provincies, de agglomeraties, de gemeenten en de openbare
publics qui effectuent des opérations autres que celles qui sont instellingen die handelingen verrichten andere dan die welke zijn
exemptées en vertu de l'article 44, ne sont pas considérés comme des vrijgesteld krachtens artikel 44, worden niet als belastingplichtige
assujettis pour les activités ou opérations qu'ils accomplissent en
tant qu'autorités publiques, même lorsqu'à l'occasion de ces activités aangemerkt voor de werkzaamheden of handelingen die zij als overheid
ou opérations, ils perçoivent des droits, redevances, cotisations ou verrichten, ook niet indien zij voor die werkzaamheden of handelingen
rétributions ». rechten, heffingen, bijdragen of retributies innen ».
La disposition attaquée est entrée en vigueur le 1er juillet 2007 De bestreden bepaling is in werking getreden op 1 juli 2007 (artikel
(article 40 de la loi-programme (I) du 27 décembre 2006). 40 van de programmawet (I) van 27 december 2006).
B.2. Il ressort des développements des requêtes que la Cour est B.2. Uit de uiteenzettingen in de verzoekschriften blijkt dat het Hof
wordt verzocht zich uit te spreken over de bestaanbaarheid, met de
invitée à statuer sur la compatibilité, avec les articles 10, 11 et artikelen 10, 11 en 172, eerste lid, van de Grondwet, in samenhang
172, alinéa 1er, de la Constitution, lus en combinaison avec l'article gelezen met artikel 13 van de richtlijn 2006/112/EG van de Raad van 28
13 de la directive 2006/112/CE du Conseil du 28 novembre 2006 « november 2006 « betreffende het gemeenschappelijke stelsel van
relative au système commun de taxe sur la valeur ajoutée », de la belasting over de toegevoegde waarde », van het verschil in
différence de traitement que crée l'article 39, a), de la behandeling dat door artikel 39, a), van de programmawet van 27
loi-programme (I) du 27 décembre 2006 entre, d'une part, les december 2006 (I) in het leven wordt geroepen tussen, enerzijds, de
organismes de droit public qui accomplissent, en tant qu'autorités publiekrechtelijke instellingen die, als overheden, handelingen
publiques, des opérations exemptées de la taxe sur la valeur ajoutée verrichten die zijn vrijgesteld van de belasting over de toegevoegde
(ci-après : TVA) en vertu de l'article 44 du Code de la TVA et, waarde (hierna : btw) krachtens artikel 44 van het btw-Wetboek en,
d'autre part, les organismes de droit public qui, en tant qu'autorités anderzijds, de publiekrechtelijke instellingen die, als overheden,
publiques, accomplissent d'autres opérations, en ce que les premiers andere handelingen verrichten, in zoverre de eerstgenoemde
seraient assujettis à la TVA, tandis que les seconds ne le seraient pas. btw-plichtig zouden zijn, terwijl laatstgenoemde dat niet zouden zijn.
B.3. L'article 13, paragraphe 1, premier alinéa, de la directive du 28 B.3. Artikel 13, lid 1, eerste alinea, van de richtlijn van 28
novembre 2006 - qui est, selon l'article 413 de la même directive, november 2006 - dat volgens artikel 413 van dezelfde richtlijn in
entré en vigueur le 1er janvier 2007 - dispose : werking is getreden op 1 januari 2007 - bepaalt :
« Les Etats, les régions, les départements, les communes et les autres « De staat, de regio's, de gewesten, de provincies, de gemeenten en de
organismes de droit public ne sont pas considérés comme des assujettis andere publiekrechtelijke lichamen worden niet als belastingplichtigen
pour les activités ou opérations qu'ils accomplissent en tant
qu'autorités publiques, même lorsque, à l'occasion de ces activités ou aangemerkt voor de werkzaamheden of handelingen die zij als overheid
opérations, ils perçoivent des droits, redevances, cotisations ou verrichten, ook niet indien zij voor die werkzaamheden of handelingen
rétributions ». rechten, heffingen, bijdragen of retributies innen ».
Cette disposition est identique à l'article 4, paragraphe 5, premier Die bepaling is identiek met artikel 4, lid 5, eerste alinea, van de
alinéa, de la directive 77/388/CE du Conseil du 17 mai 1977 « en richtlijn 77/388/EG van de Raad van 17 mei 1977 « betreffende de
matière d'harmonisation des législations des Etats membres relatives harmonisatie van de wetgevingen der Lid-Staten inzake omzetbelasting -
aux taxes sur le chiffre d'affaires - Système commun de taxe sur la Gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde :
valeur ajoutée : assiette uniforme », qui a été abrogé par l'article uniforme grondslag », die werd opgeheven bij artikel 411, lid 1, van
411, paragraphe 1, de la directive du 28 novembre 2006. de richtlijn van 28 november 2006.
B.4. L'article 6, alinéa 1er, du Code de la TVA, dans sa version B.4. Artikel 6, eerste lid, van het btw-Wetboek vormde in de versie
antérieure à sa modification par la disposition attaquée, constituait die voorafging aan de wijziging ervan bij de bestreden bepaling, de
la transposition de cet l'article 4, paragraphe 5, premier alinéa, de omzetting van dat artikel 4, lid 5, eerste alinea, van de richtlijn
la directive du 17 mai 1977. van 17 mei 1977.
B.5.1. Un organisme de droit public accomplit des activités ou B.5.1. Een publiekrechtelijke instelling verricht werkzaamheden of
opérations « en tant qu'autorité publique » lorsqu'il agit en qualité handelingen « als overheid », wanneer zij handelt in de hoedanigheid
de sujet de droit public - c'est-à-dire dans le cadre du régime van publiekrechtelijk rechtssubject - dit wil zeggen in het raam van
juridique qui lui est particulier - et non pas en tant que sujet de het juridische stelsel dat haar eigen is - en niet als
droit privé - c'est-à-dire dans les mêmes conditions juridiques que privaatrechtelijk rechtssubject - dit wil zeggen onder dezelfde
les opérateurs économiques privés (CJCE, 17 octobre 1989, 231/87 et juridische voorwaarden als de private marktdeelnemers - (HvJ, 17
129/88, Comune di Carpaneto Piacentino et autres, §§ 15 et 16; CJCE, oktober 1989, 231/87 en 129/88, Comune di Carpaneto Piacentino en
14 décembre 2000, C-446/98, Fazenda Pública et Câmara Municipal do anderen, §§ 15 en 16; HvJ, 14 december 2000, C-446/98, Fazenda Pública
Porto, § 17; CJCE, 8 juin 2006, C-430/04, Feuerbestattungsverein Halle en Câmara Municipal do Porto, § 17; HvJ, 8 juni 2006, C-430/04,
e.V., § 24). Feuerbestattungsverein Halle e.V., § 24).
B.5.2. Tel qu'il a été remplacé par l'article 50 de la loi du 28 B.5.2. Zoals het is vervangen bij artikel 50 van de wet van 28
décembre 1992, puis modifié par l'article 89 de la loi du 6 juillet december 1992 en vervolgens is gewijzigd bij artikel 89 van de wet van
1994 « portant des dispositions fiscales », par l'article 133 de la 6 juli 1994 « houdende fiscale bepalingen », bij artikel 133 van de
loi-programme du 2 août 2002, par l'article 484 de la loi-programme programmawet van 2 augustus 2002, bij artikel 484 van de programmawet
(I) du 24 décembre 2002, par l'article 44 de la loi-programme du 11 (I) van 24 december 2002, bij artikel 44 van de programmawet van 11
juillet 2005, par l'article 45 de la loi-programme (I) du 27 décembre juli 2005, bij artikel 45 van de programmawet (I) van 27 december 2006
2006 et par l'article 344 de la loi du 27 décembre 2006 « portant des en bij artikel 344 van de wet van 27 december 2006 « houdende diverse
dispositions diverses (I) », l'article 44 du Code de la TVA dispose : bepalingen (I) », bepaalt artikel 44 van het btw-Wetboek :
« § 1er. Sont exemptées de la taxe, les prestations de services « § 1. Van de belasting zijn vrijgesteld de diensten door de
exécutées, dans l'exercice de leur activité habituelle, par les nagenoemde personen verricht in de uitoefening van hun geregelde
personnes suivantes : werkzaamheid :
1° les notaires, les avocats et les huissiers de justice; 1° notarissen, advocaten en gerechtsdeurwaarders;
2° les médecins, les dentistes, les kinésithérapeutes, les 2° artsen, tandartsen, kinesitherapeuten, vroedvrouwen, verplegers en
accoucheuses, les infirmiers et les infirmières, les soigneurs et les verpleegsters, verzorgers en verzorgsters, ziekenoppassers en
soigneuses, les garde-malades, les masseurs et les masseuses, dont les ziekenoppassters, masseurs en masseuses, van wie de diensten van
prestations de soins à la personne sont reprises dans la nomenclature persoonsverzorging zijn opgenomen in de nomenclatuur van de
des prestations de santé en matière d'assurance obligatoire contre la geneeskundige verstrekkingen inzake verplichte ziekte- en
maladie et l'invalidité; invaliditeitsverzekering;
§ 2. Sont aussi exemptées de la taxe : § 2. Van de belasting zijn eveneens vrijgesteld :
1° les prestations de services et les livraisons de biens qui leur 1° de diensten en de leveringen van goederen die daarmee nauw
sont étroitement liées, effectuées, dans l'exercice de leur activité samenhangen in de uitoefening van hun geregelde werkzaamheid verricht
habituelle, par les établissements hospitaliers et psychiatriques, les door ziekenhuizen, psychiatrische inrichtingen, klinieken en
cliniques et les dispensaires; les transports de malades et de blessés dispensaria; het vervoer van zieken of gewonden met speciaal daartoe
par des moyens de transport spécialement équipés à ces fins; uitgeruste vervoermiddelen;
1°bis les prestations de services fournies à leurs membres par les 1°bis de diensten verleend aan hun leden door zelfstandige
groupements autonomes de personnes exerçant une activité exemptée par groeperingen van personen die een werkzaamheid uitoefenen welke
le présent article ou pour laquelle elles n'ont pas la qualité krachtens dit artikel is vrijgesteld of waarvoor zij niet
d'assujetti, lorsque ces services sont directement nécessaires à belastingplichtig zijn, wanneer die diensten direct nodig zijn voor de
l'exercice de cette activité, et que les groupements se bornent à uitoefening van die werkzaamheid, deze groeperingen van hun leden
réclamer à leurs membres le remboursement exact de la part qui incombe enkel terugbetaling vorderen van hun aandeel in de gezamenlijke
à chacun d'eux dans les dépenses engagées en commun, à la condition uitgaven, en mits deze vrijstelling niet tot concurrentieverstoring
que cette exemption ne soit pas susceptible de provoquer des kan leiden; de Koning regelt de toepassingsvoorwaarden van deze
distorsions de concurrence; le Roi règle les conditions d'application
de cette exemption; vrijstelling;
1°ter les livraisons d'organes humains, de sang humain et de lait 1°ter de leveringen van menselijke organen, van menselijk bloed en van
maternel; moedermelk;
2° les prestations de services et les livraisons de biens étroitement 2° de diensten en leveringen van goederen die nauw samenhangen met
liées à l'assistance sociale, à la sécurité sociale et à la protection maatschappelijk werk, met de sociale zekerheid en met de bescherming
de l'enfance et de la jeunesse, effectuées par des organismes de droit van kinderen en jongeren en die worden verricht door
public, ou par d'autres organismes reconnus comme ayant un caractère publiekrechtelijke lichamen of door andere organisaties die door de
social par l'autorité compétente. bevoegde overheid als instellingen van sociale aard worden erkend.
Sont notamment visés : Worden met name bedoeld :
- les organismes qui ont pour mission de prendre soin des personnes - de instellingen die de bejaardenzorg tot doel hebben;
âgées; - les crèches, les pouponnières et les institutions qui ont pour - de kinderbewaarplaatsen, de zuigelingentehuizen en de instellingen
mission essentielle d'assurer la surveillance, l'entretien, die in hoofdzaak het toezicht over jongelui en de zorg voor hun
l'éducation et les loisirs des jeunes; onderhoud, opvoeding en vrijetijdsbesteding tot doel hebben;
- les organismes d'aide familiale; - de instellingen voor gezinshulp;
- les centres de planning et de consultation familiale et conjugale; - de centra voor levens- en gezinsvragen;
- les mutualités et les unions nationales des mutualités; - les centres psycho-médico-sociaux et les centres d'encadrement des élèves; - les organismes qui ont pour mission de prendre soin des personnes handicapées; - les organismes qui ont pour mission d'assister, d'encadrer ou d'accueillir des personnes en grave difficultés matérielle ou morale; - les organismes visés à l'arrêté royal du 17 décembre 2003 relatif à la subvention d'organismes offrant un encadrement spécialisé aux citoyens impliqués dans une procédure judiciaire; - les services externes agréés par l'arrêté royal du 27 mars 1998 relatif aux services externes pour la prévention et la protection au travail; 3° les prestations de services fournies par les exploitants d'établissements d'éducation physique ou d'installations sportives aux personnes qui y pratiquent la culture physique ou une activité sportive, lorsque ces exploitants sont des organismes qui ne poursuivent pas un but lucratif et que les recettes qu'ils retirent des activités exemptées servent exclusivement à en couvrir les frais; 4° les prestations de services ayant pour objet l'enseignement scolaire ou universitaire, la formation ou le recyclage professionnel ainsi que les prestations de services et les livraisons de biens qui leur sont étroitement liées, telles que la fourniture de logement, de nourriture, de boissons et de manuels utilisés pour les besoins de l'enseignement dispensé, effectuées par des organismes qui sont reconnus à ces fins par l'autorité compétente, par des établissements qui sont annexés à de tels organismes ou en dépendent; les prestations de services ayant pour objet des leçons données par des enseignants et portant sur l'enseignement scolaire ou universitaire, la formation ou le recyclage professionnel; - de ziekenfondsen en de landsbonden van ziekenfondsen; - de psycho-medisch-sociale centra en de centra voor leerlingenbegeleiding; - de instellingen die de gehandicaptenzorg tot doel hebben; - de instellingen die de begeleiding, de omkadering of de opvang van personen die zich in materiële of morele moeilijkheden bevinden tot doel hebben; - de instellingen bedoeld in het koninklijk besluit van 17 december 2003 betreffende de subsidiëring van instellingen die voorzien in een gespecialiseerde begeleiding voor burgers die betrokken zijn in een gerechtelijke procedure; - de externe diensten erkend bij het koninklijk besluit van 27 maart 1998 betreffende de externe diensten voor preventie en bescherming op het werk; 3° de diensten verstrekt door exploitanten van sportinrichtingen en inrichtingen voor lichamelijke opvoeding aan personen die er aan lichamelijke ontwikkeling of aan sport doen, wanneer die exploitanten en inrichtingen instellingen zijn die geen winstoogmerk hebben en zij de ontvangsten uit de vrijgestelde werkzaamheden uitsluitend gebruiken tot dekking van de kosten ervan; 4° het verstrekken van school- of universitair onderwijs, beroepsopleiding en -herscholing, en het verrichten van de nauw daarmee samenhangende diensten en leveringen van goederen, zoals het verschaffen van logies, spijzen en dranken en van voor het vrijgestelde onderwijs gebruikte handboeken, door instellingen die daartoe door de bevoegde overheid zijn erkend of die aan dergelijke instellingen zijn toegevoegd of ervan afhangen; het geven door leerkrachten van lessen met betrekking tot school- of universitair onderwijs, beroepsopleiding of -herscholing;
5° les prestations de services qui ont pour objet l'orientation 5° de diensten betreffende onderwijskeuze en gezinsvoorlichting alsook
scolaire ou familiale ainsi que les livraisons de biens qui leur sont de nauw daarmee samenhangende leveringen van goederen;
étroitement liées;
6° les locations de livres et de périodiques, de partitions musicales, 6° de verhuur van boeken en tijdschriften, van muziekpartituren,
de disques, de bandes magnétiques, de diapositives et d'autres grammofoonplaten, magneetbanden, diapositieven en van andere
supports de la culture, et les prestations de services fournies aux dergelijke voorwerpen van culturele aard, en de diensten aan de lezers
lecteurs par les bibliothèques et les cabinets de lecture, lorsque les verstrekt door bibliotheken en leeszalen, wanneer de dienstverrichter
prestataires de ces services sont des organismes qui ne poursuivent een instelling is die geen winstoogmerk heeft en hij de ontvangsten
pas un but lucratif et que les recettes qu'ils retirent des activités uit de vrijgestelde werkzaamheden uitsluitend gebruikt tot dekking van
exemptées servent exclusivement à en couvrir les frais de même que les de kosten ervan alsmede de leveringen van goederen die nauw
livraisons de biens étroitement liées à ces opérations; samenhangen met deze handelingen;
7° les prestations de services et les livraisons de biens qui leur 7° de diensten en de leveringen van goederen die daarmee nauw
sont étroitement liées, fournies par l'exploitant aux visiteurs et samenhangen die door de exploitant aan de bezoekers worden verstrekt
relatives à la visite, guidée ou non, de musées, monuments, sites, met betrekking tot al of niet geleid bezoek aan musea, monumenten,
parcs aménagés, jardins botaniques et zoologiques, lorsque cet natuurmonumenten, plantentuinen en dierentuinen, wanneer die
exploitant est un organisme qui ne poursuit pas un but lucratif et que exploitant een instelling is die geen winstoogmerk heeft en hij de
les recettes qu'il retire de cette activité exemptée servent ontvangsten uit de vrijgestelde werkzaamheden uitsluitend gebruikt tot
exclusivement à en couvrir les frais; dekking van de kosten ervan;
8° les prestations de services fournies aux organisateurs de 8° de diensten aan organisatoren van voordrachten verstrekt door
conférences par les conférenciers agissant en tant que tels; les
prestations de services fournies aux organisateurs de spectacles et de voordrachtgevers die als zodanig handelen; de diensten aan
concerts, aux éditeurs de disques et d'autres supports du son et aux organisatoren van schouwspelen en concerten, aan uitgevers van
réalisateurs de films et d'autres supports de l'image, par les grammofoonplaten en van andere klankdragers en aan makers van films en
acteurs, chefs d'orchestre, musiciens et autres artistes pour van andere beelddragers verstrekt door acteurs, orkestleiders,
l'exécution d'oeuvres théâtrales, chorégraphiques, cinématographiques muzikanten en andere artiesten voor de uitvoering van toneelwerken,
ou musicales ou celles de spectacles de cirque, de music-hall ou de balletten, films, muziekstukken, circus-, variété- of
cabaret artistique; les prestations de services fournies aux cabaretvoorstellingen; de diensten aan organisatoren van
organisateurs de compétitions ou spectacles sportifs par les personnes sportwedstrijden of sportfeesten verstrekt door deelnemers aan die
qui participent à ces compétitions ou spectacles; wedstrijden of feesten;
9° l'organisation de représentations théâtrales, chorégraphiques ou 9° de organisatie van toneel-, ballet- of filmvoorstellingen, van
cinématographiques, d'expositions, de concerts ou de conférences ainsi tentoonstellingen, concerten of conferenties alsook de leveringen van
que les livraisons de biens étroitement liées à ces prestations de goederen die nauw samenhangen met deze diensten door instellingen
services par des organismes reconnus par l'autorité compétente, et erkend door de bevoegde overheid, mits de inkomsten die zij verkrijgen
pour autant que les recettes tirées de leurs activités, servent uit hun werkzaamheid uitsluitend gebruikt worden tot dekking van de
uniquement à en couvrir les frais; kosten ervan;
10° la mise à disposition de personnel par des institutions 10° de terbeschikkingstelling van personeel door religieuze of
religieuses ou philosophiques pour les activités visées aux 1°, 2° et levensbeschouwelijke instellingen voor de in 1°, 2° en 4° bedoelde
4°, ou dans un but d'assistance spirituelle; werkzaamheden, of met het oog op de verlening van geestelijke
11° les prestations de services et les livraisons de biens qui leur bijstand; 11° de diensten en de nauw daarmee samenhangende leveringen van
sont étroitement liées, effectuées par des organismes n'ayant aucun goederen ten behoeve en in het gemeenschappelijk belang van hun leden,
but lucratif, moyennant le paiement d'une cotisation fixée
conformément aux statuts, au profit de et dans l'intérêt collectif de verricht tegen betaling van een krachtens de statuten bepaalde
leurs membres, à condition que ces organismes poursuivent des bijdrage, door instellingen die geen winst beogen en doeleinden van
objectifs de nature politique, syndicale, religieuse, humanitaire, politieke, syndicale, religieuze, levensbeschouwelijke,
patriotique, philanthropique ou civique; le Roi peut imposer des vaderlandslievende, filantropische of staatsburgerlijke aard
conditions supplémentaires aux fins d'éviter des distorsions de concurrence; 12° les livraisons de biens et les prestations de services effectuées à l'occasion de manifestations destinées à leur apporter un soutien financier et qu'ils organisent à leur profit exclusif, par les organismes dont les opérations sont exonérées conformément aux 1° à 4°, 7° et 11°; le Roi peut, en vue d'éviter des distorsions de concurrence, limiter le nombre de manifestations exonérées ou le montant des recettes; 13° les livraisons de biens qui ont été affectés exclusivement à une activité exemptée en vertu du présent article si ces biens n'ont pas fait l'objet d'un droit à déduction; la cession ou la concession d'une clientèle afférente à une activité exemptée en vertu du même article; les livraisons de biens dont l'acquisition ou l'affectation avait fait l'objet de l'exclusion du droit à déduction conformément à l'article nastreven; de Koning kan, ter voorkoming van concurrentieverstoring, de vrijstelling afhankelijk maken van aanvullende voorwaarden; 12° de leveringen van goederen en de diensten, verricht in samenhang met werkzaamheden die ter verkrijging van financiële steun met betrekking tot in 1° tot 4°, 7° en 11° genoemde handelingen zijn georganiseerd door en uitsluitend ten bate van diegenen die deze handelingen verrichten; de Koning kan, ter voorkoming van concurrentieverstoring, beperkingen opleggen ten aanzien van het aantal van de vrijgestelde werkzaamheden of het bedrag van de opbrengsten; 13° de levering van goederen die uitsluitend ten behoeve van een op grond van dit artikel vrijgestelde activiteit werden aangewend als voor al deze goederen geen recht op aftrek is genoten; de overdracht van een cliënteel of het verlenen van rechten op een cliënteel, dat betrekking heeft op een op grond van dit artikel vrijgestelde activiteit; de levering van goederen waarvan de verkrijging of de bestemming het voorwerp heeft uitgemaakt van een uitsluiting van het
45, § 3, du présent Code. recht op aftrek overeenkomstig artikel 45, § 3, van dit Wetboek.
§ 3. Sont encore exemptés de la taxe : § 3. Van de belasting zijn nog vrijgesteld :
1° les opérations suivantes : 1° de volgende handelingen :
a) les livraisons de biens immeubles par nature; sont toutefois a) de levering van uit hun aard onroerende goederen; wordt evenwel
exceptées, les livraisons de bâtiments, lorsqu'elles sont effectuées uitgesloten de levering van een gebouw, wanneer ze wordt verricht op
au plus tard le 31 décembre de la deuxième année qui suit celle au 31 december van het tweede jaar volgend op het jaar van de eerste
cours de laquelle a lieu la première occupation ou la première utilisation de ces bâtiments, par : ingebruikneming of de eerste inbezitneming van dat gebouw, door :
- soit un assujetti visé à l'article 12, § 2, qui a construit, fait - hetzij een in artikel 12, § 2, beoogde belastingplichtige die het
construire ou acquis avec application de la taxe, lesdits bâtiments; betreffende gebouw heeft opgericht of heeft laten oprichten of met voldoening van de belasting heeft verkregen;
- soit un assujetti dont l'activité économique ne consiste pas en la - hetzij een belastingplichtige waarvan de economische activiteit niet
vente habituelle de bâtiments avec application de la taxe, lorsqu'il a bestaat in de geregelde verkoop van gebouwen met voldoening van de
manifesté, dans la forme et de la manière déterminées par le Roi, belasting, wanneer hij op de door de Koning te bepalen wijze kennis
heeft gegeven van zijn bedoeling het gebouw dat hij heeft opgericht of
l'intention de céder avec application de la taxe, le bâtiment qu'il a heeft laten oprichten of met voldoening van de belasting heeft
construit, fait construire ou acquis avec application de la taxe; verkregen, te vervreemden met voldoening van de belasting;
- soit un assujetti visé à l'article 8, § 1er; - hetzij een in artikel 8, § 1, beoogde belastingplichtige;
b) les constitutions, cessions et rétrocessions de droits réels au b) de vestigingen, overdrachten en wederoverdrachten van zakelijke
sens de l'article 9, alinéa 2, 2°, portant sur des biens immeubles par rechten, in de zin van artikel 9, tweede lid, 2°, op uit hun aard
nature; sont toutefois exceptées les constitutions, cessions et onroerende goederen; worden evenwel uitgesloten de vestigingen,
rétrocessions de tels droits réels portant sur des bâtiments, overdrachten en wederoverdrachten van dergelijke zakelijke rechten op
lorsqu'elles sont effectuées au plus tard le 31 décembre de la gebouwen wanneer ze worden verricht uiterlijk op 31 december van het
deuxième année qui suit celle au cours de laquelle a lieu la première tweede jaar volgend op het jaar van de eerste ingebruikneming of de
occupation ou la première utilisation de ces bâtiments, par : eerste inbezitneming van dat gebouw door :
- soit un assujetti visé à l'article 12, § 2, qui constitue dans le délai précité un desdits droits réels sur un bâtiment qu'il a construit, fait construire ou acquis avec application de la taxe ou qui cède ou rétrocède dans le même délai un pareil droit réel, qui a été constitué à son profit ou qui lui a été cédé, avec application de la taxe; - soit un assujetti dont l'activité économique ne consiste pas en la vente habituelle de bâtiments avec application de la taxe, lorsqu'il a manifesté, dans la forme et de la manière déterminées par le Roi, l'intention de constituer dans le délai prérappelé un des droits réels précités sur un bâtiment qu'il a construit, fait construire ou acquis avec application de la taxe ou de céder ou de rétrocéder dans ce délai un de ces droits réels, qui a été constitué à son profit ou qui lui a - hetzij een in artikel 12, § 2, beoogde belastingplichtige die binnen de voornoemde termijn één van de bedoelde zakelijke rechten vestigt op een gebouw dat hij heeft opgericht, heeft laten oprichten of met voldoening van de belasting heeft verkregen of die binnen dezelfde termijn, een dergelijk zakelijk recht dat te zijnen bate werd gevestigd of aan hem werd overgedragen met voldoening van de belasting, overdraagt of wederoverdraagt; - hetzij een belastingplichtige waarvan de economische activiteit niet bestaat in de geregelde verkoop van gebouwen met voldoening van de belasting, wanneer hij op een door de Koning te bepalen wijze kennis heeft gegeven van zijn bedoeling binnen voornoemde termijn één van bovenbedoelde zakelijke rechten op een gebouw dat hij heeft opgericht, heeft laten oprichten of met voldoening van de belasting heeft verkregen, te vestigen of binnen die termijn één van die zakelijke rechten dat te zijnen bate werd gevestigd of hem werd overgedragen met
été cédé, avec application de la taxe; voldoening van de belasting, over te dragen of weder over te dragen;
- soit un assujetti visé à l'article 8, §§ 2 ou 3. - hetzij een door artikel 8, §§ 2 of 3, beoogde belastingplichtige.
La date du contrat ne peut être établie que par les modes de preuve De datum van het contract kan alleen worden aangetoond door
opposables aux tiers; bewijsmiddelen die tegen derden kunnen worden ingeroepen;
2° l'affermage, la location et la cession de bail de biens immeubles 2° de verpachting, de verhuur en de overdracht van huur van uit hun
par nature, à l'exception : aard onroerende goederen, met uitzondering van :
a) des prestations de services suivantes : a) de volgende diensten :
- la mise à disposition d'emplacements pour véhicules; - de terbeschikkingstelling van stalling voor rijtuigen;
- la mise à disposition d'emplacements pour l'entreposage de biens; - de terbeschikkingstelling van bergruimte voor het opslaan van goederen;
- la fourniture de logements meublés dans les hôtels, motels et - het verschaffen van gemeubeld logies in hotels, motels en in
établissements où sont hébergés des hôtes payants; inrichtingen waar aan betalende gasten onderdak wordt verleend;
- la mise à disposition d'emplacements pour le camping; - de terbeschikkingstelling van plaats om te kamperen;
b) des locations - financements d'immeubles consenties par une b) de onroerende financieringshuur, toegestaan door een onderneming
die gespecialiseerd is in onroerende financieringshuur of zogenaamde
entreprise pratiquant la location-financement d'immeubles ou la onroerende leasing, wanneer deze onderneming het gebouw waarop het
location qualifiée de leasing immobilier, lorsque cette entreprise contract betrekking heeft, opricht, laat oprichten of met voldoening
construit, fait construire ou acquiert, avec application de la taxe, van de belasting verkrijgt en de leasingnemer dit goed huurt om het in
le bâtiment sur lequel porte le contrat et que le preneur prend ce de uitoefening van een activiteit van belastingplichtige te gebruiken;
bien en location pour l'utiliser dans l'exercice d'une activité de Koning omschrijft de voorwaarden waaraan het contract van
d'assujetti; le Roi définit les conditions auxquelles doit satisfaire onroerende financieringshuur moet voldoen, inzonderheid met betrekking
le contrat de location-financement d'immeubles, notamment en ce qui tot de duur van het contract, de aard en de bestemming van de goederen
concerne la durée du contrat, la nature et la destination des biens
qui en font l'objet ainsi que les droits et les obligations du die er het voorwerp van uitmaken, alsmede de rechten en plichten van
preneur; de leasingnemer;
c) des locations de coffres-forts; c) de verhuur van safeloketten;
3° les contrats d'édition d'oeuvres littéraires ou artistiques conclus 3° de door de auteur of toondichter gesloten contracten voor uitgave
par les auteurs ou les compositeurs; van letterkundige werken of van kunstwerken;
4° les opérations d'assurance et de réassurance y compris les 4° de handelingen van verzekering en herverzekering, met inbegrip van
prestations afférentes à ces opérations effectuées par les courtiers de daarmee samenhangende diensten verricht door makelaars en
et les mandataires, à l'exception toutefois de l'expertise en dommage; lasthebbers, met uitzondering evenwel van de diensten als schade-expert;
5° l'octroi et la négociation de crédits ainsi que la gestion de 5° verlening van kredieten en bemiddeling inzake kredieten, alsmede
crédits effectuée par celui qui les a octroyés; het beheer van kredieten door degene die ze heeft verleend;
6° la négociation et la prise en charge d'engagements, de 6° het bemiddelen bij en het aangaan van verplichtingen, borgtochten
cautionnements et d'autres sûretés et garanties ainsi que la gestion en andere zekerheids- en garantieverbintenissen, alsmede het beheer
de garanties de crédits effectuée par celui qui a octroyé les crédits; van kredietgaranties door degene die het krediet heeft verleend;
7° les opérations, y compris la négociation, concernant les dépôts de 7° handelingen, bemiddeling daaronder begrepen, betreffende
fonds, comptes courants, créances, chèques et autres effets de deposito's, rekening-courantverkeer, schuldvorderingen, cheques en
commerce, à l'exception du recouvrement de créances; andere handelspapieren met uitzondering van de invordering van
schuldvorderingen;
8° les opérations de paiement et d'encaissement, y compris la 8° de betalings- en ontvangstverrichtingen, bemiddeling daaronder
négociation, à l'exception du recouvrement de créances; le prestataire begrepen, met uitzondering van de invordering van schuldvorderingen;
peut opter pour la taxation de ces opérations dans les conditions fixées par le Ministre des Finances ou son délégué; 9° les opérations, y compris la négociation, portant sur les devises, les billets de banque et les monnaies qui sont des moyens de paiement légaux, à l'exception des monnaies et billets de collection; sont considérés comme de collection les pièces en or, en argent ou en autre métal, ainsi que les billets, qui ne sont pas normalement utilisés dans leur fonction comme moyen de paiement légal ou qui présentent un intérêt numismatique; 10° les opérations, y compris la négociation mais à l'exception de la garde et la gestion, portant sur les actions, les parts de sociétés ou d'associations, les obligations et les autres titres, à l'exclusion des titres représentatifs de marchandises; de dienstverrichter kan, onder de voorwaarden gesteld door of vanwege de Minister van Financiën, kiezen voor het belasten ervan; 9° handelingen, bemiddeling daaronder begrepen, betreffende deviezen, bankbiljetten en munten die wettig betaalmiddel zijn, met uitzondering van munten en biljetten die als verzamelobject worden beschouwd; als zodanig worden beschouwd gouden, zilveren of uit een ander metaal geslagen munten, alsmede biljetten, die normaliter niet als wettig betaalmiddel worden gebruikt of die een numismatische waarde hebben; 10° handelingen, bemiddeling daaronder begrepen, uitgezonderd bewaring en beheer, inzake aandelen, deelnemingen in vennootschappen of verenigingen, obligaties en andere waardepapieren, met uitsluiting van documenten die goederen vertegenwoordigen;
11° la gestion des organismes de placement collectif visés par la loi 11° het beheer van de instellingen voor collectieve belegging bedoeld
du 20 juillet 2004 relative à certaines formes de gestion collective in de wet van 20 juli 2004 betreffende bepaalde vormen van collectief
de portefeuilles d'investissement et des organismes de financement de beheer van beleggingsportefeuilles en de organismen voor de
pensions visés à l'article 8 de la loi du 27 octobre 2006 relative au financiering van pensioenen bedoeld in artikel 8 van de wet van 27
contrôle des institutions de retraite professionnelle; oktober 2006 betreffende het toezicht op de instellingen voor
bedrijfspensioenvoorziening;
12° les livraisons, à leur valeur faciale, de timbres-poste ayant 12° de leveringen, tegen de nominale waarde, van postzegels die
valeur d'affranchissement à l'intérieur du pays, de timbres fiscaux et frankeerwaarde hebben in het binnenland, fiscale zegels en andere
d'autres valeurs similaires; soortgelijke zegels;
13° les paris, loteries et autres jeux de hasard ou d'argent, sous 13° weddenschappen, loterijen en andere kans- en geldspelen, met
réserve des conditions et limites déterminées par le Roi;
14° les prestations de services et les livraisons de biens accessoires inachtneming van de door de Koning vastgestelde voorwaarden en beperkingen;
à ces prestations de services effectuées par les services publics 14° de diensten en de leveringen van goederen bijkomstig bij deze
postaux, lorsqu'il s'agit de services mentionnés à l'article 131, 1°, diensten verricht door de openbare postdiensten, wanneer het diensten
de la loi du 21 mars 1991 portant réforme de certaines entreprises betreft vermeld in artikel 131, 1°, van de wet van 21 maart 1991
publiques économiques ». betreffende de hervorming van sommige economische overheidsbedrijven ».
B.6.1. L'article 6, alinéa 2, du Code de la TVA, tel qu'il a été B.6.1. Artikel 6, tweede lid, van het btw-Wetboek, zoals het werd
modifié par l'article 39, b), de la loi-programme (I) du 27 décembre gewijzigd bij artikel 39, b), van de programmawet (I) van 27 december
2006, dispose : 2006, bepaalt :
« Toutefois, la qualité d'assujetti leur est reconnue pour ces « De hoedanigheid van belastingplichtige wordt hen evenwel toegekend
activités ou opérations, dans la mesure où leur non-assujettissement voor deze werkzaamheden of handelingen voor zover een behandeling als
conduirait à des distorsions de concurrence d'une certaine importance niet-belastingplichtige tot concurrentieverstoring van enige betekenis
». zou leiden ».
L'article 6, alinéa 3, du même Code, tel qu'il a été remplacé par Artikel 6, derde lid, van hetzelfde Wetboek, zoals het werd vervangen
l'article 39, c), de la loi-programme (I) du 27 décembre 2006, dispose bij artikel 39, c), van de programmawet (I) van 27 december 2006,
: bepaalt :
« Ils ont, en tout état de cause, la qualité d'assujetti à la taxe sur « Zij worden in elk geval als belastingplichtige voor de belasting
la valeur ajoutée pour les activités ou opérations suivantes, dans la over de toegevoegde waarde beschouwd voor de volgende werkzaamheden of
mesure où celles-ci ne sont pas négligeables : handelingen, voor zover deze niet van onbeduidende omvang zijn :
1° les services de télécommunications; 1° de telecommunicatiediensten;
2° la fourniture et la distribution d'eau, de gaz, d'électricité et 2° de levering en de voorziening van water, gas, elektriciteit en
d'énergie thermique; stoom;
3° le transport de biens et de personnes; 3° het goederen- en personenvervoer;
4° les livraisons de biens et les prestations de services effectuées 4° de levering van goederen en het verrichten van diensten in het
dans le cadre de l'exploitation des ports, des voies navigables et des kader van de exploitatie van havens, bevaarbare waterlopen en
aéroports; vlieghavens;
5° les livraisons de biens neufs fabriqués en vue de la vente; 5° de levering van nieuwe goederen geproduceerd voor de verkoop;
6° les opérations des organismes d'intervention agricoles portant sur 6° de handelingen van de landbouwinterventiebureaus met betrekking tot
les produits agricoles et effectuées en application des règlements landbouwproducten, die worden verricht op grond van verordeningen
portant organisation commune du marché de ces produits; houdende een gemeenschappelijke marktordening voor deze producten;
7° l'exploitation des foires et des expositions à caractère commercial; 7° de exploitatie van commerciële beurzen en tentoonstellingen;
8° l'exploitation et la concession de droits à l'exploitation d'un 8° de exploitatie en het verlenen van rechten op de exploitatie van
parking, d'un entrepôt et/ou d'un terrain de camping; een parkeergelegenheid, een opslagplaats en/of een kampeerterrein;
9° les travaux de publicité; 9° de werkzaamheden inzake reclame;
10° les prestations de services des agences de voyages visées à l'article 1er, § 7; 10° de diensten van reisbureaus bedoeld in artikel 1, § 7;
11° les livraisons de biens et les prestations de services effectuées 11° de leveringen van goederen en de diensten verricht door
par les cantines d'entreprises, économats, coopératives et bedrijfskantines, bedrijfswinkels, coöperaties en soortgelijke
établissements similaires; inrichtingen;
12° les livraisons de biens et les prestations de services effectuées 12° de leveringen van goederen en de diensten verricht door radio- en
par les organismes de radiodiffusion et de télévision ». televisieomroepdiensten ».
Il résulte de ces dispositions que la qualité d'assujetti peut être Uit die bepalingen blijkt dat de hoedanigheid van belastingplichtige
reconnue à un organisme de droit public qui, en tant qu'autorité kan worden toegekend aan een publiekrechtelijke instelling die als
publique, accomplit une opération autre que celles qui sont exemptées overheid een andere handeling verricht dan die welke van de btw zijn
de la TVA en vertu de l'article 44 du Code de la TVA. vrijgesteld krachtens artikel 44 van het btw-Wetboek.
B.6.2. Un organisme de droit public qui, en tant qu'autorité publique, B.6.2. Een publiekrechtelijke instelling die als overheid een
accomplit une opération exemptée de la TVA en vertu de l'article 44 du handeling verricht die van btw is vrijgesteld krachtens artikel 44 van
Code de la TVA n'est, en outre, considéré comme un assujetti à la TVA het btw-Wetboek, wordt bovendien enkel aangemerkt als btw-plichtig
que s'il remplit les conditions générales de l'assujettissement wanneer ze voldoet aan de algemene voorwaarden van de btw-plichtigheid
décrites à l'article 4, § 1er, du Code de la TVA, tel qu'il a été beschreven in artikel 4, § 1, van het btw-Wetboek, zoals het werd
remplacé par l'article 5 de la loi du 28 décembre 1992. vervangen bij artikel 5 van de wet van 28 december 1992.
B.7.1. La disposition attaquée a pour objectif de supprimer certaines B.7.1. De bestreden bepaling heeft tot doel bepaalde ongelijkheden
tussen publiekrechtelijke instellingen en privaatrechtelijke
inégalités entre organismes publics et organismes privés découlant de instellingen die voortvloeien uit de ontoepasbaarheid van de artikelen
l'inapplicabilité des articles 19, § 2, 1°, et 21, § 3, 7°, du Code de 19, § 2, 1°, en 21, § 3, 7°, van het btw-Wetboek op de eerstgenoemde
la TVA aux premiers (Doc. parl., Chambre, 2006-2007, DOC 51-2773/001, instellingen, af te schaffen (Parl. St., Kamer, 2006-2007, DOC
pp. 36-37). Elle vise à « créer une concurrence correcte entre des 51-2773/001, pp. 36-37). Zij strekt ertoe « een correcte concurrentie
tot stand te brengen tussen de overheidsdiensten en de particuliere
services publics et des acteurs privés » (CRI, Chambre, 19 décembre actoren » (Integraal Verslag, Kamer, 19 december 2006, nr. 252, p.
2006, n° 252, p. 32). 32).
B.7.2. L'article 19, § 2, 1°, du Code de la TVA, tel qu'il a été B.7.2. Artikel 19, § 2, 1°, van het btw-Wetboek, zoals het werd
remplacé par l'article 19 de la loi du 28 décembre 1992, dispose : vervangen bij artikel 19 van de wet van 28 december 1992, bepaalt :
« Est également assimilée à une prestation de services effectuée à « § 2. Met een dienst verricht onder bezwarende titel wordt eveneens
titre onéreux, l'exécution par un assujetti d'un travail immobilier : gelijkgesteld, de uitvoering door een belastingplichtige van een werk
1° pour les besoins de son activité économique, à l'exception : in onroerende staat : 1° voor de doeleinden van zijn economische activiteit, met
uitzondering van :
a) des travaux de construction d'un bâtiment effectués par un a) werk dat bestaat in de oprichting van een gebouw door een in
assujetti visé à l'article 12, § 2; artikel 12, § 2, bedoelde belastingplichtige;
b) des travaux de réparation, d'entretien ou de nettoyage, lorsque b) herstellings-, onderhouds- en reinigingswerk, indien dergelijk werk
l'exécution de tels travaux par un autre assujetti ouvrirait droit à verricht door een andere belastingplichtige een volledig recht op
la déduction complète de la taxe ». aftrek van de belasting zou doen ontstaan ».
Selon les travaux préparatoires, « alors que [cette disposition] Aldus vindt volgens de parlementaire voorbereiding « artikel 19, § 2,
impose aux assujettis exonérés de soumettre à la taxe certains travaux van het btw-Wetboek dat aan de vrijgestelde belastingplichtigen de
verplichting oplegt om bepaalde werken in onroerende staat die zij
immobiliers qu'ils effectuent pour leurs propres besoins, [elle] est verrichten voor hun eigen doeleinden aan de belasting te onderwerpen,
inopérante à l'égard des établissements publics exerçant la même geen toepassing ten aanzien van publiekrechtelijke lichamen die
dezelfde werkzaamheid verrichten omdat ze niet de hoedanigheid hebben
activité en raison de leur non-assujettissement » (Doc. parl., van belastingplichtige » (Parl. St., Kamer, 2006-2007, DOC
Chambre, 2006-2007, DOC 51-2773/001, p. 37). 51-2773/001, p. 37).
B.7.3. L'article 21, § 3, 7°, du Code de la TVA, tel qu'il a été B.7.3. Artikel 21, § 3, 7°, van het btw-Wetboek, zoals het is
remplacé par l'article 21 de la loi du 28 décembre 1992, puis modifié vervangen bij artikel 21 van de wet van 28 december 1992 en vervolgens
par l'article 2 de l'arrêté royal du 27 mai 1997 « modifiant le Code is gewijzigd bij artikel 2 van het koninklijk besluit van 27 mei 1997
« tot wijziging van het Wetboek van de belasting over de toegevoegde
de la taxe sur la valeur ajoutée, en application des articles 2, § 1er, waarde, met toepassing van de artikelen 2, § 1, en 3, § 1, 2° en 3°,
et 3, § 1er, 2° et 3°, de la loi du 26 juillet 1996 visant à réaliser van de wet van 26 juli 1996 strekkende tot realisatie van de
les conditions budgétaires de la participation de la Belgique à budgettaire voorwaarden tot deelname van België aan de Europese
l'Union économique et monétaire européenne », par l'article 4, a), de Economische en Monetaire unie », bij artikel 4, a), van de wet van 22
la loi du 22 avril 2003 « visant à modifier la Code de la taxe sur la april 2003 « tot wijziging van het Wetboek van de belasting over de
valeur ajoutée » et par l'article 5 de la loi du 5 décembre 2004 « toegevoegde waarde » en bij artikel 5 van de wet van 5 december 2004 «
modifiant le Code de la taxe sur la valeur ajoutée », dispose : tot wijziging van het Wetboek van de belasting over de toegevoegde waarde », bepaalt :
« Par dérogation au § 2, le lieu de la prestation de services est « In afwijking van § 2 wordt als plaats van de dienst aangemerkt :
réputé se situer :
[...] [...]
7° à l'endroit où le preneur du service a établi le siège de son 7° de plaats waar de ontvanger van de dienst de zetel van zijn
activité économique ou un établissement stable auquel la prestation de economische activiteit of een vaste inrichting heeft gevestigd
services est fournie ou, à défaut, le lieu de son domicile ou de sa waarvoor de dienst is verricht, of bij gebreke, zijn woonplaats of
résidence habituelle, lorsque la prestation de services est rendue à zijn gebruikelijke verblijfplaats, wanneer de dienst wordt verleend
un preneur établi en dehors de la Communauté ou, pour les besoins de aan een ontvanger die buiten de Gemeenschap is gevestigd of aan een
son activité économique, à un assujetti établi dans la Communauté mais belastingplichtige die in de Gemeenschap doch buiten het land van de
en dehors du pays du prestataire, et pour autant que cette prestation dienstverrichter is gevestigd en handelt voor de doeleinden van zijn
ait pour objet : economische activiteit, en voor zover de dienst tot voorwerp heeft :
a) la cession ou la concession d'un droit d'auteur, d'un brevet, d'un a) de overdracht van of het verlenen van een auteursrecht, een
droit de licence, d'une marque de fabrique ou de commerce ou d'autres octrooi, een licentierecht, een fabrieks- of handelsmerk, of een ander
droits similaires; soortgelijk recht;
b) la cession ou la concession d'une clientèle, d'un monopole de vente b) de overdracht van of het verlenen van rechten op een cliënteel, een
ou d'achat; le droit d'exercer une activité professionnelle; verkoop- of inkoopmonopolie; het recht een beroepswerkzaamheid uit te
l'engagement de ne pas exercer une activité professionnelle ou un oefenen; de verbintenis een beroepswerkzaamheid of een onder a)
droit visé sous a; bedoeld recht niet uit te oefenen;
c) des travaux de publicité; c) werkzaamheden op het gebied van de reclame;
d) des travaux de nature intellectuelle fournis dans l'exercice de d) intellectueel werk in het kader van hun geregelde werkzaamheden
leur activité habituelle par les conseillers juridiques ou autres, les verricht door juridische of andere adviseurs, accountants, ingenieurs,
experts comptables, les ingénieurs, les bureaux d'études et les autres adviesbureaus en andere soortgelijke dienstverrichters alsook
prestataires de services qui exercent une activité similaire ainsi que informatieverwerking en -verschaffing, met uitzondering van de in 1°
le traitement de données et la fourniture d'informations, à bedoelde diensten en de in 2° bedoelde expertises;
l'exclusion des travaux visés au 1° et des expertises visées au 2°;
e) des opérations bancaires, financières et d'assurance, y compris e) bank-, financiële en verzekeringsverrichtingen met inbegrip van
celles de réassurance, à l'exception de la location de coffres-forts; herverzekeringsverrichtingen en met uitzondering van de verhuur van
safeloketten;
f) la mise à disposition de personnel; f) de terbeschikkingstelling van personeel;
g) les services fournis par les intermédiaires qui n'agissent pas dans g) diensten van tussenpersonen die niet handelen als bedoeld in
les conditions de l'article 13, § 2, et qui interviennent dans la artikel 13, § 2, en die tussenkomst verlenen bij diensten bedoeld in
fourniture de prestations de services visées au présent 7°; dit 7°;
h) la location de biens meubles corporels à l'exception de tout moyen h) de verhuur van lichamelijk roerende goederen, met uitzondering van
de transport; ieder vervoermiddel;
i) des services de télécommunications; i) telecommunicatiediensten;
j) des services de radiodiffusion et de télévision; j) radio- en televisieomroepdiensten;
k) des services fournis par voie électronique; k) langs elektronische weg verrichte diensten;
l) la fourniture d'un accès aux réseaux de distribution de gaz naturel
et d'électricité, ainsi que de services de transport ou de l) het bieden van toegang tot, en transport of transmissie via
transmission par l'entremise de ces réseaux, et la fourniture d'autres aardgas- en elektriciteitsdistributiesystemen en het verrichten van
services qui sont directement liés ». andere daarmee rechtstreeks verbonden diensten ».
L'article 21, § 2, du Code de la TVA, tel qu'il a été remplacé par Artikel 21, § 2, van het btw-Wetboek, zoals het werd vervangen bij
l'article 21 de la loi du 28 décembre 1992, dispose : artikel 21 van de wet van 28 december 1992, bepaalt :
« Le lieu d'une prestation de services est réputé se situer à « Als plaats van een dienst wordt aangemerkt de plaats waar de
l'endroit où le prestataire de services a établi le siège de son dienstverrichter de zetel van zijn economische activiteit of een vaste
activité économique ou un établissement stable à partir duquel la
prestation de services est rendue ou, à défaut d'un tel siège ou d'un inrichting heeft gevestigd van waaruit hij de dienst verricht of bij
tel établissement stable, au lieu de son domicile ou de sa résidence gebrek aan een dergelijke zetel of vaste inrichting, zijn woonplaats
habituelle ». of zijn gebruikelijke verblijfplaats ».
Lors des travaux préparatoires de la disposition attaquée, il a été Tijdens de parlementaire voorbereiding van de bestreden bepaling werd
relevé, à propos de l'article 21, § 3, 7°, du Code de la TVA, que les in verband met artikel 21, § 3, 7°, van het btw-Wetboek opgemerkt dat
prestations de services fournies à des organismes de droit public par diensten die aan publiekrechtelijke instellingen worden verstrekt door
des prestataires établis à l'étranger sont en principe localisées à in het buitenland gevestigde dienstverrichters, in principe in het
l'étranger, alors que, lorsqu'elles sont fournies à des « opérateurs buitenland plaatsvinden, terwijl, wanneer zij worden verstrekt aan «
exonérés privés », elles sont localisées et soumises à la TVA en vrijgestelde privaatrechtelijke lichamen », zij in België plaatsvinden
Belgique, ce qui porte atteinte à la concurrence (ibid., p. 37). en aan de Belgische btw zijn onderworpen, wat afbreuk doet aan de mededinging (ibid., p. 37).
B.7.4. C'est afin de supprimer les différences de traitement relevées B.7.4. Teneinde de in B.7.2 en in B.7.3 opgemerkte verschillen in
en B.7.2 et en B.7.3 que la disposition attaquée précise que les behandeling weg te werken wordt in de bestreden bepaling gepreciseerd
opérations qui sont exemptées de la TVA en vertu de l'article 44 du dat de handelingen die van btw zijn vrijgesteld krachtens artikel 44
Code de la TVA ne sont pas des activités ou opérations accomplies par van het btw-Wetboek, geen werkzaamheden of handelingen zijn die door
des organismes de droit public en tant qu'autorités publiques, de publiekrechtelijke lichamen als overheid worden verricht zodat,
sorte que, lorsqu'il effectue de telles opérations exemptées de la wanneer een openbare instelling dergelijke van btw vrijgestelde
taxe, un organisme de droit public ne sera plus considéré comme un handelingen verricht, zij niet langer zal worden beschouwd als een
non-assujetti à la taxe, mais plutôt comme un assujetti exempté au niet btw-plichtige maar veeleer als vrijgestelde belastingplichtige,
même titre qu'un organisme privé exerçant les mêmes activités (ibid., op dezelfde wijze als een privaatrechtelijk lichaam dat dezelfde
p. 36). handelingen verricht (ibid., p. 36).
B.8. La disposition attaquée n'a pas seulement pour effet de permettre B.8. De bestreden bepaling heeft niet alleen tot doel de toepassing
l'application des articles 19, § 2, 1°, et 21, § 3, 7°, du Code de la van de voormelde artikelen 19, § 2, 1°, en 21, § 3, 7°, van het
TVA, précités à la première catégorie d'organismes de droit public btw-Wetboek mogelijk te maken op de eerste categorie van de in B.2
visés en B.2. bedoelde publiekrechtelijke instellingen.
Elle soumet aussi ces derniers à une série de nouvelles obligations Zij onderwerpt de laatstgenoemde instellingen ook aan een aantal
administratives et comptables. nieuwe administratieve en boekhoudkundige verplichtingen.
B.9.1. Or, l'article 13 de la directive du 28 novembre 2006 interdit B.9.1. Artikel 13, lid 1, van de richtlijn van 28 november 2006
aux Etats membres de la Communauté européenne de considérer les verbiedt de lidstaten van de Europese Gemeenschap evenwel
organismes de droit public comme des assujettis pour les activités ou publiekrechtelijke lichamen aan te merken als belastingplichtigen voor
opérations qu'ils accomplissent en tant qu'autorités publiques, hormis de werkzaamheden of handelingen die zij verrichten als overheid,
dans les circonstances décrites aux deuxième et troisième alinéas de behalve in de omstandigheden beschreven in de tweede en derde alinea
cette disposition (CJCE, 8 mars 2001, C-276/98, Commission contre van die bepaling (HvJ, 8 maart 2001, C-276/98, Commissie tegen
République portugaise, § 27). Portugese Republiek, § 27).
Les deuxième et troisième alinéas de l'article 13, paragraphe 1, de la De tweede en derde alinea van artikel 13, lid 1, van de richtlijn van
directive du 28 novembre 2006 disposent : 28 november 2006 bepalen :
« Toutefois, lorsqu'ils effectuent de telles activités ou opérations, « Wanneer deze lichamen evenwel zodanige werkzaamheden of handelingen
ils doivent être considérés comme des assujettis pour ces activités ou verrichten, moeten zij daarvoor als belastingplichtige worden
opérations dans la mesure où leur non-assujettissement conduirait à aangemerkt, indien een behandeling als niet-belastingplichtige tot een
des distorsions de concurrence d'une certaine importance. verstoring van de mededinging van enige betekenis zou leiden.
En tout état de cause, les organismes de droit public ont la qualité De publiekrechtelijke lichamen worden in elk geval als
d'assujettis pour les activités figurant à l'annexe I et dans la belastingplichtige beschouwd voor de in bijlage I genoemde
mesure où celles-ci ne sont pas négligeables ». werkzaamheden, voorzover deze niet van onbeduidende omvang zijn ».
L'annexe I de cette directive, intitulée « liste des activités visées De bijlage I van die richtlijn met opschrift « lijst van werkzaamheden
à l'article 13, paragraphe 1, troisième alinéa » se lit comme suit : bedoeld in artikel 14 [lees 13], lid 1, derde alinea » luidt als volgt
« 1) Les services de télécommunication; : « 1) Telecommunicatiediensten;
2) la distribution d'eau, de gaz, d'électricité et d'énergie thermique; 2) levering van water, gas, elektriciteit en stoom;
3) le transport de biens; 3) goederenvervoer;
4) les prestations de services portuaires et aéroportuaires; 4) haven- en luchthavendiensten;
5) le transport de personnes; 5) personenvervoer;
6) les livraisons de biens neufs fabriqués en vue de la vente; 6) levering van nieuwe goederen geproduceerd voor de verkoop;
7) les opérations des organismes d'intervention agricoles portant sur 7) handelingen van de landbouwinterventiebureaus met betrekking tot
les produits agricoles et effectuées en application des règlements landbouwproducten, die worden verricht op
portant organisation commune du marché de ces produits; grond van verordeningen houdende een gemeenschappelijke marktordening
voor deze producten;
8) l'exploitation des foires et des expositions à caractère commercial; 8) exploitatie van commerciële beurzen en tentoonstellingen;
9) les entreposages; 9) opslag van goederen;
10) les activités des bureaux commerciaux de publicité; 10) werkzaamheden van commerciële reclamebureaus;
11) les activités des agences de voyages; 11) werkzaamheden van reisbureaus;
12) les opérations des cantines d'entreprises, économats, coopératives 12) exploitatie van bedrijfskantines, bedrijfswinkels, coöperaties en
et établissements similaires; soortgelijke inrichtingen;
13) les activités des organismes de radio-télévision dans la mesure où 13) werkzaamheden van radio- en televisiediensten voor zover deze niet
elles ne sont pas exonérées en vertu de l'article 132, paragraphe 1, point q) ». uit hoofde van artikel 132, lid 1, onder q), zijn vrijgesteld ».
L'article 13, paragraphe 1, de la directive du 28 novembre 2006 ne In artikel 13, lid 1, van de richtlijn van 28 november 2006 wordt
fait, au surplus, aucune distinction entre les organismes publics, overigens geen enkel onderscheid gemaakt onder de openbare
selon qu'ils accomplissent des opérations exemptées de la TVA en vertu instellingen naargelang zij handelingen verrichten die zijn
de l'article 44 du Code de la TVA ou d'autres opérations. vrijgesteld van de btw krachtens artikel 44 van het btw-Wetboek of
B.9.2. L'article 13, paragraphe 2, de la directive du 28 novembre 2006 andere handelingen. B.9.2. Artikel 13, lid 2, van de richtlijn van 28 november 2006
dispose : bepaalt :
« Les Etats membres peuvent considérer comme activités de l'autorité « De lidstaten kunnen werkzaamheden van publiekrechtelijke lichamen
publique les activités des organismes de droit public, lorsqu'elles
sont exonérées en vertu des articles 132, 135, 136, 371, 374 à 377, de die uit hoofde van de artikelen 132, 135, 136, 371, 374 tot en met
l'article 378, paragraphe 2, de l'article 379, paragraphe 2, et des 377, artikel 378, lid 2, artikel 379, lid 2, en de artikelen 380 tot
en met 390 zijn vrijgesteld, als werkzaamheden van de overheid
articles 380 à 390 ». beschouwen ».
Cette disposition est similaire à l'article 4, paragraphe 5, quatrième Die bepaling vertoont gelijkenis met artikel 4, lid 5, vierde alinea,
alinéa, de la directive 77/388/CE du Conseil du 17 mai 1977, qui a été van de richtlijn 77/388/EG van de Raad van 17 mei 1977, die werd
abrogé par l'article 411, paragraphe 1, de la directive du 28 novembre opgeheven bij artikel 411, lid 1, van de richtlijn van 28 november
2006. 2006.
Elle ouvre aux Etats membres de la Communauté européenne, en dehors Zij opent voor de lidstaten van de Europese Gemeenschap, buiten de
des activités des organismes de droit public qui ne sont pas werkzaamheden van de publiekrechtelijke lichamen die niet belastbaar
imposables en vertu de l'article 13, paragraphe 1, premier alinéa, de zijn krachtens artikel 13, lid 1, eerste alinea, van de richtlijn van
la directive du 28 novembre 2006, la possibilité d'exclure 28 november 2006, de mogelijkheid om de btw-plichtigheid van de
l'assujettissement des organismes de droit public pour les activités publiekrechtelijke lichamen uit te sluiten voor de werkzaamheden die
exonérées de la TVA en vertu des dispositions de la directive van btw zijn vrijgesteld krachtens de bepalingen van de richtlijn
énumérées à l'article 13, paragraphe 2, de celle-ci. Cette dernière opgesomd in artikel 13, lid 2, ervan. Laatstgenoemde bepaling heeft
disposition n'a donc pas pour objet de limiter le bénéfice du dus niet tot doel het voordeel van de niet-btw-plichtigheid die
non-assujettissement à la TVA qui découle du premier alinéa de voortvloeit uit de eerste alinea van artikel 13, lid 1, te beperken.
l'article 13, paragraphe 1. Elle permet, au contraire, aux Etats Zij stelt daarentegen de lidstaten in staat dat voordeel uit te
membres d'étendre ce bénéfice à certaines activités des organismes de breiden tot bepaalde werkzaamheden van de publiekrechtelijke lichamen
droit public qui ne sont pas accomplies par ces derniers en tant
qu'autorités publiques (CJCE, 14 décembre 2000, C-446/98, Fazenda die niet door die laatstgenoemde als overheid worden verricht (HvJ, 14
Pública et Câmara Municipal do Porto, §§ 41-42). december 2000, C-446/98, Fazenda Pública en Câmara Municipal do Porto, §§ 41-42).
L'article 13, paragraphe 2, de la directive du 28 novembre 2006 ne Artikel 13, lid 2, van de richtlijn van 28 november 2006 kan bijgevolg
peut dès lors être interprété comme laissant aux Etats membres la niet in die zin worden geïnterpreteerd dat het aan de lidstaten de
liberté de décider que la règle du non-assujettissement des organismes vrijheid laat om te beslissen dat de in artikel 13, lid 1, eerste
de droit public exprimée à l'article 13, paragraphe 1, premier alinéa, alinea, vermelde regel van de niet-btw-plichtigheid van de
ne s'applique pas aux organismes de droit public qui accomplissent, en publiekrechtelijke lichamen niet van toepassing is op de
tant qu'autorités publiques, des opérations qui sont exemptées en publiekrechtelijke lichamen die als overheid handelingen verrichten
vertu de l'article 44 du Code de la TVA. die van btw zijn vrijgesteld krachtens artikel 44 van het btw-Wetboek.
B.10. Le moyen unique est fondé. B.10. Het enige middel is gegrond.
B.11. Pour tenir compte des difficultés pratiques et administratives B.11. Rekening houdend met de praktische en administratieve
moeilijkheden die verbonden zijn aan de terugwerkende kracht van de
qu'entraînerait l'effet rétroactif de l'annulation, il y a lieu, par vernietiging, dienen, met toepassing van artikel 8, tweede lid, van de
application de l'article 8, alinéa 2, de la loi spéciale du 6 janvier bijzondere wet van 6 januari 1989, de gevolgen van de vernietigde
1989, de maintenir les effets de la disposition annulée comme il est bepaling te worden gehandhaafd, zoals aangegeven in het beschikkend
indiqué au dispositif. gedeelte.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
- annule l'article 39, a), de la loi-programme (I) du 27 décembre - vernietigt artikel 39, a), van de programmawet (I) van 27 december
2006; 2006;
- maintient les effets de la disposition annulée jusqu'au 31 décembre - handhaaft de gevolgen van de vernietigde bepaling tot 31 december
2008. 2008.
Ainsi prononcé en langue française, en langue néerlandaise et en Aldus uitgesproken in het Frans, het Nederlands en het Duits,
langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op
janvier 1989, à l'audience publique du 17 juillet 2008. de openbare terechtzitting van 17 juli 2008.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^