Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 87/98 du 15 juillet 1998 Numéro du rôle : 1267 En cause : la question préjudicielle relative à l'arrêté royal n° 22 du 24 octobre 1934 portant interdiction à certains condamnés et aux faillis d'exercer certaines fonctions, profession La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. Martens(...)"
Arrêt n° 87/98 du 15 juillet 1998 Numéro du rôle : 1267 En cause : la question préjudicielle relative à l'arrêté royal n° 22 du 24 octobre 1934 portant interdiction à certains condamnés et aux faillis d'exercer certaines fonctions, profession La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. Martens(...) Arrest nr. 87/98 van 15 juli 1998 Rolnummer 1267 In zake : de prejudiciële vraag betreffende het koninklijk besluit nr. 22 van 24 oktober 1934 waarbij aan bepaalde veroordeelden en aan de gefailleerden verbod wordt opgelegd bepaalde ambten, b Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de rechters P. (...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 87/98 du 15 juillet 1998 Arrest nr. 87/98 van 15 juli 1998
Numéro du rôle : 1267 Rolnummer 1267
En cause : la question préjudicielle relative à l'arrêté royal n° 22 In zake : de prejudiciële vraag betreffende het koninklijk besluit nr.
du 24 octobre 1934 portant interdiction à certains condamnés et aux 22 van 24 oktober 1934 waarbij aan bepaalde veroordeelden en aan de
faillis d'exercer certaines fonctions, professions ou activités et gefailleerden verbod wordt opgelegd bepaalde ambten, beroepen of
werkzaamheden uit te oefenen en waarbij aan de rechtbanken van
conférant aux tribunaux de commerce la faculté de prononcer de telles koophandel de bevoegdheid wordt toegekend dergelijk verbod uit te
interdictions, posée par le Tribunal correctionnel de Charleroi. spreken, gesteld door de Correctionele Rechtbank te Charleroi.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de
Martens, G. De Baets, E. Cerexhe, A. Arts et R. Henneuse, assistée du rechters P. Martens, G. De Baets, E. Cerexhe, A. Arts en R. Henneuse,
greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par jugement du 22 octobre 1997 en cause du ministère public contre Bij vonnis van 22 oktober 1997 in zake het openbaar ministerie tegen
A.M., dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 30 A.M., waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 30
décembre 1997, le Tribunal correctionnel de Charleroi a posé la december 1997, heeft de Correctionele Rechtbank te Charleroi de
question préjudicielle suivante : volgende prejudiciële vraag gesteld :
« Est-ce que les dispositions légales, contenues dans l'arrêté royal « Brengen de wetsbepalingen vervat in het koninklijk besluit nr. 22
n° 22 du 24 octobre 1934, confirmées par la loi du 4 août 1978, van 24 oktober 1934, bekrachtigd bij de wet van 4 augustus 1978,
article 83, prévoyant dès la condamnation d'un prévenu - du chef de artikel 83, die vanaf de veroordeling van een beklaagde - wegens
banqueroute, escroquerie, émission de chèques sans provision - à une bankbreuk, oplichting, uitgifte van cheques zonder dekking - tot een
peine d'emprisonnement même conditionnelle d'au moins 3 mois, vrijheidsstraf van ten minste 3 maanden, zelfs voorwaardelijk,
l'interdiction - automatique - existant ou survenant de plein droit, voorzien in het bestaande of van rechtswege optredende - automatische
sans être expressément prononcée, d'exercer la fonction ou le mandat - verbod, zonder uitdrukkelijk te zijn uitgesproken, de functie of het
de gérant [d'une] s.p.r.l. et/ou administrateur [d'une] s.a. [...] mandaat van zaakvoerder van een b.v.b.a. en/of bestuurder van een n.v.
n'entraînent pas violation aux [lire : des] articles 10 et 11 de la uit te oefenen, geen schending teweeg van de artikelen 10 en 11 van de
Constitution et [des articles] 61, 63 et 11 de la Convention Grondwet en de artikelen 61, 63 en 11 van het Europees Verdrag voor de
européenne de sauvegarde des droits de l'homme (4 novembre 1950 - Rechten van de Mens (4 november 1950 - Belgisch Staatsblad van 29 juni
Moniteur belge du 29 juin 1961) étant la rupture du principe de 1961), zijnde de schending van het gelijkheidsbeginsel en de
l'égalité et [...] la méconnaissance du principe de proportionnalité, miskenning van het evenredigheidsbeginsel, dat in geval van een
exigeant dans le cas de procédure [...] discriminatoire ou inégale discriminerende of ongelijke rechtspleging tussen de beklaagden van
entre les prévenus de même catégorie ou de même situation ' un rapport eenzelfde categorie of die zich in eenzelfde situatie bevinden ' een
raisonnable de proportionnalité entre les moyens et le but visé ' et redelijk verband van evenredigheid tussen de aangewende middelen en
ce het beoogde doel ' vereist en zulks :
1) dès lors que 1) aangezien
le condamné n'a pas été expressément cité, ni invité à s'expliquer de veroordeelde niet uitdrukkelijk is gedagvaard, noch is verzocht
contre cette condamnation à une peine spécifique - contrairement à la zich nader te verklaren ten aanzien van die veroordeling tot een
situation de tous les autres prévenus, specifieke straf - in tegenstelling met de situatie van alle andere beklaagden;
2) dès lors que 2) aangezien
le condamné n'a pas pu s'expliquer contre cette charge spécifique et de veroordeelde zich niet nader heeft kunnen verklaren ten aanzien van
très grave non contenue dans la citation, contrairement à la situation die specifieke en zeer ernstige tenlastelegging die niet vervat is in
de dagvaarding, in tegenstelling met de situatie van alle
de tous les justiciables, en violation des droits de la défense et du rechtzoekenden, met schending van de rechten van de verdediging en van
contradictoire, de debatten op tegenspraak;
3) dès lors que 3) aangezien
cette condamnation à une telle interdiction ne figure même pas dans le die veroordeling tot een dergelijk verbod zelfs niet is vermeld in het
dispositif de l'arrêt de condamnation et n'est nullement la suite dictum van het veroordelingsarrest en geenszins het gevolg is van een
d'une procédure subséquente et contradictoire... contrairement à la daaropvolgende en op tegenspraak gevoerde procedure, in tegenstelling
situation et au sort réservé aux autres justiciables (en matière met de situatie en het lot van de andere rechtzoekenden (in
pénale, administrative, commerciale, sociale et fiscale) lorsqu'il strafzaken, administratieve zaken, handelszaken, sociale en fiscale
s'agit de prononcer des interdictions, suspensions ou déchéances zaken) wanneer het erop aankomt het verbod, de opschorting of het
professionnelles, qui sont, au préalable, informés des poursuites verval van de beroepsuitoefening uit te spreken, die vooraf zijn
relatives à leur condamnation et qui, en toute hypothèse, sont ingelicht over de vervolgingen met betrekking tot hun veroordeling en
informés par la décision judiciaire de toutes condamnations mises à die, hoe dan ook, door de gerechtelijke beslissing zijn ingelicht over
leur charge, alle veroordelingen te hunnen laste;
4) dès lors que 4) aangezien
contrairement aux mêmes situations visées, cette condamnation à une in tegenstelling met dezelfde bedoelde situaties, die veroordeling tot
telle interdiction n'est assortie d'aucune limitation de durée, sans een dergelijk verbod niet gepaard gaat met enige beperking in de tijd,
justification sérieuse, zonder ernstige verantwoording;
5) dès lors qu'en outre 5) aangezien bovendien
cette condamnation porte atteinte gravement et sans justification die veroordeling in ernstige mate en zonder redelijke verantwoording
raisonnable au principe d'individualisation des peines, dans la mesure inbreuk maakt op het beginsel van de individualisering van de
où le juge correctionnel, saisi ultérieurement n'a qu'un pouvoir straffen, in zoverre de later geadieerde correctionele rechter slechts
excessivement réduit et vraiment marginal d'appréciation - surtout - een uitermate beperkte en werkelijk marginale beoordelingsbevoegdheid
si comme dans le cas d'espèce, le concluant ne peut plus solliciter le heeft - vooral - indien zoals te dezen de concluant niet meer het
sursis à l'exécution de la peine d'emprisonnement et que, par uitstel van de uitvoering van de gevangenisstraf kan vragen en de
ailleurs, la peine (résultant de la condamnation implicite originaire) straf (die voortvloeit uit de oorspronkelijke impliciete veroordeling)
n'est nullement limitée dans le temps contrairement à tous les types overigens geenszins in de tijd beperkt is, in tegenstelling met alle
de peines (interdiction professionnelle) de ce genre et à toutes les andere soorten straffen (beroepsverbod) van die aard en alle andere
matières où elles sont actuellement prononcées, materies waarin zij thans worden uitgesproken;
6) dès lors qu'enfin 6) aangezien ten slotte
ces dispositions, d'application automatique et aveugle, portent, die bepalingen, die automatisch en blind worden toegepast, in
contrairement à ce qui se passe et se produit pour les autres tegenstelling met wat voor de andere veroordeelden gebeurt, ernstig
condamnés, gravement atteinte à la liberté d'association et à inbreuk maken op de vrijheid van vereniging en op de duurzame
l'exercice durable d'activité professionnelle, lucrative ou uitoefening van de professionele, winstgevende of patrimoniale
patrimoniale du condamné - tellement préjudiciable qu'il se trouve activiteit van de veroordeelde - op des te nadeliger wijze daar hij
déjà dans une situation matérielle et financière extrêmement difficile zich reeds in een uiterst moeilijke materiële en financiële situatie
et qu'on lui refuse, in abstracto, sans raison suffisante, d'exercer bevindt en men hem, in abstracto, zonder voldoende reden, weigert
sans limite de temps, une activité nécessaire pour sa subsistance, zonder beperking in de tijd een activiteit uit te oefenen die
l'entretien de sa famille et la préservation du patrimoine familial noodzakelijk is voor zijn voortbestaan, het onderhoud van zijn gezin
dont il avait la charge ? » en het vrijwaren van het gezinspatrimonium waarvoor hij instond ? »
II. Les faits et la procédure antérieure II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil
Le 24 mai 1991, la Cour d'appel de Bruxelles a condamné le prévenu Op 24 mei 1991 heeft het Hof van Beroep te Brussel de beklaagde A.M.
A.M. à trois ans d'emprisonnement avec sursis, notamment du chef de veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf met uitstel, onder meer
banqueroute frauduleuse, émission de chèques sans provision et wegens bedrieglijke bankbreuk, uitgifte van ongedekte cheques en
escroquerie. oplichting.
Le 4 décembre 1996, le prévenu est cité devant le Tribunal Op 4 december 1996 is de beklaagde gedagvaard voor de Correctionele
correctionnel de Charleroi pour avoir exercé les fonctions de gérant Rechtbank te Charleroi wegens uitoefening van de functies van
d'une société de personnes à responsabilité limitée et zaakvoerder van een personenvennootschap met beperkte
d'administrateur délégué d'une société anonyme, alors que, en vertu aansprakelijkheid en gedelegeerd bestuurder van een naamloze
vennootschap, terwijl zijn strafrechtelijke veroordeling, krachtens de
des dispositions de l'arrêté royal n° 22 du 24 octobre 1934, sa bepalingen van het koninklijk besluit nr. 22 van 24 oktober 1934,
condamnation pénale entraînait automatiquement interdiction d'exercer ces fonctions. automatisch het verbod met zich bracht om die functies uit te oefenen.
Par jugement du 22 octobre 1997, le Tribunal correctionnel a posé à la Bij vonnis van 22 oktober 1997 heeft de Correctionele Rechtbank aan
Cour la question précitée. het Hof de voormelde vraag gesteld.
III. La procédure devant la Cour III. De rechtspleging voor het Hof
Par ordonnance du 30 décembre 1997, le président en exercice a désigné Bij beschikking van 30 december 1997 heeft de voorzitter in functie de
les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel
loi organique, par lettres recommandées à la poste le 29 janvier 1998. 77 van de organieke wet bij op 29 januari 1998 ter post aangetekende brieven.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 27 février 1998. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 27 februari 1998.
Des mémoires ont été introduits par : Memories zijn ingediend door :
- A.M., demeurant à 7180 Seneffe, chemin de la Rocq 24, par lettre - A.M., wonende te 7180 Seneffe, chemin de la Rocq 24, bij op 6 maart
recommandée à la poste le 6 mars 1998; 1998 ter post aangetekende brief;
- le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par - de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 16 maart 1998
lettre recommandée à la poste le 16 mars 1998. ter post aangetekende brief.
Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 25 mars 1998. organieke wet bij op 25 maart 1998 ter post aangetekende brieven.
Des mémoires en réponse ont été introduits par : Memories van antwoord zijn ingediend door :
- A.M., par lettre recommandée à la poste le 22 avril 1998; - A.M., bij op 22 april 1998 ter post aangetekende brief;
- le Conseil des ministres, par lettre recommandée à la poste le 24 avril 1998. - de Ministerraad, bij op 24 april 1998 ter post aangetekende brief.
Par ordonnance du 27 mai 1998, la Cour a prorogé jusqu'au 30 décembre Bij beschikking van 27 mei 1998 heeft het Hof de termijn waarbinnen
1998 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. het arrest moet worden gewezen, verlengd tot 30 december 1998.
Par ordonnance du même jour, la Cour a déclaré l'affaire en état et Bij beschikking van dezelfde dag heeft het Hof de zaak in gereedheid
fixé l'audience au 24 juin 1998 après avoir reformulé la question verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 24 juni 1998, na
préjudicielle. de vraag te hebben geherformuleerd.
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 28 mai 1998. bij op 28 mei 1998 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 24 juin 1998 : Op de openbare terechtzitting van 24 juni 1998 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
. Me M. Lonfils, avocat au barreau de Charleroi, pour A.M.; . Mr. M. Lonfils, advocaat bij de balie te Charleroi, voor A.M.;
. Me R. Ergec loco Me P. Traest, avocats au barreau de Bruxelles, pour . Mr. R. Ergec loco P. Traest, advocaten bij de balie te Brussel, voor
le Conseil des ministres; de Ministerraad;
- les juges-rapporteurs P. Martens et G. De Baets ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers P. Martens en G. De Baets verslag uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
- l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
IV. En droit IV. In rechte
- A - - A -
A.1. Après avoir rappelé les circonstances qui l'ont amené à A.1. Na de omstandigheden in herinnering te hebben gebracht die hem
comparaître devant le tribunal correctionnel, le prévenu reprend et voor de correctionele rechtbank hebben doen verschijnen, herhaalt en
ontwikkelt de beklaagde elk van de zes elementen die in de
développe chacun des six éléments détaillés dans la question prejudiciële vraag zijn uiteengezet. Hij besluit daaruit dat de
préjudicielle. Il en conclut qu'il y a rupture de l'égalité des gelijkheid onder de rechtzoekenden voor de wet is verbroken en dat er
justiciables devant la loi et violation des articles 10 et 11 de la schending is van de artikelen 10 en 11 van Grondwet alsmede van de
Constitution ainsi que des articles 6.1, 6.3 et 11 de la Convention artikelen 6.1, 6.3 en 11 van het Europees Verdrag voor de Rechten van
européenne des droits de l'homme. de Mens.
A.2. Le Conseil des ministres, rappelant les termes du rapport au Roi A.2. De Ministerraad herinnert aan de bewoordingen van het verslag aan
précédant l'arrêté royal n° 22, en déduit que celui-ci est fondé sur des critères de différenciation objectifs et raisonnables, les condamnés visés à l'article 1er se distinguant des autres catégories de personnes en ce qu'ils se sont montrés inhabiles à gérer leurs propres affaires. La mesure serait proportionnée au but poursuivi qui est de sauvegarder la sécurité des tiers. S'il est vrai que le juge ne peut limiter l'interdiction dans le temps, le condamné peut toujours obtenir une réhabilitation qui efface la peine pour l'avenir, de telle sorte que l'interdiction professionnelle ne lui est plus appliquée. Le Conseil des ministres ajoute qu'il ne peut être question ni d'une atteinte à l'individualisation des peines, ni d'une violation de de Koning dat aan het koninklijk besluit nr. 22 voorafgaat en leidt daaruit af dat het koninklijk besluit gegrond is op objectieve en redelijke criteria van onderscheid, en dat de in artikel 1 bedoelde veroordeelden zich van de andere categorieën van personen onderscheiden doordat zij zich niet in staat hebben getoond hun eigen zaken te beheren. De maatregel zou evenredig zijn met het nagestreefde doel dat erin bestaat de veiligheid van derden te vrijwaren. De rechter kan weliswaar het verbod in de tijd niet beperken, maar de veroordeelde kan steeds een rehabilitatie verkrijgen die de straf voor de toekomst uitwist, zodat het beroepsverbod op hem niet meer van toepassing is. De Ministerraad voegt eraan toe dat er geen sprake kan zijn van een inbreuk op de individualisering van de straffen, noch van een
l'article 6 de la Convention européenne des droits de l'homme, schending van artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van
l'interdiction professionnelle étant une mesure de sécurité qui ne de Mens, aangezien het beroepsverbod een veiligheidsmaatregel is die
peut être assimilée à une peine. Il estime que l'interdiction niet met een straf kan worden gelijkgesteld. Hij is van oordeel dat
d'exercer certaines fonctions au sein d'une société n'équivaut pas à une interdiction de s'associer. Il signale l'existence d'une proposition de loi qui tend à abroger le caractère automatique de l'interdiction et qui laisse au juge un pouvoir d'appréciation. A.3. Le prévenu réplique en signalant que la mesure a été prévue à une époque où les faillites, qui étaient moins nombreuses, étaient considérées comme déshonorantes. Il souligne l'évolution qu'a connue depuis lors le droit pénal, l'essor des droits de la défense et la consécration des droits de l'homme, dont le droit au travail. Il souligne que les violations qu'il critique ne se retrouvent nulle part ailleurs dans les dispositions contraignantes pénales, judiciaires, administratives, fiscales et économiques. het verbod om bepaalde functies in een vennootschap uit te oefenen, niet gelijkstaat met een verbod om zich te verenigen. Hij wijst op het bestaan van een wetsvoorstel dat ertoe strekt het automatisch karakter van het verbod op te heffen en dat aan de rechter een beoordelingsbevoegdheid toekent. A.3. De beklaagde repliceert dat de maatregel is genomen toen de faillissementen, die minder talrijk waren, als onterend werden beschouwd. Hij wijst op de evolutie die het strafrecht sedertdien heeft ondergaan, op de ontwikkeling van de rechten van de verdediging en op de verankering van de rechten van de mens, waaronder het recht op arbeid. Hij beklemtoont dat de schendingen die hij betwist nergens anders voorkomen in de strafrechtelijke, gerechtelijke, administratieve, fiscale en economische co-ercitieve bepalingen.
Il conteste la pertinence de l'argument tiré de la réhabilitation : Hij betwist de pertinentie van het argument van de rehabilitatie :
elle suppose un temps d'épreuve de cinq ans et le respect de lourdes deze veronderstelt een proeftijd van vijf jaar en de inachtneming van
conditions et ne peut réparer les vices qui affectent la mesure zware voorwaarden en kan de tekortkomingen van de maatregel zelf niet
elle-même. goedmaken.
A supposer qu'on puisse considérer les interdictions comme des mesures Gesteld dat men het verbod als een veiligheidsmaatregel kan
de sûreté, leur caractère illimité et l'absence de procédure beschouwen, dan onderscheidt het onbeperkte karakter ervan en de
contradictoire les distingue des mesures de sûreté qui sont prises en ontstentenis van een rechtspleging op tegenspraak het van de
matière fiscale, administrative ou disciplinaire. A.4. Le Conseil des ministres répond en rappelant qu'aucun principe constitutionnel ou de droit pénal n'exige qu'une « mesure de sécurité » figure dans un jugement de condamnation ou que celui qui en est l'objet puisse se défendre devant un tribunal sur l'application de la mesure à sa personne. La seule question qui se pose, rappelle-t-il, est de savoir si le système critiqué entraîne des distinctions injustifiées, ce qui n'est pas le cas en raison de l'objectif poursuivi, qui est d'assurer la sécurité commerciale. veiligheidsmaatregelen die op fiscaal, administratief of tuchtrechtelijk vlak worden genomen. A.4. De Ministerraad antwoordt met te herinneren aan het feit dat geen enkel grondwettelijk of strafrechtelijk beginsel vereist dat een « veiligheidsmaatregel » voorkomt in een veroordelingsvonnis of dat degene op wie het vonnis betrekking heeft zich voor een rechtbank zou kunnen verdedigen ten aanzien van de toepassing van de maatregel op zijn persoon. De enige vraag is of het betwiste systeem een onverantwoord onderscheid teweegbrengt, wat niet het geval is op grond van het nagestreefde doel, dat erin bestaat het vertrouwen in de handel te verzekeren.
- B - - B -
B.1. La question préjudicielle, reformulée par la Cour, se lit comme B.1. De prejudiciële vraag, geherformuleerd door het Hof, luidt :
« Worden de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, gelezen in samenhang
met de artikelen 6.1, 6.3 en 11 van het Europees Verdrag voor de
suit : Rechten van de Mens, geschonden door de bepalingen die zijn vervat in
« Les dispositions contenues dans l'arrêté royal n° 22 du 24 octobre het koninklijk besluit nr. 22 van 24 oktober 1934, bekrachtigd door de
1934, confirmées par la loi du 4 août 1978 de réorientation économique, qui prévoient, en cas de condamnation d'un prévenu du chef de banqueroute, escroquerie, émission de chèque sans provision, à une peine d'emprisonnement même conditionnelle d'au moins trois mois, une interdiction d'exercer la fonction de gérant d'une société de personnes à responsabilité limitée ou d'administrateur de société anonyme violent-elles les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec les articles 6.1, 6.3 et 11 de la Convention européenne des droits de l'homme, en ce que : - cette condamnation est prononcée sans que le condamné ait été cité ni invité à s'expliquer à son sujet, - elle ne figure pas dans le dispositif de la décision de condamnation et n'est pas la suite d'une procédure contradictoire, wet van 4 augustus 1978 tot economische heroriëntering, die, in geval van veroordeling van een beklaagde wegens bankbreuk, oplichting, uitgifte van cheques zonder dekking, tot een gevangenisstraf van ten minste drie maanden, zelfs voorwaardelijk, voorzien in een verbod tot uitoefening van de functie van zaakvoerder van een personenvennootschap met beperkte aansprakelijkheid of van bestuurder van een naamloze vennootschap, doordat : - die veroordeling is uitgesproken zonder dat de veroordeelde is gedagvaard, noch is verzocht zich daarover te verklaren, - zij niet is vermeld in het dictum van de beslissing tot veroordeling en niet het gevolg is van een rechtspleging op tegenspraak,
- elle n'est assortie d'aucune limitation dans le temps, - zij niet gepaard gaat met enige beperking in de tijd,
- elle porte atteinte au principe de l'individualisation des peines, - zij inbreuk maakt op het beginsel van de individualisering van de straffen,
- elle porte atteinte à la liberté d'association du condamné et à - zij inbreuk maakt op de vrijheid van vereniging van de veroordeelde
l'exercice durable d'une activité professionnelle ? » en op de duurzame uitoefening van een beroepsactiviteit ? »
B.2. Le traitement discriminatoire allégué étant contenu dans les B.2. Vermits de aangevoerde discriminerende behandeling vervat is in
de artikelen 1 en 1bis van het koninklijk besluit nr. 22 van 24
articles 1er et 1erbis de l'arrêté royal n° 22 du 24 octobre 1934 « oktober 1934 « waarbij aan bepaalde veroordeelden en aan de
portant interdiction à certains condamnés et aux faillis d'exercer gefailleerden verbod wordt opgelegd bepaalde ambten, beroepen of
certaines fonctions, professions ou activités et conférant aux werkzaamheden uit te oefenen en waarbij aan de rechtbanken van
tribunaux de commerce la faculté de prononcer de telles interdictions koophandel de bevoegdheid wordt toegekend dergelijk verbod uit te
», la Cour limite son contrôle à ces dispositions. spreken », beperkt het Hof zijn toetsing tot die bepalingen.
B.3. L'article 1er de l'arrêté royal n° 22 du 24 octobre 1934 établit B.3. Artikel 1 van het koninklijk besluit nr. 22 van 24 oktober 1934
une interdiction de plein droit d'exercer « les fonctions voert van rechtswege een verbod in tot het uitoefenen van « de functie
d'administrateur, de commissaire ou de gérant dans une société par van beheerder, commissaris of zaakvoerder in een vennootschap op
actions, une société privée à responsabilité limitée ou une société aandelen, besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid,
coopérative [et] des fonctions conférant le pouvoir d'engager l'une de coöperatieve vennootschap, enige functie waarbij macht wordt verleend
ces sociétés [et] les fonctions de préposé à la gestion d'un om een van die vennootschappen te verbinden, [en] de functies van
établissement belge, prévu par l'article 198, alinéa 2, des lois sur aangestelde voor het beheer van een Belgisch filiaal bedoeld in
les sociétés commerciales, coordonnées le 30 novembre 1935 ». artikel 198, tweede lid, van de op 30 november 1935 gecoördineerde
wetten op de handelsvennootschappen ».
Cette interdiction vaut pour les personnes condamnées à une peine Dat verbod geldt ten aanzien van personen die zijn veroordeeld tot een
d'emprisonnement d'au moins trois mois, même conditionnelle, pour gevangenisstraf van ten minste drie maanden, zelfs voorwaardelijk,
l'une des infractions énumérées à l'article 1er, litterae a à h. B.4. Dans le rapport au Roi précédant l'arrêté royal n° 22 du 24 octobre 1934, l'objectif de l'arrêté est défini comme suit : « Pour fortifier la confiance dans ces organismes [l'on vise les sociétés qui font appel à l'épargne de tiers], il convient d'interdire que leur administration, leur surveillance et leur gestion soient confiées à des personnes indignes, d'une improbité manifeste, ou à des personnes, tels les faillis, qui, s'étant montrés inhabiles à gérer leurs propres affaires, ne peuvent sans danger être appelés à gérer celles d'autrui. Les condamnations énumérées à l'article 1er du projet ne sont prononcées que pour des faits incompatibles avec l'honnêteté la plus élémentaire ou pour des faits qui démontrent l'incapacité de leur auteur de gérer une affaire commerciale ou industrielle. Les faits doivent déjà revêtir une certaine gravité, puisque l'interdiction ne s'applique que si la peine prononcée est une peine privative de liberté de trois mois au moins; mais il n'importe que la peine soit conditionnelle ou qu'elle soit prononcée sans sursis. D'une part, une condamnation à trois mois d'emprisonnement, même avec sursis, n'est jamais prononcée pour une faute minime; d'autre part, il serait injuste de faire dépendre l'interdiction d'une circonstance étrangère à la faute commise, par exemple d'une condamnation antérieure à une peine d'amende correctionnelle du chef d'une infraction à la police de roulage. voor een van de in artikel 1, litterae a tot h, opgesomde misdrijven. B.4. In het verslag aan de Koning dat het koninklijk besluit nr. 22 van 24 oktober 1934 voorafgaat, is de doelstelling van het besluit als volgt omschreven : « Om het vertrouwen in bedoelde instellingen [- bedoeld zijn de vennootschappen die een beroep doen op de spaargelden van derden -] te versterken komt het er op aan het bestuur, het toezicht en het beheer er van te ontzeggen aan onwaardige personen, wier gebrek aan rechtschapenheid duidelijk blijkt of aan personen, zoals gefailleerden, die, waar ze zich ongeschikt hebben betoond om hun eigen zaken te beheren, niet zonder gevaar geroepen kunnen worden om andermans belangen waar te nemen. De veroordeelingen, in artikel 1 van het ontwerp opgesomd, worden slechts uitgesproken voor feiten die niet strooken met de meeste elementaire eerlijkheid, of voor feiten waaruit blijkt dat de persoon, die ze beging, tot het beheeren van een handelszaak of nijverheidsbedrijf onbevoegd is. De feiten moeten reeds van vrij ernstigen aard zijn, daar het verbod slechts kan toegepast worden, indien de uitgesproken straf een vrijheidsstraf is van ten minste drie maanden. Of de straf al dan niet voorwaardelijk was doet weinig ter zake. Eenerzijds wordt een veroordeeling tot drie maanden gevangenisstraf, zelfs met uitstel, nooit uitgesproken voor een gering vergrijp; anderzijds ware het onrechtvaardig het verbod te doen afhangen van een omstandigheid vreemd aan het gepleegd vergrijp, bijvoorbeeld van een vroegere veroordeeling tot een correctioneele boete uit hoofde van een politieovertreding op het wegverkeer.
L'interdiction prend cours dès le jour où la décision est coulée en Het verbod begint den dag waarop de beslissing kracht van gewijsde
force de chose jugée; conformément au droit commun, la réhabilitation heeft verkregen; overeenkomstig het gemeen recht doet het eerherstel
du condamné la fait cesser. (Art. 7 de la loi du 25 avril 1896) van den veroordeelde het verbod ophouden (art. 7 der wet van 25 April
Elle s'étend aussi, en vertu de l'article 2, à ceux qui, ayant été 1896). Het verbod treft ook, krachtens artikel 2, de personen die,
condamnés à l'étranger, viennent exercer leur activité en Belgique. veroordeeld in het buitenland, hun werkzaamheid in België komen
[...] uitoefenen. [...]
En raison des motifs qui la justifient, l'interdiction doit être In verband met de redenen, die dit verbod wettigen, moet het zelfs van
appliquée même à ceux qui ont été condamnés antérieurement à la mise toepassing zijn op hen, die vóór het van kracht worden van het
en vigueur du présent arrêté. Au surplus, l'interdiction n'a pas, ici, tegenwoordig besluit veroordeeld zijn geworden. Bovendien heeft het
le caractère d'une peine, mais d'une incapacité civile à laquelle verbod hier niet het karakter van een straf, maar van eene burgerlijke
l'article 2 du Code pénal est étranger. [...] » (Moniteur belge, 27 onbekwaamheid waaraan artikel 2 van het Wetboek van Strafrecht vreemd
octobre 1934, pp. 5768-5769) is. [...] » (Belgisch Staatsblad, 27 oktober 1934, pp. 5768-5769)
B.5. La loi du 4 août 1978 de réorientation économique a étendu cet B.5. Die oorspronkelijke doelstelling is bij wet van 4 augustus 1978
objectif originaire en vue de la « lutte contre les pourvoyeurs de tot economische heroriëntering uitgebreid met het oog op « de strijd
main-d'oeuvre et d'une manière générale pour l'assainissement de la tegen de koppelbazen en meer algemeen voor de gezondmaking van de
fonction commerciale » (Doc. parl., Sénat, 1977-1978, n° 415-1, p. handelsfunctie » (Gedr. St., Senaat, 1977-1978, nr. 415-1, p. 46).
46). Outre la modification de l'intitulé de l'arrêté royal n° 22 et le Naast de wijziging van het opschrift van het koninklijk besluit nr. 22
remplacement de l'article 1er - qui s'écarte sur certains points de la en de vervanging van artikel 1 - dat op een aantal punten afwijkt van
disposition antérieure, mais n'en modifie pas les règles de base -, de vorige bepaling, maar de basisregels ervan ongewijzigd laat - werd
l'article 84 de la loi du 4 août 1978 a inséré un article 1erbis dans door artikel 84 van de wet van 4 augustus 1978 een artikel 1bis
l'arrêté royal n° 22. L'article 1erbis étend, pour les auteurs ou complices d'une banqueroute simple ou frauduleuse condamnés à une peine privative de liberté d'au moins trois mois, l'interdiction visée à l'article 1er à l'exercice d'une activité commerciale, que ce soit personnellement ou par personne interposée. B.6. De la nature des infractions énumérées à l'article 1er, litterae a à h, et à l'article 1erbis, il ressort qu'il s'agit à chaque fois d'infractions qui font apparaître que leur auteur est une personne indigne de confiance pour l'exercice de certaines activités commerciales. Le législateur a donc ainsi opéré une distinction reposant sur un critère objectif qui présente un rapport raisonnable avec le but visé, même s'il existe d'autres faits punissables qui pourraient également ébranler la confiance. B.7. Il convient toutefois d'examiner si les mesures prises à l'égard des personnes visées aux articles 1er et 1erbis ne sont pas manifestement disproportionnées au but poursuivi. Ces mesures constituent pour les personnes qui les subissent une restriction très grave à la liberté de commerce et d'industrie. ingevoegd in het koninklijk besluit nr. 22. Artikel 1bis verruimt, voor de daders of mededaders van een eenvoudige of bedrieglijke bankbreuk veroordeeld tot een vrijheidsberovende straf van ten minste drie maanden, het in artikel 1 bedoelde verbod tot een verbod van uitoefening, persoonlijk of door een tussenpersoon, van een koopmansbedrijf. B.6. Uit de aard van de in artikel 1, litterae a tot h, en artikel 1bis opgesomde misdrijven blijkt dat het telkens gaat om strafbare feiten die de dader als onbetrouwbaar doen overkomen voor het uitoefenen van bepaalde commerciële activiteiten. De wetgever heeft derhalve een onderscheid gemaakt dat steunt op een objectief criterium dat redelijk verband houdt met het beoogde doel, ook al kunnen er andere strafbare feiten zijn die eveneens het vertrouwen zouden kunnen schokken. B.7. Evenwel dient te worden onderzocht of de maatregelen genomen ten aanzien van de in de artikelen 1 en 1bis bedoelde personen niet klaarblijkelijk onevenredig zijn met het nagestreefde doel. Die maatregelen vormen voor de personen die ze ondergaan een zeer ernstige beperking van de vrijheid van handel en nijverheid.
L'interdiction professionnelle est la conséquence automatique de la Het beroepsverbod is het automatische gevolg van de strafrechtelijke
condamnation pénale; elle est - sauf réhabilitation - illimitée dans le temps, quelle que soit la gravité de l'infraction; elle ne doit pas être requise par le ministère public, elle n'a pas dû faire l'objet d'un débat; elle résulte d'un jugement qui n'est pas motivé sur ce point. De telles modalités vont au-delà de ce qui est nécessaire pour atteindre l'objectif poursuivi. Il n'apparaît pas que la confiance dans le commerce, qui est le but poursuivi par le législateur, ne soit pas suffisamment garantie lorsque l'interdiction professionnelle fait l'objet d'un débat à l'issue duquel le juge peut en fixer la durée par une décision motivée. Il s'ensuit que les dispositions prévues aux articles 1er et 1erbis ne veroordeling; het is - behalve in geval van eerherstel - onbeperkt in de tijd, ongeacht de ernst van het misdrijf; het dient niet te worden gevorderd door het openbaar ministerie en er dient geen debat over te worden gevoerd; het vloeit voort uit een vonnis dat op dat punt niet is gemotiveerd. Dergelijke modaliteiten gaan verder dan wat noodzakelijk is om de nagestreefde doelstelling te bereiken. Het blijkt niet dat het vertrouwen in de handel, dat het door de wetgever nagestreefde doel is, niet voldoende zou zijn gewaarborgd wanneer over het beroepsverbod een debat wordt gevoerd na afloop waarvan de rechter de duur ervan kan bepalen bij een gemotiveerde beslissing. Hieruit volgt dat de bepalingen waarin de artikelen 1 en 1bis voorzien
résistent pas au contrôle de proportionnalité. de evenredigheidstoets niet kunnen doorstaan.
B.8. La question préjudicielle appelle une réponse affirmative. B.8. De prejudiciële vraag moet bevestigend worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
Les articles 1er et 1erbis de l'arrêté royal n° 22 du 24 octobre 1934, De artikelen 1 en 1bis van het koninklijk besluit nr. 22 van 24
respectivement remplacé et inséré par les articles 83 et 84 de la loi oktober 1934, respectievelijk vervangen en ingevoegd bij de artikelen
du 4 août 1978 de réorientation économique, violent les articles 10 et 83 en 84 van de wet van 4 augustus 1978 tot economische
11 de la Constitution en tant qu'ils établissent des interdictions heroriëntering, schenden de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in
professionnelles automatiques, illimitées dans le temps. zoverre zij automatische en niet in de tijd beperkte beroepsverboden instellen.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 15 juillet 1998. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 15 juli 1998.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^