Koninklijk besluit tot aanvulling van de lijsten van oneerlijke marktpraktijken tussen ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen | Arrêté royal complétant les listes de pratiques du marché déloyales dans les relations interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire |
---|---|
4 JULI 2024. - Koninklijk besluit tot aanvulling van de lijsten van | 4 JUILLET 2024. - Arrêté royal complétant les listes de pratiques du |
oneerlijke marktpraktijken tussen ondernemingen in de landbouw- en | marché déloyales dans les relations interentreprises au sein de la |
voedselvoorzieningsketen | chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire |
VERSLAG AAN DE KONING | RAPPORT AU ROI |
Sire, | Sire, |
Het voorgestelde besluit heeft tot doel om bij toepassing van artikel | |
VI.109/7, eerste lid, van het Wetboek van economisch recht (hierna | L'arrêté proposé a pour but, en application de l'article VI.109/7, |
"WER"), de lijst met in alle gevallen oneerlijke beschouwde | alinéa 1er, du Code de droit économique (ci-après « CDE »), de |
marktpraktijken (de zogenaamde "zwarte" lijst, artikel VI.109/5 van | compléter la liste des pratiques du marché considérées comme déloyales |
het WER), en de lijst van marktpraktijken die behoudens bewijs van het | dans tous les cas (liste dite « noire », article VI.109/5 du CDE), |
tegendeel als oneerlijk beschouwd worden (de "grijze" lijst, artikel | ainsi que la liste des pratiques du marché présumées déloyales sauf |
VI.109/6 van het WER), aan te vullen voor wat relaties tussen | preuve du contraire (liste dite « grise », article VI.109/6 du CDE), |
ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen betreft. | dans les relations interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire. |
Algemene toelichting | Exposé général |
De commerciële en contractuele relaties binnen de | Les relations commerciales et contractuelles au sein de la filière |
agrovoedingsindustrie zijn complex. Ze worden met name gekenmerkt door | agroalimentaire sont complexes. Elles sont notamment caractérisées par |
een toenemende integratie tussen landbouwactiviteiten en activiteiten | une intégration de plus en plus forte entre les activités agricoles et |
stroomopwaarts en stroomafwaarts in de keten, en door een | les activités en amont et en aval de la chaîne, mais aussi par la |
vermenigvuldiging en diversificatie van vormen van contractualisering. | multiplication et la diversification des formes de contractualisation. |
In een geglobaliseerde landbouw- en voedselmarkt die gekenmerkt wordt | Dans un marché agricole et alimentaire mondialisé, caractérisé par une |
door een hoge prijsvolatiliteit, wordt de landbouwsector | grande volatilité des prix, le secteur agricole se trouve confronté à |
geconfronteerd met instabiliteit en zelfs ernstige verstoringen van de | des phénomènes d'instabilité, voire à de fortes perturbations |
handel. | commerciales. |
Deze specifieke focus op de duurzame werking van de agrovoedingssector | Cette attention spécifique à un fonctionnement durable de la filière |
weerspiegelt ook de beslissing die zowel op Europees als op federaal | agroalimentaire répond aussi à la décision prise, tant au niveau |
niveau werd genomen om de agrovoedingssector als een economisch | européen qu'au niveau fédéral, de considérer le secteur |
ecosysteem te beschouwen: ten eerste, economisch en strategisch | agroalimentaire comme un écosystème économique : d'abord important |
belangrijk voor de voedselautonomie van het land; ten tweede, | économiquement et stratégiquement pour l'autonomie alimentaire du |
essentieel of kritiek in de zin van de Europese richtlijnen inzake | pays, ensuite essentiel ou critique dans les directives européennes |
informatiebeveiliging (NIS) of infrastructuur (CER); en ten derde, | relative à la sécurité informatique (NIS) ou des infrastructures (CER) |
vitaal in het beleid inzake crisisbeheer en weerbaarheid op het vlak | et enfin vital dans les politiques de gestion de crise et de |
van voedselvoorziening. | résilience en matière d'approvisionnement alimentaire. |
In de nasleep van opeenvolgende recente crises (COVID-19 in 2020, post | Dans le prolongement des crises successives récentes (COVID 19 en |
COVID inflatie in 2021, het Oekraïense conflict in 2022) begon begin | 2020, inflation post COVID en 2021, conflit ukrainien en 2022), un |
februari 2024 een protestbeweging in de landbouwsector, met als doel | mouvement de protestation du secteur agricole a démarré début février |
ontwikkelingen aan de kaak te stellen die een directe bedreiging | 2024, avec comme objectif de dénoncer des évolutions qui menacent |
vormen voor de winstgevendheid en duurzaamheid van de sector. | directement sa rentabilité et sa pérennité. |
De bezorgdheden van de landbouwsector verwijzen in het bijzonder naar | Les préoccupations du secteur agricole font notamment référence aux |
terugkerende situaties van lage of zelfs negatieve winstgevendheid | situations récurrentes de rentabilité faible, voire négative, pour un |
voor een aantal boeren, gekoppeld aan de combinatie van hoge | certain nombre d'agriculteurs, liées à la combinaison d'une grande |
prijsvolatiliteit in de landbouw en contractuele relaties met de | volatilité des prix en agriculture et des relations contractuelles |
eerste kopers die soms niet erg transparant zijn en met een | avec les premiers acheteurs parfois peu transparentes et avec un |
onevenwichtige risicodeling. | partage des risques déséquilibré. |
Op basis van de overtuiging dat de meest doeltreffende manier om | S'appuyant sur la conviction que la façon la plus efficace de répondre |
tegemoet te komen aan de bezorgdheden en eisen van de landbouwsector | à l'inquiétude et aux revendications du secteur agricole est de |
erin bestaat de dialoog tussen de verschillende schakels van de | renforcer le dialogue entre les maillons de la chaîne |
agrovoedingsketen, zowel naar boven als naar beneden toe, te versterken, is een grootschalig overleg met de betrokken spelers op touw gezet. Hieruit is de noodzaak en de toegevoegde waarde gebleken van een wettelijk kader dat de afnemer verbiedt om producten van de leverancier te kopen tegen een prijs die lager is dan de productiekosten, dat het oneerlijk schrappen van producten verbiedt, dat het beginsel van imprevisie toepast in contracten (verbod op weigering om opnieuw te onderhandelen in geval van onvoorspelbare omstandigheden) en dat marktpraktijken verbiedt die als oneerlijk worden beschouwd (opleggen van buitensporige of ongerechtvaardigde boetes of automatische eenzijdige compensatie). Artikelsgewijze bespreking Artikel 1.Toepassingsgebied Net zoals de wettelijke bepalingen ter omzetting van de Richtlijn |
agro-alimentaire, tant en amont qu'en aval, une concertation importante avec les acteurs concernés a été mise en place. Celle-ci a, notamment, mis en évidence la nécessité et la valeur ajoutée d'adopter un cadre légal en vue d'interdire à l'acheteur d'acheter des produits au fournisseur à un prix inférieur à ses coûts de production, d'interdire le déréférencement déloyal des produits, d'appliquer le principe d'imprévision dans les contrats (interdiction de refus de renégociation en cas de circonstances imprévisibles) et d'interdire des pratiques du marché jugées déloyales (imposition de pénalités excessives ou non justifiées ou encore de compensations unilatérales automatiques). Commentaire des articles Article 1er.Champ d'application Tout comme les dispositions légales transposant la directive |
2019/633/EG van het Europees Parlement en de Raad van 17 april 2019 | 2019/633/CE du Parlement européen et du Conseil du 17 avril 2019 sur |
inzake oneerlijke handelspraktijken in de relaties tussen | les pratiques commerciales déloyales dans les relations |
ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen (zie in het | interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et |
bijzonder artikel VI.109/4 van het WER), is dit koninklijk besluit van | alimentaire (voir notamment l'article VI.109/4 du CDE), le présent |
toepassing op de verhoudingen in de landbouw- en | arrêté royal s'applique aux relations dans la chaîne |
voedselvoorzieningsketen, tussen enerzijds de afnemers en anderzijds | d'approvisionnement agricole et alimentaire entre, d'une part, les |
de leveranciers waarvan de jaarlijkse omzet 350 000 000 euro niet overschrijdt. Zoals ook de Raad van State opmerkt in zijn advies, is het toepassingsgebied "ratione materiae" van dit koninklijk besluit heel ruim doordat het betrekking heeft op alle marktpraktijken in de verhouding tussen afnemers en leveranciers, en dus niet enkel geldt wanneer er een leveringsovereenkomst is tussen een afnemer en een leverancier. Het begrip "marktpraktijken" doelt op iedere handeling, omissie, gedraging, voorstelling van zaken en is dus ruimer dan de gedraging in het kader van een contractuele relatie. Dit kan verwarrend lijken bij de bepalingen inzake het aanrekenen of compenseren van schadevergoedingen, interesten, boetes, waar men zou kunnen verwachten dat het daar enkel om contractuele relaties gaat. Toch moet dit ruimer gezien worden. Het kan bijvoorbeeld ook gaan om het automatisch aanrekenen van schadevergoedingen en interesten indien de leverancier andere overeenkomsten niet naleeft of buitencontractueel aansprakelijk zou zijn in zijn verhouding met de betrokken afnemer. Artikel 2.Zwarte lijst van oneerlijke marktpraktijken tussen ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen De zwarte lijst met oneerlijke marktpraktijken in de relaties tussen |
acheteurs et, d'autre part, les fournisseurs dont le chiffre d'affaires annuel n'excède pas 350 000 000 euros. Comme l'a également relevé le Conseil d'Etat dans son avis, le champ d'application « ratione materiae » de cet arrêté royal est très large en ce sens qu'il couvre toutes les pratiques de marché dans la relation entre acheteurs et fournisseurs, et ne s'applique donc pas uniquement lorsqu'il existe un contrat de fourniture entre un acheteur et un fournisseur. Le terme « pratiques du marché » se réfère à tout acte, omission, comportement, démarche, et est donc plus large que le comportement dans le contexte d'une relation contractuelle. Cela peut prêter à confusion dans le cas des dispositions relatives à l'imputation ou à la compensation de dommages, intérêts, pénalités, où l'on pourrait s'attendre à ce qu'elles ne se réfèrent qu'aux relations contractuelles. Cependant, il faut voir les choses de manière plus large. Par exemple, il peut également s'agir de l'imputation automatique de dommages et intérêts si le fournisseur ne respecte pas d'autres accords ou s'il s'agit de la responsabilité extracontractuelle dans sa relation avec l'acheteur concerné. Article 2.Liste noire des pratiques du marché déloyales dans les relations interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire La liste noire des pratiques du marché déloyales dans les relations |
ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen (artikel | interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et |
VI.109/5 van het WER) wordt aangevuld met de volgende bepalingen: | alimentaire (article VI.109/5 du CDE) est complétée avec les |
1° : het verbod op het oneerlijk uit de rekken halen van producten en | dispositions suivantes : |
het uit de rekken halen zonder voorafgaandelijke verantwoording noch | 1° : l'interdiction du déréférencement déloyal des produits et du |
voorafgaandelijke schriftelijke mededeling; | déréférencement qui ne serait pas justifié et communiqué par écrit au préalable; |
2°, 3°, en 4° : het verbod op het automatisch aanrekenen door de | 2°, 3°, et 4° : l'interdiction de l'imputation automatique par |
afnemer van schadevergoedingen en interesten, het verbod op eenzijdige | l'acheteur de dommages et intérêts, l'interdiction de compensation |
schuldvergelijking door de afnemer van boetebedingen zonder vergoedend | unilatérale par l'acheteur de pénalités non indemnitaires et |
karakter en het verbod op de eenzijdige schuldvergelijking door de | l'interdiction de compensation unilatérale par l'acheteur de dommages |
afnemer van schadevergoedingen en interesten zonder voorafgaande | et intérêts indemnitaires sans justification écrite préalable. |
schriftelijke verantwoording. | |
Art. 2, 1° : Verbod op het oneerlijk uit de rekken halen van producten | Art. 2, 1° : Interdiction du déréférencement déloyal des produits et |
en verplichting tot een voorafgaandelijk geschrift dat de het uit de | obligation d'un écrit préalable annonçant et justifiant le |
rekken halen aankondigt en verantwoordt | déréférencement |
Zoals ook reeds bij de bespreking van het toepassingsgebied (artikel | Comme indiqué lors de l'examen du champ d'application (article 1er), |
1) is gesteld, dient deze bepaling ruimer gezien te worden dan | cette disposition doit être envisagée de manière plus large que les |
gedragingen in het kader van een leveringsovereenkomst. Ze is immers | comportements dans le cadre d'un contrat de livraison. En effet, elle |
op alle marktpraktijken van toepassing in de relatie tussen een | s'applique à toutes les pratiques du marché dans la relation entre un |
afnemer en een leverancier, dus op alle gevallen waarin een afnemer | acheteur et un fournisseur, c'est-à-dire à tous les cas où un acheteur |
producten geleverd door een leverancier niet langer te koop aanbiedt. | cesse de proposer à la vente des produits fournis par un fournisseur. |
Het op abusieve wijze verwijderen van producten uit het assortiment | La suppression abusive de produits de l'assortiment (en d'autres |
(met andere woorden de oneerlijke "delisting") was reeds vermeld - bij | termes le déférencement déloyal des produits) était déjà mentionnée - |
wijze van voorbeeld van verboden vergeldingsmaatregelen in hoofde van | en tant qu'exemple de mesures de représailles interdites de la part de |
de afnemer- in de memorie van toelichting op de wet van 28 november | l'acheteur - dans l'exposé des motifs de la loi du 28 novembre 2021 |
2021 tot omzetting van Richtlijn (EU) 2019/633 van het Europees | transposant la directive (UE) 2019/633 du Parlement européen et du |
Parlement en de Raad van 17 april 2019 inzake oneerlijke | Conseil du 17 avril 2019 sur les pratiques commerciales déloyales dans |
handelspraktijken in de relaties tussen ondernemingen in de landbouw- | les relations interentreprises au sein de la chaîne |
en voedselvoorzieningsketen en tot wijziging van het Wetboek van | d'approvisionnement agricole et alimentaire et modifiant le Code de |
economisch recht (zie Parl. St., Kamer, Doc. 55 2177/001, p. 24-25). | droit économique (voir Doc Parl., Chambre, Doc. 55 2177/001, p. 24-25). |
Deze vorm van misbruik, die impliciet voortvloeide uit het verbod van | Cette forme d'abus, qui découlait implicitement de l'interdiction de |
artikel VI.109/5, 8°, van het WER, wordt voortaan expliciet vermeld | l'article VI.109/5, 8°, du CDE, est dorénavant mentionnée |
als voorbeeld van een vergeldingsmaatregel. Voor de duidelijkheid gaat | explicitement comme exemple de mesure de rétorsion. Il est à noter |
het hier in geen geval om een verbod van de mogelijkheid om producten | qu'il ne s'agit en aucun cas d'une interdiction de la possibilité de |
uit de rekken te halen om zich aan te passen aan de voorkeuren van de | déréférencer des produits afin de s'adapter aux préférences des |
consumenten of ten gevolge van een wijziging van het aanbod zoals dit | consommateurs ou suite à une modification de l'offre proposée par le |
door de distributeur wordt voorgesteld. | distributeur. |
Het behoort uiteraard tot de contractvrijheid om te onderhandelen over | La négociation entre fournisseurs et acheteurs de produits agricoles |
het voorwerp en de prijs van leveringen tussen leveranciers en | et alimentaires, de l'objet et du prix des produits fournis, fait en |
afnemers van landbouw- en voedingsproducten en het dreigen met of het | |
uit de rekken halen blijft in dit kader een drukkingsmiddel dat niet | effet partie de la liberté contractuelle et la menace de ou le |
beoogd wordt door de voorgestelde bepaling. | déréférencement dans le cadre de celle-ci reste un moyen de pression |
Het dreigen van het uit de rekken halen van landbouw- en | non visé par la disposition proposée. |
voedingsproducten kan echter niet worden gebruikt als drukkingsmiddel | Cependant, la menace de retirer les produits agricoles et alimentaires |
tegen de leverancier wanneer deze zijn contractuele of wettelijke | des rayons ne peut pas être utilisée comme moyen de pression contre le |
rechten wenst uit te oefenen en dit des te meer wanneer de "delisting" | fournisseur lorsque celui-ci souhaite exercer ses droits contractuels |
niet wordt verantwoord door eerlijke marktpraktijken. | ou légaux et ce d'autant plus lorsque ce déréférencement n'est pas |
Een voorbeeld van het oneerlijk uit de rekken halen is het geval | justifié par les pratiques honnêtes du marché. |
waarin de afnemer dit doet omdat hij, wegens het feit dat de prijs van | Un exemple de déréférencement déloyal est celui où l'acheteur agit |
een concurrerend product is gedaald, een gelijkaardige daling aan de | ainsi parce que, en raison de la baisse du prix d'un produit |
leverancier vraagt, dit in strijd met eerder gemaakte bindende | concurrent, il exige une baisse similaire de la part du fournisseur, |
contractuele afspraken. Daarentegen is het niet oneerlijk en dus | contrairement aux accords contractuels contraignants conclus |
toegelaten om producten uit de rekken te halen wanneer de afnemer | antérieurement. En revanche, il n'est pas déloyal et donc autorisé de |
geconfronteerd wordt met prijsverhogingen, opgelegd door een | retirer des produits des rayons lorsque l'acheteur est confronté à des |
leverancier, maar niet verantwoord door de overeenkomst. Een voorbeeld | augmentations de prix imposées par un fournisseur mais non justifiées |
van oneerlijk uit de rekken halen wanneer de leverancier zijn | par l'accord. Un exemple de déréférencement abusif lorsque le |
wettelijke rechten wenst uit te oefenen is het dreigen de producten te | fournisseur souhaite exercer ses droits légaux est, par exemple, la |
verwijderen indien de leverancier weigert betalingen te doen die geen | menace de retirer les produits si le fournisseur refuse d'effectuer |
verband houden met de verkoop van de landbouw- en voedingsproducten van de leverancier. Het is, om de motieven van het uit de rekken halen te verduidelijken en de beoordeling te helpen maken van het al dan niet oneerlijke karakter ervan, trouwens noodzakelijk dat de afnemer zijn leverancier voorafgaandelijk en schriftelijk informeert. De praktijk die erin bestaat om landbouw- en voedingsproducten uit de rekken te halen of hiermee te dreigen, zonder de leverancier hierover voorafgaandelijk schriftelijk te informeren, moet bijgevolg als een in alle omstandigheden verboden agressieve marktpraktijk beschouwd worden. De afnemer moet dus voortaan de leverancier altijd voorafgaandelijk verwittigen, en de reden opgeven waarom hij overgaat tot het uit de rekken halen van de producten. Immers, bij een dergelijke eenzijdige handeling tussen handelspartners moet de leverancier kunnen reageren. De formulering van de Nederlandse tekst van deze bepaling is, op aangeven van de Raad van State, trouwens verduidelijkt om duidelijk te maken dat ook de motivering voorafgaandelijk schriftelijk moet worden medegedeeld. | des paiements qui ne sont pas en lien avec la vente de produits agricoles et alimentaires du fournisseur. Par ailleurs, afin de clarifier les motifs du déréférencement et d'aider à l'appréciation de son caractère loyal ou non, il est nécessaire que l'acheteur informe son fournisseur au préalable et par écrit. La pratique consistant à retirer ou à menacer de retirer les produits agricoles et alimentaires des rayons, sans en informer au préalable le fournisseur par écrit, doit dès lors être considérée comme une pratique de marché agressive, interdite en toutes circonstances. Désormais, l'acheteur doit toujours avertir le fournisseur au préalable, en indiquant la raison pour laquelle il procède au déréférencement des produits. En effet, dans le cas d'un tel acte unilatéral entre partenaires commerciaux, le fournisseur devrait au moins pouvoir réagir. La formulation du texte néerlandais de cette disposition a d'ailleurs été clarifiée, suite à la suggestion du Conseil d'Etat, afin de préciser que la justification doit également être communiquée par écrit à l'avance. |
Art. 2, 2° : Verbod tot het automatisch aanrekenen door de afnemer van | Article 2, 2° : Interdiction de l'imputation automatique par |
schadevergoedingen en interesten. | l'acheteur de dommages et intérêts |
Les acheteurs plus forts économiquement facturent parfois | |
Economisch sterkere kopers factureren soms automatisch extra bedragen | automatiquement des montants supplémentaires au titre de dommages et |
als schadevergoeding voor het niet nakomen van overeengekomen | intérêts pour non-respect des engagements convenus, tels que, par |
verplichtingen, zoals de levertijd, onvoldoende kwaliteit van de | exemple, l'heure de livraison, une qualité de la marchandise |
goederen of schade tijdens het transport, zonder hun leverancier de | insuffisante, ou encore des dégâts survenus pendant le transport, sans |
kans te geven om te reageren. Het gaat hier niet om het compenseren | donner à leur fournisseur la possibilité de réagir. Il ne s'agit pas |
van wederzijds verschuldigde bedragen. Deze laatste hypothese wordt | ici de la compensation de montants réciproquement dus. Cette dernière |
behandeld in punten 3° en 4° ° hieronder. Dergelijke automatisch aangerekende bedragen volgen uit de contractvoorwaarden die werden overeengekomen tussen de partijen, of in veel gevallen opgelegd door de economisch sterkere partij. Het spreekt voor zich dat de naleving van de overeengekomen voorwaarden essentieel is. De Raad van State vroeg zich af of het enkel om schadevergoedingen, interesten, boetes in het kader van een leveringsovereenkomst gaat. Aangezien het ook hier om oneerlijke marktpraktijken kan gaan in de relatie tussen de afnemer en de leverancier, gaat het hier niet enkel om een tekortkoming aan een leveringsovereenkomst. Het kan hier ook gaan om het automatisch aanrekenen van schadevergoedingen en interesten indien de leverancier andere overeenkomsten niet naleeft of buitencontractueel aansprakelijk zou zijn. In de praktijk worden verder automatisch vergoedingen aangerekend, zonder enige reden of grondslag. Dergelijke praktijken dienen verboden te worden, vandaar dit ruime toepassingsgebied. Artikel 5.88 van het Burgerlijk Wetboek regelt de schadebedingen. Er is dus sprake van een schadebeding wanneer de partijen op voorhand de potentiële schade ramen die uit de niet-uitvoering van de overeenkomst zou kunnen voortvloeien (artikel 5.88, § 1, eerste zin, van het Burgerlijk Wetboek). In elk geval mogen schadebedingen niet buitensporig zijn en mogen ze niet kennelijk onevenredig zijn aan het nadeel dat door de onderneming kan worden geleden, zoals artikel | hypothèse est visée par les points 3° et 4° ci-après. De tels montants imputés automatiquement découlent des conditions contractuelles qui ont été convenues entre les parties, ou dans beaucoup de cas imposées par la partie économiquement plus forte. Il va sans dire que le respect des conditions convenues est essentiel. Le Conseil d'Etat s'est demandé s'il s'agissait uniquement de dommages, d'intérêts et d'amendes dans le cadre d'un contrat de fourniture. Etant donné qu'il peut également d'agir d'une pratique commerciale déloyale dans la relation entre un acheteur et un fournisseur, il ne s'agit pas seulement d'un cas d'inexécution d'un contrat de fourniture. Cela peut également impliquer la facturation automatique de dommages et intérêts si le fournisseur ne respecte pas d'autres contrats ou s'il est prétendument responsable sur le plan extracontractuel. Dans la pratique, des frais continuent d'être facturés automatiquement, sans motif ni fondement. De telles pratiques doivent être interdites, d'où ce champ d'application étendu. L'article 5.88 du Code Civil encadre strictement les clauses indemnitaires. Il est question d'une clause indemnitaire lorsque les parties estiment à l'avance le dommage potentiel qui pourrait résulter de la non-exécution d'un contrat (article 5.88, § 1er, première phrase, du Code civil). En toute hypothèse, les clauses indemnitaires ne peuvent pas être excessives et ne peuvent pas manifestement dépasser l'étendue du préjudice susceptible d'être subi par |
VI.91/5, 8°, van het WER het voorziet. Bovendien moeten ze aan de | l'entreprise, comme le prévoit l'article VI.91/5, 8°, du CDE. En |
transparantievereiste voldoen. Dit wil zeggen dat duidelijk moet | outre, elles doivent respecter l'exigence de transparence. Cela |
bedongen worden welke schadevergoeding en interesten verschuldigd | signifie qu'il doit être clairement stipulé quels dommages et intérêts |
zijn, vanaf welk moment. | sont dus et à partir de quel moment. |
De brc Onrechtmatige Bedingen stelde in een advies van 17 november | Dans son avis du 17 novembre 2022 « sur certaines clauses dans la |
2022 "inzake bepaalde clausules in de agro-voedingsketen naar | chaîne agricole et alimentaire à la suite de la crise en Ukraine » |
aanleiding van de Oekraïnecrisis" (zie de pagina's 16 en 17 van dit | (voir les pages 15 à 17 de cet avis, consultable sur le site web du |
advies, te raadplegen via de website van de Centrale Raad voor het | Conseil Central de l'Economie), la ccs Clauses abusives a constaté que |
Bedrijfsleven) vast dat schadebedingen, waarvan de transparantie en | des clauses indemnitaires dont la transparence et le caractère |
het vergoedend karakter vaak in vraag konden worden gesteld, in veel | indemnitaire pouvaient souvent être remis en cause, étaient appliquées |
gevallen automatisch werden toegepast. | automatiquement dans beaucoup de cas. |
Hoewel het correct is dat de bedoeling van schadebedingen er juist in | Bien qu'il soit correct d'affirmer que l'objectif des clauses |
bestaat om op voorhand overeen te komen welke schadevergoeding in | indemnitaires est de convenir à l'avance de l'indemnité qui sera payée |
welke omstandigheden verschuldigd zal zijn, dient er een belangrijke | dans une circonstance donnée, il convient d'apporter une nuance |
nuance aangebracht te worden: schadebedingen kunnen enkel | importante à cette affirmation : les clauses indemnitaires ne peuvent |
redelijkerwijs gevorderd worden van de tegenpartij indien een | raisonnablement être réclamées à l'autre partie que lorsqu'un |
contractuele tekortkoming toerekenbaar is aan deze medecontractant. In | manquement contractuel est imputable au cocontractant. Dans des |
overeenkomsten tussen ondernemingen is het vaak het geval dat de omstandigheden tot gevolg kunnen hebben dat de wanprestatie of gebrekkige prestatie niet toerekenbaar zijn aan de schuldenaar van de prestatie, en hij dat risico dat de oorzaak was van bijvoorbeeld de oorzaak van de vertraging ook totaal niet bemeesterde. Het behoort dan ook tot de gemeenrechtelijke minimale vereisten dat een schuldeiser niet automatisch een schadebeding mag aanrekenen aan zijn tegenpartij, maar dat hij eerst een voorafgaande schriftelijke rechtvaardiging moet geven van de inbreuk en de schade die het gevorderde bedrag rechtvaardigt. Het kan dus niet zo zijn dat een onderneming automatisch een tekortkoming aan zijn medecontractant toerekent die niet noodzakelijkerwijs aan hem te wijten is. De andere partij moet altijd op de hoogte worden gebracht van de reden waarom hem schadevergoeding wordt aangerekend of waarom het schadebeding dat in het contract is opgenomen, wordt geactiveerd. Om die reden wordt een voorafgaande schriftelijke verantwoording van de inbreuk en van de schade opgelegd, die overgemaakt moet worden aan de leverancier voordat de afnemer de schadevergoeding en interest kan aanrekenen. De invoeging van de | contrats entre entreprises, il arrive souvent que les circonstances peuvent avoir pour conséquence que la mauvaise exécution ou le manquement dans l'exécution ne soient pas imputables au débiteur de l'obligation et qu'il ne dispose pas du tout de la maîtrise sur le risque qui constitue, par exemple, la cause du retard. Il ressort ainsi des exigences minimales du droit commun qu'un créancier ne puisse pas imputer automatiquement une clause indemnitaire à son cocontractant, mais qu'il doive tout d'abord donner une justification écrite préalable du manquement et du dommage qui justifient le montant demandé. Il ne peut dès lors pas être possible pour une entreprise d'imputer automatiquement à son cocontractant une défaillance qui ne lui est pas nécessairement imputable. Celui-ci doit toujours être informé de la raison pour laquelle des dommages et intérêts lui sont facturés ou pour laquelle la clause indemnitaire prévue au contrat est activée. Il est ainsi imposé qu'une justification écrite préalable du manquement et du dommage soit transmise au fournisseur avant que l'acheteur puisse imputer les dommages et intérêts. L'insertion de la disposition |
bepaling onder artikel 2, 2°, van het voorgestelde besluit wil dan ook | sous l'article 2, 2°, de l'arrêté proposé vise donc à lever tout |
iedere mogelijke onduidelijkheid hierover wegnemen en de | risque d'ambiguïté à cet égard et à préciser les modalités de mise en |
toepassingsvoorwaarden van deze bedingen verduidelijken. | oeuvre de ces clauses. |
Het gaat hier, en in de bepalingen onder artikel 2, 3°, en 2, 4°, van | Il s'agit ici, ainsi que pour les dispositions de l'article 2, 3°, et |
het voorgestelde besluit, om verduidelijkingen van de principes inzake | 2, 4°, de l'arrêté proposé, de clarifier les principes relatifs aux |
schadebedingen (artikel 5.88, § 1, van het Burgerlijk Wetboek) en de | clauses d'indemnisation (article 5.88, § 1er, du Code civil) et à leur |
ingebrekestelling (artikel 5.231 van het Burgerlijk Wetboek). Het is | mise en demeure (article 5.231 du Code civil). Il n'est pas question |
niet de bedoeling om af te wijken van artikel 5.88, § 1, van het | de déroger à l'article 5.88, § 1er, du Code civil. |
Burgerlijk Wetboek. Er is immers sprake van een schadebeding wanneer men op voorhand de | En effet, on parle de clause indemnitaire lorsqu'on estime à l'avance |
potentiële schade raamt die uit de niet-uitvoering van de overeenkomst | le dommage potentiel qui pourrait résulter de l'inexécution du |
zou kunnen voortvloeien, zodat geen bewijs nodig is van de geleden | contrat, de sorte qu'il n'est pas nécessaire de prouver le dommage |
schade. Maar daarnaast volgt ook uit artikel 5.231 van het Burgerlijk Wetboek dat aan iedere sanctie wegens niet-nakoming een ingebrekestelling moet voorafgaan. Het is verder een principe van openbare orde dat schadebedingen een vergoedend karakter moeten hebben, en dat het niet om strafbedingen mag gaan (zie artikel 5.88, § 2, van het Burgerlijk Wetboek). Door deze voorafgaande verplichting tot rechtvaardiging van de schade wordt een soort controle op dit vergoedend karakter ingevoerd, wat dan een bevestiging van artikel 5.88 van het Burgerlijk Wetboek inhoudt. Tenslotte, hoewel een schadebeding altijd bepaalbaar moet zijn, zal ze in de praktijk veelal concreet berekend worden in functie van de tekortkoming en bijvoorbeeld de termijn van niet-tijdige levering. Deze bepalingen betekenen dus geen afwijking of uitholling van artikel 5.88, § 1, van het Burgerlijk Wetboek, maar willen het juist verduidelijken. Om daarover geen onduidelijkheid te laten bestaan, is op suggestie van de Raad van State uitdrukkelijk bepaald dat deze | subi. Il résulte par ailleurs également de l'article 5.231 du Code civil que toute sanction de l'inexécution doit être précédée d'une mise en demeure. En outre, il est d'ordre public que les clauses indemnitaires doivent avoir un caractère réparatoire et ne peuvent être des clauses pénales (voir l'article 5.88, § 2, du Code civil). Par l'obligation préalable de justifier le dommage, une sorte de contrôle de ce caractère réparatoire est introduit, ce qui confirme l'article 5.88 du Code civil. Enfin, bien qu'une clause indemnitaire doive toujours être déterminable, dans la pratique, elle sera généralement calculée concrètement en fonction du manquement et, par exemple, du délai de la livraison tardive. Ces dispositions ne constituent donc pas une dérogation ou une érosion de l'article 5.88, § 1er, du Code civil, mais visent plutôt à les clarifier. Afin de ne laisser aucune ambiguïté à cet égard, il a été expressément énoncé, sur proposition du Conseil d'Etat, que ces |
bepalingen gelden onverminderd de toepassing van artikel 5.88 van het | dispositions s'appliquent sans préjudice de l'application de l'article |
Burgerlijk Wetboek. | 5.88 du Code civil. |
Art. 2, 3° : Verbod tot eenzijdige schuldvergelijking door de afnemer | Art. 2, 3° : Interdiction de compensation unilatérale par l'acheteur |
van vergoedende bedragen zonder voorafgaandelijke schriftelijke | de montants indemnitaires sans justification écrite préalable |
verantwoording | |
Er kan vooreerst opgemerkt worden dat het bij deze praktijk, net zoals | On notera tout d'abord que, comme à l'article 2, 4°, de l'arrêté |
in artikel 2, 4°, van het voorgestelde besluit niet enkel gaat om | proposé cette pratique ne vise pas seulement la compensation |
eenzijdige schuldvergelijking in het kader van een | unilatérale dans le cadre d'un accord de fourniture, mais toute |
leveringsovereenkomst, maar om iedere praktijk van eenzijdige | pratique de compensation unilatérale dans les relations entre, d'une |
schuldvergelijking in de verhoudingen tussen enerzijds de afnemers en | part, les clients et, d'autre part, les fournisseurs dont le chiffre |
anderzijds de leveranciers waarvan de jaarlijkse omzet 350 000 000 | d'affaires annuel n'excède pas 350 000 000 euros dans la chaîne |
euro niet overschrijdt in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen. | d'approvisionnement agricole et alimentaire. |
Zoals reeds herhaaldelijk aan bod is gekomen, kunnen partijen | Comme déjà indiqué à plusieurs reprises, les parties peuvent fixer des |
schadebedingen vaststellen en zijn deze in principe rechtmatig indien | clauses indemnitaires et celles-ci sont en principe admissibles si |
zij beantwoorden aan de minimale vereisten inzake de geoorloofdheid | elles satisfont aux exigences minimales en matière de licéité de |
van dergelijke bedingen, in het bijzonder transparantie en overwegend | telles clauses, en particulier à celle de transparence et de caractère |
vergoedend karakter. Er kan, naast de bepalingen van het Burgerlijk | principalement indemnitaire. A cet égard, outre les dispositions du |
Wetboek (artikel 5.88 van het Burgerlijk Wetboek), in dat opzicht | Code civil (article 5.88 du Code civil), il peut être renvoyé à |
gewezen worden op artikel VI.91/2 van het WER (transparantie) en | l'article VI.91/2 du CDE (transparence) et à l'article VI.91/5, 8°, du |
artikel VI.91/5, 8°, van het WER (grijze lijst, bepaling inzake schadebedingen). | CDE (liste grise, disposition concernant les clauses indemnitaires). |
Om de afnemers te beschermen tegen eenzijdige niet verantwoorde | Afin de protéger les fournisseurs contre les compensations |
schuldvergelijking door de afnemer van schadevergoeding en interesten, | unilatérales et non justifiées par l'acheteur de dommages et intérêts, |
is er beslist om de schuldvergelijking te verbieden die eenzijdig en | il est décidé d'interdire la compensation lorsqu'elle est faite de |
zonder voorafgaande schriftelijke verantwoording is verwezenlijkt. Er | manière unilatérale et sans justification écrite préalable. Il y a |
is sprake van schuldvergelijking wanneer de wederzijdse verplichtingen | compensation lorsque des obligations réciproques s'éteignent à |
tenietgaan ten belope van het laagste bedrag of de laagste | |
hoeveelheid. Er kan in dit opzicht verwezen worden naar de regeling | concurrence du montant ou de la quantité la plus faible. Il peut à cet |
van schuldvergelijking in het Burgerlijk Wetboek, namelijk de | égard être renvoyé à la réglementation de la compensation dans le Code |
artikelen 5.254 en volgende van het Burgerlijk Wetboek. | civil, à savoir aux articles 5.254 et suivants du Code civil. |
Het opleggen van een voorafgaandelijk geschrift in hoofde van de | L'imposition d'un écrit préalable de la part de l'acheteur permettra |
afnemer zal de leverancier overigens toelaten om desgevallend de | par ailleurs au fournisseur, le cas échéant, de contester la |
schuldvergelijking te betwisten. Dezelfde redenering kan hier gemaakt | compensation. Le même raisonnement que celui concernant l'article 2, |
worden als bij artikel 2, 2°, van het voorgestelde besluit : enkel als | 2°, de l'arrêté proposé peut ici être opéré : c'est uniquement |
het om een aan de schuldenaar toerekenbare tekortkoming gaat, kan een schadebeding toegepast worden, en het is een minimumvereiste om de tegenpartij eerst te informeren over de tekortkoming en de verantwoording te geven van de toepassing van een schadebeding en van de compensatie die zal worden verricht. Automatische compensatie is dus niet mogelijk. Het gaat in deze bepaling enkel om de schuldvergelijking met schadebedingen. Mechanismen waarbij de prijs wordt aangepast naar gelang van bijvoorbeeld de kwaliteit bij de aankoop van rauwe melk, welke bovendien wettelijk zijn, vallen hier niet onder. | lorsqu'il est question d'un manquement imputable au débiteur de l'obligation qu'une clause indemnitaire peut être appliquée et il convient au minimum d'informer tout d'abord le cocontractant du manquement et de lui donner la justification de l'application de la clause indemnitaire et de la compensation qui sera appliquée. Une compensation automatique n'est dès lors pas possible. Cette disposition vise uniquement la compensation faite avec des clauses indemnitaires. Des mécanismes qui prévoient l'adaptation du prix selon, par exemple, la qualité lors de l'achat de lait cru, qui sont d'ailleurs réglés légalement, ne tombent pas dans ce champ d'application. |
Art. 2, 4° : Verbod van eenzijdige schuldvergelijking van niet | Art. 2, 4° : Interdiction de compensation unilatérale par l'acheteur |
vergoedende boetebedingen door de afnemer | de pénalités non indemnitaires |
Artikel 5.88 van het Burgerlijk Wetboek omkadert op strikte wijze de | L'article 5.88 du Code Civil encadre strictement les clauses |
schadebedingen en verbiedt pure "boeteclausules". Dit is het gevolg | indemnitaires et interdit les clauses purement pénales. Ceci résulte |
van een principearrest van het Hof van Cassatie van 17 april 1970 | d'un arrêt de principe de la Cour de Cassation du 17 avril 1970, |
(Cass. 17 april 1970, Arr. Cass., 1970, 954) waar werd geoordeeld dat | (Cass. 17 avril 1970, Arr. Cass., 1970, 954), dans lequel il a été |
"een beding dat geen vergoeding beoogt van de schade die | jugé qu' « une clause qui ne vise pas à compenser le dommage |
redelijkerwijze verwacht mocht worden bij wanprestatie, in strijd is | raisonnablement prévisible en cas de mauvaise exécution, est contraire |
met de openbare orde en derhalve nietig is". Er kan ook verwezen | à l'ordre public et est par conséquent nulle ». Il peut également être |
worden naar artikel VI.91/5, 8°, van het WER, dat stelt dat "behoudens | renvoyé à l'article VI.91/5, 8°, du CDE, qui dispose que « sont |
bewijs van het tegendeel vermoed onrechtmatig te zijn de bedingen die | présumées abusives sauf preuve contraire, les clauses qui ont pour |
ertoe strekken in geval van niet-uitvoering of vertraging in de | objet de fixer des montants de dommages et intérêts réclamés en cas |
uitvoering van de verbintenissen van de andere partij, | d'inexécution ou de retard dans l'exécution des obligations de l'autre |
schadevergoedingsbedragen vast te stellen die kennelijk niet evenredig | partie qui dépassent manifestement l'étendue du préjudice susceptible |
zijn aan het nadeel dat door de onderneming kan worden geleden". | d'être subi par l'entreprise ». |
In haar advies van 17 november 2022 "inzake bepaalde clausules in de | Dans son avis du 17 novembre 2022 « sur certaines clauses dans la |
agro-voedingsketen naar aanleiding van de Oekraïnecrisis" (hoger | chaîne agricole et alimentaire à la suite de la crise en Ukraine » |
geciteerd), heeft de brc Onrechtmatige Bedingen in de eerste plaats | (cité plus haut), la ccs Clauses abusives a souligné en priorité que |
onderlijnd dat aangerekende bedragen enkel een schadevergoedend | les montants imputés peuvent uniquement avoir un caractère |
karakter mogen hebben, maar ook dat een partij geen private straffen, | indemnitaire mais aussi qu'une partie ne peut pas imputer une peine |
met name boetes zonder vergoedend karakter, mag aanrekenen aan de | privée, autrement dit des pénalités non indemnitaires, à son |
tegenpartij. Zuivere boetebedingen, m.a.w. zonder band met een zelfs | cocontractant. Les clauses purement pénales, càd sans lien avec un |
potentiële schade zijn dus in strijd met de openbare orde. | dommage même potentiel, sont donc contraires à l'ordre public. |
Ondanks het feit dat niet vergoedende bedingen niet toegelaten zijn, | Malgré le fait que les clauses non indemnitaires ne sont pas |
komt de automatische schuldvergelijking van niet-vergoedende straffen soms in de praktijk voor in de landbouwsector. Om de leveranciers te beschermen, is besloten om de schuldvergelijking met boetes die geen automatisch vergoedend karakter hebben uitdrukkelijk te verbieden voor de overeenkomsten in de agrovoedingsketen, en om iedere dubbelzinnigheid hieromtrent weg te nemen. Artikel 3.Grijze lijst van oneerlijke marktpraktijken tussen ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen De grijze lijst van oneerlijke marktpraktijken in de relaties tussen ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen (artikel VI.109/6 van het WER) wordt aangevuld met de volgende bepalingen: 1° het verbod in hoofde van de afnemer om producten van de leverancier te kopen tegen een prijs die lager ligt dan zijn productiekosten; 2° de toepassing van de imprevisieleer in de overeenkomsten (verbod tot het weigeren van heronderhandeling in geval van onvoorzienbare omstandigheden). 1° Het verbod voor de afnemer om producten te kopen tegen een prijs lager dan zijn productiekost Artikel VI.116 van het WER verbiedt verkoop "tegen een prijs die niet ten minste gelijk is aan de prijs waartegen de onderneming het goed heeft gekocht of die de onderneming zou moeten betalen in geval van herbevoorrading", rekening houdend met eventuele kortingen die de medecontractant heeft verkregen of toegekend. Deze bepaling is niet van toepassing op voedselproducenten, aangezien zij geen leverings- of bevoorradingsprijs hebben waarnaar kan worden verwezen om te bepalen of een verkoop met verlies heeft plaatsgevonden. Geen enkele marktdeelnemer kan worden gedwongen een economische activiteit uit te oefenen waarbij hij zijn kosten niet terugverdient. Vooral in de landbouwsector zijn de kostprijzen echter zeer volatiel en afhankelijk van een groot aantal factoren waarmee rekening zou kunnen worden gehouden bij het ontwikkelen van indicatoren van kosten van productie, zoals het type product, landbouwmethoden, klimatologische omstandigheden, prijsbepalende factoren, enz. De |
autorisées, la compensation automatique de pénalités non indemnitaires est parfois pratiquée dans le secteur agricole. Afin de protéger les fournisseurs, il est décidé d'interdire expressément la compensation automatique de pénalités qui n'ont pas un caractère indemnitaire pour les contrats dans la chaîne agro-alimentaire et à lever toute ambiguïté à ce sujet. Article 3.Liste grise des pratiques du marché déloyales dans les relations interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire La liste grise des pratiques du marché déloyales dans les relations interentreprises au sein de la chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire (article VI.109/6 du CDE) est complétée par les dispositions suivantes : 1° l'interdiction à l'acheteur d'acheter des produits au fournisseur à un prix inférieur à ses coûts de production ; 2° l'application du principe d'imprévision dans les contrats (interdiction du refus de renégociation en cas de circonstances imprévisibles) 1° L'interdiction à l'acheteur d'acheter des produits au fournisseur à un prix inférieur à ses coûts de production L'article VI.116 du CDE interdit la vente « à un prix qui n'est pas au moins égal au prix auquel l'entreprise a acheté le bien ou que l'entreprise devrait payer en cas de réapprovisionnement » tenant compte des éventuelles réductions acquises ou accordées par le cocontractant. Cette disposition n'est pas applicable aux producteurs de denrées alimentaires, puisque ceux-ci ne disposent pas d'un prix d'approvisionnement ou de réapprovisionnement auquel se référer pour déterminer l'existence d'une vente à perte. Aucun acteur économique ne peut être contraint d'exercer une activité économique dans laquelle il ne récupère pas ses coûts. Toutefois, particulièrement dans le secteur agricole, on constate une grande volatilité du prix de revient, en fonction de très nombreux facteurs, dont il pourrait être tenu compte dans le développement d'indicateurs de coûts de production tels le type de produits, les méthodes d'exploitation, les conditions climatiques, les éléments de fixation |
kostprijs van de veeteelt is bijvoorbeeld sterk afhankelijk van de voederprijs, die van maand tot maand kan schommelen. Evenzo worden sommige grondstoffen verkocht op basis van de prijs op de termijnmarkt (suiker, granen, enz.), die dus niet bekend is op het moment dat het contract wordt afgesloten, enkele maanden voor de levering. Het komt regelmatig voor dat de overeengekomen prijs de werkelijke productiekosten niet meer dekt. Hierdoor wordt het verlies van het ene jaar vaak gecompenseerd door de winst van het volgende jaar. In sommige gevallen kan het voor de leverancier economisch zinvol zijn om zijn productie met verlies te verkopen in plaats van deze te vernietigen. Door deze | des prix, etc. Par exemple, le prix de revient dans la production animale dépend beaucoup du prix des aliments pour animaux, qui peut fluctuer d'un mois à l'autre. De même, certaines matières premières sont vendues par référence au prix du marché à terme (sucre, céréales, etc.), qui n'est donc pas connu au moment de la conclusion du contrat, plusieurs mois avant la livraison. Il arrive régulièrement que le prix ainsi convenu ne couvre plus les coûts réels de production. Ainsi, les pertes d'une année sont souvent compensées par les gains de l'année suivante. Dans certains cas, il peut être économiquement intéressant pour le fournisseur de vendre à perte sa production, |
praktijk/bepaling toe te voegen aan de grijze lijst in artikel | plutôt que de la détruire. En ajoutant cette pratique/clause à la |
VI.109/6, behoudt de leverancier het recht om ervoor te kiezen zijn producten met verlies te verkopen en wordt zijn onderhandelingspositie ten opzichte van zijn koper versterkt. Het is aan de leverancier om het bestaan van deze onrechtmatige praktijk/beding aan te tonen in het licht van zijn productiekosten. De Raad van State heeft aanbevolen om het begrip "productiekost" te verduidelijken. De productiekosten omvatten alle kosten die verbonden zijn aan de productie van het betrokken product, zowel variabel (voeding voor de dieren, meststoffen, zaden, ...) als vast (werken door derden, afschrijvingen, salarissen, ...). Ze zouden ook rekening moeten houden met de geïmputeerde kosten (beloning van het familiale werk, van de aarde en van het kapitaal) aangezien het erom gaat de globale rentabiliteit van een landbouwactiviteit te beoordelen. Zoals uit deze beschrijving naar voor komt, gaat het hierbij zowel om directe als indirecte kosten. De directe kosten betreffen alle kosten die rechtstreeks verband houden met het produceren van het betrokken landbouw- en voedingsproduct. De indirecte kosten omvatten alle algemene werkingskosten die de onderneming moet dragen hiertoe. De aanbeveling van de Raad van State om dit begrip uitdrukkelijk in het dispositief van het voorgestelde besluit te definiëren kan evenwel niet worden gevolgd. Het begrip "productiekost" is vooral een economisch begrip, welke moeilijk op exhaustieve wijze te definiëren is in een reglementaire tekst. Bovendien moet de nodige flexibiliteit per brancheorganisatie in acht worden genomen. De bepaling van indices voor productiekosten specifiek aan iedere | liste grise de l'article VI.109/6 le fournisseur garde cette faculté de choix de vendre ses produits à perte et sa position de négociation sera renforcée vis-à-vis de son acheteur. Il appartiendra au fournisseur de démontrer au regard de ses coûts de production, l'existence de cette pratique/clause abusive. Le Conseil d'Etat a recommandé de préciser la notion de « coût de production ». Les coûts de production comprennent tous les coûts liés à la production du produit en question, qu'ils soient variables (aliments pour animaux, engrais, semences, etc.) ou fixes (travail de tiers, amortissements, salaires, etc.). Ils doivent également prendre en compte les coûts imputés (rémunération du travail familial, terre et capital) puisqu'il s'agit d'évaluer la rentabilité globale d'une activité agricole. Comme il apparaît de cette description, il s'agit de coûts directs et indirects. Les coûts directs comprennent tous les coûts directement liés à la production du produit agricole et alimentaire en question. Les coûts indirects comprennent tous les frais généraux de fonctionnement que l'entreprise doit supporter à cette fin. Toutefois, la recommandation du Conseil d'Etat de préciser explicitement cette notion dans le dispositif de l'arrêté proposé ne peut être suivie. La notion de « coût de production » est avant tout un concept économique, qu'il est difficile de définir de manière exhaustive dans un texte réglementaire. De plus, il convient de prendre en compte la nécessaire flexibilité par organisation de branche. La détermination d'indices de coûts de production spécifiques à chaque |
filière wordt momenteel verricht door een werkgroep bestaande uit de | filière est en cours au sein d'un groupe de travail rassemblant les |
vertegenwoordigers van de betrokken sectoren en economisten. Dit omvat | représentants des secteurs concernés et des économistes. Il s'agit de |
de invoering van "prijzentunnels" per sector (dierlijk en | la mise en place de « tunnels de prix » par filière (animale et |
plantaardig), gebaseerd op transparantere rentabiliteitsindexen, | végétale), basés sur des indices de rentabilité plus transparents, |
opgesteld in samenwerking met de regionale overheden en het | élaborés en collaboration avec les administrations régionales et avec |
Ketenoverleg. Eenmaal deze indices het voorwerp uitmaken van een | la Concertation de Chaîne. Une fois que ceux-ci auront fait l'objet |
akkoord binnen een brancheorganisatie, zullen ze de referentie zijn om | d'un accord au sein d'une organisation de branche, ces indices |
te bepalen of een verkoop is verricht beneden de productiekost. In elk | constitueront la référence pour déterminer si une vente est faite en |
geval zijn die indices gemiddelden waarnaar de landbouwers die geen | dessous des coûts de production. En tout état de cause, ces indices |
seront des moyennes auxquelles les agriculteurs qui ne sont pas | |
lid zijn van de betrokken brancheorganisaties kunnen verwijzen indien | membres des organisations de branche concernées pourront se référer |
ze van mening zijn dat ze hun producten verkopen aan lagere kosten dan | lorsqu'ils estiment vendre leurs produits à des coûts inférieurs à |
hun reële productiekosten. | leurs coûts de production réels. |
De brancheorganisatie in de landbouw kan gedefinieerd worden als een | L'organisation de branche dans le domaine agricole peut être définie |
interprofessionele organisatie die alle schakels van een gegeven | comme une organisation interprofessionnelle réunissant tous les |
landbouwfilière verenigt (rundvlees, varkensvlees, pluimvee, granen, | maillons d'une filière agricole donnée (viande bovine, viande porcine, |
suiker, aardappel, groenten, fruit...). De officiële erkenning van de | volaille, céréales, sucre, pomme de terre, légumes, fruits...). La |
interprofessionele landbouworganisaties valt onder de bevoegdheid van | reconnaissance officielle des organisations interprofessionnelles |
de gewesten. | agricoles est de compétence régionale. |
Het gaat hier om de brancheorganisatie zoals bedoeld in artikel 157 | Il s'agit de l'organisation interprofessionnelle visée à l'article 157 |
van Verordening (EG) nr. 1308/2013 van het Europees Parlement en de | du règlement (EE) n° 1308/2013 du Parlement européen et du Conseil du |
Raad van 17 december 2013 tot vaststelling van een gemeenschappelijke | 17 décembre 2013 portant organisation commune des marchés des produits |
ordening van de markten voor landbouwproducten (de zogenaamde | |
"GMO"-Verordening). | agricoles (règlement dit « OCM »). |
Deze bepaling geldt onverminderd bepalingen uit het recht van de | Cette disposition s'applique sans préjudice de dispositions du droit |
Europese Unie, zoals bijvoorbeeld Verordening (EU) nr. 1308/2013 van | de l'Union européenne, comme par exemple le Règlement (UE) n° |
het Europees Parlement en de Raad van 17 december 2013 tot | 1308/2013 du Parlement européen et du Conseil du 17 décembre 2013 |
vaststelling van een gemeenschappelijke ordening van de markten voor | portant organisation commune des marchés des produits agricoles, qui |
landbouwproducten, waarin de sector van de suiker wordt verplicht om | oblige le secteur du sucre à travailler avec des accords |
met interprofessionele akkoorden te werken die als kader dienen voor | interprofessionnels comme cadre pour les contrats individuels. |
individuele overeenkomsten. | |
De term leverancier beoogt zowel de landbouwer als tussenpersonen die | Le terme fournisseur vise tant l'agriculteur que l'intermédiaire qui |
agrovoedingsproducten verwerken. | transforme des produits agroalimentaires. |
Er kan verduidelijkt worden dat het verbod in hoofde van de afnemer om | Il convient de préciser que l'interdiction à l'acheteur d'acheter des |
producten van de leverancier te kopen aan een prijs beneden zijn | produits au fournisseur à un prix inférieur à ses coûts de production |
productiekosten op het moment van de contractsluiting beoordeeld moet | doit être appréciée au moment de la conclusion du contrat. C'est à cet |
worden. Het is op dat ogenblik dat de schatting van de productiekosten | instant que l'estimation des coûts de production doit avoir lieu. |
plaats moet vinden. Zo zal, zelfs indien gedurende de overeenkomst, de | Ainsi même si durant le contrat, les coûts de production évoluent à la |
productiekosten naar boven of naar beneden evolueren en de door de | hausse ou à la baisse et que le prix préalablement payé par l'acheteur |
afnemer vooraf bepaalde prijs of overeengekomen prijsformule voortaan | |
lager liggen dan de nieuwe productiekosten, de leverancier niet kunnen | ou la formule de prix convenue est désormais inférieur aux nouveaux |
inroepen dat de afnemer zijn producten gekocht heeft aan een prijs die | coûts de production, le fournisseur ne peut pas invoquer que |
lager is dan zijn nieuwe productiekosten. Niettemin behoudt de | l'acheteur a acheté ses produits à un prix inférieur à ses nouveaux |
leverancier het recht om van de afnemer te vragen om de overeenkomst | coûts de production. Cependant, le fournisseur conserve le droit de |
te heronderhandelen indien de voorwaarden van uitvoering zo veranderd | demander à l'acheteur de renégocier le contrat étant donné que les |
zijn dat deze buitensporig bezwarend is geworden en dermate dat de | conditions de son exécution ont changé, de manière telle que celle-ci |
uitvoering ervan redelijkerwijze niet langer kan worden geëist. Om | est devenue excessivement onéreuse et qu'elle ne peut être |
zich ervan te verzekeren dat deze mogelijkheid kan ingeroepen worden, | raisonnablement exigée. Afin d'assurer que cette possibilité soit |
is er beslist om een punt 8) (cfr. infra) toe te voegen aan artikel | invocable, il est décidé de rajouter un point 8° (cfr. infra) à |
VI.109/6, eerste lid, van het WER. | l'article VI.109/6, alinéa 1er, du CDE. |
Artikel 3, 2° : Toepassing van de imprevisieleer in overeenkomsten | Article 3, 2° : Application du principe d'imprévision dans les |
(verbod van het weigeren tot heronderhandeling door één van de | contrats (interdiction du refus de renégociation par une des parties |
partijen in geval van verandering van omstandigheden ) | |
Het gaat er hier om, om aan de lijst van praktijken die verondersteld | en cas de changement de circonstances) |
worden oneerlijk te zijn, de weigering door één van de partijen toe te | Il s'agit ici d'ajouter à la liste des pratiques présumées déloyales |
voegen om opnieuw over het contract te onderhandelen wanneer de | le refus par une des parties de renégocier le contrat lorsque les |
voorwaarden voor de uitvoering ervan zodanig zijn gewijzigd dat de | conditions de son exécution ont changé, de manière telle que celle-ci |
uitvoering buitensporig bezwarend is geworden en redelijkerwijs niet | est devenue excessivement onéreuse et qu'elle ne peut être |
kan worden geëist. | raisonnablement exigée. |
Het doel van deze toevoeging is om ervoor te zorgen dat de partijen | |
opnieuw over het contract onderhandelen wanneer voldaan is aan de | L'objectif de cet ajout est de s'assurer que les parties renégocient |
voorwaarden voor de toepassing van de theorie van onvoorzienbaarheid, | le contrat lorsque les conditions pour l'application de la théorie de |
zoals uiteengezet in artikel 5.74 van het Burgerlijk Wetboek. Deze | l'imprévision, telle que reprise à l'article 5.74 du Code Civil sont |
voorwaarden, opgesomd in dit artikel, zijn de volgende: | réunies. Ces conditions, énumérées par cet article, sont les suivantes : |
1° een wijziging in de omstandigheden maakt de uitvoering van de | 1° un changement de circonstances rend excessivement onéreuse |
overeenkomst buitensporig bezwarend, zodat zij redelijkerwijs niet kan | l'exécution du contrat de sorte qu'on ne puisse raisonnablement |
worden gevergd; | l'exiger; |
2° de wijziging was bij het sluiten van de overeenkomst niet te voorzien; | 2° ce changement était imprévisible lors de la conclusion du contrat; |
3° de wijziging niet te wijten is aan de schuldenaar in de zin van | 3° ce changement n'est pas imputable au débiteur, au sens de l'article |
artikel 5.225 van het Burgerlijk Wetboek; | 5.225 du Code civil; |
4° de schuldenaar heeft dit risico niet op zich genomen. | 4° le débiteur n'a pas assumé ce risque. |
Wanneer aan deze voorwaarden is voldaan, mogen de partijen niet | Lorsque ces conditions sont réunies, les parties ne peuvent pas |
weigeren om opnieuw over de overeenkomst te onderhandelen of het | refuser de renégocier le contrat ou reporter le processus de |
onderhandelingsproces uitstellen. Vanaf het moment waarop een partij | négociation. Dès le moment où une des parties a introduit une demande |
een verzoek tot heronderhandeling van de voorwaarden van een | de renégociation des conditions de l'accord a été introduite, l'autre |
overeenkomst heeft ingeleid, moet de andere hierop binnen een | doit y répondre dans un délai raisonnable. De même, il importe de |
redelijke termijn antwoorden. Er mag wel onderlijnd worden dat er geen | souligner qu'il n'existe pas d'obligation de résultat dans le chef des |
resultaatsverbintenis op de partijen rust. Met andere woorden, de | parties. Autrement dit, les parties ne doivent pas forcément aboutir à un accord. |
partijen hoeven niet noodzakelijk tot een akkoord komen. | Comme le Conseil d'Etat le remarque à juste titre, il ne s'agit pas |
Zoals de Raad van State terecht opmerkt, gaat het niet om een | d'une disposition impérative, mais d'une disposition de la liste grise |
dwingende regel, maar om een bepaling van de grijze lijst, van | de pratiques présumées déloyales sauf preuve du contraire. La |
praktijken die vermoed worden oneerlijk te zijn behoudens tegenbewijs. | |
Het vermoeden dat de weigering tot heronderhandeling bij imprevisie | présomption que le refus de renégociation en cas d'imprévision soit |
een oneerlijke marktpraktijk is, kan dus worden weerlegd indien kan | une pratique du marché déloyal peut donc être réfutée s'il peut être |
aangetoond worden dat daaromtrent eerder op duidelijke en | démontré qu'il y a eu un accord préalable à cet égard en termes clairs |
ondubbelzinnige wijze werd overeengekomen tussen de leverancier en de | et dépourvus d'ambiguïté entre le fournisseur et l'acheteur. Cette |
afnemer. Deze bepaling betekent dus geen afwijking van artikel 5.74 | disposition ne constitue pas une dérogation de l'article 5.74 du Code |
van het Burgerlijk Wetboek maar biedt evenzeer de mogelijkheid om bij | civil mais offre au contraire également la possibilité de déroger de |
akkoord hiervan af te wijken. | ceci par accord. |
Artikelen 4 en 5. | Articles 4 et 5. |
Om de sector voldoende tijd te gunnen om zich aan deze nieuwe | Afin de donner suffisamment de temps au secteur pour se conformer aux |
vereisten te conformeren, treedt het voorgestelde besluit in werking | nouvelles exigences, l'arrêté proposé entre en vigueur le premier jour |
op de eerste dag van de derde maand na die waarin het is bekendgemaakt | du troisième mois qui suit celui de sa publication au Moniteur belge |
in het Belgisch Staatsblad voor de leveringsovereenkomsten gesloten, | pour les accords de fourniture conclus, renouvelés ou modifiés après |
hernieuwd of gewijzigd na deze datum (artikel 4). Er wordt in een | |
overgangstermijn van zes maanden voor de bestaande overeenkomsten | cette date (article 4). Une période transitoire de six mois est prévue |
voorzien (artikel 5). | pour les accords existants (article 5). |
Artikel 6. | Article 6. |
Dit artikel behoeft geen bijzondere commentaar. | Cet article ne requiert pas de commentaire particulier. |
Wij hebben de eer te zijn, | Nous avons l'honneur d'être, |
Sire, | Sire, |
Van Uwe Majesteit, | de Votre Majesté |
de zeer eerbiedige en zeer getrouwe dienaars, | les très respectueux et très fidèles serviteurs, |
De Minister van Economie, | Le Ministre de l'Economie, |
P.-Y. DERMAGNE | P.-Y. DERMAGNE |
De Minister van Middenstand en Landbouw, | Le Ministre des Classes moyennes et de l'Agriculture, |
D. CLARINVAL | D. CLARINVAL |
Voor de raadpleging van de tabel, zie beeld | |
4 JULI 2024. - Koninklijk besluit tot aanvulling van de lijsten van | 4 JUILLET 2024. - Arrêté royal complétant les listes de pratiques du |
oneerlijke marktpraktijken tussen ondernemingen in de landbouw- en | marché déloyales dans les relations interentreprises au sein de la |
voedselvoorzieningsketen FILIP, Koning der Belgen, Aan allen die nu zijn en hierna wezen zullen, Onze Groet. Gelet op het Wetboek van economisch recht, artikel VI.109/7, eerste lid, ingevoegd bij de wet van 28 november 2021; Gelet op het advies van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven, gegeven op 29 maart 2024; Gelet op het advies van de Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de K.M.O., gegeven op 2 april 2024; Gelet op het advies van de inspecteur van Financiën, gegeven op 10 april 2024; | chaîne d'approvisionnement agricole et alimentaire PHILIPPE, Roi des Belges, A tous, présents et à venir, Salut. Vu le Code de droit économique, l'article VI.109/7, alinéa 1er, inséré par la loi du 28 novembre 2021 ; Vu l'avis du Conseil central de l'Economie, donné le 29 mars 2024 ; Vu l'avis du Conseil supérieur des Indépendants et des P.M.E., donné le 2 avril 2024 ; Vu l'avis de l'Inspecteur des Finances, donné le 10 avril 2024 ; |
Gelet op de impactanalyse van de regelgeving, uitgevoerd | Vu l'analyse d'impact de la réglementation réalisée conformément à |
overeenkomstig artikel 6, § 1, van de wet van 15 december 2013 | l'article 6, § 1er, de la loi du 15 décembre 2013 portant des |
houdende diverse bepalingen inzake administratieve vereenvoudiging; | dispositions diverses en matière de simplification administrative ; |
Gelet op advies 76.469/1 van de Raad van State, gegeven op 6 juni | Vu l'avis 76.469/1 du Conseil d'Etat, donné le 6 juin 2024, en |
2024, met toepassing van artikel 84, § 1, eerste lid, 2°, van de | application de l'article 84, § 1er, alinéa 1er, 2°, des lois sur le |
wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973; | Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973 ; |
Op de voordracht van de Minister van Economie, de Minister van | Sur la proposition du Ministre de l'Economie, du Ministre des Classes |
Middenstand en Landbouw en op het advies van de in Raad vergaderde | moyennes et de l'Agriculture et de l'avis des Ministres qui en ont |
Ministers, | délibéré en Conseil, |
Hebben Wij besloten en besluiten Wij : | Nous avons arrêté et arrêtons : |
Artikel 1.Dit besluit is van toepassing op de verhoudingen in de |
Article 1er.Cet arrêté s'applique aux relations, au sein de la chaîne |
landbouw- en voedselvoorzieningsketen, tussen enerzijds de afnemers en | d'approvisionnement agricole et alimentaire, entre les acheteurs d'une |
part et les fournisseurs dont le chiffre d'affaires annuel ne dépasse | |
anderzijds de leveranciers waarvan de jaarlijkse omzet 350 000 000 | pas 350 000 000 euros d'autre part, au sens de l'article VI.109/4 du |
euro niet overschrijdt, in de zin van artikel VI.109/4 van het Wetboek | Code de droit économique. |
van economisch recht. | |
Art. 2.Onverminderd artikel VI.109/5 van het Wetboek van economisch |
Art. 2.Sans préjudice de l'article VI.109/5 du Code de droit |
recht, worden eveneens als oneerlijk beschouwd en verboden | économique, sont également considérées comme déloyales et interdites |
overeenkomstig artikel VI.109/8 van het Wetboek van economisch recht, | conformément à l'article VI.109/8 du Code de droit économique, les |
de volgende marktpraktijken: | pratiques de marché suivantes : |
1° de afnemer dreigt met het oneerlijk uit de rekken halen van de | 1° l'acheteur menace de procéder ou procède à l'encontre du |
producten van de leverancier, of haalt producten uit de rekken indien | fournisseur à un déréférencement déloyal de ses produits si le |
de leverancier zijn contractuele of wettelijke rechten uitoefent, en | fournisseur exerce ses droits contractuels ou légaux, et l'acheteur |
de afnemer haalt producten uit de rekken zonder voorafgaande | procède à un déréférencement qui ne serait pas justifié et communiqué |
schriftelijke verantwoording noch mededeling; | par écrit au préalable ; |
2° het automatisch aanrekenen door de afnemer van schadevergoedingen | 2° l'imputation automatique par l'acheteur de dommages et intérêts, |
en interesten, zonder voorafgaande schriftelijke rechtvaardiging van | sans justification écrite préalable du manquement et du dommage qui |
de tekortkoming en de schade die het gevorderde bedrag rechtvaardigt, | justifie la somme réclamée, sans préjudice de l'application de |
onverminderd de toepassing van artikel 5.88, § 1, van het Burgerlijk | l'article 5.88, § 1er, du Code civil ; |
Wetboek; 3° de eenzijdige schuldvergelijking door de afnemer van | 3° la compensation unilatérale par l'acheteur de dommages et intérêts |
schadevergoedingen en interesten zonder voorafgaande schriftelijke | sans justification écrite préalable du manquement et du dommage qui |
rechtvaardiging van de tekortkoming en de schade die het gevorderde | justifie la somme réclamée, sans préjudice de l'application de |
bedrag rechtvaardigt, onverminderd de toepassing van artikel 5.88, § | l'article 5.88, § 1er, du Code civil ; |
1, van het Burgerlijk Wetboek; | |
4° de eenzijdige schuldvergelijking door de afnemer van boetes zonder | 4° la compensation unilatérale par l'acheteur de pénalités non |
vergoedend karakter, onverminderd de toepassing van artikel 5.88, § 1, | indemnitaires, sans préjudice de l'application de l'article 5.88, § 1er, |
van het Burgerlijk Wetboek. | du Code civil. |
Art. 3.Onverminderd VI.109/6, eerste lid, van hetzelfde Wetboek, |
Art. 3.Sans préjudice de l'article VI.109/6, alinéa 1er, du même |
worden eveneens als oneerlijk beschouwd, tenzij zij eerder op | Code, sont également présumées déloyales, à moins qu'elles n'aient été |
duidelijke en ondubbelzinnige wijze zijn overeengekomen in de | préalablement convenues en termes clairs et dépourvus d'ambiguïté dans |
leveringsovereenkomst of in een daaropvolgende overeenkomst tussen de | l'accord de fourniture ou dans tout accord ultérieur entre le |
leverancier en de afnemer, de volgende marktpraktijken: | fournisseur et l'acheteur, les pratiques du marché suivantes : |
1° de afnemer koopt zijn producten van de leverancier tegen een prijs | 1° l'acheteur achète ses produits au fournisseur à un prix inférieur à |
die lager ligt dan zijn productiekosten. Voor de toepassing van dit | |
punt worden de productiekosten in rekening genomen op het moment van | ses coûts de production. Pour l'application de ce point, sont pris en |
de aankoop van de producten. | compte les coûts de production au moment de l'achat des produits. |
Wanneer de verkoop betrekking heeft op een product waarvoor een index | Lorsque la vente porte sur un produit pour lequel un indice de coûts |
voor productiekosten werd gevalideerd binnen een erkende | de production a été validé au sein d'une organisation de branche |
brancheorganisatie in de zin van artikel 157 van Verordening (EU) nr. | reconnue au sens de l'article 157 du règlement (UE) n° 1308/2013 du |
1308/2013 van het Europees Parlement en de Raad van 17 december 2013 | Parlement européen et du Conseil du 17 décembre 2013 portant |
tot vaststelling van een gemeenschappelijke ordening van de markten | organisation commune des marchés dans le secteur des produits |
voor landbouwproducten en tot intrekking van de Verordeningen (EEG) | agricoles et abrogeant les règlements (CEE) n° 922/72, (CEE) n° |
nr. 922/72, (EEG) nr. 234/79, (EG) nr. 1037/2001 en (EG) nr. 1234/2007 | 234/79, (CE) n° 1037/2001 et (CE) n° 1234/2007, à laquelle l'acheteur |
van de Raad, waarbij zowel de afnemer als de verkoper aangesloten | et le vendeur sont affiliés, cet indice sert de référence pour établir |
zijn, dient die index als referentie om de productiekosten te bepalen. | les coûts de production. |
Wanneer geen index voor productiekosten werd gevalideerd binnen een | Lorsqu'aucun indice de coûts de production n'a été validé au sein |
erkende brancheorganisatie of wanneer de afnemer, de leverancier, of | d'une organisation de branche reconnue ou lorsque soit l'acheteur, |
allebei niet aangesloten zijn bij een erkende brancheorganisatie, | soit le fournisseur, soit les deux ne sont pas affiliés à une |
worden de productiekosten op individuele basis vastgesteld. | organisation de branche reconnue, les coûts de production sont |
2° de weigering door één van de partijen om het contract opnieuw te | déterminés sur une base individuelle. |
onderhandelen wanneer een verandering van omstandigheden zich | 2° le refus par une des parties de renégocier le contrat lorsqu'un |
voordoet, die ontoerekenbaar is aan de partijen bij het contract en | changement de circonstances qui n'est pas imputable aux parties au |
die onvoorzienbaar was bij het sluiten van het contract, die de | contrat et qui était imprévisible lors de la conclusion du contrat |
uitvoering van het contract buitensporig bezwarend maakt zodat de | rend excessivement onéreuse l'exécution du contrat de sorte qu'elle ne |
uitvoering ervan redelijkerwijze niet langer kan worden geëist. | peut être raisonnablement exigée. |
Art. 4.Dit besluit treedt in werking op de eerste dag van de derde |
Art. 4.Le présent arrêté entre en vigueur le premier jour du |
maand na die waarin het is bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad | troisième mois qui suit celui de sa publication au Moniteur belge pour |
voor de leveringsovereenkomsten gesloten, hernieuwd of gewijzigd na | les accords de fourniture conclus, renouvelés ou modifiés après cette |
deze datum. | date. |
Art. 5.De leveringsovereenkomsten die vóór de datum van bekendmaking |
Art. 5.Les accords de fourniture conclus avant la date d'entrée en |
van dit besluit zijn gesloten, moeten binnen zes maanden na deze datum | vigueur du présent arrêté, sont mis en conformité avec le présent |
in overeenstemming worden gebracht met dit besluit. | royal dans un délai de six mois à compter de cette date. |
Art. 6.De minister bevoegd voor Economie, de minister bevoegd voor |
Art. 6.Le ministre qui a l'Economie dans ses attributions, le |
ministre qui a les Classes moyennes dans ses attributions et le | |
Middenstand en de minister bevoegd voor Landbouw zijn, ieder wat hem | ministre qui a l'Agriculture dans ses attributions sont chargés, |
betreft, belast met de uitvoering van dit besluit. | chacun en ce qui le concerne, de l'exécution du présent arrêté. |
Gegeven te Brussel, 4 juli 2024. | Donné à Bruxelles, le 4 juillet 2024. |
FILIP | PHILIPPE |
Van Koningswege : | Par le Roi : |
De Minister van Economie, | Le Ministre de l'Economie, |
P.-Y. DERMAGNE | P.-Y. DERMAGNE |
De Minister van Middenstand en Landbouw, | Le Ministre des Classes moyennes et de l'Agriculture, |
D. CLARINVAL | D. CLARINVAL |