Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 141/2002 du 9 octobre 2002 Numéro du rôle : 2234 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 2, § 1 er , alinéa 1 er , 2°, de la loi du 7 août 1974 instituant le droit à un minimum La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges P. Martens, M(...)"
Extrait de l'arrêt n° 141/2002 du 9 octobre 2002 Numéro du rôle : 2234 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 2, § 1 er , alinéa 1 er , 2°, de la loi du 7 août 1974 instituant le droit à un minimum La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges P. Martens, M(...) Uittreksel uit arrest nr. 141/2002 van 9 oktober 2002 Rolnummer 2234 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 2, § 1, eerste lid, 2°, van de wet van 7 augustus 1974 tot instelling van het recht op een bestaansminimum, gest Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters P. Mar(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Extrait de l'arrêt n° 141/2002 du 9 octobre 2002 Uittreksel uit arrest nr. 141/2002 van 9 oktober 2002
Numéro du rôle : 2234 Rolnummer 2234
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 2, § 1er, In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 2, § 1, eerste
alinéa 1er, 2°, de la loi du 7 août 1974 instituant le droit à un lid, 2°, van de wet van 7 augustus 1974 tot instelling van het recht
minimum de moyens d'existence, posée par la Cour du travail de Liège. op een bestaansminimum, gesteld door het Arbeidshof te Luik.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters
Martens, M. Bossuyt, A. Alen, J.-P. Snappe et E. Derycke, assistée du P. Martens, M. Bossuyt, A. Alen, J.-P. Snappe en E. Derycke,
greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par arrêt du 20 août 2001 en cause du centre public d'aide sociale de Bij arrest van 20 augustus 2001 in zake het openbaar centrum voor
Namur contre C. Florence, dont l'expédition est parvenue au greffe de maatschappelijk welzijn van Namen tegen C. Florence, waarvan de
la Cour d'arbitrage le 22 août 2001, la Cour du travail de Liège a expeditie ter griffie van het Arbitragehof is ingekomen op 22 augustus
posé la question préjudicielle suivante : 2001, heeft het Arbeidshof te Luik de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 2, § 1er, alinéa 1er, 2°, de la loi du 7 août 1974 « Voert artikel 2, § 1, eerste lid, 2°, van de wet van 7 augustus 1974
instituant le droit à un minimum de moyens d'existence, interprété tot instelling van het recht op een bestaansminimum, geïnterpreteerd
comme n'ouvrant le droit au minimum de moyens d'existence accordé au als slechts rechtgevend op een bestaansminimum toegekend als verhoogde
taux isolé majoré (article 2, § 1er, alinéa 1er, 2°) qu'à un parent uitkering voor alleenstaanden (artikel 2, § 1, eerste lid, 2°) voor
vivant exclusivement avec un enfant majeur [lire : mineur] à charge à een ouder die enkel samenwoont met een meerderjarig kind ten laste, op
condition que cet enfant réside principalement avec lui, instaure-t-il voorwaarde dat dat kind hoofdzakelijk bij hem verblijft, een
une discrimination contraire aux articles 10 et 11 de la Constitution discriminatie in die in strijd is met de artikelen 10 en 11 van de
gecoördineerde Grondwet, tussen, enerzijds, de ouder die hoofdzakelijk
coordonnée entre, d'une part, le parent qui réside principalement avec verblijft met een minderjarig kind ten laste en, anderzijds, de ouder,
un enfant mineur à charge et, d'autre part, le parent qui en fonction die naar gelang van het toegestane bezoekrecht, slechts occasioneel
du droit de visite accordé, ne réside qu'occasionnellement avec un verblijft met een minderjarig kind dat hij eveneens ten laste heeft,
enfant mineur qu'il a également à charge en ce que seul le premier doordat enkel de eerste aanspraak kan maken op de toekenning van een
peut prétendre à l'octroi du minimum de moyens d'existence au taux bestaansminimum als verhoogde uitkering voor alleenstaande terwijl de
isolé majoré tandis que le second ne peut bénéficier que du taux isolé tweede slechts aanspraak kan maken op de uitkering voor alleenstaande,
alors que tous deux remplissent le même devoir d'éducation et terwijl ze beiden dezelfde plicht van opvoeding en onderhoud van het
d'entretien de l'enfant dans le respect de la décision de justice les kind vervullen bij het naleven van de gerechtelijke beslissing die op
concernant ? » hen betrekking heeft ? »
(...) (...)
IV. En droit IV. In rechte
(...) (...)
B.1.1. L'article 2, § 1er, alinéa 1er, de la loi du 7 août 1974 B.1.1. Artikel 2, § 1, eerste lid, van de wet van 7 augustus 1974 tot
instituant le droit à un minimum de moyens d'existence dispose : instelling van het recht op een bestaansminimum bepaalt :
« Le minimum de moyens d'existence annuel s'élève à : « Het bestaansminimum bedraagt jaarlijks :
1° 114.864 F pour les conjoints vivant sous le même toit; 1° 114.864 F voor samenwonende echtgenoten;
2° 114.864 F pour une personne qui cohabite uniquement soit avec un 2° 114.864 F voor een persoon die enkel samenwoont met, hetzij een
enfant mineur non marié qui est à sa charge, soit avec plusieurs minderjarig ongehuwd kind te zijnen laste, hetzij meerdere kinderen,
enfants, parmi lesquels au moins un enfant mineur non marié qui est à onder wie minstens één ongehuwde minderjarige te zijnen laste;
sa charge; 3° 86.148 F pour une personne isolée; 3° 86.148 F voor een alleenstaand persoon;
4° 57.432 F pour toute autre personne cohabitant avec une ou plusieurs 4° 57.432 F voor elke andere persoon die met één of meerdere personen
personnes, peu importe qu'il s'agisse ou non de parents ou d'alliés. » samenwoont, onverschillig of zij al dan niet onderling bloed- of aanverwant zijn. »
B.1.2. Lors de l'élaboration de la loi du 7 août 1974 instituant le B.1.2. Bij de totstandkoming van de wet van 7 augustus 1974 tot
droit à un minimum de moyens d'existence, il n'a pas été tenu compte, instelling van het recht op een bestaansminimum werd bij de
pour la fixation du montant des personnes isolées, du fait qu'elles vaststelling van het bedrag voor alleenstaande personen geen rekening
aient des enfants à charge. gehouden met het feit of zij kinderen ten laste hadden.
La loi du 7 novembre 1987 ouvrant des crédits provisoires pour les De wet van 7 november 1987 waarbij voorlopige kredieten worden geopend
années budgétaires 1987 et 1988 et portant des dispositions financières et diverses a distingué le montant du revenu minimum de la personne isolée de celui de la personne qui cohabite uniquement avec des enfants mineurs, le revenu de la seconde étant calculé au taux majoré. L'exposé des motifs révèle que cette modification « vise à améliorer la situation du bénéficiaire du minimex isolé ayant à sa charge un ou des enfants mineurs célibataires. Plusieurs études ont démontré combien était socialement fragile l'isolé avec enfants à charge. C'est pourquoi il est proposé de porter le minimum qui lui est voor de begrotingsjaren 1987 en 1988 en houdende financiële en diverse bepalingen heeft een onderscheid gemaakt tussen het bedrag van het minimuminkomen voor de alleenstaande persoon en het bedrag voor de persoon die enkel samenwoont met minderjarige kinderen, waarbij het inkomen van laatstgenoemde tegen het verhoogde tarief wordt berekend. Uit de memorie van toelichting blijkt dat die wijziging « ertoe [strekt]de toestand van de alleenstaande bestaansminimumtrekker met één of meer ongehuwde minderjarige kinderen ten laste, te verbeteren. Verschillende studies hebben aangetoond dat de alleenstaanden met kinderen ten laste sociaal bijzonder kwetsbaar zijn. Daarom wordt voorgesteld het bestaansminimum voor hen te verlagen tot [lees : te
octroyé à 80 % du montant accordé aux conjoints vivant sous le même brengen op] 80 % van het bedrag toegekend aan samenwonende echtgenoten
toit » (Doc. parl. , Chambre, 1987-1988, n° 1025/1, p. 20). » (Parl. St. , Kamer, 1987-1989, nr. 1025/1, p. 20).
Depuis le 1er janvier 1992, les montants accordés à des conjoints Sinds 1 januari 1992 worden aan samenwonende echtgenoten en aan een
cohabitants et à une personne isolée ayant au moins un enfant mineur à alleenstaande die minstens één minderjarig kind ten laste heeft,
charge sont identiques. identieke bedragen toegekend.
En accordant un montant majoré aux personnes isolées ayant un ou Door aan alleenstaanden met één of meer minderjarige kinderen te
plusieurs enfants mineurs à leur charge, le législateur a ainsi voulu hunnen laste een verhoogd bedrag toe te kennen, heeft de wetgever
prendre en compte l'évolution de la société qui a vu l'apparition des aldus rekening willen houden met de evolutie van de samenleving waarin
familles monoparentales et, avec elles, celle de situations précaires éénoudergezinnen zijn ontstaan en, daarmee gepaard gaand, onzekere
dans le chef du parent vivant seul avec un ou plusieurs enfants situaties voor de ouder die alleen samenwoont met één of meer
mineurs. minderjarige kinderen.
B.1.3. Le juge a quo demande à la Cour si l'article 2, § 1er, alinéa 1er, B.1.3. De verwijzende rechter vraagt het Hof of artikel 2, § 1, eerste
2°, de la loi du 7 août 1974 viole les articles 10 et 11 de la lid, 2°, van de wet van 7 augustus 1974 de artikelen 10 en 11 van de
Constitution dans l'interprétation selon laquelle le taux majoré Grondwet schendt in de interpretatie dat het verhoogde tarief enkel
revient uniquement au parent isolé qui cohabite avec un enfant mineur toekomt aan de alleenstaande ouder die samenwoont met een ongehuwd
non marié à charge, si l'enfant réside principalement chez lui, et non minderjarig kind ten laste, indien het kind in hoofdzaak bij hem
au parent chez qui l'enfant, qui est également à charge, réside verblijft, en niet aan de ouder bij wie het kind, dat eveneens ten
occasionnellement ou pas principalement, qui est également à charge. laste is, occasioneel of niet-hoofdzakelijk verblijft. De prejudiciële
La question préjudicielle ne concerne pas le cas dans lequel chaque vraag betreft niet het geval waar elke ouder de helft van de tijd de
parent héberge les enfants la moitié du temps. kinderen huisvest.
B.2.1. L'article 2, § 1er, de la loi du 7 août 1974 fixe les montants B.2.1. Artikel 2, § 1, van de wet van 7 augustus 1974 stelt
forfaitaires applicables aux diverses catégories de personnes au titre forfaitaire bedragen vast die voor de verschillende categorieën van
de minimum de moyens d'existence. personen als bestaansminimum gelden.
B.2.2. Dans l'hypothèse où les parents ne vivent pas ensemble, ils B.2.2. In de hypothese dat de ouders niet samenleven dienen zij, al
doivent, moyennant l'intervention du juge ou non, trouver un dan niet met tussenkomst van de rechter, een regeling te treffen
arrangement au sujet du régime de résidence de leurs enfants. Dans la omtrent het verblijf van hun kinderen. In de praktijk zijn alle
pratique, toutes les formules possibles sont imaginables à cet égard, d'un régime de résidence alternatif, où l'enfant réside tout autant chez chacun de ses parents, à un régime où l'enfant réside en permanence chez un de ses parents. Le législateur doit dans ce cas pouvoir faire usage, sans commettre néanmoins une erreur manifeste, de catégories qui ne classent nécessairement la diversité de situations qu'avec un certain degré d'approximation. Le législateur a estimé pouvoir le mieux s'approcher de la réalité en accordant l'allocation majorée uniquement au parent isolé qui héberge principalement l'enfant. mogelijke formules hierbij denkbaar, gaande van een alternerende verblijfsregeling waarbij het kind evenveel bij elk van zijn ouders verblijft, tot een regeling waarbij het kind bestendig bij één van de ouders verblijft. De wetgever moet in dat geval gebruik kunnen maken, zonder daarom een klaarblijkelijke vergissing te begaan, van categorieën die noodzakelijkerwijs de verscheidenheid van toestanden slechts met een zekere graad van benadering opvangen. De wetgever heeft gemeend de werkelijkheid het dichtst te kunnen benaderen door de verhoogde toelage enkel toe te kennen aan de alleenstaande ouder die het kind hoofdzakelijk huisvest.
B.3.1. La Cour doit examiner si les effets de la mesure sont ou non B.3.1. Het Hof dient na te gaan of de gevolgen van de maatregel al dan
disproportionnés par rapport aux objectifs poursuivis par le niet onevenredig zijn met de door de wetgever nagestreefde
législateur. doelstellingen.
B.3.2. Dans leurs rapports mutuels, chacun des deux parents doit B.3.2. In hun onderlinge verhouding dient elk van beide ouders bij te
intervenir dans les frais d'entretien, d'éducation et de formation à dragen in de kosten van onderhoud, opvoeding en opleiding naar
proportion de ses facultés (article 203, § 1er, alinéa 1er, du Code evenredigheid van zijn middelen (artikel 203, § 1, eerste lid, van het
civil). Cela signifie que chacun des deux parents ne doit intervenir Burgerlijk Wetboek). Dit betekent dat elk van beide ouders slechts
que proportionnellement à ses ressources et possibilités respectives. dient bij te dragen in verhouding tot zijn respectieve inkomsten en
A cet égard, il est également tenu compte, en sus de la part dans mogelijkheden. Daarbij wordt naast het aandeel in de huisvesting ook
l'hébergement, d'autres frais. met andere kosten rekening gehouden.
Les imperfections inévitables liées à toute approche forfaitaire De onvermijdelijke onvolkomenheden verbonden aan elke forfaitaire
peuvent, en ce qui concerne la loi relative au minimum de moyens benadering kunnen, wat de wet op het bestaansminimum betreft, in
d'existence, être tempérées concrètement, si des raisons pour ce faire concreto worden gemilderd, indien daartoe redenen voorhanden zijn, bij
sont présentes, par la fixation de l'obligation alimentaire. het vaststellen van de onderhoudsplicht.
B.3.3. Si le minimum de moyens d'existence accordé ne permettait pas B.3.3. Indien het toegekende bestaansminimum de betrokken
alleenstaande ouder niet ertoe in staat zou stellen een leven te
au parent isolé concerné de mener une vie conforme à la dignité leiden overeenkomstig de menselijke waardigheid, heeft hij bovendien
humaine, il aurait droit de surcroît à l'aide sociale sur la base de recht op maatschappelijke dienstverlening op grond van de organieke
la loi du 8 juillet 1976 organique des centres publics d'aide sociale. wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor
A cet égard, un soutien financier et une aide matérielle peuvent lui maatschappelijk welzijn. Daartoe kan hem onder meer financiële
être fournis de la manière la plus adéquate possible. hulpverlening en materiële hulp worden verstrekt in de meest passende
De cette manière, il peut être remédié à l'approche forfaitaire du vorm. Op die manier kan de forfaitaire benadering van de
régime du minimum de moyens d'existence en fonction des besoins réels. bestaansminimumregeling worden verholpen op basis van de reële noden.
B.3.4. Dans ces conditions, les effets de la mesure ne sauraient être B.3.4. In die omstandigheden kunnen de gevolgen van de maatregel niet
considérés comme disproportionnés par rapport aux objectifs poursuivis als onevenredig met de door de wetgever nagestreefde doelstellingen
par le législateur. worden beschouwd.
B.4. La question préjudicielle appelle une réponse négative. B.4. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 2, § 1er, alinéa 1er, 2°, de la loi du 7 août 1974 Artikel 2, § 1, eerste lid, 2°, van de wet van 7 augustus 1974 tot
instituant le droit à un minimum de moyens d'existence ne viole pas instelling van het recht op een bestaansminimum schendt de artikelen
les articles 10 et 11 de la Constitution dans l'interprétation selon 10 en 11 van de Grondwet niet, in de interpretatie dat het bedrag voor
laquelle le montant pour une personne qui cohabite uniquement soit een persoon die enkel samenwoont met hetzij een minderjarig ongehuwd
avec un enfant mineur non marié à sa charge soit avec plusieurs kind te zijnen laste, hetzij meerdere kinderen, onder wie minstens één
enfants, parmi lesquels au moins un mineur non marié, est octroyé à ongehuwde minderjarige, wordt toegekend op voorwaarde dat het kind of
condition que cet enfant ou les enfants résident principalement chez de kinderen hoofdzakelijk bij hem verblijven.
elle. Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 9 octobre 2002. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 9 oktober 2002.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux P.-Y. Dutilleux
Le président, De voorzitter,
M. Melchior M. Melchior
^