Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 80/98 du 7 juillet 1998 Numéro du rôle : 1204 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 4, § 1 er , de la loi du 21 novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la responsabilité en matière de véh La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. Boel, L(...)"
Arrêt n° 80/98 du 7 juillet 1998 Numéro du rôle : 1204 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 4, § 1 er , de la loi du 21 novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la responsabilité en matière de véh La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. Boel, L(...) Arrest nr. 80/98 van 7 juli 1998 Rolnummer 1204 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989 betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen, gesteld door de Po Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de rechters H. (...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 80/98 du 7 juillet 1998 Arrest nr. 80/98 van 7 juli 1998
Numéro du rôle : 1204 Rolnummer 1204
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 4, § 1er, de In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 4, § 1, van de wet
la loi du 21 novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la van 21 november 1989 betreffende de verplichte
responsabilité en matière de véhicules automoteurs, posée par le aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen, gesteld door de
Tribunal de police de Verviers. Politierechtbank te Verviers.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de
Boel, L. François, G. De Baets, E. Cerexhe et R. Henneuse, assistée du rechters H. Boel, L. François, G. De Baets, E. Cerexhe en R. Henneuse,
greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par jugement du 24 novembre 1997 en cause de M.-C. Dumont contre la Bij vonnis van 24 november 1997 in zake M.-C. Dumont tegen de n.v.
s.a. A.G.F./L'Escaut, dont l'expédition est parvenue au greffe de la A.G.F./De Schelde, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is
Cour le 27 novembre 1997, le Tribunal de police de Verviers a posé la ingekomen op 27 november 1997, heeft de Politierechtbank te Verviers
question préjudicielle suivante : de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre 1989, insérant « Schendt artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989, dat artikel
l'article 7.2 du contrat-type d'assurance responsabilité civile 7.2 van het type-verzekeringscontract burgerlijke aansprakelijkheid
automobile, viole-t-il les articles 6 et 6bis de la Constitution motorrijtuigen invoert, de artikelen 6 en 6bis van de Grondwet (net
(comme les violait, selon l'arrêt de [la Cour d'arbitrage] du 21 mars zoals, volgens het arrest van [het Arbitragehof] van 21 maart 1995,
1995, l'article 4, § 1er, de la loi du 1er juillet 1956) en excluant artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956 die artikelen schond) door
met name de echtgenoot van de bestuurder en van de verzekeringnemer
du bénéfice de l'assurance, notamment le conjoint du conducteur et du van het voordeel van de verzekering uit te sluiten, wanneer hij enkel
preneur d'assurance, lorsqu'il n'a subi que des dommages matériels ? » materiële schade heeft geleden ? »
II. Les faits et la procédure antérieure II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil
Son véhicule arrêté devant un feu rouge à Heusy ayant été heurté, le
16 mai 1996, par celui de son mari, M.-C. Dumont demanda à sa Vermits op haar voor een rood licht te Heusy stilstaand voertuig op 16
mei 1996 werd ingereden door het voertuig van haar echtgenoot,
compagnie d'assurances, la s.a. A.G.F./L'Escaut, le remboursement des vorderde M.-C. Dumont van haar verzekeringsmaatschappij, de n.v.
frais de réparation. Celle-ci refusa de couvrir le sinistre en A.G.F./De Schelde, de terugbetaling van de herstellingskosten.
Laatstgenoemde weigerde het schadegeval te dekken door aan te voeren
invoquant l'exclusion du bénéfice de l'indemnisation du dommage dat het voordeel van de vergoeding van de materiële schade
matériel provoqué par le conjoint visée à l'article 7.2 du teweeggebracht door de echtgenoot is uitgesloten op grond van artikel
contrat-type d'assurance responsabilité civile automobile. 7.2 van het type-verzekeringscontract burgerlijke aansprakelijkheid
motorrijtuigen.
M.-C. Dumont saisit le Tribunal de police de Verviers en soutenant M.-C. Dumont heeft de zaak aanhangig gemaakt bij de Politierechtbank
qu'il y avait lieu d'appliquer en l'espèce le raisonnement tenu par la te Verviers en daarbij betoogd dat er aanleiding toe bestond te dezen
de redenering toe te passen die het Hof in zijn arrest van 21 maart
Cour dans son arrêt du 21 mars 1995 à propos de l'article 4, § 1er, de 1995 heeft gevolgd over artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956, de
la loi du 1er juillet 1956, ancienne loi relative à la responsabilité vroegere wet betreffende de burgerlijke aansprakelijkheid
civile automobile, et que le nouvel article 4, alinéa 2, de la loi du motorrijtuigen, en dat het nieuwe artikel 4, tweede lid, van de wet
21 novembre 1989, qui a remplacé la loi du 1er juillet 1956, est van 21 november 1989, die de wet van 1 juli 1956 heeft vervangen,
également non conforme aux articles 10 et 11 de la Constitution. Cette disposition exclut encore, en effet, de manière systématique du bénéfice de la couverture d'assurance, pour les dommages matériels uniquement, les conjoints des personnes responsables d'accidents. Il y aurait là, comme la Cour l'a constaté dans l'arrêt précité, une disproportion inacceptable entre le but poursuivi (éviter une collusion entre conjoints) et le moyen employé pour l'atteindre (exclusion totale et sans appel du conjoint présumé fraudeur, iuris et de iure). Après avoir constaté qu'il y avait une différence par rapport à la loi antérieure (les dommages matériels étant dorénavant seuls exclus), le Tribunal de police de Verviers, estimant qu'il ne pouvait appliquer directement l'arrêt évoqué de la Cour, adressa dès lors à la Cour la question préjudicielle reproduite ci-dessus. III. La procédure devant la Cour Par ordonnance du 27 novembre 1997, le président en exercice a désigné evenmin in overeenstemming is met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Die bepaling sluit immers de echtgenoten van de personen die aansprakelijk zijn voor ongevallen nog steeds systematisch uit van het voordeel van de verzekeringsdekking, alleen voor de materiële schade. Daarin zou, zoals het Hof heeft vastgesteld in het voormelde arrest, een onaanvaardbare onevenredigheid liggen tussen het nagestreefde doel (een heimelijke verstandhouding tussen de echtgenoten voorkomen) en het aangewende middel om dat doel te bereiken (de totale en onomkeerbare uitsluiting van de echtgenoot die iuris et de iure vermoed wordt bedrog te hebben gepleegd). Na te hebben vastgesteld dat er een verschil was ten opzichte van de vroegere wet (vermits voortaan enkel de materiële schade is uitgesloten), heeft de Politierechtbank te Verviers, van oordeel zijnde dat zij het reeds aangehaalde arrest van het Hof niet rechtstreeks vermocht toe te passen, aan het Hof de hiervoor weergegeven prejudiciële vraag gesteld. III. De rechtspleging voor het Hof Bij beschikking van 27 november 1997 heeft de voorzitter in functie de
les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel
loi organique, par lettres recommandées à la poste le 9 décembre 1997. 77 van de organieke wet bij op 9 december 1997 ter post aangetekende brieven.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 17 décembre 1997. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 17 december 1997.
Des mémoires ont été introduits par : Memories zijn ingediend door :
- la s.a. A.G.F./l'Escaut, dont le siège est établi à 1000 Bruxelles, - de n.v. A.G.F./De Schelde, waarvan de maatschappelijke zetel is
rue de Laeken 35, par lettre recommandée à la poste le 19 janvier gevestigd te 1000 Brussel, Lakensestraat 35, bij op 19 januari 1998
1998; ter post aangetekende brief;
- le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par - de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 26 januari 1998
lettre recommandée à la poste le 26 janvier 1998. ter post aangetekende brief.
Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 17 mars 1998. organieke wet bij op 17 maart 1998 ter post aangetekende brieven.
Par ordonnance du 29 avril 1998, la Cour a prorogé jusqu'au 27
novembre 1998 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. Bij beschikking van 29 april 1998 heeft het Hof de termijn waarbinnen
Par ordonnance du 27 mai 1998, la Cour a déclaré l'affaire en état et het arrest moet worden gewezen, verlengd tot 27 november 1998.
Bij beschikking van 27 mei 1998 heeft het Hof de zaak in gereedheid
fixé l'audience au 17 juin 1998. verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 17 juni 1998.
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 28 mai 1998. bij op 28 mei 1998 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 17 juin 1998 : Op de openbare terechtzitting van 17 juni 1998 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
. Me J.-M. Géradin, avocat au barreau de Liège, pour la s.a. . Mr. J.-M. Géradin, advocaat bij de balie te Luik, voor de n.v.
A.G.F./l'Escaut; A.G.F./De Schelde;
. Me R. Ergec loco Me P. Traest, avocats au barreau de Bruxelles, pour . Mr. R. Ergec loco Mr. P. Traest, advocaten bij de balie te Brussel,
le Conseil des ministres; voor de Ministerraad;
- les juges-rapporteurs E. Cerexhe et H. Boel ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers E. Cerexhe en H. Boel verslag
uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de
IV. Objet des dispositions en cause talen voor het Hof.
L'article 4, § 1er, de la loi du 1er juillet 1956 relative à IV. Onderwerp van de in het geding zijnde bepalingen
l'assurance obligatoire de la responsabilité civile en matière de Artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956 betreffende de verplichte
véhicules automoteurs disposait : aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen bepaalde :
«

Art. 4.§ 1er. Peuvent être exclus du bénéfice de l'assurance : 1. Le conducteur du véhicule ayant occasionné le dommage, ainsi que le preneur d'assurance et tous ceux dont la responsabilité civile est couverte par la police; 2. Le conjoint des personnes visées au numéro précédent, ainsi que leurs parents et alliés en ligne directe, à la condition qu'ils habitent sous leur toit et soient entretenus de leurs deniers; 3. Les personnes bénéficiant de lois spéciales sur la réparation des dommages résultant d'accidents du travail, sauf dans la mesure où ces personnes conservent une action en responsabilité civile contre

«

Art. 4.§ 1. Van het recht op een uitkering kunnen worden uitgesloten : 1. De bestuurder van het motorrijtuig dat het ongeval veroorzaakt, alsmede de verzekeringnemer en zij wier burgerrechtelijke aansprakelijkheid door de polis is gedekt; 2. De echtgenoot van de personen bedoeld in het vorige nummer, alsmede hun bloed- en aanverwanten in de rechte linie, mits dezen bij hen inwonen en door hen worden onderhouden; 3. Zij, die gerechtigd zijn tot een uitkering uit hoofde van bijzondere wetten in zake schadevergoeding voor arbeidsongevallen, behalve voor zover zij tegen de verzekerde een op burgerrechtelijke

l'assuré. » aansprakelijkheid berustende vordering behouden. »
L'article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre 1989 relative à Artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989 betreffende de
l'assurance obligatoire de la responsabilité en matière de véhicules verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen bepaalt
automoteurs dispose : :
« Nul ne peut être exclu du bénéfice de l'indemnisation en raison de « Niemand kan van het voordeel van de vergoeding uitgesloten worden om
sa qualité d'assuré, à l'exception de celui qui est exonéré de toute reden van zijn hoedanigheid van verzekerde, met uitzondering van
diegene die van alle aansprakelijkheid ontheven is krachtens artikel
responsabilité en vertu de l'article 18 de la loi du 3 juillet 1978 18 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten.
relative aux contrats de travail. Peuvent toutefois être exclus du bénéfice de l'indemnisation Van het voordeel van de vergoeding kunnen nochtans worden uitgesloten,
lorsqu'ils n'ont pas subi de lésions corporelles : wanneer ze geen lichamelijke letsels hebben opgelopen :
- le conducteur du véhicule; - de bestuurder van het motorrijtuig;
- le preneur d'assurance; - de verzekeringnemer;
- le propriétaire et le détenteur du véhicule assuré; - de eigenaar en de houder van het verzekerd motorrijtuig;
- le conjoint du conducteur, du preneur d'assurance, du propriétaire - de echtgenoot van de bestuurder, van de verzekeringnemer, van de
ou du détenteur de ce véhicule; eigenaar of van de houder van dat motorrijtuig;
- pour autant qu'ils habitent sous son toit et soient entretenus de - de bloed- of aanverwanten in rechte lijn van een van de voornoemde
ses derniers [lire : deniers], les parents ou alliés en ligne directe personen, wanneer deze bij hem inwonen en door hem onderhouden worden.
de l'une des personnes précitées. » »
V. En droit V. In rechte
- A - - A -
Mémoire de la s.a. A.G.F./L'Escaut Memorie van de n.v. A.G.F./De Schelde
A.1. L'article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre 1989 ne viole pas A.1. Artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989 schendt de
les articles 10 et 11 de la Constitution, l'exclusion des différentes artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet, vermits de uitsluiting van de
catégories de personnes reposant sur des critères de justification verschillende categorieën van personen steunt op objectieve en
objectifs et raisonnables et le but poursuivi étant, comme la Cour l'a redelijke criteria van verantwoording en het nagestreefde doel, zoals
reconnu dans son arrêt n° 26/95 du 21 mars 1995, parfaitement légitime. Même si l'on considère qu'il subsiste une présomption irréfragable pour les dommages exclusivement matériels en dehors de toute lésion corporelle ou de vice du véhicule, il faut constater que le moyen utilisé par le législateur pour arriver à son but a évidemment perdu son caractère « manifestement disproportionné » auquel la Cour soumettait la non-conformité de l'article 4 de la loi du 1er juillet 1956. Le législateur belge était en tout état de cause obligé d'adapter la het Hof in zijn arrest nr. 26/95 van 21 maart 1995 heeft erkend, volstrekt legitiem is. Zelfs als men oordeelt dat voor de uitsluitend materiële schade buiten ieder lichamelijk letsel of gebrek aan het voertuig een onweerlegbaar vermoeden blijft voortbestaan, moet worden vastgesteld dat het door de wetgever aangewende middel om zijn doel te bereiken uiteraard zijn « klaarblijkelijk onevenredig » karakter op grond waarvan het Hof tot niet-overeenstemming van artikel 4 van de wet van 1 juli 1956 besloot, heeft verloren. De Belgische wetgever was in ieder geval verplicht om de wetgeving op het stuk van de burgerlijke aansprakelijkheid inzake motorrijtuigen
législation en matière de responsabilité civile automobile en vue aan te passen met het oog op een harmonisering van de uiteenlopende
d'une harmonisation des législations divergentes : il devait dès lors wetgevingen : hij diende bijgevolg noodzakelijkerwijze die wetgeving
nécessairement rendre cette législation conforme à la directive du in overeenstemming te brengen met de Europese richtlijn van de Raad
Conseil européen du 30 décembre 1983 (directive 84/5/CEE) qui prévoit van 30 december 1983 (richtlijn 84/5/EEG), die in artikel 3 ervan
en son article 3 qu'il y a lieu d'accorder à tous les tiers victimes bepaalt dat er aanleiding toe bestaat aan alle derden die het
d'un accident de la circulation une protection comparable en ce qui slachtoffer zijn van een verkeersongeval een vergelijkbare bescherming
concerne les dommages corporels. Implicitement, cette directive admet te verlenen op het stuk van de lichamelijke schade. In die richtlijn
qu'il est parfaitement légitime et admissible, en vue d'une wordt impliciet erkend dat het perfect legitiem en aanvaardbaar is met
harmonisation des législations européennes, de prévoir une exclusion het oog op een harmonisering van de Europese wetgevingen om voor
d'indemnisation du dommage matériel pour certaines catégories de sommige categorieën van personen te voorzien in een uitsluiting van de
personnes. vergoeding van de materiële schade.
L'intention du législateur belge d'éviter le risque de fraude et de De bedoeling van de Belgische wetgever om het risico van bedrog en
collusion se trouve d'ailleurs confirmée au niveau européen, puisque heimelijke verstandhouding te voorkomen wordt op het Europese niveau
la même directive du Conseil du 30 décembre 1983 prévoit la même trouwens bevestigd, aangezien dezelfde richtlijn van de Raad van 30
possibilité d'exclusion d'indemnisation des dommages matériels par december 1983 voorziet in dezelfde mogelijkheid van uitsluiting van de
l'organisme intervenant (Fonds commun de garantie automobile) en cas vergoeding van de materiële schade door het tussenkomend orgaan
d'accident causé par un véhicule non assuré ou non identifié, avec une (Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds) ingeval het ongeval is
veroorzaakt door een niet-verzekerd of niet-geïdentificeerd voertuig,
allusion expresse au risque de fraude (voy. directive du Conseil du 30 met een uitdrukkelijke verwijzing naar de mogelijkheid van bedrog (zie
décembre 1983, 84/5/CEE, J.O. L. 8 du 11 janvier 1984). richtlijn van de Raad van 30 december 1983, 84/5/EEG, PB L 8 van 11
januari 1984).
La différenciation des victimes prévue à l'article 4 de la loi de 1989 De differentiëring van de slachtoffers waarin in artikel 4 van de wet
n'est dès lors nullement discriminatoire ni susceptible de rompre van 1989 is voorzien is bijgevolg geenszins discriminerend en kan de
l'égalité entre usagers qui sont placés dans la même situation gelijkheid onder gebruikers die in dezelfde situatie zijn geplaatst
vis-à-vis de l'assureur responsabilité civile automobile. ten opzichte van de verzekeraar van de burgerlijke aansprakelijkheid
motorrijtuigen bijgevolg niet verbreken.
Mémoire du Conseil des ministres Memorie van de Ministerraad
A.2. Dans l'arrêt n° 26/95 du 21 mars 1995, la Cour a répondu à une A.2. In het arrest nr. 26/95 van 21 maart 1995 heeft het Hof
question préjudicielle concernant l'ancien article 4, § 1er, de la loi geantwoord op een prejudiciële vraag over het vroegere artikel 4, § 1,
du 1er juillet 1956 relative à l'assurance obligatoire de la van de wet van 1 juli 1956 betreffende de verplichte
responsabilité civile en matière de véhicules automoteurs. La Cour a aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen. Het Hof heeft
jugé inconstitutionnel l'article 4, § 1er, de la loi du 1er juillet artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956 ongrondwettig bevonden in
1956 dans la mesure où, en aucun cas, il n'autorisait les personnes zoverre het de personen die op grond van dat artikel van het voordeel
qu'il permettait d'exclure du bénéfice de l'assurance obligatoire à van de verplichte verzekering konden worden uitgesloten niet toestond
renverser la présomption de collusion sur laquelle il est fondé. La het vermoeden van heimelijke verstandhouding waarop het is gebaseerd
Cour a considéré que l'objectif de la disposition - le risque de om te keren. Het Hof heeft geoordeeld dat de doelstelling van de
collusion et l'empêchement des fraudes à l'assurance - était légitime. bepaling - het gevaar van heimelijke verstandhouding en het voorkomen
van bedrog bij de verzekering - legitiem was. De ongrondwettigheid
L'inconstitutionnalité résultait de la disproportion entre ce but vloeide voort uit de onevenredigheid tussen dat legitieme doel en de
légitime et les moyens employés pour l'atteindre. Il est clair que la middelen die werden aangewend om het te bereiken. Het is duidelijk dat
présomption elle-même n'était pas contraire aux articles 10 et 11 de het vermoeden zelf niet strijdig was met de artikelen 10 en 11 van de
la Constitution. Le nouvel article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre Grondwet. Het nieuwe artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989
1989 vise ce même but légitime. L'inconstitutionnalité ne peut résider beoogt datzelfde legitieme doel. De ongrondwettigheid kan enkel liggen
que dans l'impossibilité de renverser cette présomption légitime. in de onmogelijkheid om dat legitieme vermoeden om te keren.
De aandacht van het Hof moet worden gevestigd op het feit dat een
Il faut attirer l'attention de la Cour sur le fait qu'un arrêt arrest waarbij de ongrondwettigheid van de betwiste wettelijke
constatant l'inconstitutionnalité de la disposition légale litigieuse bepaling wordt vastgesteld een ernstige weerslag zal hebben op de
aura une incidence grave sur les compagnies d'assurances. En effet, verzekeringsmaatschappijen. De verzekeringspremies werden immers
les primes d'assurance ont été calculées sur la base des risques que berekend op grond van de risico's die de verzekeraar kon voorzien
l'assureur pouvait prévoir en tenant compte de la législation rekening houdend met de bestaande wetgeving. De mogelijkheid voor de
existante. La possibilité pour les assurés de renverser la présomption verzekerden om het vermoeden van heimelijke verstandhouding om te
de collusion augmentera les obligations des compagnies d'assurances, keren zal de verplichtingen van de verzekeringsmaatschappijen doen
sans qu'elles soient couvertes par les primes. Afin de ne pas remettre toenemen, zonder dat zij door de premies worden gedekt. Om de
en cause les situations juridiques antérieures à l'arrêt à intervenir, rechtstoestanden van vóór het te wijzen arrest niet opnieuw aan de
il est recommandable de limiter les effets de l'arrêt dans le temps. orde te stellen, verdient het de voorkeur de werking van het arrest in
de tijd te beperken.
C'est pourquoi, au cas où la Cour constaterait que l'article 4, § 1er, Dat is de reden waarom, ingeval het Hof zou vaststellen dat artikel 4,
de la loi du 21 novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la § 1, van de wet van 21 november 1989 betreffende de verplichte
responsabilité civile en matière de véhicules automoteurs viole les aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen de artikelen 10 en
articles 10 et 11 de la Constitution, il faudrait qu'elle dise pour 11 van de Grondwet zou schenden, het voor recht zou moeten zeggen dat
droit que cette violation ne vaut que dans la mesure où, en aucun cas, die schending enkel geldt in zoverre de voormelde wettelijke bepaling
la disposition légale précitée n'autorise les personnes qu'elle permet de personen van wie zij de uitsluiting van het voordeel van de
d'exclure du bénéfice de l'indemnisation obligatoire à renverser la verplichte vergoeding toestaat niet de mogelijkheid biedt het
présomption de collusion sur laquelle elle est fondée. vermoeden van de heimelijke verstandhouding waarop die bepaling is
gebaseerd om te keren.
- B - - B -
B.1. L'article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre 1989 maintient la B.1. Artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989 handhaaft het
présomption irréfragable de fraude dans le chef du conjoint établie onweerlegbare vermoeden van bedrog door de echtgenoot vastgesteld bij
par l'article 4, § 1er, de la loi du 1er juillet 1956, lorsqu'il artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956 wanneer het de bedoeling is
s'agit d'exclure du bénéfice d'une indemnisation obligatoire les de materiële schade geleden door de echtgenoot van de bestuurder, van
dommages matériels subis par le conjoint du conducteur, du preneur de verzekeringnemer, van de eigenaar of van de houder van het voertuig
d'assurance, du propriétaire ou du détenteur du véhicule. uit te sluiten van het voordeel van een verplichte vergoeding.
B.2. Le juge a quo s'interroge sur la question de savoir si le constat B.2. De verwijzende rechter vraagt zich af of de vaststelling van
d'inconstitutionnalité formulé dans l'arrêt n° 26/95 de la Cour vaut ongrondwettigheid in het arrest nr. 26/95 van het Hof te dezen geldt
en l'espèce, étant donné que la disposition en cause n'exclut plus du nu de betrokken bepaling enkel nog de materiële schade uitsluit van
bénéfice de l'indemnité obligatoire que les dommages matériels. het voordeel van de verplichte vergoeding.
B.3. La loi du 1er juillet 1956, adoptée en exécution du Traité B.3. De wet van 1 juli 1956, aangenomen ter uitvoering van het
Benelux relatif à l'assurance obligatoire de la responsabilité civile Benelux-Verdrag betreffende de verplichte verzekering van de
en matière de véhicules automoteurs, visait à « assurer à toutes les burgerlijke aansprakelijkheid in verband met motorvoertuigen, strekte
victimes d'accidents occasionnés au moyen de véhicules automoteurs la ertoe « aan al de slachtoffers van ongevallen, veroorzaakt door middel
réparation rapide et sûre du préjudice subi » (Doc. parl., Chambre, van motorrijtuigen, een snel en zeker herstel van de geleden schade te
1953-1954, n° 379, p. 3). A cette fin, une assurance obligatoire est waarborgen » (Gedr. St., Kamer, 1953-1954, nr. 379, p. 3). Daartoe
instaurée et un droit propre est attribué au préjudicié vis-à-vis de wordt een verplichte verzekering ingesteld en wordt aan de benadeelde
l'assureur. een eigen recht tegen de verzekeraar toegekend.
L'article 4, § 1er, de la loi du 1er juillet 1956 permettait d'exclure Op grond van artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956 konden met
du bénéfice de l'assurance notamment le conjoint du conducteur du name de echtgenoot van de bestuurder van het voertuig dat de schade
véhicule ayant occasionné le dommage, le conjoint du preneur had veroorzaakt, de echtgenoot van de verzekeringnemer en de
d'assurance et le conjoint de ceux dont la responsabilité civile est echtgenoot van degenen wier burgerlijke aansprakelijkheid door de
couverte par la police. Il permettait également d'exclure les parents polis werd gedekt, van het voordeel van de verzekering worden
et alliés en ligne directe de ces personnes, à condition qu'ils uitgesloten. Op grond van hetzelfde artikel konden ook de bloed- en
habitent sous leur toit et soient entretenus de leurs deniers. aanverwanten in rechte lijn van die personen worden uitgesloten op
voorwaarde dat zij bij hen inwoonden en door hen werden onderhouden.
L'interprétation de l'article 4, § 1er, précité, selon laquelle cette De interpretatie van het voormelde artikel 4, § 1, volgens welke die
condition ne s'appliquait qu'aux parents et alliés en ligne directe et voorwaarde enkel van toepassing was op de bloed- en aanverwanten in
non aux conjoints est celle qui en a été donnée par la Cour de justice rechte lijn en niet op de echtgenoten, is die welke door het
Benelux dans son arrêt du 16 avril 1980 (Journal des tribunaux, 1980, Benelux-Gerechtshof eraan is gegeven in zijn arrest van 16 april 1980
p. 358, Rechtskundig Weekblad, 1980-1981, col. 167). (Rechtskundig Weekblad, 1980-1981, kol. 167; Journal des Tribunaux,
En permettant d'exclure le conjoint du bénéfice de l'assurance, le 1980, p. 358). Door toe te staan de echtgenoot van het voordeel van de verzekering
législateur entendait prévenir le danger de collusion entre l'assuré uit te sluiten, wilde de wetgever het gevaar van heimelijke
et la victime qui serait son conjoint en les empêchant de faire passer verstandhouding tussen de verzekerde en het slachtoffer die zijn
pour des dommages causés par le véhicule assuré des dommages ayant une echtgenoot zou zijn, voorkomen door hen te verhinderen schade van een
autre origine, ainsi qu'il résulte de la référence, dans les travaux andere oorsprong te doen doorgaan voor schade veroorzaakt door het
préparatoires de la loi du 1er juillet 1956, au Commentaire des verzekerde voertuig, zoals blijkt uit de verwijzing in de
articles des dispositions communes annexées au traité entre le Royaume parlementaire voorbereiding van de wet van 1 juli 1956 naar de
de Belgique, le Grand-Duché de Luxembourg et le Royaume des Pays-Bas, Commentaar op de artikelen van de gemeenschappelijke bepalingen
gevoegd bij het Benelux-Verdrag tussen het Koninkrijk België, het
Groothertogdom Luxemburg en het Koninkrijk der Nederlanden betreffende
relatif à l'assurance obligatoire de la responsabilité civile en de verplichte verzekering van de burgerlijke aansprakelijkheid in
matière de véhicules automoteurs (Doc. parl., Chambre, 1954-1955, n° verband met motorvoertuigen (Gedr. St., Kamer, 1954-1955, nr. 351/1,
351/1, p. 3, et n° 351/4, p. 28). p. 3, en nr. 351/4, p. 28).
B.4. Le législateur a pu considérer qu'un lien tel que celui existant B.4. De wetgever kon oordelen dat een band zoals die welke tussen
echtgenoten bestaat, van die aard kon zijn dat hij het risico van
entre des conjoints pouvait être de nature à accroître le risque de bedrog bij de verzekering zou kunnen vergroten. Ongetwijfeld zijn er
fraude à l'assurance. Sans doute existe-t-il d'autres situations qui andere situaties waarin dat risico verhoogd is, maar zij lenen zich
aggravent ce risque, mais elles se prêtent beaucoup moins qu'un lien veel minder dan een huwelijks- of een verwantschapsband tot een
d'alliance ou de parenté à une définition légale. wettelijke definitie.
Toutefois, le moyen utilisé pour atteindre cet objectif et qui est Het middel dat is aangewend om die doelstelling te bereiken en dat is
maintenu dans l'article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre 1989 est gehandhaafd in artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989, is
disproportionné : la disposition qui le met en oeuvre permet de evenwel onevenredig : de bepaling die het middel in werking stelt,
refuser toute indemnisation aux époux en se fondant sur une maakt het mogelijk elke vergoeding aan de echtgenoten te weigeren,
présomption qu'elle ne les autorise en aucun cas à renverser. Or, il steunend op een vermoeden dat zij in geen geval mogen weerleggen. Er
est des situations où l'hypothèse de la collusion est improbable, zijn echter gevallen waarin de hypothese van heimelijke
voire exclue, en raison notamment de témoignages ou de constats de verstandhouding onwaarschijnlijk, zelfs uitgesloten is, om reden
inzonderheid van getuigenissen of van vaststellingen door politie of
police ou de gendarmerie. rijkswacht.
B.5. Le moyen déjà utilisé par l'article 4, § 1er, de la loi du 1er B.5. Het door artikel 4, § 1, van de wet van 1 juli 1956 reeds
juillet 1956 et maintenu par la disposition en cause pour empêcher une aangewende en door de in het geding zijnde bepaling gehandhaafde
fraude à l'assurance résultant d'une collusion entre l'assuré et ses middel om bedrog bij de verzekering te verhinderen dat voortvloeit uit
parents et alliés en ligne directe, à condition qu'ils habitent sous een heimelijke verstandhouding tussen de verzekerde en zijn bloed- en
son toit et soient entretenus de ses deniers, repose sur la même aanverwanten in rechte lijn, op voorwaarde dat zij bij hem inwonen en
présomption. Nonobstant cette condition restrictive, il est, quoique door hem worden onderhouden, berust op hetzelfde vermoeden. Ondanks
dans une moindre mesure, disproportionné pour le même motif que celui die beperkende voorwaarde is het, hoewel in een mindere mate,
énoncé sub B.4. onevenredig om dezelfde reden als die vermeld in B.4.
B.6. La question préjudicielle appelle une réponse positive. B.6. De prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 4, § 1er, de la loi du 21 novembre 1989 relative à Artikel 4, § 1, van de wet van 21 november 1989 betreffende de
l'assurance obligatoire de la responsabilité en matière de véhicules verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen schendt
automoteurs viole les articles 10 et 11 de la Constitution, en ce de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, doordat het de personen die van
qu'il n'autorise, en aucun cas, les personnes qu'il permet d'exclure het voordeel van de verplichte verzekering mogen worden uitgesloten,
du bénéfice de l'assurance obligatoire à renverser la présomption de in geen enkel geval toestaat het vermoeden van heimelijke
collusion sur laquelle il est fondé. verstandhouding waarop het is gegrond, te weerleggen.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 7 juillet 1998. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 7 juli 1998.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^