← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 80/2001 du 13 juin 2001 Numéros du rôle : 1902 et 2030 En cause
: les questions préjudicielles relatives à l'article 35, alinéas 3 et 4, de la loi du 27 juin 1969 révisant
l'arrêté-loi du 28 décembre 1944 concernant la s La Cour d'arbitrage, composée des présidents M.
Melchior et H. Boel, des juges L. François, P. M(...)"
Extrait de l'arrêt n° 80/2001 du 13 juin 2001 Numéros du rôle : 1902 et 2030 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 35, alinéas 3 et 4, de la loi du 27 juin 1969 révisant l'arrêté-loi du 28 décembre 1944 concernant la s La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et H. Boel, des juges L. François, P. M(...) | Uittreksel uit arrest nr. 80/2001 van 13 juni 2001 Rolnummers 1902 en 2030 In zake : de prejudiciële vragen over artikel 35, derde en vierde lid, van de wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en H. Boel, en de rechters L. Fran(...) |
---|---|
COUR D'ARBITRAGE | ARBITRAGEHOF |
Extrait de l'arrêt n° 80/2001 du 13 juin 2001 | Uittreksel uit arrest nr. 80/2001 van 13 juni 2001 |
Numéros du rôle : 1902 et 2030 | Rolnummers 1902 en 2030 |
En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 35, | In zake : de prejudiciële vragen over artikel 35, derde en vierde lid, |
alinéas 3 et 4, de la loi du 27 juin 1969 révisant l'arrêté-loi du 28 | van de wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 |
décembre 1944 concernant la sécurité sociale des travailleurs, tel | december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders, |
qu'il a été inséré par l'article 24 de la loi du 6 juillet 1989, | zoals ingevoegd bij artikel 24 van de wet van 6 juli 1989, gesteld |
posées par le Tribunal correctionnel de Liège et par le Tribunal | door de Correctionele Rechtbank te Luik en de Correctionele Rechtbank |
correctionnel de Charleroi. | te Charleroi. |
La Cour d'arbitrage, | Het Arbitragehof, |
composée des présidents M. Melchior et H. Boel, des juges L. François, | samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en H. Boel, en de rechters |
P. Martens, A. Arts, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen | L. François, P. Martens, A. Arts, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De |
et A. Alen, et, conformément à l'article 60bis de la loi spéciale du 6 | Groot, L. Lavrysen en A. Alen, en, overeenkomstig artikel 60bis van de |
janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, du juge honoraire J. Delruelle | bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, ererechter J. |
et du juge émérite E. Cerexhe, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, | Delruelle en emeritus rechter E. Cerexhe, bijgestaan door de griffier |
présidée par le président M. Melchior, | P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet des questions préjudicielles | I. Onderwerp van de prejudiciële vragen |
a. Par jugement du 3 mars 2000 en cause de l'auditeur du travail | a. Bij vonnis van 3 maart 2000 in zake de arbeidsauditeur tegen F. |
contre F. Hala et autres, dont l'expédition est parvenue au greffe de | Hala en anderen, waarvan de expeditie ter griffie van het Arbitragehof |
la Cour d'arbitrage le 8 mars 2000, le Tribunal correctionnel de Liège | is ingekomen op 8 maart 2000, heeft de Correctionele Rechtbank te Luik |
a posé la question préjudicielle suivante : | de volgende prejudiciële vraag gesteld: |
« L'article 35, alinéa 3, de la loi du 27 juin 1969 interprété en ce | « Schendt artikel 35, derde lid, van de wet van 27 juni 1969, zo |
qu'il oblige le juge pénal, outre le deuxième alinéa qui lui impose de | geïnterpreteerd dat het de strafrechter, naast het tweede lid, dat hem |
condamner d'office l'employeur à payer à l'O.N.S.S. le montant des | de verplichting oplegt de werkgever ambtshalve te veroordelen tot |
cotisations, majorations de cotisations et intérêts de retard qui | betaling aan de R.S.Z. van het bedrag van de bijdragen, |
n'ont pas été versés à l'Office, à condamner d'office l'employeur au | bijdrageopslagen en verwijlinteresten die niet aan de Dienst zijn |
paiement à l'O.N.S.S. d'une indemnité égale au triple des cotisations | gestort, verplicht de werkgever ambtshalve te veroordelen tot betaling |
déclarées frauduleusement comme une sanction de nature civile avec | aan de R.S.Z. van een vergoeding gelijk aan het drievoud van de |
bedrieglijk aangegeven bijdragen als een sanctie van burgerlijke aard, | |
pour conséquence l'impossibilité d'y étendre une mesure de suspension | met als gevolg de onmogelijkheid ze vergezeld te laten gaan van een |
ou de sursis, de l'écarter lorsque la peine prononcée est celle prévue | maatregel van opschorting of uitstel, ze uit te sluiten wanneer de |
par un autre texte par application de l'article 65 du Code pénal, | uitgesproken straf die is waarin een andere tekst voorziet met |
viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution par rapport à la | toepassing van artikel 65 van het Strafwetboek, de artikelen 10 en 11 |
situation de tout autre prévenu susceptible d'être condamné au plan | van de Grondwet, in verhouding tot de situatie van elke andere |
beklaagde die kan worden veroordeeld op het strafrechtelijk vlak sensu | |
pénal au sens strict et à l'obligation de réparer les conséquences | stricto en tot de verplichting om de schadelijke gevolgen van het |
dommageables du fait infractionnel et par rapport à tout employeur qui | strafbaar feit te herstellen, en ten aanzien van iedere werkgever die |
devant le juge civil ne serait condamné qu'au paiement à l'O.N.S.S. | voor de burgerlijke rechter niet zou zijn veroordeeld tot betaling aan |
des cotisations éludées, des majorations de cotisations et intérêts de | de R.S.Z. van de ontdoken bijdragen, bijdrageopslagen en |
retard ? » | verwijlinteresten ? » |
Cette affaire est inscrite sous le numéro 1902 du rôle de la Cour. | Die zaak is ingeschreven onder nummer 1902 van de rol van het Hof. |
b. Par jugement du 4 septembre 2000 en cause de l'auditeur du travail | b. Bij vonnis van 4 september 2000 in zake de arbeidsauditeur tegen H. |
contre H. Akbar et autres, dont l'expédition est parvenue au greffe de | Akbar en anderen, waarvan de expeditie ter griffie van het |
la Cour d'arbitrage le 15 septembre 2000, le Tribunal correctionnel de | Arbitragehof is ingekomen op 15 september 2000, heeft de Correctionele |
Charleroi a posé la question préjudicielle suivante : | Rechtbank te Charleroi de volgende prejudiciële vraag gesteld : |
« L'article 35, alinéa 4, de la loi du 27 juin 1969 révisant | « Schendt artikel 35, vierde lid, van de wet van 27 juni 1969 tot |
l'arrêté-loi du 28 décembre 1944 concernant la sécurité sociale des | herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de |
maatschappelijke zekerheid der arbeiders, zoals ingevoegd door artikel | |
travailleurs, tel qu'inséré par l'article 24 de la loi du 6 juillet | 24 van de wet van 6 juli 1989, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, |
1989, en ce qu'il prévoit une condamnation d'office de l'employeur au | doordat het voorziet in een ambtshalve veroordeling van de werkgever |
paiement d'une indemnité égale au triple des cotisations éludées avec | tot betaling van een vergoeding gelijk aan het drievoud van de |
un minimum de 51 000 francs, sachant que, conformément à l'arrêt de la | ontdoken bijdragen, met een minimum van 51 000 frank, wetende dat |
ervan moet worden uitgegaan, overeenkomstig het arrest van het Hof nr. | |
Cour n° 98/99 du 15 septembre 1999 (Moniteur belge du 27 novembre | 98/99 van 15 september 1999 (Belgisch Staatsblad van 27 november 1999, |
1999, p. 44.212), il y a lieu de considérer qu'il s'agit là d'une | p. 44.212), dat het om een strafsanctie gaat en dat bijgevolg, gezien |
sanction pénale et que, partant, vu le principe de la personnalité des | het beginsel van het persoonlijke karakter van de straffen en de |
peines et l'impossibilité de retenir la responsabilité pénale d'une | onmogelijkheid tot aan de inwerkingtreding van de wet van 4 mei 1999 |
personne morale jusqu'à l'entrée en vigueur de la loi du 4 mai 1999, | een rechtspersoon strafrechtelijk aansprakelijk te stellen, alleen de |
seul l'employeur, personne physique, peut être condamné au paiement de | werkgever die een natuurlijke persoon is, in tegenstelling tot de |
cette indemnité, à l'inverse de l'employeur, personne morale, qui y | werkgever die een rechtspersoon is en die eraan ontsnapt, kan worden |
échappe, ne viole-t-il pas les articles 10 et 11 de la Constitution ? » | veroordeeld tot de betaling van die vergoeding ? » |
Cette affaire est inscrite sous le numéro 2030 du rôle de la Cour. | Die zaak is ingeschreven onder nummer 2030 van de rol van het Hof. |
(...) | (...) |
IV. En droit | IV. In rechte |
(...) | (...) |
Quant aux dispositions en cause | Wat de in het geding zijnde bepalingen betreft |
B.1. Les questions préjudicielles portent sur la compatibilité avec | B.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op de bestaanbaarheid |
les articles 10 et 11 de la Constitution des alinéas 3 et 4 de | met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, van het derde en het vierde |
l'article 35 de la loi du 27 juin 1969 révisant l'arrêté-loi du 28 | lid van artikel 35 van de wet van 27 juni 1969 tot herziening van de |
décembre 1944 concernant la sécurité sociale des travailleurs. | besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke |
zekerheid der arbeiders. | |
L'article 35 de la loi du 27 juin 1969, modifié notamment par la loi | Artikel 35 van de wet van 27 juni 1969, zoals met name gewijzigd bij |
du 6 juillet 1989, dispose : | de wet van 6 juli 1989, bepaalt : |
« Sans préjudice des articles 269 à 274 du Code pénal, sont punis d'un | « Onverminderd de artikelen 269 tot 274 van het Strafwetboek, worden |
gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot drie maanden en met | |
emprisonnement de huit jours à trois mois et d'une amende de 26 à 500 | een geldboete van 26 tot 500 frank, of met één van die straffen alleen : |
F ou de l'une de ces peines seulement: | 1° de werkgever, zijn aangestelden of lasthebbers die zich niet |
1° l'employeur, ses préposés ou mandataires qui ne se sont pas | schikken naar de bepalingen voorgeschreven door de wet en de |
conformés aux obligations prescrites par la présente loi et ses | uitvoeringsbesluiten ervan; de geldboete wordt zoveel maal toegepast |
arrêtés d'exécution; l'amende est appliquée autant de fois qu'il y a | als er werknemers zijn ten overstaan van dewelke een inbreuk is |
de travailleurs à l'égard desquels une infraction a été commise, sans | gepleegd, zonder dat het totaal bedrag van de geldboete evenwel hoger |
que toutefois le total des amendes puisse excéder 100 000 F; | mag zijn dan 100 000 frank; |
2° les personnes, visées à l'article 30bis, § 3, et leurs | 2° de personen bedoeld bij artikel 30bis, § 3, en hun |
cocontractants, qui ne fournissent pas les renseignements déterminés | medecontractanten die de door de Koning bepaalde inlichtingen niet |
par le Roi ou ne respectent pas les conditions et modalités d'envoi | verstrekken of de opgelegde toezendingsvoorwaarden en -modaliteiten |
imposées; | niet naleven; |
3° les personnes, visées à l'article 30bis, § 3, qui omettent de | 3° de personen bedoeld bij artikel 30bis, § 3, die nalaten de |
verser les sommes dues dans le délai prescrit; | verschuldigde sommen binnen de voorgeschreven termijn te storten; |
4° toute personne qui met obstacle à la surveillance organisée en | 4° al wie het krachtens deze wet georganiseerd toezicht verhindert. |
vertu de la présente loi. | De rechter die de straf uitspreekt ten laste van de werkgever, zijn |
Le juge qui prononce la peine à charge de l'employeur, ses préposés ou | aangestelden of lasthebbers, veroordeelt ambtshalve de werkgever tot |
mandataires, condamne d'office l'employeur à payer à l'Office national | |
de sécurité sociale le montant des cotisations, majorations de | betaling aan de Rijksdienst voor maatschappelijke zekerheid van de |
cotisations et intérêts de retard qui n'ont pas été versés à l'Office. | bijdragen, bijdrageopslagen en verwijlinteresten die niet aan de |
En cas d'assujettissement frauduleux d'une ou de plusieurs personnes à | Rijksdienst werden gestort. Bij bedrieglijke onderwerping van een of meer personen aan de |
l'application de la présente loi, le juge condamne d'office | toepassing van deze wet, veroordeelt de rechter ambtshalve de |
l'employeur, ses préposés ou mandataires au paiement à l'Office d'une | werkgever, zijn aangestelden of lasthebbers tot betaling aan de |
indemnité égale au triple des cotisations déclarées frauduleusement. | Rijksdienst voor maatschappelijke zekerheid van een vergoeding gelijk |
En cas de non-assujettissement d'une ou de plusieurs personnes à | aan het driedubbel van de bedrieglijk aangegeven bijdragen. |
l'application de la présente loi, le juge condamne d'office | Bij niet-onderwerping van één of meer personen aan de toepassing van |
l'employeur et, lorsque le cas se présente, l'entrepreneur principal | deze wet, veroordeelt de rechter ambtshalve de werkgever, en in |
visé à l'article 30ter, pour les personnes occupées par le | voorkomend geval, de hoofdaannemer bedoeld bij artikel 30ter, wat |
sous-traitant sur le chantier de l'entrepreneur principal, au paiement | betreft de personen tewerkgesteld door de onderaannemer op de werf van |
à l'Office national de sécurité sociale d'une indemnité égale au | de hoofdaannemer, tot betaling aan de Rijksdienst voor sociale |
triple des cotisations éludées sans qu'elle puisse être inférieure à | zekerheid van een vergoeding gelijk aan het drievoud van de ontdoken |
51 000 F par personne occupée et ce par mois ou par fraction de mois. | bijdragen, zonder dat dit bedrag minder dan 51 000 fr. per |
Ce montant est adapté en fonction de l'évolution des salaires et des | tewerkgestelde persoon en dit per maand of fraktie ervan, mag |
bedragen. Dit bedrag wordt aangepast in functie van de evolutie van de | |
taux des cotisations de sécurité sociale. » | lonen en van het bedrag van de sociale zekerheidsbijdragen. » |
Quant à la question préjudicielle posée dans l'affaire n° 1902 | Wat de prejudiciële vraag in de zaak nr. 1902 betreft |
B.2. La discrimination dénoncée proviendrait de la circonstance que le | B.2. De aangeklaagde discriminatie zou voortkomen uit het feit dat de |
juge répressif, constatant l'assujettissement frauduleux de personnes | strafrechter, wanneer hij bedrieglijke onderwerping vaststelt van |
à l'O.N.S.S. (Office national de sécurité sociale), serait tenu, en | personen aan de R.S.Z. (Rijksdienst voor Sociale Zekerheid), op grond |
vertu de l'article 35, alinéa 3, de prononcer d'office la condamnation | van artikel 35, derde lid, verplicht zou zijn om ambtshalve de |
à une indemnité égale au triple des cotisations déclarées | veroordeling uit te spreken tot betaling van een vergoeding die het |
frauduleusement, sans pouvoir appliquer ni l'article 65 du Code pénal, | drievoud is van de bedrieglijk aangegeven bijdragen, zonder dat hij |
ni les articles 1er, 3, 6 et 8 de la loi du 29 juin 1964, en raison du | artikel 65 van het Strafwetboek, noch de artikelen 1, 3, 6 en 8 van de |
caractère civil de cette condamnation. | wet van 29 juni 1964 zou vermogen toe te passen, wegens de burgerlijke |
aard van die veroordeling. | |
B.3. L'alinéa 3 de l'article 35 de la loi du 27 juin 1969 traduit la | B.3. Het derde lid van artikel 35 van de wet van 27 juni 1969 drukt de |
volonté du législateur d'obliger les juges à infliger des sanctions | wil van de wetgever uit om de rechters te verplichten bijzonder zware |
pécuniaires particulièrement lourdes dans un secteur où l'importance | |
et la multiplicité des fraudes portent gravement atteinte aux intérêts | geldelijke sancties op te leggen in een sector waar de omvang en de |
de la collectivité et où les entreprises qui éludent leurs obligations | frequentie van de fraude de belangen van de gemeenschap ernstig |
font une concurrence illicite à celles qui les respectent. Cette | aantasten en waar de bedrijven die hun verplichtingen ontduiken op |
volonté s'est à nouveau manifestée lorsque le législateur a introduit, | ongeoorloofde wijze concurreren met diegene die ze nakomen. Die wil |
par la loi du 6 juillet 1989, l'alinéa 4 de l'article 35 de la loi du | kwam opnieuw tot uiting toen de wetgever, met de wet van 6 juli 1989, |
27 juin 1969 qui a pour objet d'accentuer la lutte contre les | het vierde lid van artikel 35 van de wet van 27 juni 1969 heeft |
pourvoyeurs de main-d'oeuvre (Doc. parl., Chambre, 1988-1989, n° | ingevoerd, dat tot doel heeft de strijd tegen de koppelbazen te |
833/1, p. 10). | versterken (Parl. St., Kamer, 1988-1989, nr. 833/1, p. 10). |
B.4. La nature particulière des condamnations au triple des | B.4. De bijzondere aard van de veroordelingen tot het drievoud van de |
cotisations déclarées frauduleusement ou éludées a pu amener à les | bijdragen die bedrieglijk zijn aangegeven of ontdoken, heeft ertoe |
considérer comme des sanctions civiles et non comme des peines. Cette | kunnen leiden ze te beschouwen als burgerlijke sancties en niet als |
interprétation avait pour effet de rendre inapplicables toutes les règles propres au droit pénal, qu'il s'agisse de celles qui concernent la prescription, la non-rétroactivité, les circonstances atténuantes, l'absorption des peines, le sursis ou la suspension du prononcé. B.5. Il s'ensuit que les personnes prévenues d'avoir commis les faits visés par l'article 35, alinéas 3 et 4, de la loi du 27 juin 1969 étaient traitées différemment d'autres prévenus. Cette différence de traitement, fondée sur un critère objectif et pertinent par rapport à l'objectif rappelé en B.3, pouvait avoir des effets disproportionnés | straffen. Die interpretatie had tot gevolg dat alle regels die eigen zijn aan het strafrecht niet toepasselijk zijn, ongeacht of zij betrekking hebben op de verjaring, de niet-retroactiviteit, de verzachtende omstandigheden, de opslorping van de straffen, het uitstel of de opschorting van de uitspraak. B.5. Daaruit volgt dat de personen die ervan beticht worden de feiten bedoeld in artikel 35, derde en vierde lid, van de wet van 27 juni 1969 te hebben gepleegd, anders werden behandeld dan andere beklaagden. Dat verschil in behandeling, gegrond op een criterium dat objectief en relevant is ten aanzien van de in B.3 in herinnering gebrachte doelstelling, kon onevenredige gevolgen hebben ten aanzien |
par rapport à cet objectif. | van die doelstelling. |
B.6. Le législateur a en effet constaté, lors du vote de la loi du 26 | B.6. De wetgever heeft immers bij de goedkeuring van de wet van 26 |
juin 1992 portant des dispositions sociales et diverses, que la | juni 1992 houdende sociale en diverse bepalingen vastgesteld dat door |
rigidité de mesures comparables à celles de l'article 35, alinéas 3 et | de starheid van bepaalde maatregelen die vergelijkbaar zijn met die |
4, aboutissait à multiplier, pour des raisons d'équité, le nombre de | van artikel 35, derde en vierde lid, het aantal seponeringen, om |
classements sans suite (Doc. parl., Sénat, S.E., 1991-1992, n° 315-2, | redenen van billijkheid, was toegenomen (Parl. St., Senaat, B.Z., |
p. 64). | 1991-1992, nr. 315-2, p. 64). |
Il apparaît ainsi qu'à vouloir empêcher de tenir compte des | Aldus blijkt dat, doordat men heeft willen vermijden dat rekening |
circonstances propres à chaque poursuite, on en arrive à des | wordt gehouden met de omstandigheden die eigen zijn aan elke |
conséquences qui, parce qu'elles sont hors de proportion avec le but | vervolging, men tot gevolgen komt die, omdat zij onevenredig zijn met |
poursuivi, entraînent une impunité que le législateur entendait | het nagestreefde doel, een straffeloosheid teweegbrengen die de |
précisément éviter. | wetgever precies wilde voorkomen. |
B.7. Il y a lieu d'examiner si les condamnations au triple des | B.7. Er dient te worden onderzocht of de veroordelingen tot het |
cotisations déclarées frauduleusement ou éludées ne doivent pas être | drievoud van de bedrieglijk aangegeven of ontdoken bijdragen niet als |
considérées comme des peines, pour les raisons, notamment, exposées | straffen moeten worden beschouwd, om de redenen, met name, uiteengezet |
dans la jurisprudence développée par la Cour européenne des droits de | in de rechtspraak door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens |
l'homme quant à la notion de « matière pénale », au sens de l'article | ontwikkeld in verband met het begrip « strafvervolging » in de zin van |
6 de la Convention européenne. | artikel 6 van het Europees Verdrag. |
B.8. La Cour constate à cet égard que la sanction prévue par l'alinéa | B.8. Het Hof stelt dienaangaande vast dat de sanctie waarin het derde |
3 de l'article 35 de la loi du 27 juin 1969 a un caractère répressif | lid van artikel 35 van de wet van 27 juni 1969 voorziet, een |
prédominant; elle a pour objet de prévenir et de sanctionner les | overwegend repressief karakter heeft; zij heeft tot doel de inbreuken |
infractions commises par tous les employeurs, préposés et mandataires, | begaan door alle werkgevers, aangestelden en lasthebbers, zonder enig |
sans distinction aucune, qui ne respectent pas les règles de | onderscheid, die de regels van onderwerping aan de sociale zekerheid |
l'assujettissement à la sécurité sociale; ces personnes, connaissant à | niet naleven, te voorkomen en te bestraffen; die personen, die vooraf |
l'avance la sanction qu'elles risquent d'encourir, sont incitées à | de sanctie kennen die zij riskeren op te lopen, worden ertoe aangezet |
respecter leurs obligations; la mesure est localisée dans la section 4, consacrée aux « sanctions pénales »; elle s'ajoute à une peine prononcée par un juge pénal; elle ne répare pas le dommage causé par l'intéressé à la partie préjudiciée, qui est indemnisée par l'application de l'article 35, alinéa 2. B.9. Ces constatations amènent à la conclusion que la sanction litigieuse est de nature pénale. Il reste à examiner s'il s'ensuit que toutes les règles du droit pénal lui sont applicables et, dans la négative, si les dérogations qui existeraient à ces règles sont susceptibles de justification. | hun verplichtingen na te komen; de maatregel is ondergebracht in afdeling 4, die aan de « strafbepalingen » is gewijd; hij wordt toegevoegd aan een straf die door een strafrechter is uitgesproken; hij vergoedt niet de schade die de betrokkene heeft berokkend aan de benadeelde partij, die met toepassing van artikel 35, tweede lid, wordt vergoed. B.9. Die vaststellingen leiden tot het besluit dat de betwiste sanctie van strafrechtelijke aard is. Er moet nog worden onderzocht of daaruit volgt dat strafrechtelijke regels daarop toepasbaar zijn en, zoniet, of de afwijkingen die op die regels zouden bestaan, kunnen worden verantwoord. |
Quant à l'applicabilité de l'article 65 du Code pénal | Ten aanzien van de toepasselijkheid van artikel 65 van het |
B.10. Aux termes de l'article 38 de la loi du 27 juin 1969, toutes les | Strafwetboek B.10. Luidens artikel 38 van de wet van 27 juni 1969 zijn alle |
dispositions du Livre Ier du Code pénal, « le chapitre V excepté, mais | bepalingen van Boek I van het Strafwetboek, « uitgezonderd hoofdstuk |
le chapitre VII et l'article 85 compris », s'appliquent aux | V, maar met inbegrip van hoofdstuk VII en van artikel 85 », van |
toepassing op de in de wet bedoelde strafrechtelijke veroordelingen. | |
condamnations pénales prévues par la loi. L'article 65 du Code pénal, | Artikel 65 van het Strafwetboek, vervat in hoofdstuk VI van Boek I, |
qui est compris dans le chapitre VI du Livre Ier, s'appliquera donc en | zal dus in beginsel van toepassing zijn op de veroordelingen die zijn |
principe aux condamnations prononcées en application de l'article 35, | uitgesproken met toepassing van artikel 35, derde en vierde lid, van |
alinéas 3 et 4, de la loi. | de wet. |
B.11. L'article 65 du Code pénal dispose : | B.11. Artikel 65 van het Strafwetboek bepaalt : |
« Lorsqu'un même fait constitue plusieurs infractions ou lorsque | « Wanneer een zelfde feit verscheidene misdrijven oplevert of wanneer |
différentes infractions soumises simultanément au même juge du fond | verschillende misdrijven die de opeenvolgende en voortgezette |
constituent la manifestation successive et continue de la même | uitvoering zijn van een zelfde misdadig opzet, gelijktijdig worden |
intention délictueuse, la peine la plus forte sera seule prononcée. | voorgelegd aan een zelfde feitenrechter, wordt alleen de zwaarste |
straf uitgesproken. | |
[...] » | [...] » |
B.12. Lorsque le juge condamne le prévenu aux peines d'amende et/ou | B.12. Wanneer de rechter de beklaagde veroordeelt tot de in artikel |
d'emprisonnement prévues par l'article 35, alinéa 1er, et qu'il | 35, eerste lid, bedoelde geldboete en/of gevangenisstraf en hij |
inflige en outre la condamnation d'office prévue par l'article 35, | bovendien de in artikel 35, derde en vierde lid, bedoelde ambtshalve |
alinéas 3 et 4, la question de l'absorption éventuelle des peines ne | veroordeling oplegt, is de vraag van de mogelijke opslorping van de |
se pose pas puisqu'elle ne concerne pas le cumul d'une peine | straffen niet aan de orde, vermits deze geen betrekking heeft op het |
principale et des peines accessoires prévues pour la même infraction. | samengaan van een hoofdstraf en bijkomende straffen waarin voor |
hetzelfde misdrijf is voorzien. | |
B.13. En disposant que le juge condamne au paiement d'une « indemnité | B.13. Door te bepalen dat de rechter veroordeelt tot de betaling van |
» égale au triple de toutes les cotisations déclarées frauduleusement | een « vergoeding » die gelijk is aan het drievoud van alle bedrieglijk |
(article 35, alinéa 3) ou « au triple des cotisations éludées sans | aangegeven bijdragen (artikel 35, derde lid) of « het drievoud van de |
qu'elle puisse être inférieure à 51 000 F par personne occupée et ce | ontdoken bijdragen, zonder dat dit bedrag minder dan 51 000 fr. per |
par mois ou par fraction de mois » (article 35, alinéa 4), le | tewerkgestelde persoon en dit per maand of fraktie ervan, mag bedragen |
législateur a exclu que les faits distincts puissent s'analyser comme | » (artikel 35, vierde lid), heeft de wetgever uitgesloten dat de |
constituant un concours matériel d'infractions auxquelles | onderscheiden feiten zouden kunnen worden geanalyseerd als een |
s'appliquerait la règle d'absorption prévue par l'article 65 du Code | meerdaadse samenloop waarop de in artikel 65 van het Strafwetboek |
pénal. | bedoelde regel van opslorping zou worden toegepast. |
B.14. Lorsque le juge condamne le prévenu pour un fait qui constitue à | B.14. Wanneer de rechter de beklaagde veroordeelt voor een feit dat |
la fois une infraction à l'article 35 de la loi du 27 juin 1969 et une | tegelijkertijd een inbreuk vormt op artikel 35 van de wet van 27 juni |
infraction à une autre disposition pénale, il devrait n'appliquer | 1969 en een inbreuk op een andere strafbepaling, zou hij slechts één |
enkele straf, de zwaarste, moeten toepassen, zoals is bepaald in | |
qu'une seule peine, la plus forte, ainsi que le prévoit l'article 65 | artikel 65 van het Strafwetboek bij eendaadse samenloop. Indien de |
du Code pénal en cas de concours idéal d'infractions. Si la peine la | zwaarste straf betrekking heeft op de inbreuk op een andere |
plus forte est celle de l'infraction à une autre disposition pénale, | strafbepaling, zou de rechter aldus, in beginsel, de bijkomende |
le juge ne pourrait ainsi, en principe, infliger les peines | straffen die het voorwerp uitmaken van het derde en het vierde lid van |
accessoires qui font l'objet des alinéas 3 et 4 de l'article 35. | artikel 35 niet kunnen opleggen. |
B.15. Il y a lieu cependant d'examiner si, dans la matière | B.15. Er dient echter te worden onderzocht of, in de bijzondere |
particulière des fraudes à la sécurité sociale, le législateur n'a pas | aangelegenheid van de fraude op het gebied van de sociale zekerheid, |
entendu déroger à cette application du droit pénal commun. | de wetgever niet van die toepassing van het gemeen strafrecht heeft |
willen afwijken. | |
B.16. Les travaux préparatoires de la loi du 27 juin 1969 révèlent que | B.16. Uit de parlementaire voorbereiding van de wet van 27 juni 1969 |
le législateur a entendu que la condamnation prévue par l'article 35, | blijkt dat de wetgever gewild heeft dat de veroordeling, bedoeld in |
alinéa 3, soit prononcée d'office par le juge : un amendement qui | artikel 35, derde lid, ambtshalve wordt uitgesproken door de rechter : |
proposait de supprimer cette dérogation au droit commun de la | een amendement waarin werd voorgesteld die afwijking van het gemeen |
procédure pénale a été rejeté (Doc. parl., Chambre, 1986-1987, n° 390, | recht van de strafrechtspleging te schrappen werd verworpen (Parl. |
p. 29). Cette volonté constante de maintenir et d'aggraver les | St., Kamer, 1986-1987, nr. 390, p. 29). Die vaste wil om de straffen |
pénalités s'est encore manifestée dans l'exposé des motifs de la loi | te handhaven en te verzwaren, is nogmaals tot uiting gekomen in de |
du 23 mars 1994, qui tend à lutter contre le travail au noir, où il | memorie van toelichting van de wet van 23 maart 1994, die ertoe strekt |
est affirmé que « si les sanctions ne sont pas assez dissuasives, | het zwartwerk te bestrijden en, waarin is gesteld dat « indien de |
beaucoup prendront le risque d'être pris sur le fait étant donné que, | sancties niet ontradend genoeg zijn, [...] velen het risico [zullen] |
même dans ce cas, leur soi-disant ' avantage économique ' est toujours | nemen betrapt te worden omdat zelfs dan hun zogenaamd ' economisch |
plus important que le montant des amendes à payer » (Doc. parl., | voordeel ' altijd groter is dan de te betalen geldboetes » (Parl. St., |
Chambre, 1992-1993, n° 1157/7, p. 5). | Kamer, 1992-1993, nr. 1157/7, p. 5). |
B.17. C'est cette même volonté d'infliger une peine pécuniaire d'un | B.17. Het is diezelfde wil om een geldboete op te leggen van een |
montant supérieur au profit procuré par la fraude qui explique que | bedrag dat hoger is dan het door de fraude verschafte voordeel dat |
cette peine soit multipliée de la façon exposée en B.13 et qu'en cas | verklaart dat die straf wordt vermenigvuldigd zoals uiteengezet in |
de récidive dans l'année, conformément à l'article 36, elle puisse | B.13 en dat zij, bij herhaling binnen één jaar, overeenkomstig artikel |
être portée au double du maximum. | 36, op het dubbel van het maximum kan worden gebracht. |
B.18. Enfin, l'obligation d'infliger en toute hypothèse les | B.18. Ten slotte beantwoordt de verplichting om in elk geval de |
condamnations prévues à l'article 35, alinéas 3 et 4, correspond | veroordelingen waarin artikel 35, derde en vierde lid, voorziet, op te |
également au souci d'atténuer la perte que les fraudes font subir au | leggen, eveneens aan de zorg het verlies te beperken dat de fraude aan |
système de la sécurité sociale. | het socialezekerheidsstelsel berokkent. |
B.19. Il se déduit de ces éléments qu'en disposant que le juge | B.19. Uit die elementen kan worden afgeleid dat de wetgever, door te |
condamne « d'office » à une indemnité égale au triple des cotisations déclarées frauduleusement ou éludées, le législateur a entendu l'obliger à infliger cette condamnation, même dans l'hypothèse où la peine prévue par l'article 35, alinéa 1er, serait absorbée par la peine, plus forte, prononcée en application d'une autre disposition pénale. Toute autre interprétation aboutirait à créer une différence de traitement inadmissible en ce que celui qui, par hypothèse, a commis un fait plus grave, puisque ce fait est susceptible de deux incriminations, échapperait aux condamnations d'office et se trouverait ainsi dispensé de verser les sommes qui reviennent à l'O.N.S.S. B.20. Il s'ensuit que la condamnation d'office mentionnée à l'article | bepalen dat de rechter « ambtshalve » veroordeelt tot betaling van een vergoeding die het drievoud is van de bedrieglijk aangegeven of ontdoken bijdragen, de bedoeling had hem ertoe te verplichten die veroordeling op te leggen, zelfs ingeval de straf waarin artikel 35, eerste lid, voorziet, zou worden opgeslorpt door de zwaardere straf die met toepassing van een andere strafbepaling is uitgesproken. Elke andere interpretatie zou leiden tot een onaanvaardbaar verschil in behandeling, aangezien diegene die, per hypothese, een zwaarder feit heeft gepleegd, omdat dit feit aanleiding kan geven tot twee tenlasteleggingen, aan de ambtshalve veroordelingen zou ontsnappen en op die manier ervan zou zijn vrijgesteld om de bedragen die de R.S.Z. toekomen, te betalen. B.20. Daaruit volgt dat op de ambtshalve veroordeling vermeld in |
35, alinéa 3, - de même qu'à l'article 35, alinéa 4 - de la loi du 27 | artikel 35, derde lid, - net zoals die in artikel 35, vierde lid - van |
juin 1969 n'est pas susceptible de se voir appliquer la règle | de wet van 27 juni 1969, de opslorpingsregel bedoeld in artikel 65 van |
d'absorption prévue par l'article 65 du Code pénal et que la | het Strafwetboek niet kan worden toegepast en dat het eruit |
différence de traitement qui en résulte est raisonnablement justifiée. | voortvloeiende verschil in behandeling redelijkerwijze verantwoord is. |
Quant à l'applicabilité de la loi du 29 juin 1964 | Ten aanzien van de toepasselijkheid van de wet van 29 juni 1964 |
B.21. Les articles 1er, 3, 6 et 8 de la loi du 29 juin 1964 règlent le | B.21. De artikelen 1, 3, 6 en 8 van de wet van 29 juni 1964 regelen |
sursis à l'exécution des peines et la suspension du prononcé de la | het uitstel van de tenuitvoerlegging van de straffen en de opschorting |
condamnation. | van de uitspraak van de veroordeling. |
B.22. L'article 3 permet au juge de suspendre le prononcé de la | B.22. Artikel 3 staat de rechter toe de uitspraak van de veroordeling |
condamnation en faveur du prévenu qui n'a pas encouru antérieurement | op te schorten ten voordele van de beklaagde die nog niet eerder is |
de condamnation à une peine criminelle ou à un emprisonnement | veroordeeld tot een criminele straf of tot een hoofdgevangenisstraf |
correctionnel principal de plus de six mois. L'article 8 permet au | van meer dan zes maanden. Artikel 8 staat de rechter toe te gelasten |
juge d'ordonner qu'il sera sursis à l'exécution du jugement si le | dat de tenuitvoerlegging van het vonnis zal worden uitgesteld indien |
prévenu n'a pas encouru antérieurement de condamnation à une peine | de beklaagde niet eerder is veroordeeld tot een criminele straf of tot |
criminelle ou à un emprisonnement principal de plus de douze mois. | een hoofdgevangenisstraf van meer dan twaalf maanden. |
B.23. Dès lors que les condamnations prévues par l'article 35, alinéas | B.23. Aangezien de in artikel 35, derde en vierde lid, bedoelde |
sancties als sancties van strafrechtelijke aard worden beschouwd, | |
3 et 4, s'analysent comme des sanctions de nature pénale, aucune | verbiedt geen enkele bepaling de rechter, in de huidige stand van de |
disposition n'interdit au juge, dans l'état actuel de la législation, | wetgeving, om op de beklaagde de wet van 29 juni 1964 toe te passen. |
d'appliquer au prévenu la loi du 29 juin 1964. Ni le texte de la loi | Noch de tekst van de wet, noch de parlementaire voorbereiding ervan, |
ni ses travaux préparatoires ne révèlent que le législateur aurait | tonen aan dat de wetgever van oordeel zou zijn geweest dat die |
considéré que cette application serait inconciliable avec les | toepassing onverenigbaar zou zijn met de doelstellingen van de wet van |
objectifs de la loi du 27 juin 1969. | 27 juni 1969. |
B.24. Il s'ensuit que, en ce qui concerne l'applicabilité de la loi du | B.24. Daaruit volgt dat, wat betreft de toepasselijkheid van de wet |
29 juin 1964, les personnes poursuivies en vertu de l'article 35 de la | van 29 juni 1964, de krachtens artikel 35 van de wet van 27 juni 1969 |
loi du 27 juin 1969 ne sont pas traitées différemment des autres prévenus. | vervolgde personen niet anders worden behandeld dan andere beklaagden. |
Quant à la question préjudicielle posée dans l'affaire n° 2030 | Wat de prejudiciële vraag in de zaak nr. 2030 betreft |
B.25. La question porte sur la compatibilité avec les articles 10 et | B.25. De vraag heeft betrekking op de bestaanbaarheid met de artikelen |
11 de la Constitution de l'article 35, alinéa 4, de la loi du 27 juin | 10 en 11 van de Grondwet, van artikel 35, vierde lid, van de wet van |
1969, interprété par la Cour, dans son arrêt n° 98/99, comme | 27 juni 1969, dat in het arrest nr. 98/99 door het Hof in die zin is |
instaurant une sanction de nature pénale. | geïnterpreteerd dat het een strafsanctie oplegt. |
La discrimination dénoncée résulterait de ce que, avant l'entrée en | De aangeklaagde discriminatie zou het gevolg zijn van het feit dat, |
vigueur de la loi du 4 mai 1999 instaurant la responsabilité pénale | vóór de inwerkingtreding van de wet van 4 mei 1999 tot invoering van |
de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen, alleen de | |
des personnes morales, seul l'employeur personne physique pouvait | werkgever die een natuurlijke persoon is, in tegenstelling tot de |
encourir la condamnation d'office de l'article 35, alinéa 4, | werkgever die een rechtspersoon is, de ambtshalve veroordeling van |
contrairement à l'employeur personne morale. | artikel 35, vierde lid, kon oplopen. |
B.26. A la différence des autres alinéas de l'article 35 de la loi du | B.26. In tegenstelling tot de andere leden van artikel 35 van de wet |
27 juin 1969, qui visent « l'employeur, ses préposés ou mandataires », | van 27 juni 1969, die betrekking hebben op « de werkgever, zijn |
l'alinéa 4 porte condamnation d'office du seul employeur. | aangestelden of lasthebbers », voorziet het vierde lid in de |
ambtshalve veroordeling van alleen de werkgever. | |
B.27. Dans l'interprétation retenue par la juridiction a quo, une | B.27. Volgens de interpretatie van het verwijzende rechtscollege, |
différence de traitement injustifiée est créée entre employeurs, selon | bestaat er een onverantwoord verschil in behandeling tussen werkgevers |
qu'ils ont pris la forme d'une personne morale ou qu'ils agissent en | naargelang zij een rechtspersoon of een natuurlijke persoon zijn, wat |
tant que personne physique, quant à la condamnation qu'ils encourent | de veroordeling betreft die zij oplopen in geval van overtreding van |
en cas d'infraction à l'article 35, alinéas 1er et 4, de la loi du 27 | artikel 35, eerste en vierde lid, van de wet van 27 juni 1969. In die |
juin 1969. Dans cette interprétation, l'article 35, alinéa 4, viole les articles 10 et 11 de la Constitution. | interpretatie schendt artikel 35, vierde lid, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. |
B.28. La Cour constate cependant que le terme « employeur » visé à | B.28. Het Hof stelt echter vast dat de term « werkgever » bedoeld in |
l'article 35, alinéa 4, est susceptible de recevoir une autre | artikel 35, vierde lid, anders kan worden geïnterpreteerd. Aangezien |
interprétation. Dès lors que cette disposition s'analyse comme une | die bepaling als een strafmaatregel moet worden beschouwd, heeft de |
mesure pénale, le terme « employeur » a une signification autonome. La | term « werkgever » een autonome betekenis. De ambtshalve veroordeling |
condamnation d'office prévue par l'article 35, alinéa 4, ne | waarin artikel 35, vierde lid, voorziet, zal dus niet gelden voor |
s'appliquera donc pas à celui qui peut être qualifié d'employeur selon | diegene die volgens de regels van het burgerlijk recht of van het |
les règles du droit civil ou du droit du travail, mais à l'organe ou | arbeidsrecht als werkgever kan worden gekwalificeerd, maar voor de |
préposé personne physique, qui a en fait commis l'infraction. | persoon die als orgaan of aangestelde in feite het misdrijf heeft |
B.29. Dans cette interprétation, l'article 35, alinéa 4, de la loi du | gepleegd. B.29. In die interpretatie schendt artikel 35, vierde lid, van de wet |
27 juin 1969 ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution. | van 27 juni 1969, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet. |
Par ces motifs, | Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
- L'article 35, alinéa 3, de la loi du 27 juin 1969 révisant | - Artikel 35, derde lid, van de wet van 27 juni 1969 tot herziening |
l'arrêté-loi du 28 décembre 1944 concernant la sécurité sociale des | van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke |
travailleurs ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution en | zekerheid der arbeiders schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet |
ce qu'il ne permet pas d'écarter, en faisant application de l'article | niet doordat het op grond ervan niet mogelijk is de ambtshalve |
65 du Code pénal, la condamnation d'office qu'il prévoit lorsque la | veroordeling waarin het voorziet, met toepassing van artikel 65 van |
peine principale prononcée est celle prévue par une autre disposition. | het Strafwetboek uit te sluiten wanneer de uitgesproken hoofdstraf die |
is waarin een andere bepaling voorziet. | |
- La question préjudicielle est sans objet en ce qu'elle interroge la | - De prejudiciële vraag is zonder voorwerp in zoverre zij het Hof |
Cour au sujet de l'applicabilité de la loi du 29 juin 1964 concernant | vraagt naar de toepasselijkheid van de wet van 29 juni 1964 |
la suspension, le sursis et la probation. | betreffende de opschorting, het uitstel en de probatie. |
- L'article 35, alinéa 4, de la loi précitée du 27 juin 1969, | - Artikel 35, vierde lid, van de voormelde wet van 27 juni 1969, |
geïnterpreteerd in die zin dat het alleen voorziet in de veroordeling | |
interprété comme ne prévoyant que la condamnation de l'employeur | van de werkgever die een natuurlijke persoon is, schendt de artikelen |
personne physique, viole les articles 10 et 11 de la Constitution. | 10 en 11 van de Grondwet. |
- L'article 35, alinéa 4, de la même loi, interprété comme prévoyant | - Artikel 35, vierde lid, van dezelfde wet, geïnterpreteerd in die zin |
la condamnation de l'employeur personne physique ou de la personne | dat het voorziet in de veroordeling van de werkgever die een |
physique organe ou préposé de l'employeur personne morale, qui a | natuurlijke persoon is, of van de natuurlijke persoon die orgaan of |
commis en fait l'infraction que cet article réprime, ne viole pas les | aangestelde is van de werkgever die een rechtspersoon is, en die in |
feite het misdrijf heeft gepleegd dat bij dat artikel wordt bestraft, | |
articles 10 et 11 de la Constitution. | schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet. |
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het |
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 13 juin 2001, par le | Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 13 juni 2001, door de |
siège précité, dans lequel le juge émérite E. Cerexhe est remplacé, | voormelde zetel, waarin emeritus rechter E. Cerexhe voor de uitspraak |
pour le prononcé, par le juge J.-P. Snappe, conformément à l'article 110 de la même loi. | is vervangen door rechter J.-P. Snappe, overeenkomstig artikel 110 van de voormelde wet. |
Le greffier, | De griffier, |
P.-Y. Dutilleux | P.-Y. Dutilleux |
Le président, | De voorzitter, |
M. Melchior | M. Melchior |