6 DECEMBER 2024. - Definitieve opname van De marteldood van de heilige Vitalis van Federico Barocci (privébezit) in de lijst van het roerend cultureel erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap

Cultuur, Jeugd, Sport en Media

Bij besluit van de Vlaamse minister van Welzijn en Armoedebestrijding, Cultuur en Gelijke Kansen van 6 december 2024 betreffende de definitieve opname van roerende goederen in de lijst van het roerend cultureel erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap wordt bepaald: Enig artikel. Het volgend cultuurgoed wordt als definitieve maatregel opgenomen in de lijst van het roerend cultureel erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap in hoofdafdeling 1, individuele voorwerpen; afdeling 4, artistiek erfgoed: a) korte beschrijving: Federico Barocci, De marteldood van de heilige Vitalis, c.1581-83, pen in bruine inkt en bruin gewassen, gehoogd met witte gouache op bruin gewassen papier, op sommige plaatsen zijn sporen zichtbaar van een kwadraatnet in zwart krijt, ca. 480 x 330 mm, onderaan in het midden, opschrift `Barocio'; b) motivatie: Federico Barocci (Urbino ca.1533-1612) speelde een cruciale rol bij de overgang van het maniërisme naar de barokke schilderkunst, zowel in Italië als boven de Alpen. Hij was een rechtstreekse inspirator voor vroeg zeventiende-eeuwse schilders als Hendrik Goltzius, Abraham Bloemaert en Peter Paul Rubens. Over de invloed van Barocci op Rubens zijn zowel de Rubens- als de Barocci-experten het eens. Rubens moet goed vertrouwd zijn geweest, zowel met het werk - dat hij in Italië en met name in de Chiesa Nuova in Rome uitgebreid kon bestuderen - als met de werkwijze van Barocci.

Rubens had ook een tekening naar een van Barocci's hoofdwerken in zijn collectie - en wel `De marteldood van de heilige Vitalis' - die hij heeft geretoucheerd. Dat `retoucheren' of bewerken vormde een vast onderdeel van Rubens' kunstenaarspraktijk en was een manier om zich de stijl en techniek van de betreffende kunstenaar eigen te maken. Rubens werd op meerdere vlakken door Barocci geïnspireerd: als inventor, maar bijvoorbeeld ook op het vlak van kleurgebruik en de manier om menselijk huid weer te geven.

Daarnaast was Barocci een van de eerste kunstenaars die kleur (pastel of olieverf) aan zijn voorbereidende tekeningen en schetsen (`modelli') toevoegde en maakte hij studiekoppen ter voorbereiding van zijn schilderijen. Met name op dit vlak - het gebruik van olieverfschetsen en studiekoppen, twee aspecten die onlosmakelijk met Rubens' atelierpraktijk zijn verbonden - is Barocci een inspirator geweest voor de Vlaamse meester.

Deze tekening representeert het oeuvre van Barocci, een Italiaanse kunstenaar die een bijzondere artistieke invloed heeft uitgeoefend op veel zeventiende-eeuwse schilders als Peter Paul Rubens en dus ook op de ontwikkeling van de Vlaamse barokschilderkunst. Van het oeuvre van Federico Barocci bleven vele tekeningen bewaard, hetgeen voor die periode uitzonderlijk is. Zowel zijn geschilderde als zijn getekende oeuvre ontbreekt evenwel in Vlaamse collecties. Het Museum Plantin-Moretus bewaart enkel een kleine verzameling prenten gegraveerd naar zijn schilderijen. De tekening `De marteling van de heilige Vitalis' van Federico Barocci, is het enige werk van Barocci's hand in Vlaanderen (zeldzaam).

Deze tekening is onmisbaar omwille van de belangrijke ijkwaarde en de bijzondere artistieke waarde ervan.

De tekening heeft een bijzondere artistieke waarde. De tekening is een ontwerp voor één van zijn meest dramatische en prestigieuze altaarstukken, `De marteldood van de heilige Vitalis', dat hij in 1581-83 in opdracht van de benedictijner congregatie van Monte Cassino schilderde voor de aan San Vitale toegewijde kerk in Ravenna. Het werk is kwalitatief zeer hoogstaand, van museumkwaliteit en met grote zeggingskracht. Het is een belangrijke getuige van Barocci's virtuositeit als tekenaar en van zijn eigenzinnige, fascinerende en uitermate laboureuze ontwerppraktijk. De tekening is exemplarisch voor het artistiek kunnen van Barocci dat binnen de kunstproductie van zijn tijd ongeëvenaard was.

De tekening heeft ook een hoge ijkwaarde. Voor het wetenschappelijk onderzoek is de tekening van een bijzonder belang. De tekening maakt, samen met twee andere tekeningen (in het Département des Arts graphiques, Musée du Louvre en Walker Art Gallery in Liverpool) deel uit van een gedocumenteerde opdracht. De tekening biedt informatie over het artistieke en creatieve proces van de kunstenaar. De tekening moet kort vóór het modello in Liverpool zijn ontstaan en vormt aldus een ontbrekende schakel in het ontwerpproces van het altaarstuk.

Net als het blad in de Walker Art Gallery vertoont de tekening enkele subtiele verschillen met het uiteindelijke schilderij. Het doel van de kunstenaar in deze tekening was vooral om de effecten van licht en schaduw - het chiaroscuro - te onderzoeken. Zowel het blad in Liverpool als de hier besproken ontwerptekening zijn voorzien van een kwadraatnet, waardoor de compositie gemakkelijker kon worden vergroot op doek. Uit de na de dood van de kunstenaar opgemaakte inventaris van zijn werkplaats blijkt dat Barocci nog een voorbereidend cartoncino (karton) op ware grootte van het altaarstuk maakte, dat echter verloren is gegaan. De tekening (met het raster en de vergelijkingen die mogelijk zijn met de andere bestaande voorstudies) vormt als dusdanig een belangrijke bijdrage aan onze kennis over de totstandkoming van een belangrijk Italiaans altaarstuk en de werkwijze van deze kunstenaar, gezien het over een gedocumenteerde opdracht gaat, waarvan nog andere voorstudies bewaard zijn gebleven. c) Bewaarplaats: privébezit;d) eigendomssituatie: privébezit. Tegen dit besluit kan een beroep tot nietigverklaring of een verzoek tot schorsing van de tenuitvoerlegging worden ingediend bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.

Het verzoekschrift wordt ingediend, hetzij elektronisch via een beveiligde website van de Raad van State (http://eproadmin.raadvst-consetat.be/), of met een ter post aangetekende brief die wordt toegezonden aan de Raad van State (Wetenschapsstraat 33 te 1040 Brussel).

Het verzoekschrift wordt ingediend binnen een termijn van zestig dagen nadat de beslissing werd betekend. Indien de beslissing niet betekend diende te worden, gaat de termijn in met de dag waarop de verzoeker er kennis van heeft gehad.