Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 43/2022 van 17 maart 2022 Rolnummer 7575 In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 58, tweede lid, en 43/8 van de wet van 7 mei 1999 « op de kansspelen, de weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, de rechters J.(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 43/2022 van 17 maart 2022 Rolnummer 7575 In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 58, tweede lid, en 43/8 van de wet van 7 mei 1999 « op de kansspelen, de weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, de rechters J.(...) Extrait de l'arrêt n° 43/2022 du 17 mars 2022 Numéro du rôle : 7575 En cause : la question préjudicielle relative aux articles 58, alinéa 2, et 43/8 de la loi du 7 mai 1999 « sur les jeux de hasard, les paris, les établissements de jeux de ha La Cour constitutionnelle, composée des présidents L. Lavrysen et P. Nihoul, des juges J.-P. Moe(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 43/2022 van 17 maart 2022 Extrait de l'arrêt n° 43/2022 du 17 mars 2022
Rolnummer 7575 Numéro du rôle : 7575
In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 58, tweede En cause : la question préjudicielle relative aux articles 58, alinéa
lid, en 43/8 van de wet van 7 mei 1999 « op de kansspelen, de 2, et 43/8 de la loi du 7 mai 1999 « sur les jeux de hasard, les
weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de paris, les établissements de jeux de hasard et la protection des
spelers », gesteld door de Raad van State. joueurs », posée par le Conseil d'Etat.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, de rechters composée des présidents L. Lavrysen et P. Nihoul, des juges J.-P.
J.-P. Moerman, Y. Kherbache, T. Detienne en S. de Bethune, en, Moerman, Y. Kherbache, T. Detienne et S. de Bethune, et, conformément
overeenkomstig artikel 60bis van de bijzondere wet op het à l'article 60bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour
Grondwettelijk Hof, emeritus rechter R. Leysen, bijgestaan door de constitutionnelle, de la juge émérite R. Leysen, assistée du greffier
griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter L. P.-Y. Dutilleux, présidée par le président L. Lavrysen,
Lavrysen, wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging I. Objet de la question préjudicielle et procédure
Bij arrest nr. 250.470 van 29 april 2021, waarvan de expeditie ter Par arrêt n° 250.470 du 29 avril 2021, dont l'expédition est parvenue
griffie van het Hof is ingekomen op 14 mei 2021, heeft de Raad van au greffe de la Cour le 14 mai 2021, le Conseil d'Etat a posé la
State de volgende prejudiciële vraag gesteld : question préjudicielle suivante :
« Schenden artikel 58, tweede lid van de wet van 7 mei 1999 op de « L'article 58, alinéa 2, de la loi du 7 mai 1999 sur les jeux de
kansspelen, de weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de hasard, les paris, les établissements de jeux de hasard et la
bescherming van de spelers, zoals ingevoegd door artikel 37 van de wet protection des joueurs, tel qu'il a été inséré par l'article 37 de la
van 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen, loi du 10 janvier 2010 portant modification de la législation relative
en artikel 43/8 van de voormelde wet, zoals ingevoegd bij artikel 25 aux jeux de hasard, et l'article 43/8 de la loi précitée, tel qu'il a
van de wet van 10 januari 2010, de artikelen 10, 11 en 23 van de été introduit par l'article 25 de la loi du 10 janvier 2010,
Grondwet en [...] de vrijheid van ondernemen, zoals gewaarborgd in de violent-ils les articles 10, 11 et 23 de la Constitution ainsi que la
artikelen II.3 en II.4 van het Wetboek van economisch recht, doordat liberté d'entreprendre, garantie par les articles II.3 et II.4 du Code
artikel 58, tweede lid de betaling met kredietkaarten verbiedt voor de droit économique, en ce que l'article 58, alinéa 2, interdit les
alle kansspelen die worden geëxploiteerd via paiements au moyen des cartes de crédit pour tous les jeux de hasard
informatiemaatschappij-instrumenten en doordat artikel 43/8 de Koning exploités par le biais d'instruments de la société d'information et en
niet machtigt om inzake de wijze van betaling een onderscheid te maken ce que l'article 43/8 n'habilite pas le Roi à opérer une distinction
tussen houders van een vergunning klasse A+ en houders van een en matière de modes de paiement entre les titulaires d'une licence de
vergunning klasse B+ en F1+, terwijl volgens het eerste lid van classe A+ et les titulaires d'une licence de classe B+ et F1+, alors
artikel 58 het gebruik van kredietkaarten in kansspelinrichtingen que, selon le premier alinéa de l'article 58, l'utilisation des cartes
klasse I is toegestaan, waardoor het een houder van een vergunning de crédit est autorisée dans les établissements de jeux de hasard de
classe I, ce dont il résulte qu'il n'est pas permis à un titulaire
klasse A die beschikt over een vergunning klasse A+ niet is toegestaan d'une licence de classe A qui dispose d'une licence de classe A+
om het gebruik van kredietkaarten toe te laten voor het aanbieden van d'autoriser l'utilisation des cartes de crédit en vue de proposer ses
hun kansspelen in de virtuele wereld ? ». jeux de hasard dans le monde virtuel ? ».
(...) (...)
III. In rechte III. En droit
(...) (...)
Ten aanzien van de in het geding zijnde bepalingen Quant aux dispositions en cause
B.1.1. Artikel 4 van de wet van 7 mei 1999 « op de kansspelen, de B.1.1. L'article 4 de la loi du 7 mai 1999 « sur les jeux de hasard,
weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de les paris, les établissements de jeux de hasard et la protection des
spelers » (hierna : de wet van 7 mei 1999) verbiedt de exploitatie van joueurs » (ci-après : la loi du 7 mai 1999) interdit l'exploitation de
kansspelen zonder voorafgaande vergunning van de Kansspelcommissie. jeux de hasard sans licence préalablement octroyée par la Commission
Die bepaling stelt dus het principe in volgens hetwelk het uitbaten des jeux de hasard. Cette disposition établit donc le principe selon
van kansspelen a priori verboden is, waarbij uitzonderingen echter lequel l'exploitation de jeux de hasard est a priori interdite, des
kunnen worden toegestaan via een stelsel van vergunningen (Parl. St., exceptions pouvant toutefois être prévues par un système de licences
Kamer, 2008-2009, DOC 52-1992/001, p. 4). (Doc. parl., Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/001, p. 4).
B.1.2. Bij artikel 6 van dezelfde wet worden de kansspelinrichtingen B.1.2. L'article 6 de la même loi répartit les établissements de jeux
in vier klassen ingedeeld : de hasard en quatre classes :
- klasse I groepeert de casino's, - la classe I regroupe les casinos,
- klasse II groepeert de speelautomatenhallen, - la classe II regroupe les salles de jeux automatiques,
- klasse III groepeert de drankgelegenheden, - la classe III regroupe les débits de boissons,
- klasse IV groepeert de plaatsen bestemd voor het aannemen van weddenschappen. - la classe IV regroupe les endroits destinés à l'engagement de paris.
B.1.3. Krachtens artikel 25 van dezelfde wet is een vergunning A nodig B.1.3. En vertu de l'article 25 de la même loi, une licence A est
voor de exploitatie van een inrichting klasse I, is een vergunning B nécessaire pour l'exploitation d'un établissement de classe I, une
nodig voor de exploitatie van een inrichting klasse II en is een licence B est nécessaire pour l'exploitation d'un établissement de
vergunning F1 nodig voor de exploitatie van de inrichting van classe II et une licence F1 est nécessaire pour l'exploitation de
weddenschappen. l'organisation de paris.
B.1.4. Artikel 43/8 van dezelfde wet, zoals ingevoegd bij artikel 25 B.1.4. L'article 43/8 de la même loi, tel qu'il a été inséré par
van de wet van 10 januari 2010 « tot wijziging van de wetgeving inzake l'article 25 de la loi du 10 janvier 2010 « portant modification de la
kansspelen » (hierna : de wet van 10 januari 2010) en zoals van législation relative aux jeux de hasard » (ci-après : la loi du 10
janvier 2010) et tel qu'il est applicable devant le juge a quo,
toepassing voor de verwijzende rechter, bepaalt : dispose : « § 1er. La commission peut octroyer à un titulaire d'une licence de
« § 1. De commissie kan, aan een vergunninghouder klasse A, B of F1 classe A, B ou F1, au maximum une licence supplémentaire,
maximaal één aanvullende vergunning toekennen, respectievelijk A+, B+ respectivement A+, B+ et F1+, pour l'exploitation de jeux de hasard
en F1+, voor het uitbaten van kansspelen via via des instruments de la société de l'information. La licence
informatiemaatschappij-instrumenten. De aanvullende vergunning kan
enkel betrekking hebben op de uitbating van spelen van dezelfde aard supplémentaire ne peut porter que sur l'exploitation des jeux de même
als deze die in de reële wereld aangeboden worden. nature que ceux offerts dans le monde réel.
§ 2. De Koning bepaalt, bij besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad : § 2. Le Roi détermine par arrêté délibéré en Conseil des ministres :
[...] [...]
2° de voorwaarden waaronder de spelen kunnen worden aangeboden en 2° les conditions auxquelles les jeux peuvent être offerts et qui
welke minstens betrekking hebben op de registratie en identificatie portent au minimum sur l'enregistrement et l'identification du joueur,
van de speler, de controle van de leeftijd, de aangeboden spelen, de le contrôle de l'âge, les jeux offerts, les règles de jeu, le mode de
spelregels, de wijze van betaling en de wijze van verdeling van prijzen; paiement et le mode de distribution des prix;
[...] [...]
§ 3. De geldigheidsduur van de aanvullende vergunningen is gekoppeld § 3. La durée de validité des licences supplémentaires est liée à la
aan de respectievelijke geldigheidsduur van de vergunningen klasse A, B of F1 ». durée de validité respective de la licence de classe A, B ou F1 ».
B.2.1. Uit het voormelde artikel 43/8, § 1, volgt dat de aanvullende B.2.1. Il résulte de l'article 43/8, § 1er, précité que les licences
vergunningen A+, B+ en F1+, die nodig zijn om kansspelen via supplémentaires des classes A+, B+ et F1+, nécessaires pour
l'exploitation des jeux de hasard via des instruments de la société de
informatiemaatschappij-instrumenten (hierna : kansspelen via internet) l'information (ci-après les jeux de hasard proposés via Internet), ne
uit te baten, slechts kunnen worden toegekend aan personen die reeds peuvent être octroyées qu'à des personnes qui sont déjà titulaires
vergunninghouder klasse A, B of F1 zijn, dat die personen slechts een d'une licence de classe A, B ou F1, que ces personnes ne peuvent
enkele aanvullende vergunning kunnen verkrijgen en dat die enkel obtenir qu'une seule licence supplémentaire et que cette licence ne
betrekking kan hebben op de uitbating van spelen van dezelfde aard als peut porter que sur l'exploitation de jeux de même nature que ceux
die welke zij reeds in de reële wereld aanbieden. qu'elles offrent déjà dans le monde réel.
B.2.2. De parlementaire voorbereiding van de wet van 10 januari 2010 B.2.2. A cet égard, les travaux préparatoires de la loi du 10 janvier
vermeldt in dat verband : 2010 mentionnent :
" De wet op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming
van de spelers van 7 mei 1999 voorziet niet in een vergunning voor « La loi du 7 mai 1999 sur les jeux de hasard, les établissements de
kansspelen via informatiemaatschappij-instrumenten waardoor deze jeux de hasard et la protection des joueurs ne prévoit pas de licence
pour les jeux de hasard offerts par le biais des instruments de la
société de l'information, ce qui a pour conséquence que ces jeux de
kansspelen krachtens artikel 4 van dezelfde wet worden verboden. hasard sont interdits en vertu de l'article 4 de ladite loi.
[...] [...]
De opkomst van de elektronische communicatiemiddelen, zoals de mobiele telefoon, interactieve televisie en vooral het internet, heeft tot gevolg dat het veel gemakkelijker geworden is om kans- en gokspelen te beoefenen. Dankzij deze nieuwe communicatiemiddelen wordt het aanbod van kans- en gokspelen aanzienlijk uitgebreid. Het aanbod is immers op elk ogenblik toegankelijk en de speler hoeft zich daarvoor niet te verplaatsen. Er is dus geen ruimtelijke of tijdsbarrière tussen de speler en het spelaanbod. Bovendien biedt het internet de speler de mogelijkheid om in volledige afzondering te spelen, zodat deze sneller kan toegeven aan een impuls om te spelen. De verbodsmaatregelen ter bescherming van minderjarigen of kwetsbare personen kunnen veel gemakkelijker worden omzeild. Het risico van fraude is groter doordat online-spelen zeer snel kunnen L'avènement des moyens de communication électroniques, tels que le téléphone mobile, la télévision interactive et surtout l'Internet, a pour conséquence qu'on peut s'adonner beaucoup plus facilement aux jeux de hasard et aux paris. Grâce à ces nouveaux moyens de communication, l'offre de jeux de hasard et de paris s'est considérablement étendue. En effet, l'offre est accessible à tout moment et ne nécessite pas que le joueur se déplace. Il n'y a donc pas de barrière spatiale ou temporelle entre le joueur et l'offre de jeux. Qui plus est, Internet offre au joueur la possibilité de jouer en étant entièrement isolé, ce qui lui permet de céder plus rapidement à une impulsion de jouer. Les mesures d'interdiction destinées à protéger les mineurs ou les personnes vulnérables peuvent être contournées beaucoup plus facilement. Le risque de fraude est plus grand dans la mesure où la mise en place
worden opgezet en oneerlijke exploitanten in enkele minuten kunnen de jeux en ligne peut se faire très rapidement et où des exploitants
opduiken en weer verdwijnen. malhonnêtes peuvent se manifester et disparaître en quelques minutes.
[...] [...]
Gelet op de wildgroei aan kansspelen die aangeboden worden via Vu la prolifération des jeux de hasard proposés via Internet et le
internet en het feit dat de repressie haar efficiëntie mist, is een fait que la répression se révèle inefficace, une initiative
wetgevend ingrijpen dringend noodzakelijk. législative s'impose d'urgence.
Een coherent en correct gecontroleerd vergunningsbeleid veronderstelt Une politique cohérente et correctement contrôlée de licences suppose
het kanaliseren van de verboden spelen naar vergunde inrichtingen la canalisation des jeux interdits vers des établissements autorisés
waarbij controle gegarandeerd wordt. Om dit beleid te realiseren où le contrôle est garanti. Pour réaliser cette politique, les jeux de
moeten de kansspelen via internet, en bij uitbreiding via het hasard via Internet et, par extension, via le réseau de communication
elektronisch communicatienetwerk worden voorbehouden aan zij die ook électronique, doivent être réservés à ceux qui exploitent les jeux de
in de reële wereld de kansspelen uitbaten. hasard dans le monde réel également.
Zoals in de kansspelwet van 1999 wordt in het voorontwerp van wet Comme c'était le cas dans la loi sur les jeux de hasard de 1999,
geopteerd om de kansspelen in een wettelijk kader in te bedden l'avant-projet de loi entend ancrer les jeux de hasard dans un cadre
teneinde het aanbod ter bescherming van de speler binnen bepaalde légal de manière à en confiner l'offre dans des limites définies pour
perken te houden en de controle op de kansspelen en de organisatoren protéger le joueur et à réaliser le contrôle des jeux de hasard et des
van de kansspelen te realiseren. organisateurs de jeux de hasard.
[...] [...]
Dergelijk doeltreffend controlebeleid is enkel mogelijk door de online Une telle politique de contrôle efficace n'est possible que si l'on
spelen voor te behouden aan zij die ook in de reële wereld de réserve les jeux en ligne à ceux qui exploitent les jeux de hasard
kansspelen uitbaten waarbij de creatie van een extra aanbod aan online dans le monde réel également, ce qui évite la création d'une offre
spelen wordt vermeden. supplémentaire de jeux en ligne.
Enkel de entiteiten die in de reële wereld over een vergunning A, B of Seules les entités qui disposent d'une licence A, B ou F1 dans le
F1 beschikken, kunnen deze zelfde activiteiten aanbieden in de virtuele wereld. monde réel peuvent offrir ce type d'activité dans le monde virtuel.
De spelen die zij via internet aanbieden moeten van dezelfde aard zijn Les jeux qu'ils offrent via Internet doivent être de même nature que
als deze die in de reële wereld aangeboden worden. Zo zal een ceux qui sont offerts dans le monde réel. Ainsi, un exploitant de
casinouitbater met een aanvullende vergunning enkel casinospelen via casino qui dispose d'une licence supplémentaire ne pourra offrir que
internet mogen aanbieden en bijvoorbeeld geen weddenschappen. des jeux de casino via Internet et non des paris, par exemple.
[...] [...]
[...] Het feit dat deze aanbieders reeds vergund zijn voor de [...] Le fait que ces organisateurs possèdent déjà d'une licence pour
aanbieding van de reële spelen biedt een extra garantie voor de offrir des jeux réels donne une garantie supplémentaire sur le
correctheid van het online-spel, de organisatie van dit spel en de caractère correct du jeu en ligne, l'organisation de ce jeu et la
bescherming van de speler. Een misstap kunnen zij zich niet protection du joueur. Ils ne peuvent pas se permettre de faux pas
veroorloven gelet op de band die zij hebben met het aanbod van de
spelen in de reële wereld » (Parl. St., Kamer, 2008-2009, DOC étant donné le lien qu'ils ont avec l'offre de jeux dans le monde réel
52-1992/001, pp. 8-11). » (Doc. parl., Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/001, pp. 8-11).
B.2.3. Artikel 43/8, § 2, van de wet van 7 mei 1999 werd ten uitvoer B.2.3. L'article 43/8, § 2, de la loi du 7 mai 1999 a été exécuté par
gelegd bij het koninklijk besluit van 25 oktober 2018 « betreffende de l'arrêté royal du 25 octobre 2018 « relatif aux modalités
voorwaarden voor het uitbaten van kansspelen en weddenschappen via d'exploitation des jeux de hasard et des paris exploités au moyen des
informatiemaatschappij-instrumenten », dat het voorwerp uitmaakt van instruments de la société de l'information », qui fait l'objet de la
de procedure voor de verwijzende rechter. Hoofdstuk II van dat procédure devant le juge a quo. Le chapitre II de cet arrêté royal,
koninklijk besluit, dat de artikelen 6 tot 11 omvat, bevat de algemene qui comprend les articles 6 à 11, contient les règles générales
regels omtrent de kansspelen en weddenschappen die via internet mogen relatives aux jeux de hasard et paris pouvant être proposés via
worden aangeboden en bepaalt de voorwaarden waaronder die mogen worden Internet et définit les conditions dans lesquelles ceux-ci peuvent
aangeboden. être proposés.
B.2.4. Artikel 58 van de wet van 7 mei 1999, zoals gewijzigd bij B.2.4. L'article 58 de la loi du 7 mai 1999, tel qu'il a été modifié
artikel 37 van de voormelde wet van 10 januari 2010, bepaalt : par l'article 37 de la loi, précitée, du 10 janvier 2010, dispose :
« Behoudens het gebruik van kredietkaarten en debetkaarten in kansspelinrichtingen klasse I mag niemand aan de spelers en de gokkers enige vorm van lening of krediet toestaan of met hen een geldelijke of materiële transactie aangaan ter betaling van een inzet of een verlies. Een verrichting waarvan de som 10.000 euro of meer bedraagt, moet gebeuren door middel van een kredietkaart of debetkaart. De betaling met kredietkaarten is verboden in de kansspelinrichtingen klasse II, III en IV en voor de kansspelen die worden geëxploiteerd via informatiemaatschappij-instrumenten. « Hormis l'utilisation des cartes de crédit et des cartes de débit dans les établissements de jeux de hasard de classe I, il est interdit à quiconque de consentir aux joueurs ou aux parieurs toute forme de prêt ou de crédit, de conclure avec eux une transaction matérielle ou financière en vue de payer un enjeu ou une perte. Une opération dont la somme s'élève à 10 000 euros ou plus doit être effectuée au moyen d'une carte de crédit ou d'une carte de débit. Le paiement au moyen de cartes de crédit est interdit dans les établissements de jeux de hasard des classe[s] II, III et IV et pour les jeux de hasard exploités par le biais d'instruments de la société de l'information.
[...] ». [...] ».
B.2.5. Uit het voorgaande volgt dat artikel 43/8 van de wet van 7 mei B.2.5. Il résulte de ce qui précède que l'article 43/8 de la loi du 7
1999 de Koning weliswaar machtigt om de voorwaarden te bepalen mai 1999 habilite certes le Roi à déterminer les conditions auxquelles
waaronder kansspelen en weddenschappen kunnen worden aangeboden via les jeux de hasard et paris peuvent être proposés via Internet, mais
internet, maar dat die machtiging hoe dan ook niet zo ver gaat dat aan que cette habilitation ne s'étend en tout état de cause pas au point
houders van aanvullende vergunningen klasse A+, B+ en F1+ de toelating que les titulaires d'une licence supplémentaire des classes A+, B+ et
mag worden gegeven om het gebruik van kredietkaarten als betaalmiddel F1+ puissent être autorisés à accepter l'utilisation de cartes de
voor kansspelen via internet te aanvaarden, aangezien artikel 58, crédit comme moyen de paiement pour les jeux de hasard proposés via
tweede lid, van de voormelde wet de betaling met kredietkaarten op Internet, étant donné que l'article 58, alinéa 2, de la loi du 7 mai
algemene wijze verbiedt voor dergelijke kansspelen. Enkel in casino's 1999 prévoit une interdiction générale du paiement par cartes de
uitgebaat in de reële wereld (kansspelinrichtingen klasse I) is het crédit pour de tels jeux de hasard. L'utilisation de cartes de crédit
n'est autorisée que dans les casinos exploités dans le monde réel
gebruik van kredietkaarten toegelaten, en dit ingevolge artikel 58, (établissements de jeux de hasard de classe I), et ce, par l'effet de
eerste lid, van de voormelde wet. l'article 58, alinéa 1er, de la loi du 7 mai 1999.
B.3. De voormelde bepalingen hebben derhalve tot gevolg dat een houder B.3. Les dispositions précitées ont dès lors pour conséquence qu'un
van een vergunning klasse A die tevens beschikt over een vergunning titulaire d'une licence de classe A qui dispose également d'une
klasse A+ de betaling met kredietkaarten mag aanvaarden voor de licence de classe A+ peut accepter le paiement par cartes de crédit
casinospelen die hij aanbiedt in de reële wereld, maar niet voor het pour les jeux de casino qu'il propose dans le monde réel, mais pas
aanbieden van casinospelen via internet. Het is die situatie waarop de pour les jeux de casino qu'il propose via Internet. C'est cette
prejudiciële vraag betrekking heeft. situation qui est visée dans la question préjudicielle.
Ten gronde Quant au fond
B.4.1. De verwijzende rechter ondervraagt het Hof over de B.4.1. Le juge a quo interroge la Cour sur la compatibilité des
bestaanbaarheid van artikel 58, tweede lid, en artikel 43/8 van de wet articles 58, alinéa 2, et 43/8 de la loi du 7 mai 1999 avec les
van 7 mei 1999 met de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet, alsook articles 10, 11 et 23 de la Constitution, ainsi qu'avec la liberté
met de vrijheid van ondernemen, zoals gewaarborgd bij de artikelen d'entreprendre, garantie par les articles II.3 et II.4 du Code de
II.3 en II.4 van het Wetboek van economisch recht, in zoverre die droit économique, en ce que ces dispositions traitent de la même
bepalingen de houders van een vergunning klasse A+ en de houders van manière les titulaires d'une licence de classe A+ et les titulaires
een vergunning klasse B+ en F1+, wat de betaling met kredietkaarten d'une licence de classe B+ et F1+, en ce qui concerne le paiement par
voor kansspelen via internet betreft, op een identieke wijze cartes de crédit pour les jeux de hasard qu'ils proposent via
behandelen, terwijl volgens artikel 58, eerste lid, het gebruik van Internet, alors que, selon l'article 58, alinéa 1er, l'utilisation de
kredietkaarten in kansspelinrichtingen klasse I is toegestaan, cartes de crédit dans des établissements de jeux de hasard de classe I
waardoor het een houder van een vergunning klasse A die beschikt over est autorisée, de sorte qu'un titulaire d'une licence de classe A qui
een vergunning klasse A+ niet is toegestaan het gebruik van dispose d'une licence de classe A+ n'est pas autorisé à accepter
kredietkaarten toe te laten voor het aanbieden van zijn kansspelen in l'utilisation de cartes de crédit pour les jeux de hasard qu'il
de virtuele wereld. propose dans le monde virtuel.
B.4.2. De tussenkomende partij voert in haar memories bijkomend aan B.4.2. La partie intervenante ajoute, dans ses mémoires, que la
dat het verschil in behandeling dat voortvloeit uit artikel 58 van de différence de traitement qui découle de l'article 58 de la loi du 7
wet van 7 mei 1999, tussen vergunninghouders klasse A en mai 1999 entre les titulaires d'une licence de classe A et les
vergunninghouders klasse B, B+, C, F1+ en F2, voor wat betreft het gebruik van kredietkaarten in de reële wereld, niet langer verantwoord is. Nu de partijen voor het Hof de draagwijdte van de prejudiciële vraag niet kunnen wijzigen, doen wijzigen of uitbreiden, vermag het Hof niet in te gaan op de door de tussenkomende partij ontwikkelde argumenten. B.5. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie sluit niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Dat beginsel verzet er zich overigens tegen dat categorieën van personen, die zich ten aanzien van de betwiste maatregel in wezenlijk verschillende situaties bevinden, op identieke wijze worden behandeld, zonder dat daarvoor een redelijke verantwoording bestaat. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld titulaires d'une licence des classes B, B+, C, F1+ et F2, en ce qui concerne l'utilisation de cartes de crédit dans le monde réel, ne se justifie plus. Dès lors que les parties devant la Cour ne peuvent modifier, faire modifier ou étendre la portée de la question préjudicielle, la Cour n'a pas à examiner les arguments développés par la partie intervenante. B.5. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. Ce principe s'oppose, par ailleurs, à ce que soient traitées de manière identique, sans qu'apparaisse une justification raisonnable, des catégories de personnes se trouvant dans des situations qui, au regard de la mesure critiquée, sont essentiellement différentes. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant
rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la
en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van nature des principes en cause; le principe d'égalité et de
gelijkheid en niet-discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas
geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés
middelen en het beoogde doel. et le but visé.
B.6.1. Artikel 23, derde lid, 1°, van de Grondwet bepaalt : B.6.1. L'article 23, alinéa 3, 1°, de la Constitution dispose :
« Die rechten omvatten inzonderheid : « Ces droits comprennent notamment :
1° het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het 1° le droit au travail et au libre choix d'une activité
raam van een algemeen werkgelegenheidsbeleid dat onder meer gericht is professionnelle dans le cadre d'une politique générale de l'emploi,
op het waarborgen van een zo hoog en stabiel mogelijk visant entre autres à assurer un niveau d'emploi aussi stable et élevé
werkgelegenheidspeil, het recht op billijke arbeidsvoorwaarden en een que possible, le droit à des conditions de travail et à une
billijke beloning, alsmede het recht op informatie, overleg en rémunération équitables, ainsi que le droit d'information, de
collectief onderhandelen ». consultation et de négociation collective ».
Die bepaling vermeldt het recht op de vrije keuze van beroepsarbeid Cette disposition inclut le droit au libre choix d'une activité
onder de economische, sociale en culturele rechten. professionnelle parmi les droits économiques, sociaux et culturels.
B.6.2. Uit de verwijzingsbeslissing kan niet worden afgeleid in welk B.6.2. La décision de renvoi ne permet pas de déduire en quoi les
opzicht de in het geding zijnde bepalingen onbestaanbaar zouden zijn dispositions en cause seraient incompatibles avec le droit au libre
met het recht op de vrije keuze van beroepsarbeid, zoals gewaarborgd choix d'une activité professionnelle, garanti par l'article 23, alinéa
bij artikel 23, derde lid, 1°, van de Grondwet. In haar memories voor 3, 1°, de la Constitution. Dans les mémoires qu'elle a transmis à la
het Hof vermeldt de verzoekende partij voor de verwijzende rechter die Cour, la partie requérante devant le juge a quo mentionne cette
grondwetsbepaling in samenhang met de artikelen II.3 en II.4 van het disposition constitutionnelle en combinaison avec les articles II.3 et
Wetboek van economisch recht, die de vrijheid van ondernemen II.4 du Code de droit économique, qui garantissent la liberté
waarborgen. d'entreprendre.
B.6.3. Uit de parlementaire voorbereiding van artikel 23 van de B.6.3. Il ressort des travaux préparatoires de l'article 23 de la
Grondwet blijkt dat de Grondwetgever de vrijheid van handel en Constitution que le Constituant n'a pas entendu consacrer la liberté
nijverheid of de vrijheid van ondernemen niet heeft willen verankeren de commerce et d'industrie ou la liberté d'entreprendre dans les
in de begrippen « recht op arbeid » en « vrije keuze van beroepsarbeid notions de « droit au travail » et de « libre choix d'une activité
» (Parl. St., Senaat, BZ 1991-1992, nr. 100-2/3°, p. 15; nr. 100-2/4°, professionnelle » (Doc. parl., Sénat, SE 1991-1992, n° 100-2/3°, p.
pp. 93 tot 99; nr. 100-2/9°, pp. 3 tot 10). Eenzelfde benadering 15; n° 100-2/4°, pp. 93 à 99; n° 100-2/9°, pp. 3 à 10). Une telle
blijkt eveneens uit de indiening van verschillende voorstellen tot « approche découle également du dépôt de différentes propositions de «
herziening van artikel 23, derde lid, van de Grondwet, teneinde het révision de l'article 23, alinéa 3, de la Constitution, en vue de le
aan te vullen met een 6°, ter vrijwaring van de vrijheid van handel en compléter par un 6° garantissant la liberté de commerce et d'industrie
nijverheid » (Parl. St., Senaat, 2006-2007, nr. 3-1930/1; Senaat, BZ » (Doc. parl., Sénat, 2006-2007, n° 3-1930/1; Sénat, SE 2010, n°
2010, nr. 5-19/1; Kamer, 2014-2015, DOC 54-0581/001). 5-19/1; Chambre, 2014-2015, DOC 54-0581/001).
B.7.1. De wet van 28 februari 2013 die artikel II.3 van het Wetboek B.7.1. La loi du 28 février 2013, qui a introduit l'article II.3 du
van economisch recht heeft ingevoerd, heeft het zogenaamde decreet Code de droit économique, a abrogé le décret dit d'Allarde des 2-17
d'Allarde van 2-17 maart 1791 opgeheven. Dat decreet, dat de vrijheid mars 1791. Ce décret, qui garantissait la liberté de commerce et
van handel en nijverheid waarborgde, heeft het Hof meermaals in zijn d'industrie, a régulièrement servi de norme de référence à la Cour
toetsing aan de artikelen 10 en 11 van de Grondwet betrokken. dans son contrôle du respect des articles 10 et 11 de la Constitution.
B.7.2. De vrijheid van ondernemen, bedoeld in artikel II.3 van het B.7.2. La liberté d'entreprendre, visée à l'article II.3 du Code de
Wetboek van economisch recht, moet worden uitgeoefend « met droit économique, doit s'exercer « dans le respect des traités
inachtneming van de in België van kracht zijnde internationale
verdragen, van het algemeen normatief kader van de economische unie en internationaux en vigueur en Belgique, du cadre normatif général de
de monetaire eenheid zoals vastgesteld door of krachtens de l'union économique et de l'unité monétaire tel qu'établi par ou en
internationale verdragen en de wet » (artikel II.4 van hetzelfde vertu des traités internationaux et de la loi » (article II.4 du même
Wetboek). Code).
De vrijheid van ondernemen dient derhalve in samenhang te worden La liberté d'entreprendre doit par conséquent être lue en combinaison
gelezen met de toepasselijke bepalingen van het Europees Unierecht, avec les dispositions de droit de l'Union européenne applicables,
alsook met artikel 6, § 1, VI, derde lid, van de bijzondere wet van 8 ainsi qu'avec l'article 6, § 1er, VI, alinéa 3, de la loi spéciale du
augustus 1980 tot hervorming der instellingen, waaraan, als 8 août 1980 de réformes institutionnelles, au regard duquel la Cour
bevoegdheidverdelende regel, het Hof rechtstreeks vermag te toetsen. peut effectuer directement un contrôle, en tant que règle répartitrice
Ten slotte wordt de vrijheid van ondernemen eveneens gewaarborgd door de compétences. Enfin, la liberté d'entreprendre est également garantie par l'article
artikel 16 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. 16 de la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne.
B.7.3. Het Hof dient de bestreden bepaling derhalve te toetsen aan de B.7.3. Par conséquent, la Cour doit contrôler la disposition attaquée
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de au regard des articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec la
vrijheid van ondernemen. liberté d'entreprendre.
B.8. De vrijheid van ondernemen kan niet als een absolute vrijheid B.8. La liberté d'entreprendre ne peut être conçue comme une liberté
worden opgevat. Zij belet niet dat de bevoegde wetgever de economische absolue. Elle ne fait pas obstacle à ce que le législateur compétent
bedrijvigheid van personen en ondernemingen regelt. De wetgever zou règle l'activité économique des personnes et des entreprises. Le
pas onredelijk optreden indien hij de vrijheid van ondernemen zou législateur n'interviendrait de manière déraisonnable que s'il
beperken zonder dat daartoe enige noodzaak bestaat of indien die limitait la liberté d'entreprendre sans aucune nécessité ou si cette
beperking onevenredig zou zijn met het nagestreefde doel. limitation était disproportionnée au but poursuivi.
B.9. Zoals blijkt uit de in B.2.2 vermelde parlementaire B.9. Ainsi qu'il ressort des travaux préparatoires mentionnés en
voorbereiding, strekt de wet van 10 januari 2010 ertoe een wettelijk B.2.2, la loi du 10 janvier 2010 vise à créer un cadre juridique pour
kader te scheppen voor de kansspelen via internet, teneinde, ter les jeux de hasard proposés via Internet, afin de limiter l'offre et
bescherming van de speler, het aanbod te beperken en de kansspelen en de contrôler les jeux de hasard et les organisateurs des jeux de
de organisatoren van de kansspelen te controleren. Die doelstellingen hasard, en vue de protéger le joueur. Ces objectifs sont légitimes.
zijn legitiem. B.10. De identieke behandeling van de houders van een vergunning B.10. L'identité de traitement entre les titulaires d'une licence de
klasse A+ en de houders van een vergunning klasse B+ en F1+, voor wat classe A+ et les titulaires d'une licence des classes B+ et F1+, en ce
het gebruik van kredietkaarten betreft, steunt op het aanbieden van qui concerne l'utilisation de cartes de crédit, repose sur le fait de
kansspelen via internet. proposer des jeux de hasard via Internet.
B.11.1. Uit de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie volgt dat de lidstaten aan de exploitatie van kansspelen op hun grondgebied beperkingen mogen stellen. Kansspelen zijn immers een economische activiteit die zeer schadelijke gevolgen kan hebben, zowel voor de samenleving wegens het gevaar van verarming van de spelers bij overmatig gokgedrag, als voor de openbare orde in het algemeen, gelet in het bijzonder op de aanzienlijke inkomsten die bij kansspelen worden gegenereerd. Economische vrijheden zoals het vrij verrichten van diensten en de vrijheid van ondernemen kunnen derhalve worden beperkt om redenen van openbare orde, openbare veiligheid en volksgezondheid, of om dwingende redenen van algemeen belang, zoals het doel de consument te beschermen, fraude te bestrijden, te voorkomen dat burgers tot geldverkwisting door gokken worden aangespoord, en maatschappelijke problemen in het algemeen te B.11.1. Il découle de la jurisprudence de la Cour de justice de l'Union européenne que les Etats membres sont en droit d'apporter des restrictions à l'exploitation des jeux de hasard sur leur territoire. En effet, les jeux de hasard constituent une activité économique qui peut avoir des conséquences très dommageables tant pour la société, en raison du risque d'appauvrissement des joueurs auquel peut conduire une pratique excessive du jeu, que pour l'ordre public en général, compte tenu notamment des revenus importants qu'ils génèrent. Des libertés économiques telles que la libre prestation des services et la liberté d'entreprendre peuvent donc faire l'objet de restrictions, pour des motifs d'ordre public, de sécurité publique ou de santé publique, ou pour des raisons impérieuses d'intérêt général, telles que la prévention de la fraude, la protection des consommateurs contre une incitation à des dépenses excessives liées au jeu et la prévention
vermijden (HvJ, 8 september 2009, C-42/07, Liga Portuguesa de Futebol de troubles de l'ordre social en général (CJCE, 8 septembre 2009,
Profissional en Bwin International, punt 56). C-42/07, Liga Portuguesa de Futebol Profissional et Bwin International, point 56).
B.11.2. Volgens het Hof van Justitie kunnen de bijzonderheden van B.11.2. Selon la Cour de justice, les particularités d'ordre moral,
morele, religieuze of culturele aard en de aan kansspelen en religieux ou culturel ainsi que les conséquences moralement et
weddenschappen verbonden moreel en financieel schadelijke gevolgen financièrement préjudiciables pour l'individu et la société qui
voor het individu en de samenleving rechtvaardigen dat de nationale entourent les jeux et les paris peuvent être de nature à justifier
autoriteiten over voldoende beoordelingsvrijheid beschikken om te l'existence, au profit des autorités nationales, d'un pouvoir
bepalen wat noodzakelijk is voor de bescherming van de consument en d'appréciation suffisant pour déterminer les exigences que comporte la
van de maatschappelijke orde (HvJ, 3 juni 2010, C-258/08, Ladbrokes protection du consommateur et de l'ordre social (CJUE, 3 juin 2010,
Betting & Gaming Ltd en Ladbrokes International Ltd, punt 19). C-258/08, Ladbrokes Betting & Gaming Ltd et Ladbrokes International
B.11.3. De ter bescherming van die belangen opgelegde beperking van de Ltd, point 19). B.11.3. La restriction apportée à la libre prestation des services,
economische vrijheden moet evenwel geschikt zijn om de verwezenlijking imposée en vue de protéger ces intérêts, doit toutefois être propre à
van het doel of de doeleinden die hiermee worden nagestreefd, te garantir la réalisation du ou des objectifs poursuivis, ce qui
waarborgen, hetgeen betekent dat die beperking coherent en signifie que cette restriction doit être cohérente, systématique et
systematisch en evenredig moet zijn (HvJ, 8 september 2009, C-42/07, proportionnée (CJCE, 8 septembre 2009, C-42/07, Liga Portuguesa de
Liga Portuguesa de Futebol Profissional en Bwin International, punten 60 en 61). Futebol Profissional et Bwin International, points 60 et 61).
B.11.4. Bij de controle van de evenredigheid heeft het Hof van B.11.4. Concernant le contrôle de proportionnalité, la Cour de justice
a reconnu que les caractéristiques propres à l'offre de jeux de hasard
Justitie erkend dat de specifieke kenmerken van het aanbieden van via Internet comportent des risques de nature différente et d'une
kansspelen via internet andere en ernstigere risico's op fraude door importance accrue en ce qui concerne d'éventuelles fraudes commises
marktdeelnemers en andere en ernstigere risico's voor de bescherming par les opérateurs et des risques de nature différente et d'une
van de consument - in het bijzonder van minderjarigen en personen met importance accrue en matière de protection des consommateurs et
een bijzondere goklust of personen die een dergelijke lust kunnen singulièrement des jeunes et des personnes ayant une propension
ontwikkelen - met zich meebrengen dan op de traditionele markten particulière au jeu ou susceptibles de développer une telle
aangeboden kansspelen : propension, par rapport aux marchés traditionnels de tels jeux :
« Naast het reeds genoemde feit dat er geen direct contact is tussen « Outre le manque de contact direct entre le consommateur et
l'opérateur, précédemment mentionné, la facilité toute particulière et
de consument en de marktdeelnemer, vormen de zeer gemakkelijke en la permanence de l'accès aux jeux proposés sur Internet ainsi que le
permanente toegang tot kansspelen die op internet worden aangeboden, volume et la fréquence potentiellement élevés d'une telle offre à
alsook de potentieel grote omvang en hoge frequentie van het betrokken caractère international, dans un environnement qui est en outre
internationale aanbod, in een omgeving die bovendien wordt gekenmerkt caractérisé par un isolement du joueur, un anonymat et une absence de
door het isolement van de speler, een klimaat van anonimiteit en het contrôle social, constituent autant de facteurs de nature à favoriser
ontbreken van sociale controle, evenzoveel factoren die een toename un développement de l'assuétude au jeu et des dépenses excessives
van gokverslaving en geldverkwisting door gokken en dus ook van de liées à celui-ci ainsi que, partant, à accroître les conséquences
negatieve sociale en morele gevolgen daarvan, zoals deze door vaste sociales et morales négatives qui s'y attachent, telles qu'elles ont
rechtspraak in het licht zijn gesteld, in de hand werken » (HvJ, 8 été mises en exergue par une jurisprudence constante » (CJUE, 8
september 2010, C-46/08, Carmen Media Group, punt 103). septembre 2010, C-46/08, Carmen Media Group, point 103).
B.12.1. Uit de in B.2.2 vermelde parlementaire voorbereiding blijkt B.12.1. Il ressort des travaux préparatoires mentionnés en B.2.2 que
dat de wetgever zich voor de regulering van de kansspelen via internet le législateur, lorsqu'il a régulé l'offre de jeux de hasard via
eveneens heeft laten leiden door de ernstigere risico's die dergelijke Internet, a pris en considération les risques accrus que de tels jeux
spelen voor de spelers en de maatschappelijke orde inhouden. représentent pour les joueurs et pour l'ordre social.
B.12.2. Die ernstigere risico's had de wetgever ook voor ogen bij zijn B.12.2. Le législateur a également tenu compte de ces risques accrus
beslissing om het verbod op het gebruik van kredietkaarten op algemene lorsqu'il a déclaré une interdiction générale des cartes de crédit
wijze van toepassing te verklaren op kansspelen via internet. Op een applicable aux jeux de hasard proposés via Internet. Interrogé par un
vraag van een parlementslid waarom in het wetsontwerp niet werd parlementaire quant à savoir pourquoi, dans le projet de loi, il
geopteerd voor een algemeen verbod op kansspelen via internet, n'avait pas été opté pour une interdiction générale des jeux de hasard
verklaarde de bevoegde staatssecretaris tijdens de behandeling van het proposés via Internet, le secrétaire d'Etat compétent a répondu, au
wetsontwerp in de plenaire vergadering : cours du débat relatif au projet de loi en séance plénière :
« Mijnheer [...], twee bemerkingen. Wat uw eerste opmerking betreft, « Monsieur [...], deux remarques. Voici ma réponse à votre première
het volgende. Ik zal niet op de technische details ingaan, maar het is observation. Je ne me pencherai pas sur les détails techniques, mais
toch zeer belangrijk dat het gebruik van kredietkaarten in de toekomst il est tout de même très important que l'utilisation de cartes de
wordt verboden op internet wat de kansspelen betreft. Kredietkaarten crédit sur internet soit dorénavant interdite pour les jeux de hasard.
Les cartes de crédit resteront uniquement utilisables dans les
zullen alleen toegestaan blijven, zoals dat thans het geval is, door casinos, comme c'est le cas aujourd'hui, en raison de la modification
een wetswijziging van 2003, in casino's. Daarbuiten zijn de législative de 2003. En dehors de ceux-ci, les cartes de crédit ne
kredietkaarten niet toegestaan. Ik meen dat dit zeer belangrijk is. sont pas autorisées. J'insiste sur l'importance de cette mesure.
Het gaat ook in de richting van het advies van het Europees Parlement Celle-ci va d'ailleurs dans le sens de l'avis du Parlement européen »
» (Hand., Kamer, 2008-2009, 15 juli 2009, CRIV 52 PLEN 109, p. 40). (Ann., Chambre, 2008-2009, CRIV 52 PLEN 109, p. 40).
Eerder had de staatssecretaris er tijdens de bespreking van het Avant cela, lors de la discussion du projet de loi au sein de la
wetsontwerp in de bevoegde Kamercommissie op gewezen dat « het gebruik commission compétente de la Chambre, le secrétaire d'Etat avait
van kredietkaarten een bijkomend risico inhoudt voor de spelers en zo indiqué que « l'usage de cartes de crédit présente un risque
veel mogelijk vermeden moet worden » (Parl. St., Kamer, 2008-2009, DOC supplémentaire pour les joueurs et doit être évité autant que possible
52-1992/006, p. 95). » (Doc. parl., Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/006, p. 95).
B.12.3. De verwijzing door de bevoegde staatssecretaris naar « het B.12.3. En renvoyant à « l'avis du Parlement européen », le secrétaire
advies van het Europees Parlement » heeft betrekking op de resolutie d'Etat compétent fait référence à la résolution du Parlement européen
van het Europees Parlement van 10 maart 2009 « over de integriteit van du 10 mars 2009 « sur l'intégrité des jeux d'argent en ligne »
online gokken » (2008/2215(INI)) (Parl. St., Kamer, 2008-2009, DOC (2008/2215(INI)) (Doc. parl., Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/006, p.
52-1992/006, p. 30). In die resolutie wordt benadrukt dat « online 30). Dans cette résolution, il est souligné que « les jeux d'argent en
gokken verschillende risico's voor probleemgokken met zich meebrengt, ligne cumulent plusieurs facteurs de risque associés à la dépendance,
zoals onder meer laagdrempelige toegang, de brede keuze uit spellen en comme, entre autres, la facilité d'accès, la disponibilité d'un large
minder sociale controle » (overweging J van de voormelde resolutie) en éventail de jeux et le peu de contraintes sociales » (considérant J de
steunt het Parlement om die reden de totstandkoming van normen die die la résolution précitée), raison pour laquelle le Parlement soutient
risico's kunnen inperken, zoals onder meer « een verbod op l'élaboration de normes susceptibles de réduire ces risques, telles
kredietregelingen en bonussen om kwetsbare gokkers te beschermen » que, notamment, « l'interdiction du crédit et des systèmes de primes
(punt 19 van de voormelde resolutie). Tijdens de bespreking van het afin de protéger les joueurs vulnérables » (point 19 de la résolution
ontwerp van de voormelde resolutie in het Europees Parlement werd précitée). Lors de la discussion du projet relatif à la résolution
précitée au sein du Parlement européen, il a été renvoyé aux
verwezen naar de conclusie van advocaat-generaal Y. Bot in de reeds conclusions de l'avocat général Y. Bot dans l'affaire Liga Portuguesa
vermelde zaak Liga Portuguesa de Futebol Profissional en Bwin de Futebol Profissional et Bwin International (C-42/07), précitée,
International (C-42/07), waarin deze opmerkte dat het risico van dans lesquelles celui-ci avait noté que les risques de dépenses
geldverkwisting en pure gokverslaving over het algemeen wordt vergroot excessives et d'une véritable addiction aux jeux sont, d'une manière
door talrijke factoren, waarbij hij onder meer verwees naar « de générale, aggravés par de nombreux facteurs, notamment par « la
mogelijkheid om over een spelkrediet te beschikken » (punt 267). Ten faculté de disposer d'un crédit pour jouer » (point 267). Enfin, on
slotte zijn die bekommernissen eveneens terug te vinden in de meer retrouve également ces préoccupations dans la résolution, plus
recente resolutie van het Europees Parlement van 10 september 2013 « récente, du Parlement européen du 10 septembre 2013 « sur les jeux
over onlinegokken op de interne markt » (2012/2322(INI)) en de d'argent et de hasard en ligne dans le marché intérieur »
aanbeveling van de Commissie van 14 juli 2014 « betreffende beginselen (2012/2322(INI)) et dans la recommandation de la Commission du 14
juillet 2014 « relative à des principes pour la protection des
consommateurs et des joueurs dans le cadre des services de jeux
ter bescherming van consumenten en gebruikers van onlinegokdiensten en d'argent et de hasard en ligne et pour la prévention des jeux d'argent
ter voorkoming van onlinegokken door minderjarigen » (2014/478/EU). et de hasard en ligne chez les mineurs » (2014/478/UE).
B.13.1. Bij de totstandkoming ervan voorzag artikel 58 van de wet van B.13.1. A l'origine, l'article 58 de la loi du 7 mai 1999 prévoyait
7 mei 1999 in een absoluut verbod van kredietverlening bij kansspelen, une interdiction absolue de recours au crédit pour les jeux de hasard,
teneinde de spelers te beschermen. Op dat verbod werd in een afin de protéger les joueurs. La loi-programme du 8 avril 2003 a prévu
uitzondering voorzien bij de programmawet van 8 april 2003, doch une exception à cette interdiction, mais exclusivement pour les
uitsluitend voor kansspelinrichtingen van klasse I, namelijk de établissements de jeux de hasard de classe I, à savoir les casinos. Le
casino's. Die uitzondering werd door de wetgever nodig geacht omdat législateur a jugé que cette exception était nécessaire, sans quoi il
anders geen normale uitbating van de casino's kon worden gewaarborgd. aurait été impossible de garantir une exploitation normale des
B.13.2. Rekening houdend met hetgeen is vermeld in B.11 en B.12 kon de casinos. B.13.2. Compte tenu de ce qui est dit en B.11 et en B.12, le
wetgever redelijkerwijze van oordeel zijn dat de bescherming van de législateur a pu raisonnablement considérer que la protection des
spelers en van de maatschappelijke orde vereist dat het gebruik van joueurs et de l'ordre social nécessite l'interdiction de l'utilisation
kredietkaarten wordt verboden voor alle kansspelen via internet, de cartes de crédit pour tous les jeux de hasard proposés via
ongeacht het type kansspel. De hiervoor vermelde ernstigere risico's die dergelijke kansspelen inhouden, manifesteren zich immers ten aanzien van elk type onlinekansspel, ongeacht hun aard en het type van hun vergunning noodzakelijk voor hun uitbating. B.13.3. Een kredietkaart houdt een vorm van kredietverlening in, die spelers toelaat om meer geld te spenderen dan waarover zij op dat ogenblik werkelijk beschikken, en die hen er dus toe kan brengen schulden aan te gaan. De hiervoor vermelde risico's die verbonden zijn aan de mogelijkheid voor spelers om over een spelkrediet te beschikken, gelden dan ook zowel voor het in artikel 58, eerste lid, Internet, de quelque type qu'ils soient. Les risques accrus, précités, que de tels jeux de hasard comportent se manifestent en effet à l'égard de tous les types de jeux de hasard proposés via Internet, quels que soient leur nature et le type de licence nécessaire pour leur exploitation. B.13.3. Une carte de crédit constitue une forme d'octroi de crédit, qui permet aux joueurs de dépenser plus d'argent que ce dont ils disposent en réalité à ce moment et qui peut donc les amener à contracter des dettes. Les risques susmentionnés qui sont liés à la possibilité pour les joueurs de disposer d'un crédit de jeu valent dès lors tant en ce qui concerne l'interdiction, contenue dans l'article
van de wet van 7 mei 1999 opgenomen verbod om aan spelers enige vorm 58, alinéa 1er, de la loi du 7 mai 1999, de consentir aux joueurs
van lening of krediet toe te staan, als voor het in het tweede lid van toute forme de prêt ou de crédit qu'en ce qui concerne l'interdiction
het voormelde artikel opgenomen verbod op het gebruik van d'utilisation de cartes de crédit contenue dans l'alinéa 2 de
kredietkaarten. Bovendien zijn aan kredietkaarten doorgaans hogere l'article précité. En outre, les limites fixées pour les cartes de
limieten gekoppeld dan aan klassieke debetkaarten. De crédit sont généralement plus élevées que pour les cartes de débit
laagdrempeligheid van het onlineaanbod en de eenvoud waarmee classiques. L'accessibilité de l'offre en ligne et la simplicité des
betalingen via internet kunnen worden verricht, kunnen de risico's op paiements via Internet peuvent augmenter les risques d'addiction au
een gokverslaving verhogen, zodat een algemene toepassing van het jeu, si bien qu'une application générale de l'interdiction de
verbod op het gebruik van kredietkaarten op kansspelen via internet, l'utilisation de cartes de crédit aux jeux de hasard proposés via
en dus zowel op kansspelen aangeboden door houders van een vergunning Internet, et donc tant aux jeux de hasard proposés par les titulaires
klasse A+, als op kansspelen aangeboden door houders van een d'une licence de classe A+ qu'aux jeux de hasard proposés par les
vergunning klasse B+ en F1+, een pertinente maatregel is, aangezien titulaires d'une licence de classe B+ et F1+, constitue une mesure
aldus dat risico kan worden verminderd. pertinente, puisqu'elle permet d'ainsi diminuer ce risque.
B.14.1. Anders dan de verzoekende partij voor de verwijzende rechter B.14.1. Contrairement à ce que la partie requérante devant le juge a
beweert, leidt het feit dat het verbod op het gebruik van quo soutient, le fait que l'interdiction de l'utilisation de cartes de
kredietkaarten bij casinospelen via internet ertoe kan leiden dat crédit pour des jeux de casino proposés via Internet pourrait conduire
spelers hun toevlucht zullen nemen tot buitenlandse of illegale les joueurs à se tourner vers des casinos étrangers ou illégaux, de
casino's, waardoor volgens haar afbreuk zou worden gedaan aan de « sorte qu'il serait selon elle porté atteinte à l'« idée de
kanalisatiegedachte » die aan de basis ligt van de kansspelwetgeving, canalisation » qui sous-tend la législation sur les jeux de hasard, ne
niet tot een andere conclusie. conduit pas à une autre conclusion.
B.14.2. Uit de in B.2.2 aangehaalde parlementaire voorbereiding blijkt B.14.2. Il est vrai qu'il ressort des travaux préparatoires cités en
weliswaar dat het uitgangspunt van de wet van 10 januari 2010, net als B.2.2 que la loi du 10 janvier 2010, tout comme la loi du 7 mai 1999,
dat van de wet van 7 mei 1999, bestaat in « het kanaliseren van de se fonde sur « la canalisation des jeux interdits vers des
verboden spelen naar vergunde inrichtingen waarbij controle établissements autorisés où le contrôle est garanti » (Doc. parl.,
gegarandeerd wordt » (Parl. St., Kamer, 2008-2009, DOC 52-1992/001, p. Chambre, 2008-2009, DOC 52-1992/001, p. 9), ce que la loi du 10
9), hetgeen ten aanzien van de wet van 10 januari 2010 gerealiseerd janvier 2010 réalise en réservant « les jeux de hasard via Internet
wordt door « de kansspelen via internet, en bij uitbreiding via het et, par extension, via le réseau de communication électronique [...] à
elektronisch communicatienetwerk [voor te behouden] aan zij die ook in
de reële wereld de kansspelen uitbaten » (ibid.). De ceux qui exploitent les jeux de hasard dans le monde réel également »
kanalisatiegedachte gaat echter niet zo ver dat de wetgever geen (ibid.). Cependant, l'idée de canalisation ne va pas jusqu'à empêcher
maatregelen zou mogen nemen ter bescherming van de spelers, alleen le législateur de prendre des mesures pour protéger les joueurs, au
omdat die tot gevolg zouden kunnen hebben dat spelers hun toevlucht seul motif que celles-ci pourraient amener les joueurs à se tourner
nemen tot illegale spelen. vers des jeux illégaux.
B.15. Het Hof dient evenwel nog na te gaan of de in het geding zijnde B.15. La Cour doit toutefois encore examiner si les dispositions
bepalingen gevolgen hebben die onevenredig zijn ten opzichte van het attaquées produisent des effets disproportionnés à l'objectif
nagestreefde doel. poursuivi.
In dat verband moet worden opgemerkt dat de in het geding zijnde A cet égard, il convient d'observer que les dispositions en cause
bepalingen geen verbod inhouden om kansspelen via internet aan te n'interdisent pas l'offre de jeux de hasard via Internet. Elles
bieden. Zij verbieden enkel het gebruik van kredietkaarten voor interdisent uniquement l'utilisation de cartes de crédit pour de tels
dergelijke kansspelen. De houders van een vergunning klasse A+, B+ en jeux de hasard. Les titulaires d'une licence des classes A+, B+ et F1+
F1+ kunnen dus kansspelen via internet blijven aanbieden, waarbij de peuvent donc continuer à proposer des jeux de hasard via Internet et
spelers gebruik kunnen maken van debetkaarten, die hun toelaten les joueurs peuvent utiliser des cartes de débit leur permettant de
bedragen uit te geven die, al benaderen zij niet de bedragen die dépenser des montants qui, s'ils n'atteignent pas les sommes pouvant
kunnen worden uitgegeven met een kredietkaart, toch aanzienlijk zijn. être dépensées avec une carte de crédit, sont pour autant significatifs.
De verzoekende partij voor de verwijzende rechter toont overigens niet Du reste, la partie requérante devant le juge a quo ne démontre pas
aan dat de mogelijkheid om betalingen via kredietkaarten te ontvangen que la possibilité de recevoir des paiements par cartes de crédit pour
voor de door haar aangeboden casinospelen via internet, essentieel is les jeux de casino qu'elle propose via Internet est essentielle pour
om dergelijke spelen op een rendabele wijze te kunnen aanbieden. pouvoir proposer de tels jeux de manière rentable.
B.16. Rekening houdend met het voorgaande, zijn de artikelen 58, B.16. Compte tenu de ce qui précède, les articles 58, alinéa 2, et
tweede lid, en 43/8 van de wet van 7 mei 1999 niet onbestaanbaar met 43/8 de la loi du 7 mai 1999 ne sont pas incompatibles avec les
de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in samenhang gelezen met de articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec la
vrijheid van ondernemen, zoals gewaarborgd bij de artikelen II.3 en liberté d'entreprendre, garantie par les articles II.3 et II.4 du Code
II.4 van het Wetboek van economisch recht, in zoverre zij zowel de droit économique, en ce qu'ils interdisent tant aux titulaires
houders van een vergunning klasse A+ als houders van een vergunning d'une licence de classe A+ qu'aux titulaires d'une licence des classes
klasse B+ en F1+ verbieden om betalingen met kredietkaarten te B+ et F1+ d'accepter des paiements par cartes de crédit pour les jeux
aanvaarden voor de kansspelen die zij via internet aanbieden. de hasard qu'ils proposent via Internet.
Om die redenen, Par ces motifs,
het Hof la Cour
zegt voor recht : dit pour droit :
De artikelen 43/8 en 58, tweede lid, van de wet van 7 mei 1999 « op de Les articles 43/8 et 58, alinéa 2, de la loi du 7 mai 1999 « sur les
kansspelen, de weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de jeux de hasard, les paris, les établissements de jeux de hasard et la
bescherming van de spelers » schenden niet de artikelen 10 en 11 van protection des joueurs » ne violent pas les articles 10 et 11 de la
de Grondwet, in samenhang gelezen met de vrijheid van ondernemen, Constitution, lus en combinaison avec la liberté d'entreprendre,
zoals gewaarborgd bij de artikelen II.3 en II.4 van het Wetboek van garantie par les articles II.3 et II.4 du Code de droit économique, en
economisch recht, in zoverre zij zowel houders van een vergunning ce qu'ils interdisent tant aux titulaires d'une licence de classe A+
klasse A+ als houders van een vergunning klasse B+ en F1+ verbieden om qu'aux titulaires d'une licence des classes B+ et F1+ d'accepter des
betalingen met kredietkaarten te aanvaarden voor de kansspelen die zij paiements par cartes de crédit pour les jeux de hasard qu'ils
via internet aanbieden. proposent via Internet.
Aldus gewezen in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig artikel Ainsi rendu en langue néerlandaise et en langue française,
65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur
op 17 maart 2022. la Cour constitutionnelle, le 17 mars 2022.
De griffier, De voorzitter, Le greffier, Le président,
P.-Y. Dutilleux L. Lavrysen P.-Y. Dutilleux L. Lavrysen
^