Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 145/2002 du 15 octobre 2002 Numéro du rôle : 2223 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 22, § 3, de la loi du 21 novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la responsabilité en matièr La Cour d'arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges L. François, (...)"
Extrait de l'arrêt n° 145/2002 du 15 octobre 2002 Numéro du rôle : 2223 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 22, § 3, de la loi du 21 novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la responsabilité en matièr La Cour d'arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges L. François, (...) Uittreksel uit arrest nr. 145/2002 van 15 oktober 2002 Rolnummer 2223 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 22, § 3, van de wet van 21 november 1989 betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen, Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters L. Fra(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Extrait de l'arrêt n° 145/2002 du 15 octobre 2002 Uittreksel uit arrest nr. 145/2002 van 15 oktober 2002
Numéro du rôle : 2223 Rolnummer 2223
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 22, § 3, de In zake : de prejudiciële vraag over artikel 22, § 3, van de wet van
la loi du 21 novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la 21 november 1989 betreffende de verplichte
responsabilité en matière de véhicules automoteurs, posée par le aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen, gesteld door de
Tribunal correctionnel d'Anvers. Correctionele Rechtbank te Antwerpen.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters
François, P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, L. Lavrysen, A. Alen, L. François, P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, L. Lavrysen, A.
J.-P. Snappe et E. Derycke, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, Alen, J.-P. Snappe en E. Derycke, bijgestaan door de griffier P.-Y.
présidée par le président A. Arts, Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter A. Arts,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par jugement du 28 juin 2001 en cause du ministère public contre L. Bij vonnis van 28 juni 2001 in zake het openbaar ministerie tegen L.
Van Elsacker et la s.a. All Car Rent, dont l'expédition est parvenue Van Elsacker en de n.v. All Car Rent, waarvan de expeditie ter griffie
au greffe de la Cour d'arbitrage le 13 juillet 2001, le Tribunal van het Arbitragehof is ingekomen op 13 juli 2001, heeft de
correctionnel d'Anvers a posé la question préjudicielle suivante : Correctionele Rechtbank te Antwerpen de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 22, § 3, de la loi du 21 novembre 1989 relative à « Schendt het artikel 22, § 3 van de wet van 21 november 1989
l'assurance obligatoire de la responsabilité en matière de véhicules betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake
automoteurs viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution en ce motorrijtuigen de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in die zin dat
sens que cet article rend responsables les administrateurs, gérants ou dit artikel de bestuurder, zaakvoerder of vennoot van een vennootschap
associés d'une société propriétaire ou détentrice d'un véhicule die eigenaar of houder is van een motorrijtuig aansprakelijk stelt
automoteur lorsque ce véhicule automoteur est admis à la circulation wanneer dit motorrijtuig op de openbare weg of op terreinen, die voor
sur la voie publique ou sur les terrains ouverts au public ou het publiek of slechts voor een zeker aantal personen die het recht
uniquement à un certain nombre de personnes ayant le droit de les hebben om er te komen, toegankelijk zijn, wordt gebracht zonder dat de
fréquenter sans que la responsabilité civile à laquelle il peut donner burgerrechtelijke aansprakelijkheid, waartoe dit motorrijtuig
lieu n'ait été couverte par une assurance répondant aux dispositions aanleiding kan geven, gedekt was door een verzekering die aan de
de la loi et dont les effets ne sont pas suspendus, alors qu'en vertu bepalingen van de wet voldoet en waarvan de werking niet geschorst is,
de l'article 5 du Code pénal, toute personne morale est pénalement terwijl ingevolge artikel 5 van het Strafwetboek de rechtspersoon
responsable des infractions qui sont intrinsèquement liées à la strafrechtelijk verantwoordelijk wordt gesteld voor misdrijven die
réalisation de son objet ou à la défense de ses intérêts, ou de celles hetzij een intrinsiek verband hebben met de verwezenlijking van zijn
dont les faits concrets démontrent qu'elles ont été commises pour son doel of de waarneming van zijn belangen, of die û naar blijkt uit de
compte ? » concrete omstandigheden û voor zijn rekening werden gepleegd ? »
(...) (...)
IV. En droit IV. In rechte
(...) (...)
Les dispositions en cause De in het geding zijnde bepalingen
B.1.1. L'article 22 de la loi du 21 novembre 1989 relative à B.1.1. Artikel 22 van de wet van 21 november 1989 betreffende de
l'assurance obligatoire de la responsabilité en matière de véhicules automoteurs énonce : verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen luidt :
« § 1. Le propriétaire ou le détenteur d'un véhicule automoteur qui le « § 1. De eigenaar of de houder van het motorrijtuig die het in het
met en circulation ou tolère qu'il soit mis en circulation dans l'un verkeer brengt of toelaat dat het in het verkeer wordt gebracht op een
des endroits prévus à l'article 2, § 1er, sans que la responsabilité van de in artikel 2, § 1, bedoelde plaatsen zonder dat de
civile à laquelle il peut donner lieu soit couverte conformément à la burgerrechtelijke aansprakelijkheid waartoe het aanleiding kan geven,
présente loi, ainsi que le conducteur de ce véhicule, sont punis d'un gedekt is overeenkomstig deze wet, alsmede de bestuurder van dat
emprisonnement de huit jours à six mois et d'une amende de cent francs à mille francs, ou d'une de ces peines seulement. Le détenteur et le conducteur du véhicule ne sont punissables, en vertu de l'alinéa 1er, que s'ils savent que la responsabilité civile à laquelle le véhicule peut donner lieu n'est pas couverte conformément à la présente loi. § 2. Est puni des peines prévues au § 1er, alinéa 1er, quiconque organise des courses ou concours de vitesse, de régularité ou d'adresse ou y participe, sans être couvert par l'assurance spéciale prévue à l'article 8. motorrijtuig, worden gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met geldboete van honderd frank tot duizend frank, of met een van die straffen alleen. De houder en de bestuurder van het motorrijtuig zijn krachtens het eerste lid alleen strafbaar als zij weten dat de burgerrechtelijke aansprakelijkheid waartoe het motorrijtuig aanleiding kan geven, niet gedekt is overeenkomstig deze wet. § 2. Hij die snelheids-, regelmatigheids- of behendigheidsritten of -wedstrijden organiseert of eraan deelneemt, zonder dat hij gedekt is door de in artikel 8 bedoelde bijzondere verzekering, wordt gestraft met de straffen gesteld in § 1, eerste lid.
§ 3. Si le propriétaire ou le détenteur est une société, une § 3. Als de eigenaar of de houder een vennootschap, een vereniging of
association ou un organisme jouissant de la personnalité juridique, een instelling met rechtspersoonlijkheid is, zijn de straffen
les peines sont applicables aux administrateurs, gérants ou associés toepasselijk op de schuldige bestuurders, zaakvoerders of vennoten, en
is de vennootschap, de vereniging of de instelling die eigenaar is,
coupables et la société, l'association ou l'organisme propriétaire est burgerrechtelijk aansprakelijk voor de betaling van de geldelijke
civilement responsable du paiement des condamnations pécuniaires. » veroordelingen. »
B.1.2. L'article 5 du Code pénal énonce : B.1.2. Artikel 5 van het Strafwetboek bepaalt :
« Toute personne morale est pénalement responsable des infractions qui « Een rechtspersoon is strafrechtelijk verantwoordelijk voor
sont intrinsèquement liées à la réalisation de son objet ou à la misdrijven die hetzij een intrinsiek verband hebben met de
défense de ses intérêts, ou de celles dont les faits concrets verwezenlijking van zijn doel of de waarneming van zijn belangen, of
démontrent qu'elles ont été commises pour son compte. die, naar blijkt uit de concrete omstandigheden, voor zijn rekening
Lorsque la responsabilité de la personne morale est engagée zijn gepleegd. Wanneer de rechtspersoon verantwoordelijk gesteld wordt uitsluitend
exclusivement en raison de l'intervention d'une personne physique wegens het optreden van een geïdentificeerde natuurlijke persoon, kan
identifiée, seule la personne qui a commis la faute la plus grave peut enkel degene die de zwaarste fout heeft begaan worden veroordeeld.
être condamnée. Si la personne physique identifiée a commis la faute Indien de geïdentificeerde natuurlijke persoon de fout wetens en
sciemment et volontairement, elle peut être condamnée en même temps willens heeft gepleegd kan hij samen met de verantwoordelijke
que la personne morale responsable. rechtspersoon worden veroordeeld.
Sont assimilées à des personnes morales : Met rechtspersonen worden gelijkgesteld :
1° les associations momentanées et les associations en participation; 2° les sociétés visées à l'article 2, alinéa 3, des lois coordonnées sur les sociétés commerciales, ainsi que les sociétés commerciales en formation; 3° les sociétés civiles qui n'ont pas pris la forme d'une société commerciale. Ne peuvent pas être considérées comme des personnes morales responsables pénalement pour l'application du présent article : l'Etat fédéral, les régions, les communautés, les provinces, l'agglomération bruxelloise, les communes, les organes territoriaux intracommunaux, la Commission communautaire française, la Commission communautaire flamande, la Commission communautaire commune et les centres publics d'aide sociale. » Quant au fond 1° tijdelijke verenigingen en verenigingen bij wijze van deelneming; 2° vennootschappen bedoeld in artikel 2, derde lid, van de gecoördineerde wetten op de handelsvennootschappen, alsook handelsvennootschappen in oprichting; 3° burgerlijke vennootschappen die niet de vorm van een handelsvennootschap hebben aangenomen. Voor de toepassing van dit artikel kunnen niet als strafrechtelijk verantwoordelijke rechtspersoon worden beschouwd : de federale staat, de gewesten, de gemeenschappen, de provincies, de Brusselse agglomeratie, de gemeenten, de binnengemeentelijke territoriale organen, de Franse Gemeenschapscommissie, de Vlaamse Gemeenschapscommissie, de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en de openbare centra voor maatschappelijk welzijn. » Over de grond van de zaak
B.2.1. Le juge a quo demande à la Cour si l'article 22, § 3, de la loi B.2.1. De verwijzende rechter vraagt het Hof of artikel 22, § 3, van
du 21 novembre 1989 viole les articles 10 et 11 de la Constitution en de wet van 21 november 1989 de artikelen 10 en 11 van de Grondwet
ce que cette disposition engage la responsabilité des administrateurs, schendt doordat die bepaling de bestuurder, zaakvoerder of vennoot van
gérants ou associés d'une société propriétaire d'un véhicule een vennootschap die eigenaar is van een motorrijtuig, aansprakelijk
automoteur lorsque ce véhicule est mis en circulation sans être stelt wanneer dat rijtuig onverzekerd in het verkeer wordt gebracht,
couvert par une assurance, alors qu'en vertu de l'article 5 du Code terwijl artikel 5 van het Strafwetboek de rechtspersoon
pénal, toute personne morale est pénalement responsable des strafrechtelijk verantwoordelijk stelt voor misdrijven die hetzij een
infractions qui sont intrinsèquement liées à la réalisation de son intrinsiek verband hebben met de verwezenlijking van zijn doel of de
objet ou à la défense de ses intérêts, ou de celles dont les faits waarneming van zijn belangen, of die, naar blijkt uit de concrete
concrets démontrent qu'elles ont été commises pour son compte. omstandigheden, voor zijn rekening werden gepleegd.
B.2.2. L'article 5 du Code pénal, inséré par la loi du 4 mai 1999, a B.2.2. Artikel 5 van het Strafwetboek, ingevoegd bij de wet van 4 mei
instauré une responsabilité pénale propre des personnes morales, autonome et distincte de celle des personnes physiques qui ont agi pour la personne morale ou qui ont omis de le faire. Auparavant, la personne morale ne pouvait, en tant que telle, être elle-même sanctionnée et l'infraction commise par une personne morale était imputée à des personnes physiques déterminées. Dans de nombreux cas, le législateur a lui-même désigné les personnes responsables. En vertu de la nouvelle législation, une personne physique ne peut être condamnée en même temps qu'une personne morale que si elle a agi « sciemment et volontairement ». Lorsque le juge pénal constate qu'une infraction involontaire a été commise simultanément par une personne physique et une personne morale, il ne doit condamner que la personne qui a commis la faute la plus grave. 1999, heeft een eigen strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor rechtspersonen ingevoerd, onderscheiden en autonoom ten opzichte van die van de natuurlijke personen die voor de rechtspersoon hebben gehandeld of dit hebben nagelaten. Voordien kon de rechtspersoon als dusdanig niet zelf worden gestraft en werd het door een rechtspersoon gepleegde misdrijf aan welbepaalde natuurlijke personen toegerekend. In vele gevallen wees de wetgever daarbij zelf de verantwoordelijke personen aan. Onder de nieuwe wetgeving kan een natuurlijke persoon enkel samen met een rechtspersoon worden veroordeeld indien hij « wetens en willens » heeft gehandeld. Wanneer de strafrechter vaststelt dat een onopzettelijk misdrijf tegelijk door een natuurlijke persoon en een rechtspersoon is gepleegd, moet hij alleen die persoon veroordelen die de zwaarste fout heeft begaan.
B.2.3. L'article 22, § 3, de la loi relative à l'assurance obligatoire B.2.3. Artikel 22, § 3, van de wet betreffende de verplichte
de la responsabilité en matière de véhicules automoteurs tient pour aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen rekent het
responsable de l'infraction de la mise en circulation d'un véhicule misdrijf van het in het verkeer brengen van een niet verzekerd
non assuré l'administrateur, le gérant ou l'associé de la société. voertuig toe aan de bestuurder, zaakvoerder of vennoot van de vennootschap.
La question préjudicielle se fonde sur l'interprétation selon laquelle De prejudiciële vraag gaat uit van de interpretatie dat die wettelijke
cette imputation légale n'a pas été modifiée par l'article 5 du Code toerekening niet werd gewijzigd bij artikel 5 van het Strafwetboek en
pénal et selon laquelle cette dernière disposition ne s'applique pas volgens welke die laatste bepaling in casu geen toepassing vindt,
en l'espèce, bien que les faits punissables se soient produits après hoewel de strafbare feiten zich hebben voorgedaan na de
son entrée en vigueur au 2 juillet 1999. La Cour examine la inwerkingtreding ervan op 2 juli 1999. Het Hof onderzoekt de in het
disposition litigieuse en fonction de cette interprétation et limite geding zijnde bepaling in die interpretatie en beperkt zijn toetsing
son contrôle aux infractions qui ont été commises postérieurement à la tot misdrijven die zich na de vermelde datum hebben voorgedaan.
date précitée.
B.3.1. La responsabilité pénale propre des personnes morales, telle B.3.1. De eigen strafrechtelijke verantwoordelijkheid van
qu'elle est réglée à l'article 5 du Code pénal, s'applique à toutes rechtspersonen, zoals geregeld bij artikel 5 van het Strafwetboek,
les infractions, sauf disposition contraire dans les lois pénales geldt voor alle misdrijven, behoudens andersluidende bepalingen in
particulières (article 100 du Code pénal). Rien n'empêche le bijzondere strafwetten (artikel 100 van het Strafwetboek). Niets belet
législateur de déroger, dans un cas particulier, à la règle générale, de wetgever om in een bijzonder geval af te wijken van de algemene
à la condition qu'existe pour ce faire une justification objective et regeling, op voorwaarde dat daarvoor een objectieve en redelijke
raisonnable. rechtvaardiging bestaat.
B.3.2. En l'espèce, l'article 22, § 3, de la loi du 21 novembre 1989 a B.3.2. In casu is artikel 22, § 3, van de wet van 21 november 1989 tot
été adopté avant l'entrée en vigueur de l'article 5 du Code pénal, de stand gekomen vóór de inwerkingtreding van artikel 5 van het
sorte que l'on ne saurait prétendre que le législateur a sciemment Strafwetboek, zodat men niet staande kan houden dat de wetgever bewust
voulu prévoir une exception à cette dernière disposition. in een uitzondering op die laatste bepaling heeft willen voorzien.
Il n'apparaît pas davantage de la genèse de la loi en cause que le Uit de totstandkoming van de in het geding zijnde wet blijkt ook niet
législateur aurait voulu engager la responsabilité personnelle des dat de wetgever de persoonlijke aansprakelijkheid van de in artikel
personnes visées à l'article 22, § 3, en raison de leur responsabilité 22, § 3, bedoelde personen gewild heeft vanwege hun bijzondere
particulière ou de leur qualité particulière. Au contraire, verantwoordelijkheid of hun bijzondere hoedanigheid. Integendeel, de
wettelijke toerekening van het misdrijf aan die personen was enkel
l'imputation légale de l'infraction à ces personnes n'était nécessaire noodzakelijk om het ontbreken van de eigen strafrechtelijke
que pour remédier à l'absence de la responsabilité pénale propre des verantwoordelijkheid van de rechtspersonen voor de niet-naleving van
personnes morales pour le non-respect d'obligations qui leur ont été verplichtingen die hun zijn opgelegd, op te vangen.
imposées. B.3.3. Dans ces conditions, il n'est pas objectivement et B.3.3. In die omstandigheden is het niet objectief en redelijk
raisonnablement justifié que, pour les infractions commises après le 2 verantwoord dat, voor misdrijven gepleegd na 2 juli 1999, de in
juillet 1999, les personnes mentionnées à l'article 22, § 3, de la loi
du 21 novembre 1989 restent personnellement responsables des artikel 22, § 3, van de wet van 21 november 1989 genoemde personen
persoonlijk aansprakelijk blijven voor misdrijven toegerekend aan de
infractions imputées à la personne morale, alors que l'article 5 du rechtspersoon, terwijl artikel 5 van het Strafwetboek op algemene
Code pénal prévoit de manière générale une responsabilité pénale wijze in een eigen strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de
propre de la personne morale. rechtspersoon voorziet.
B.4.1. La Cour constate toutefois qu'une autre interprétation de B.4.1. Het Hof constateert evenwel dat ook een andere interpretatie
l'article 22, § 3, de la loi du 21 novembre 1989 est possible. van artikel 22, § 3, van de wet van 21 november 1989 mogelijk is.
En adoptant l'article 5 du Code pénal, le législateur a voulu mettre Met de invoering van artikel 5 van het Strafwetboek heeft de wetgever
fin à l'impunité des personnes morales. een einde willen maken aan de straffeloosheid van de rechtspersoon.
La loi règle également le rapport entre la responsabilité de la De wet regelt ook de verhouding tussen de aansprakelijkheid van de
personne morale et celle de la personne physique pour les mêmes faits, rechtspersoon en die van de natuurlijke persoon voor dezelfde feiten,
le cumul de responsabilités û sauf lorsque la personne physique a waarbij - behoudens wanneer de natuurlijke persoon de fout « wetens en
commis la faute « sciemment et volontairement » û étant exclu. Le willens » heeft gepleegd - cumulatie van aansprakelijkheid is
uitgesloten. De wetgever verbindt aldus de strafuitsluiting van de
législateur lie donc l'immunité de la personne physique à la natuurlijke persoon aan de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van
responsabilité pénale de la personne morale. de rechtspersoon.
B.4.2. Compte tenu de ce qui précède, il peut être admis que l'article B.4.2. Rekening houdend met die uitgangspunten kan men ervan uitgaan
22, § 3, de la loi relative à l'assurance obligatoire de la dat artikel 22, § 3, van de wet betreffende de verplichte
responsabilité en matière de véhicules automoteurs a été implicitement aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen impliciet is
abrogé par l'article 5 du Code pénal, dans la mesure où la loi opgeheven door artikel 5 van het Strafwetboek, in zoverre die vroegere
antérieure n'est pas compatible avec les dispositions de la loi wet niet verenigbaar is met de bepalingen van de nieuwe wet.
nouvelle. Dans cette interprétation, la différence de traitement en cause est In die interpretatie bestaat het in het geding zijnde onderscheid in
inexistante et la question préjudicielle est sans objet. behandeling niet en is de prejudiciële vraag zonder voorwerp.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
- Dans l'interprétation selon laquelle l'article 22, § 3, de la loi du - In de interpretatie dat artikel 22, § 3, van de wet van 21 november
21 novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la 1989 betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake
responsabilité en matière de véhicules automoteurs reste applicable motorrijtuigen ongewijzigd van kracht blijft na de inwerkingtreding
tel quel après l'entrée en vigueur de la loi du 4 mai 1999 instaurant van de wet van 4 mei 1999 tot invoering van de strafrechtelijke
la responsabilité pénale des personnes morales, cette disposition verantwoordelijkheid van rechtspersonen, schendt die bepaling de
viole les articles 10 et 11 de la Constitution. artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
- Dans l'interprétation selon laquelle l'article 22, § 3, de la loi du - In de interpretatie dat artikel 22, § 3, van de wet van 21 november
21 novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la 1989 betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake
responsabilité en matière de véhicules automoteurs a été implicitement
modifié par l'article 5 du Code pénal, la question préjudicielle motorrijtuigen impliciet is gewijzigd bij artikel 5 van het
n'appelle pas de réponse. Strafwetboek, behoeft de prejudiciële vraag geen antwoord.
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 15 octobre 2002. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 15 oktober 2002.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
A. Arts A. Arts
^