Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 5/98 du 21 janvier 1998 Numéros du rôle : 1028, 1029, 1054 et 1055 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 7bis, alinéa 1 er , de la loi du 28 février 1882 sur la chasse. La Cour d'arbitrage, comp après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet des questions préjudicielles a) Par(...)"
Arrêt n° 5/98 du 21 janvier 1998 Numéros du rôle : 1028, 1029, 1054 et 1055 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 7bis, alinéa 1 er , de la loi du 28 février 1882 sur la chasse. La Cour d'arbitrage, comp après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet des questions préjudicielles a) Par(...) Arrest nr. 5/98 van 21 januari 1998 Rolnummers 1028, 1029, 1054 en 1055 In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 7bis, eerste lid, van de jachtwet van 28 februari 1882. Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Me wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vragen a) Bij vonnisse(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 5/98 du 21 janvier 1998 Arrest nr. 5/98 van 21 januari 1998
Numéros du rôle : 1028, 1029, 1054 et 1055 Rolnummers 1028, 1029, 1054 en 1055
En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 7bis, In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 7bis, eerste lid,
alinéa 1er, de la loi du 28 février 1882 sur la chasse. van de jachtwet van 28 februari 1882.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de
Boel, L. François, G. De Baets, R. Henneuse et M. Bossuyt, assistée du rechters H. Boel, L. François, G. De Baets, R. Henneuse en M. Bossuyt,
référendaire faisant fonction de greffier R. Moerenhout, présidée par bijgestaan door referendaris R. Moerenhout, waarnemend griffier, onder
le président M. Melchior, voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles I. Onderwerp van de prejudiciële vragen
a) Par jugements du 11 décembre 1996 en cause de G. Gillot, P. a) Bij vonnissen van 11 december 1996 in zake G. Gillot, P. Plasman,
Plasman, J.-M. Vynckier et C. Gillot contre J. Beeken et en cause de J.-M. Vynckier en C. Gillot tegen J. Beeken en in zake C. Bouffioulx
C. Bouffioulx et B. Dewitte contre J.-L. Lombaerts, dont les en B. Dewitte tegen J.-L. Lombaerts, waarvan de expedities ter griffie
expéditions sont parvenues au greffe de la Cour le 30 décembre 1996, van het Hof zijn ingekomen op 30 december 1996, heeft de vrederechter
le juge de paix du canton de Nivelles a posé dans chacune des deux van het kanton Nijvel in elk van beide zaken de volgende prejudiciële
affaires la question préjudicielle suivante : vraag gesteld :
« L'alinéa 1er de l'article 7bis de la loi du 28 février 1882 sur la « Is artikel 7bis, eerste lid, van de jachtwet van 28 februari 1882,
chasse telle que modifiée par la loi du 4 avril 1900, en ce qu'il gewijzigd bij de wet van 4 april 1900, doordat het bepaalt dat de
prévoit que les indemnités pour dommages causés par les lapins aux vergoeding voor schade, door konijnen aan vruchten en gewassen
fruits et récoltes seront portées au double, est-il compatible avec veroorzaakt, het dubbele van de schade bedraagt, bestaanbaar met de
les articles 10 et 11 de la Constitution alors que les auteurs d'une artikelen 10 en 11 van de Grondwet terwijl degenen die enigerlei fout
faute quelconque et les chasseurs qui doivent indemniser les dégâts hebben begaan en de jagers die de schade moeten vergoeden die door
causés par d'autres gibiers ne sont tenus de réparer que le dommage simple ? » ander wild wordt veroorzaakt, gewoon de schade moeten vergoeden ? »
Ces affaires ont été inscrites sous les numéros 1028 et 1029 du rôle Die zaken zijn ingeschreven onder de nummers 1028 en 1029 van de rol
de la Cour. van het Hof.
b) Par jugements du 10 février 1997 en cause, d'une part, de M. b) Bij vonnissen van 10 februari 1997 in zake M. Letihon, enerzijds,
Letihon, et, d'autre part, de E. Jodogne et J. Jodogne, contre en E. Jodogne en J. Jodogne, anderzijds, tegen de v.z.w. Belgische
l'a.s.b.l. Réserves naturelles et ornithologiques de Belgique et la Natuur- en Vogelreservaten en het Waalse Gewest, waarvan de expedities
Région wallonne, dont les expéditions sont parvenues au greffe de la
Cour le 21 février 1997, le juge de paix du canton de Fexhe-Slins a ter griffie van het Hof zijn ingekomen op 21 februari 1997, heeft de
posé dans chacune des deux affaires la question préjudicielle suivante vrederechter van het kanton Fexhe-Slins in elk van beide zaken de
: volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 7bis de la loi sur la chasse du 28 février 1882, modifiée « Schendt artikel 7bis van de jachtwet van 28 februari 1882, gewijzigd
par la loi du 4 avril 1900, viole-t-il les articles 10 et 11 de la bij de wet van 4 april 1900, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet,
Constitution en ce qu'il accorde à la partie préjudiciée par des doordat het aan de partij die benadeeld is door schade die door
dégâts causés aux cultures par les lapins une indemnité égale au konijnen aan de gewassen is veroorzaakt, een vergoeding toekent die
double du dommage réellement subi ? » gelijk is aan het dubbele van de werkelijk geleden schade ? »
Ces affaires ont été inscrites sous les numéros 1054 et 1055 du rôle Die zaken zijn ingeschreven onder de nummers 1054 en 1055 van de rol
de la Cour. van het Hof.
II. Les faits et la procédure antérieure II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil
A l'occasion de procédures introduites devant les juges de paix des Naar aanleiding van procedures ingeleid voor de vrederechters van de
cantons de Nivelles et de Fexhe-Slins en vue d'obtenir l'indemnisation kantons Nijvel en Fexhe-Slins om de vergoeding te verkrijgen van
de dommages causés à des cultures par le fait de lapins, la question schade die door konijnen is veroorzaakt aan vruchten en gewassen, werd
de la conformité aux articles 10 et 11 de la Constitution de l'article de vraag gesteld naar de overeenstemming met de artikelen 10 en 11 van
7bis, alinéa 1er, de la loi du 28 février 1882 sur la chasse a été de Grondwet van artikel 7 bis, eerste lid, van de jachtwet van 28
posée, en suite de quoi ont été posées les questions préjudicielles februari 1882, ten gevolge waarvan de voormelde prejudiciële vragen
précitées. werden gesteld.
III. La procédure devant la Cour III. De rechtspleging voor het Hof
a) Les affaires portant les numéros 1028 et 1029 du rôle a) De zaken met rolnummers 1028 en 1029
Par ordonnances du 30 décembre 1996, le président en exercice a Bij beschikkingen van 30 december 1996 heeft de voorzitter in functie
désigné les juges des sièges conformément aux articles 58 et 59 de la de rechters van de zetels aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en
loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. 59 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
Par ordonnance du 16 janvier 1997, la Cour a joint les affaires. Bij beschikking van 16 januari 1997 heeft het Hof de zaken samengevoegd.
Les décisions de renvoi ont été notifiées conformément à l'article 77 Van de verwijzingsbeslissingen is kennisgegeven overeenkomstig artikel
de la loi organique, par lettres recommandées à la poste le 22 janvier 77 van de organieke wet bij op 22 januari 1997 ter post aangetekende
1997; l'ordonnance de jonction a été notifiée par les mêmes lettres. brieven; bij dezelfde brieven is kennisgegeven van de beschikking tot
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au samenvoeging. Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 5 février 1997. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 5 februari 1997.
b) Les affaires portant les numéros 1054 et 1055 du rôle b) De zaken met rolnummers 1054 en 1055
Par ordonnances du 21 février 1997, le président en exercice a désigné Bij beschikkingen van 21 februari 1997 heeft de voorzitter in functie
les juges des sièges conformément aux articles 58 et 59 de la loi de rechters van de zetels aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. 59 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
Par ordonnance du 26 février 1997, la Cour a joint ces affaires avec Bij beschikking van 26 februari 1997 heeft het Hof die zaken
les affaires déjà jointes portant les numéros 1028 et 1029. samengevoegd met de reeds samengevoegde zaken met rolnummers 1028 en
Par ordonnance du 26 février 1997, le président a abrégé le délai pour 1029. Bij beschikking van 26 februari 1997 heeft de voorzitter de termijn
introduire un mémoire à quinze jours, eu égard à la jonction avec les voor het indienen van een memorie tot vijftien dagen verkort, gelet op
affaires portant les numéros 1028 et 1029 du rôle. de samenvoeging met de zaken met rolnummers 1028 en 1029.
Les décisions de renvoi ont été notifiées conformément à l'article 77 Van de verwijzingsbeslissingen is kennisgegeven overeenkomstig artikel
de la loi organique, par lettres recommandées à la poste le 28 février 77 van de organieke wet bij op 28 februari 1997 ter post aangetekende
1997; l'ordonnance abrégeant le délai et l'ordonnance de jonction ont brieven; bij dezelfde brieven is kennisgegeven van de beschikking van
été notifiées par les mêmes lettres. termijnverkorting en van de beschikking tot samenvoeging.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 13 mars 1997. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 13 maart 1997.
c) Les affaires portant les numéros 1028, 1029, 1054 et 1055 du rôle c) De zaken met rolnummers 1028, 1029, 1054 en 1055
Des mémoires ont été introduits par : Memories zijn ingediend door :
- G. Gillot et son épouse P. Plasman, demeurant ensemble à 1470 - G. Gillot en zijn echtgenote P. Plasman, samen wonende te 1470
Baisy-Thy, Ferme Bon Gré, et J.-M. Vynckier et son épouse C. Gillot, Baisy-Thy, Ferme Bon Gré, en J.-M. Vynckier en zijn echtgenote C.
demeurant ensemble à 1470 Baisy-Thy, rue Banterlez 10, par lettre Gillot, samenwonende te 1470 Baisy-Thy, rue Banterlez 10, bij op 6
recommandée à la poste le 6 mars 1997; maart 1997 ter post aangetekende brief;
- J. Beeken, demeurant à 1300 Wavre, avenue Notre-Dame 37, par lettre - J. Beeken, wonende te 1300 Waver, avenue Notre-Dame 37, bij op 7
recommandée à la poste le 7 mars 1997; maart 1997 ter post aangetekende brief;
- le Gouvernement wallon, rue Mazy 25-27, 5100 Namur, par lettre - de Waalse Regering, rue Mazy 25-27, 5100 Namen, bij op 7 maart 1997
recommandée à la poste le 7 mars 1997; ter post aangetekende brief;
- l'a.s.b.l. Réserves naturelles et ornithologiques de Belgique, dont - de v.z.w. Belgische Natuur- en Vogelreservaten, waarvan de
le siège est établi à 1030 Bruxelles, rue Royale-Sainte-Marie 105, par maatschappelijke zetel is gevestigd te 1030 Brussel, Koninklijke
lettre recommandée à la poste le 14 mars 1997. Sinte-Mariastraat 105, bij op 14 maart 1997 ter post aangetekende
Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi brief. Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 8 avril 1997. organieke wet bij op 8 april 1997 ter post aangetekende brieven.
Des mémoires en réponse ont été introduits par : Memories van antwoord zijn ingediend door :
- J. Beeken, par lettres recommandées à la poste les 7 et 8 mai 1997; - J. Beeken, bij op 7 en 8 mei 1997 ter post aangetekende brieven;
- le Gouvernement wallon, par lettre recommandée à la poste le 9 mai - de Waalse Regering, bij op 9 mei 1997 ter post aangetekende brief.
1997. Par ordonnances du 29 mai 1997 et du 25 novembre 1997, la Cour a Bij beschikkingen van 29 mei 1997 en 25 november 1997 heeft het Hof de
prorogé respectivement jusqu'aux 30 décembre 1997 et 30 juin 1998 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot respectievelijk 30 december 1997 en 30 juni 1998.
Par ordonnance du 25 novembre 1997, la Cour a déclaré les affaires en Bij beschikking van 25 november 1997 heeft het Hof de zaken in
état et fixé l'audience au 17 décembre 1997. gereedheid verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 17
december 1997.
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 26 novembre 1997. bij op 26 november 1997 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 17 décembre 1997 : Op de openbare terechtzitting van 17 december 1997 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
- Me C. Baillied loco Me G. Goisse et Me C. Dupont, avocats au barreau - Mr. C. Baillied loco Mr. G. Goisse en Mr. C. Dupont, advocaten bij
de Namur, pour G. Gillot et autres; de balie te Namen, voor G. Gillot en anderen;
- Me T. de Broqueville, avocat au barreau de Bruxelles, pour J. - Mr. T. de Broqueville, advocaat bij de balie te Brussel, voor J.
Beeken; Beeken;
- Me A. Lebrun, avocat au barreau de Liège, pour l'a.s.b.l. Réserves - Mr. A. Lebrun, advocaat bij de balie te Luik, voor de v.z.w.
naturelles et ornithologiques de Belgique; Belgische Natuur- en Vogelreservaten;
- Me V. Thiry, avocat au barreau de Liège, pour le Gouvernement - Mr. V. Thiry, advocaat bij de balie te Luik, voor de Waalse
wallon; Regering;
- les juges-rapporteurs R. Henneuse et M. Bossuyt ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers R. Henneuse en M. Bossuyt verslag uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
- les affaires ont été mises en délibéré. - zijn de zaken in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
IV. En droit IV. In rechte
- A - - A -
Mémoires déposés dans le cadre des affaires portant les numéros 1028 Memories neergelegd in het kader van de zaken met rolnummers 1028 en
et 1029 du rôle 1029
Mémoire de G. Gillot et consorts Memorie van G. Gillot en anderen
A.1. La disposition en cause a été adoptée afin de protéger les A.1. De in het geding zijnde bepaling is aangenomen om de landbouwers
agriculteurs, plus précisément afin de contraindre les chasseurs, par te beschermen en meer in het bijzonder om via een financiële druk de
une pression financière, à prendre des mesures drastiques à l'égard jagers ertoe te verplichten drastische maatregelen te nemen ten
des lapins qui occasionnaient des dommages aux cultures. aanzien van konijnen die schade aanbrachten aan de gewassen.
L'importance de la reproduction de ces mammifères comme de leur De omvang van de voortplanting en de eetlust van die zoogdieren zijn
dermate groot dat ze tot een dusdanige schade leiden dat het
appétit conduisent à des dégâts tels qu'ils peuvent mettre en péril la voortbestaan van een landbouwbedrijf en zelfs « de landbouweconomie
survie d'une exploitation agricole, voire même « l'économie agricole van een hele streek » in gevaar kunnen worden gebracht. Het uitbreken
d'une région ». La survenance de la myxomatose, dans le courant de van de myxomatose in de loop van het jaar 1953 heeft geen radicale
l'année 1953, n'a pas changé radicalement cette situation. Si verandering van die situatie teweeggebracht. Er zijn weliswaar minder
diminution il y a de la présence des lapins, celle-ci est due au konijnen maar dat is toe te schrijven aan het behoud van de in het
maintien de la disposition en cause, dont l'actualité et la nécessité geding zijnde bepaling, die nog steeds volkomen actueel en
restent entières, raison pour laquelle elle a d'ailleurs été maintenue noodzakelijk is, wat overigens de reden is waarom zij door de Waalse
par le législateur wallon. wetgever is gehandhaafd.
Mémoire de J. Beeken Memorie van J. Beeken
A.2.1. Il ressort de l'examen des travaux préparatoires des lois du 26 A.2.1. Uit het onderzoek van de parlementaire voorbereiding van de
février 1846 et du 28 février 1882 et de ses modifications que les wetten van 26 februari 1846 en 28 februari 1882 alsmede uit de
motifs de l'instauration, puis du maintien, du double dommage ont wijzigingen ervan blijkt dat de motieven voor de invoering, en
vervolgens de handhaving, van het dubbele schadebedrag als volgt zijn
évolué comme suit. geëvolueerd.
Dans le cadre de la loi du 26 février 1846, la raison d'être de In het kader van de wet van 26 februari 1846 is er een tweevoudige
l'adoption du double dommage est double : il compense, d'une part, bestaansreden voor de aanneming van het dubbele schadebedrag : het
l'interdiction faite au fermier de détruire le lapin sur son champ et, compenseert, enerzijds, het verbod dat de landbouwer wordt opgelegd om
d'autre part, les frais de la procédure introduite par le fermier. konijnen op zijn veld te verdelgen en, anderzijds, de kosten van de door de landbouwer ingestelde procedure.
Lors de l'adoption de la loi du 28 février 1882, la raison d'être Bij de aanneming van de wet van 28 februari 1882 was de fundamentele
fondamentale de la disposition en cause reste bien présente, à savoir bestaansreden voor de in het geding zijnde bepaling nog steeds
l'extrême abondance des lapins. Au-delà de celle-ci et outre le maintien de l'idée de compensation à l'interdiction de destruction par le fermier, deux motifs ont été avancés : d'une part, compenser la spéculation du propriétaire du bois qui entretient des lapins au détriment du cultivateur et, d'autre part, instituer une peine civile à l'encontre des chasseurs qui ne procèdent pas à la destruction desdits lapins. La loi du 4 avril 1900, modifiant la loi du 28 février 1882, introduit notamment deux nouveautés; d'une part, elle autorise le fermier à détruire le lapin sur ses terres et, d'autre part, elle simplifie largement la procédure d'indemnisation. Pour le surplus, les mêmes aanwezig, namelijk de extreme overvloed van konijnen. Naast die reden en benevens de handhaving van de idee van compensatie voor het verbod op verdelging door de landbouwer, zijn twee motieven aangevoerd : enerzijds, het compenseren van de speculatie door de eigenaar van het bos die konijnen in stand houdt ten nadele van de landbouwer en, anderzijds, het instellen van een burgerrechtelijke straf voor de jagers die de genoemde konijnen niet verdelgen. De wet van 4 april 1900 tot wijziging van de wet van 28 februari 1882 voert met name twee nieuwigheden in; enerzijds, machtigt zij de landbouwer ertoe konijnen op zijn gronden te verdelgen en, anderzijds, vereenvoudigt zij in ruime mate de procedure van schadeloosstelling. Voor het overige zijn dezelfde motieven aangevoerd als die welke in
motifs que ceux évoqués dans le cadre de la loi de 1882 ont été het kader van de wet van 1882 waren aangehaald om de handhaving van
avancés pour justifier le maintien de la double indemnité. het dubbele schadebedrag te verantwoorden.
A.2.2. Si l'adoption de la disposition en cause et son maintien lors A.2.2. De aanneming van de in het geding zijnde bepaling en de
des évolutions législatives précitées se justifiaient au regard de handhaving ervan tijdens de voormelde evolutie van de wetgeving waren
l'abondance dévastatrice des lapins et de la nécessité d'inciter les weliswaar verantwoord ten aanzien van de vernielende overvloed van
konijnen en de noodzaak om de jagers ertoe aan te zetten ze op hun
chasseurs à les détruire sur leurs terres, tel n'est cependant plus le gronden te verdelgen. Zulks is echter niet meer het geval sinds het
cas depuis l'apparition du virus de la myxomatose, compte tenu de verschijnen van het myxomatosevirus, gelet op de epidemie die het
l'épidémie qu'il a causée parmi les lapins et de son rôle régulateur à onder de konijnen heeft veroorzaakt en de regulariserende rol ervan
l'égard de la population de ces mammifères. ten aanzien van de populatie van die zoogdieren.
Par ailleurs, eu égard au droit de destruction octroyé au fermier et à Gelet op het aan de landbouwer toegekende verdelgingsrecht en de
la simplification de la procédure réalisée par la loi de 1900, les vereenvoudiging van de procedure ingevolge de wet van 1900, zijn de
motifs justifiant le double dommage par l'idée d'une compensation à motieven waarbij het dubbele schadebedrag wordt verantwoord door de
l'absence de droit de destruction et aux frais de procédure ont perdu idee van een compensatie voor de ontstentenis van een verdelgingsrecht
pertinence; il en est d'autant plus, s'agissant de compenser les frais en voor de procedurekosten overigens niet meer relevant; dat geldt des
de procédure, que la loi prévoit désormais une indemnité de procédure te meer wat de compensatie voor de procedurekosten betreft, daar de
au bénéfice du justiciable qui gagne son procès, en ce compris donc le wet voortaan voorziet in een rechtsplegingsvergoeding ten voordele van
fermier, de telle sorte qu'une indemnisation supplémentaire de ce de rechtzoekende die het proces wint, dus ook van de landbouwer, zodat
een bijkomende schadeloosstelling van laatstgenoemde bijgevolg als een
schending van het gelijkheidsbeginsel zou moeten worden beschouwd.
dernier serait dès lors à considérer comme une violation du principe d'égalité. Ten slotte wordt opgemerkt dat de Vlaamse wetgever, bij zijn decreet
Il est relevé enfin que le législateur flamand, par son décret du 24 van 24 juli 1991, de in het geding zijnde bepaling heeft opgeheven.
juillet 1991, a abrogé la disposition en cause.
Mémoire du Gouvernement wallon Memorie van de Waalse Regering
A.3. Dans ce mémoire, le Gouvernement wallon s'en remet provisoirement A.3. In die memorie gedraagt de Waalse Regering zich voorlopig naar de
à la sagesse de la Cour. wijsheid van het Hof.
Mémoire en réponse de J. Beeken Memorie van antwoord van J. Beeken
A.4.1. L'affirmation des parties Gillot et Vynckier selon laquelle la A.4.1. De bewering van de partijen Gillot en Vynckier volgens welke de
situation n'aurait guère changé par rapport à ce qu'elle était en situatie nauwelijks zou zijn veranderd ten opzichte van die welke in
1846, 1882 et 1900 est incorrecte au regard de divers facteurs, dont 1846, 1882 en 1900 bestond, is niet juist gelet op verscheidene
le plus important est l'apparition de la maladie de la myxomatose. factoren, waarvan het uitbreken van de myxomatoseziekte de
Au-delà des nombreuses références scientifiques déjà avancées dans le belangrijkste is. Naast de talrijke wetenschappelijke referenties die
premier mémoire, le mémoire en réponse s'en réfère à l'opinion d'un reeds in de eerste memorie werden aangevoerd, wordt in de memorie van
expert, P. Miel, ingénieur agronome des eaux et forêts, dont le antwoord verwezen naar de mening van een deskundige, P. Miel,
rapport est joint en annexe. Ce rapport relatif à l'évolution des landbouwkundig ingenieur waters en bossen, wiens verslag als bijlage
populations de lapins sauvages confirme d'une part la diminution bij de memorie wordt gevoegd. Dat verslag betreffende de evolutie van
de populaties van wilde konijnen bevestigt, enerzijds, de aanzienlijke
importante du nombre de lapins - lesquels ne seraient plus le fléau vermindering van het aantal konijnen - welke niet langer de plaag van
d'antan mais constitueraient désormais un gibier comme les autres, weleer maar voortaan gewoon wild zouden zijn, in het bijzonder
comparable en particulier au lièvre - et, d'autre part, l'apparition vergelijkbaar met de haas - en, anderzijds, het optreden van andere
d'autres maladies que la myxomatose expliquant cette diminution. ziektes dan myxomatose als verklaring voor die vermindering.
A.4.2. S'agissant de la conformité de la double indemnité au principe A.4.2. Wat de overeenstemming van het dubbele schadebedrag met het
d'égalité, il est tout d'abord relevé que le but poursuivi à l'époque gelijkheidsbeginsel betreft, wordt in de eerste plaats erop gewezen
- lutter contre le fléau que constituaient à l'époque les lapins - est dat het destijds nagestreefde doel - het bestrijden van de plaag die
désormais dénué de toute substance ou objet. Par ailleurs, en tant que de konijnen destijds betekenden - voortaan verstoken is van elke grond
la double indemnité est analysée en tant que moyen de lutte contre le fléau précité, les considérations qui justifiaient cette mesure ont, pour la plupart, disparu : le droit de destruction a été instauré, la procédure d'indemnisation a été simplifiée et l'indemnité de procédure a été introduite par le Code judiciaire. En conclusion, à supposer même que la double indemnité ait constitué à l'époque - quod non - une mesure conforme au principe d'égalité, tel n'est cependant plus le cas aujourd'hui, eu égard aux modifications des circonstances de fait et de droit entourant cette mesure. Mémoire en réponse du Gouvernement wallon of voorwerp. Doordat de dubbele vergoeding wordt beschouwd als een middel om de voormelde plaag te bestrijden, zijn de overwegingen die een dergelijke maatregel verantwoordden bovendien grotendeels verdwenen : het recht van verdelging is ingevoerd, de procedure van schadeloosstelling is vereenvoudigd en in het Gerechtelijk Wetboek is de rechtsplegingsvergoeding ingevoerd. Zelfs in de veronderstelling dat de dubbele vergoeding destijds - quod non - een maatregel vormde die in overeenstemming was met het gelijkheidsbeginsel, is zulks echter thans niet meer het geval, gelet op de in feite en in rechte gewijzigde omstandigheden waarin die maatregel is gesitueerd. Memorie van antwoord van de Waalse Regering
A.5. Il est erroné d'affirmer que la raison d'être originaire de la A.5. Het is verkeerd te beweren dat de oorspronkelijke bestaansreden
mesure en cause - lutter contre la prolifération des lapins - a voor de in het geding zijnde maatregel - de bestrijding van de
désormais disparu. D'une part, la race des lapins se caractérise par proliferatie van konijnen - voortaan verdwenen is. Enerzijds, wordt
het ras van de konijnen gekenmerkt door een buitengewoon
un rythme de reproduction exceptionnel, largement supérieur - et donc voortplantingstempo, dat veel hoger is dan - en dus onvergelijkbaar
incomparable - au rythme de reproduction des autres gibiers. D'autre met - het voortplantingstempo van het andere wild. Anderzijds,
part, les dispositions réglementant les conditions de chasse du lapin, bevestigen de bepalingen waarbij de voorwaarden van de jacht op
quasi illimitées par rapport à celles applicables à la chasse du konijnen worden gereglementeerd, en die haast onbeperkt zijn in
vergelijking met die welke van toepassing zijn op de jacht op
sanglier, confirment l'actualité et la nécessité de la mesure en everzwijnen, de actualiteit en de noodzaak van de in het geding zijnde
cause, nonobstant l'apparition de la myxomatose, laquelle mesure vise maatregel, ondanks het verschijnen van myxomatose, die ertoe strekt
à maintenir l'abondance des lapins à un nombre ne mettant pas en het grote aantal konijnen op een peil te houden waarbij de naburige
danger les cultures avoisinantes. gewassen niet in gevaar worden gebracht.
Mémoire déposé dans le cadre des affaires portant les numéros 1054 et Memorie neergelegd in het kader van de zaken met rolnummers 1054 en
1055 du rôle 1055
Mémoire de l'a.s.b.l. Réserves naturelles et ornithologiques de Memorie van de v.z.w. Belgische Natuur- en Vogelreservaten
Belgique A.6.1. La raison d'être de cette disposition est double. La première, A.6.1. Die bepaling heeft een tweevoudige bestaansreden. De eerste,
d'intérêt public, consistait à protéger l'agriculture, en tant que van openbaar belang, was het beschermen van de landbouw, als bron van
source de survivance, des dégâts causés par les lapins; la seconde, de overleving, tegen de door de konijnen veroorzaakte schade; de tweede,
nature privée, visait à éviter que les lapins ne soient nourris sur le van private aard, strekte ertoe te vermijden dat de konijnen op kosten
compte des cultivateurs et à compenser l'absence de droit de van de landbouwers zouden worden gevoed, en de ontstentenis van het
destruction au bénéfice de ceux-ci ainsi que les frais de procès à recht op verdelging ten voordele van laatstgenoemden alsmede de door
leur charge. hen te dragen proceskosten te compenseren.
A.6.2. La première de ces justifications est périmée : d'une part, il A.6.2. De eerstgenoemde verantwoording is vervallen : enerzijds, is er
y a désormais surproduction et, d'autre part, les populations de thans overproductie en, anderzijds, is de konijnenpopulatie met het
lapins se sont écroulées avec l'apparition de la myxomatose. Même à verschijnen van myxomatose uitgedund. Men kan overigens betwijfelen of
l'origine, on peut d'ailleurs douter de la proportionnalité de cette die maatregel, zelfs aanvankelijk, evenredig was, aangezien geen enkel
mesure, aucun des pays limitrophes n'ayant adopté un système analogue. van de ons omringende landen een soortgelijk systeem heeft aangenomen.
A.6.3. Quant au second groupe de justifications, il est également A.6.3. De tweede groep verantwoordingen kan eveneens worden betwist.
contestable. D'une part, le trouble anormal de voisinage ne peut Enerzijds, kan abnormale burenhinder geen dubbele schadeloosstelling
justifier une double indemnisation. D'autre part, le droit de verantwoorden. Anderzijds, is het weinig gemakkelijk uit te oefenen
destruction des lapins par le fermier, peu aisé mais néanmoins bien maar niettemin sinds 1846 wel degelijk reële recht van verdelging van
réel dès 1846, a été instauré. Enfin, le coût des procès doit de konijnen door de landbouwer ingevoerd. Ten slotte moeten de
désormais être relativisé au regard de l'instauration de l'indemnité proceskosten voortaan worden gerelativeerd gelet op de invoering van
de procédure, des différentes formes d'assurance pouvant couvrir ce de rechtsplegingsvergoeding, de verschillende vormen van verzekering
risque ainsi que de la simplification de la procédure d'indemnisation. die dat risico kunnen dekken alsmede de vereenvoudiging van de procedure van schadeloosstelling.
- B - - B -
Les questions préjudicielles et la disposition en cause De prejudiciële vragen en de in het geding zijnde bepaling
B.1. Par jugements datés du 11 décembre 1996, le juge de paix du B.1. Bij vonnissen van 11 december 1996 stelt de vrederechter van het
canton de Nivelles pose deux questions préjudicielles libellées, en kanton Nijvel twee prejudiciële vragen, op identieke wijze
des termes identiques, comme suit : geformuleerd, die luiden :
« L'alinéa 1er de l'article 7bis de la loi du 28 février 1882 sur la « Is artikel 7bis, eerste lid, van de jachtwet van 28 februari 1882,
chasse, telle que modifiée par la loi du 4 avril 1900, en ce qu'il gewijzigd bij de wet van 4 april 1900, doordat het bepaalt dat de
prévoit que les indemnités pour dommages causés par les lapins aux vergoeding voor schade, door konijnen aan vruchten en gewassen
fruits et récoltes seront portées au double, est-il compatible avec veroorzaakt, het dubbele van de schade bedraagt, bestaanbaar met de
les articles 10 et 11 de la Constitution alors que les auteurs d'une artikelen 10 en 11 van de Grondwet terwijl degenen die enigerlei fout
faute quelconque et les chasseurs qui doivent indemniser les dégâts hebben begaan en de jagers die de schade moeten vergoeden die door
causés par d'autres gibiers ne sont tenus de réparer que le dommage simple ? » ander wild wordt veroorzaakt, gewoon de schade moeten vergoeden ? »
Par jugements datés du 10 février 1997, le juge de paix du canton de Bij vonnissen van 10 februari 1997 stelt de vrederechter van het
Fexhe-Slins pose à la Cour, en des termes eux aussi identiques, deux kanton Fexhe-Slins aan het Hof, eveneens in identieke bewoordingen,
questions préjudicielles formulées comme suit : twee prejudiciële vragen die luiden :
« L'article 7bis de la loi sur la chasse du 28 février 1882, modifiée « Schendt artikel 7bis van de jachtwet van 28 februari 1882, gewijzigd
par la loi du 4 avril 1900, viole-t-il les articles 10 et 11 de la bij de wet van 4 april 1900, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet,
Constitution en ce qu'il accorde à la partie préjudiciée par des doordat het aan de partij die benadeeld is door schade die door
dégâts causés aux cultures par les lapins une indemnité égale au konijnen aan de gewassen is veroorzaakt, een vergoeding toekent die
double du dommage réellement subi ? » gelijk is aan het dubbele van de werkelijk geleden schade ? »
B.2. L'alinéa 1er de l'article 7bis de la loi du 28 février 1882 sur B.2. Het eerste lid van artikel 7bis van de jachtwet van 28 februari
la chasse, modifié notamment par la loi du 4 avril 1900, dispose, en ce qui concerne la Région wallonne et la Région de Bruxelles-Capitale : « Les indemnités pour dommages causés par les lapins aux fruits et récoltes seront portées au double. » Quant au fond B.3. La différence de traitement soumise à la Cour concerne la distinction qui est faite entre les responsables de dommages causés aux cultures par les lapins et les personnes préjudiciées par ces dommages, d'une part, et les responsables ainsi que les victimes d'autres dommages, d'autre part : en vertu de la disposition en cause, les premiers sont en effet tenus au paiement ou bénéficient d'une indemnité double de celle correspondant au dommage alors que pour les seconds, l'indemnité correspond simplement à celui-ci. B.4. Les règles constitutionnelles de l'égalité et de la non-discrimination n'excluent pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la nature des principes en cause; le principe d'égalité est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. B.5. La disposition en cause trouve son origine dans l'article 3, 1882, met name gewijzigd bij de wet van 4 april 1900, bepaalt, wat het Waalse Gewest en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest betreft : « De vergoeding voor schade, door konijnen aan vruchten en gewassen veroorzaakt, bedraagt het dubbele van de schade. » Ten gronde B.3. Het aan het Hof voorgelegde verschil in behandeling betreft het onderscheid gemaakt tussen diegenen die aansprakelijk zijn voor schade veroorzaakt door konijnen aan de gewassen en de door die schade benadeelde personen, enerzijds, en diegenen die aansprakelijk zijn, alsmede diegenen die het slachtoffer zijn van andere schade, anderzijds : krachtens de in het geding zijnde bepaling, zijn eerstgenoemden immers gehouden tot de betaling van of genieten zij een vergoeding die het dubbele bedraagt van die welke overeenstemt met de schade, terwijl die vergoeding voor laatstgenoemden zonder meer hieraan gelijk is. B.4. De grondwettelijke regels van de gelijkheid en de niet-discriminatie sluiten niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het gelijkheidsbeginsel is geschonden wanneer vaststaat dat er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. B.5. De in het geding zijnde bepaling vindt haar oorsprong in artikel
alinéa 4, de la loi du 28 février 1846. Elle a été reprise, en des 3, vierde lid, van de wet van 28 februari 1846. Zij is, in dezelfde
termes inchangés, à l'article 7, alinéa 1er, de la loi du 28 février bewoordingen, overgenomen in artikel 7, eerste lid, van de jachtwet
1882 sur la chasse, ainsi qu'à l'article 2 de la loi modificative du 4 van 28 februari 1882, alsmede in artikel 2 van de wijzigingswet van 4
avril 1900, qui a remplacé la disposition précitée de la loi de 1882 april 1900, waarbij de voormelde bepaling van de wet van 1882 door het
par son actuel article 7bis, alinéa 1er. huidige artikel 7bis, eerste lid, is vervangen.
B.6.1. Il ressort des travaux préparatoires de ces trois textes que B.6.1. Uit de parlementaire voorbereiding van die drie teksten blijkt
l'adoption, puis le maintien, par le législateur de la double dat de aanneming, en vervolgens de handhaving, door de wetgever van de
indemnisation des dommages causés aux cultures par les lapins visait à dubbele schadeloosstelling voor schade veroorzaakt aan de gewassen
réagir contre le fléau que ceux-ci constituaient, à l'époque, pour door konijnen ertoe strekte te reageren tegen de plaag die de konijnen
l'agriculture en raison de leur prolifération très importante. « Il destijds, wegens hun zeer snelle vermenigvuldiging, voor de landbouw
est généralement reconnu que le lapin est un animal qui cause beaucoup vormden. « Algemeen wordt aangenomen dat het konijn een dier is dat
de dommage aux récoltes. ... des mesures sont à prendre pour faire veel schade aan de gewassen veroorzaakt. [...] maatregelen moeten
réparer ces dommages et autant que possible pour en faire cesser la worden genomen om die schade te laten herstellen en zoveel mogelijk om
een einde te maken aan de oorzaak ervan » (Hand., Kamer, 1845-1846,
cause » (Ann., Chambre, 1845-1846, séance du 6 février 1845, p. 588). vergadering van 6 februari 1845, p. 588). Zo ook « vormt de overvloed
De même, « l'abondance des lapins constitue une calamité publique van konijnen een algemene ramp waartegen krachtdadig moet worden
contre laquelle il faut réagir avec vigueur » (Ann., Chambre, 1881-1882, séance du 8 décembre 1881, p. 215); « les lapins sont peut-être le seul gibier dont la multiplication a paru tellement dangereuse qu'il faille absolument l'arrêter. » ibidem) B.6.2. Au-delà de cet objectif général, les travaux préparatoires indiquent que le législateur, en instaurant une double indemnisation, entendait, d'une part, prévenir les dégâts causés aux cultures par les lapins et, d'autre part, compenser les dommages et charges subis par les préjudiciés. S'agissant du rôle préventif de ce qu'on appelle le double dommage, il a été relevé que ce dernier, « par le jeu naturel de l'intérêt personnel, [...] maintient dans des limites convenables la gereageerd » (Hand., Kamer, 1881-1882, vergadering van 8 december 1881, p. 215); « de konijnen zijn wellicht het enige wild waarvan de vermenigvuldiging dermate gevaarlijk is gebleken dat die absoluut moet worden stopgezet » ibidem). B.6.2. Naast die algemene doelstelling, wordt in de parlementaire voorbereiding gesteld dat de wetgever, door een dubbele schadeloosstelling in te voeren, enerzijds, de door de konijnen aan de gewassen veroorzaakte schade wilde voorkomen en, anderzijds, de door de benadeelden geleden schade en lasten wilde compenseren. Met betrekking tot de preventieve rol van wat het dubbele schadebedrag wordt genoemd, werd opgemerkt dat dit laatste « door het natuurlijke spel van het persoonlijk belang, de veelvuldigheid van de konijnen
multiplicité des lapins. Il n'a pas tant pour but de combler le binnen redelijke grenzen houdt. Het heeft niet zozeer tot doel de
réclamant que de prévenir les motifs de réclamations. Il doit servir klager tevreden te stellen dan wel de motieven voor de klachten te
et il sert surtout de remède préventif, et personne ne contestera que voorkomen. Het dient en moet vooral dienen als preventief middel, en
ce remède ne soit moins efficace avec le dommage simple » (Doc., niemand zal betwisten dat dat middel minder doeltreffend is met het
Chambre, 1897-1898, n° 175, pp. 22 et 23). enkele schadebedrag » (Gedr. St., Kamer, 1897-1898, nr. 175, pp. 22 en
En ce qui concerne la fonction de réparation de la double indemnité, 23). Wat de herstelfunctie van het dubbele schadebedrag betreft, werd
il a été souligné que celle-ci « ne devait pas être proportionnée onderstreept dat dit « niet alleen evenredig moest zijn met de door de
seulement avec le dégât commis par les lapins, mais devait encore être konijnen veroorzaakte schade, maar ook in verhouding moest staan tot
en rapport avec les frais qu'il [le préjudicié] est dans le cas de de kosten die hij [de benadeelde] in voorkomend geval moet aangaan om
faire pour poursuivre l'action civile par-devant les tribunaux » de burgerlijke rechtsvordering voor de rechtbanken in te stellen »
(Ann., Chambre, 1845-1846, séance du 7 février 1846, p. 595). Outre (Hand., 1845-1846, vergadering van 7 februari 1846, p. 595). Naast die
cette idée de compensation des frais de procès, apparaît l'idée de idee van compensatie van de proceskosten, verschijnt de idee om het
compenser le fait que l'agriculteur ne peut détruire lui-même, sous le feit te compenseren dat de landbouwer, onder het stelsel van de wetten
régime des lois de 1846 et 1882, les lapins qui ravagent ses récoltes van 1846 en 1882, de konijnen die zijn gewassen vernielen, niet zelf
ibidem). mag vernietigen ibidem).
B.7. Si la double indemnisation des dommages causés aux fruits et B.7. Hoewel de dubbele schadeloosstelling voor de door konijnen aan
récoltes par les lapins a pu constituer une mesure à la fois vruchten en gewassen veroorzaakte schade een maatregel heeft kunnen
pertinente et proportionnée par rapport aux objectifs poursuivis, à vormen die zowel relevant was als evenredig ten opzichte van de
l'époque, par les lois de 1846, 1882 et 1900, il y a lieu de vérifier destijds met de wetten van 1846, 1882 en 1900 nagestreefde
si elle reste justifiée, dans les circonstances actuelles, au regard doelstellingen, dient te worden onderzocht of ze ten aanzien van de
des principes d'égalité et de non-discrimination. beginselen van gelijkheid en niet-discriminatie verantwoord blijft in de huidige omstandigheden.
B.8.1. La Cour constate qu'il n'est pas contesté que des changements B.8.1. Het Hof stelt vast dat niet is betwist dat in de feitelijke
importants soient intervenus dans les circonstances de fait : la omstandigheden belangrijke wijzigingen zich hebben voorgedaan : de
prolifération des lapins a été réduite fortement et de façon durable par l'effet de diverses maladies, dont la myxomatose, de telle sorte qu'il est difficile d'y voir encore aujourd'hui un fléau qui justifierait des mesures exceptionnelles. Certes, une loi qui revêt un caractère préventif pourrait se justifier par le seul souci de prévenir un retour du fléau que son adoption combattait. Toutefois, le souci de prévention ne saurait justifier une mesure extrêmement dérogatoire aux principes du droit commun que si le caractère persistant du risque exceptionnel avait été démontré. B.8.2. Il résulte de ce qui précède que la double indemnisation des dommages causés aux fruits et récoltes par les lapins n'est plus une mesure proportionnée par rapport à l'objectif du législateur. Les questions préjudicielles appellent une réponse affirmative. Par ces motifs, la Cour dit pour droit : vermenigvuldiging van de konijnen is sterk en op duurzame wijze verminderd als gevolg van diverse ziekten waaronder myxomatose, zodat zij thans nog bezwaarlijk als een plaag kan worden beschouwd die uitzonderlijke maatregelen zou verantwoorden. Weliswaar zou een wet met een preventief karakter kunnen worden verantwoord op grond van de enkele zorg te voorkomen dat de kwaal die met de aanneming van die wet werd bestreden, zich opnieuw zou voordoen. Maar zelfs in dat geval zou de zorg voor preventie geen maatregel kunnen verantwoorden die zeer sterk van de gemeenrechtelijke beginselen afwijkt dan indien het aanhoudende karakter van het uitzonderlijke gevaar zou zijn aangetoond. B.8.2. Uit wat voorafgaat blijkt dat de dubbele schadeloosstelling voor de door konijnen aan vruchten en gewassen veroorzaakte schade thans niet meer evenredig is ten opzichte van de doelstelling van de wetgever. De prejudiciële vragen moeten bevestigend worden beantwoord. Om die redenen, het Hof zegt voor recht :
L'article 7bis, alinéa 1er, de la loi du 28 février 1882 sur la Artikel 7bis, eerste lid, van de jachtwet van 28 februari 1882,
chasse, modifiée par la loi du 4 avril 1900, viole les articles 10 et gewijzigd bij de wet van 4 april 1900, schendt de artikelen 10 en 11
11 de la Constitution. van de Grondwet.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 21 janvier 1998. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 21 januari 1998.
Le greffier f.f., De wnd. griffier,
R. Moerenhout. R. Moerenhout.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^