Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 26/2022 van 17 februari 2022 Rolnummer 7433 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2, 1°, en 3, 1° en 3°, van de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging van de wetgeving betreffende de euthanasie », ing Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters P. Nihoul en L. Lavrysen, en de rechters(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 26/2022 van 17 februari 2022 Rolnummer 7433 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2, 1°, en 3, 1° en 3°, van de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging van de wetgeving betreffende de euthanasie », ing Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters P. Nihoul en L. Lavrysen, en de rechters(...) Extrait de l'arrêt n° 26/2022 du 17 février 2022 Numéro du rôle : 7433 En cause : le recours en annulation des articles 2, 1°, et 3, 1° et 3°, de la loi du 15 mars 2020 « visant à modifier la législation relative à l'euthanasie », introduit p La Cour constitutionnelle, composée des présidents P. Nihoul et L. Lavrysen, et des juges J.-P. (...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 26/2022 van 17 februari 2022 Extrait de l'arrêt n° 26/2022 du 17 février 2022
Rolnummer 7433 Numéro du rôle : 7433
In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 2, 1°, en 3, 1° En cause : le recours en annulation des articles 2, 1°, et 3, 1° et
en 3°, van de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging van de wetgeving 3°, de la loi du 15 mars 2020 « visant à modifier la législation
betreffende de euthanasie », ingesteld door Vincent Piessevaux en anderen. relative à l'euthanasie », introduit par Vincent Piessevaux et autres.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit de voorzitters P. Nihoul en L. Lavrysen, en de composée des présidents P. Nihoul et L. Lavrysen, et des juges J.-P.
rechters J.-P. Moerman, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman, M. Pâques, Y. Moerman, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman, M. Pâques, Y. Kherbache, T.
Kherbache, T. Detienne, D. Pieters, S. de Bethune en E. Bribosia, Detienne, D. Pieters, S. de Bethune et E. Bribosia, assistée du
bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter P. Nihoul, greffier F. Meersschaut, présidée par le président P. Nihoul,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging I. Objet du recours et procédure
Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 16 september Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 16
2020 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 17 septembre 2020 et parvenue au greffe le 17 septembre 2020, un recours
september 2020, is beroep tot vernietiging ingesteld van de artikelen
2, 1°, en 3, 1° en 3°, van de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging en annulation des articles 2, 1°, et 3, 1° et 3°, de la loi du 15 mars
van de wetgeving betreffende de euthanasie » (bekendgemaakt in het 2020 « visant à modifier la législation relative à l'euthanasie »
Belgisch Staatsblad van 23 maart 2020) door Vincent Piessevaux, (publiée au Moniteur belge du 23 mars 2020) a été introduit par
Eléonore Atibala Nolabia, Pascale Bultez, Hubert Druenne, Thierry Vincent Piessevaux, Eléonore Atibala Nolabia, Pascale Bultez, Hubert
Fobe, Thierry Lethé, Henri Marechal en Georges Paraskevaidis, Druenne, Thierry Fobe, Thierry Lethé, Henri Marechal et Georges
bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. M. Lebbe, advocaat bij het Hof Paraskevaidis, assistés et représentés par Me M. Lebbe, avocat à la
van Cassatie. Cour de cassation.
(...) (...)
II. In rechte II. En droit
(...) (...)
Ten aanzien van de bestreden bepalingen en de context ervan Quant aux dispositions attaquées et à leur contexte
B.1.1. Bij de wet van 15 maart 2020 « tot wijziging van de wetgeving B.1.1. La loi du 15 mars 2020 « visant à modifier la législation
betreffende de euthanasie » (hierna : de wet van 15 maart 2020) wordt relative à l'euthanasie » (ci-après : la loi du 15 mars 2020) modifie
de wet van 28 mei 2002 « betreffende de euthanasie » (hierna : de wet et complète la loi du 28 mai 2002 « relative à l'euthanasie »
van 28 mei 2002) op diverse punten gewijzigd en aangevuld. (ci-après : la loi du 28 mai 2002) sur divers points.
Allereerst is de verklaring waarmee een persoon, op voorhand, zijn wil Tout d'abord, la déclaration par laquelle une personne manifeste, de
te kennen geeft dat euthanasie wordt toegepast wanneer hij zijn wil manière anticipée, sa volonté qu'une euthanasie soit pratiquée pour le
niet meer kan uiten (ook « wilsverklaring » genoemd) voortaan geldig cas où elle ne pourrait plus manifester sa volonté (dite également «
déclaration anticipée ») est désormais valable pour une durée
voor onbepaalde duur (artikel 4, § 1, zesde lid, van de wet van 28 mei indéterminée (article 4, § 1er, alinéa 6, de la loi du 28 mai 2002,
2002, zoals vervangen bij artikel 2, 1°, van de wet van 15 maart tel qu'il a été remplacé par l'article 2, 1°, de la loi du 15 mars
2020). Voordien mocht de wilsverklaring enkel in aanmerking worden 2020). Auparavant, la déclaration ne pouvait être prise en compte que
genomen indien zij minder dan vijf jaar vóór het begin van de si elle avait été établie ou confirmée moins de cinq ans avant le
onmogelijkheid, voor diegene die de verklaring opstelt, om zijn wil te début de l'impossibilité pour le déclarant de manifester sa volonté.
uiten, was opgesteld of bevestigd. Vervolgens heeft de wijziging tot doel de collectieve Ensuite, la modification a pour objet d'interdire les clauses de
gewetensclausules te verbieden, waarmee bepaalde zorginstellingen conscience collective, par lesquelles certaines institutions de soins
verbieden om binnen hun muren euthanasie toe te passen. Zo wordt erin interdisent la pratique de l'euthanasie en leur sein. Il est ainsi
voorzien dat geen enkele, al dan niet schriftelijke, clausule een arts prévu qu'aucune clause, écrite ou non écrite, ne peut empêcher un
mag beletten om met inachtneming van de wettelijke voorwaarden médecin de pratiquer une euthanasie dans les conditions légales
euthanasie toe te passen (artikel 14, vierde lid, van de wet van 28 (article 14, alinéa 4, de la loi du 28 mai 2002, tel qu'il a été
mei 2002, zoals ingevoegd bij artikel 3, 1°, van de wet van 15 maart inséré par l'article 3, 1°, de la loi du 15 mars 2020).
2020). Ten slotte preciseert de wetgever de verplichtingen die worden Enfin, le législateur précise les obligations qui incombent au médecin
opgelegd aan een arts die, hetzij op grond van zijn gewetensvrijheid, qui, soit sur la base de sa liberté de conscience, soit pour une
hetzij op een medische grond, weigert in te gaan op een raison médicale, refuse de donner suite à une requête d'euthanasie.
euthanasieverzoek. Er wordt een nieuwe verplichting gecreëerd : een Une nouvelle obligation est créée : le médecin qui refuse de donner
arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek, moet de patiënt suite à une requête d'euthanasie doit dans tous les cas (c'est-à-dire
of de vertrouwenspersoon in elk geval (dat wil zeggen ongeacht of de que le refus soit justifié par une objection de conscience ou par une
weigering wordt gerechtvaardigd door een gewetensbezwaar dan wel op
een medische grond) de contactgegevens bezorgen van een centrum of een raison médicale) transmettre au patient ou à la personne de confiance
vereniging die in euthanasierecht zijn gespecialiseerd (artikel 14, les coordonnées d'un centre ou d'une association spécialisé en matière
zevende lid, van de wet van 28 mei 2002, zoals ingevoegd bij artikel de droit à l'euthanasie (article 14, alinéa 7, de la loi du 28 mai
3, 3°, van de wet van 15 maart 2020). 2002, tel qu'il a été inséré par l'article 3, 3°, de la loi du 15 mars 2020).
B.1.2. De artikelen 2, 1°, en 3, 1° en 3°, van de wet van 15 maart B.1.2. Les articles 2, 1°, et 3, 1° et 3°, de la loi du 15 mars 2020
2020 bepalen : disposent :
«

Art. 2.In artikel 4 van de wet van 28 mei 2002 betreffende de

«

Art. 2.A l'article 4 de la loi du 28 mai 2002 relative à

euthanasie worden de volgende wijzigingen aangebracht : l'euthanasie, les modifications suivantes sont apportées :
1° in paragraaf 1 wordt het zesde lid vervangen als volgt : 1° dans le paragraphe 1er, l'alinéa 6 est remplacé par ce qui suit :
' De wilsverklaring is geldig voor onbepaalde duur. '; ' La déclaration est valable pour une durée indéterminée. ';
[...] [...]

Art. 3.In artikel 14 van dezelfde wet worden de volgende wijzigingen

Art. 3.A l'article 14 de la même loi, les modifications suivantes

aangebracht : sont apportées :
1° tussen het derde en het vierde lid wordt een lid ingevoegd, 1° entre l'alinéa 3 et l'alinéa 4, un alinéa rédigé comme suit est
luidende : inséré :
' Geen enkele al dan niet schriftelijke clausule mag een arts beletten ' Aucune clause écrite ou non écrite ne peut empêcher un médecin de
om met inachtneming van de wettelijke voorwaarden euthanasie toe te passen. '; pratiquer une euthanasie dans les conditions légales. ';
[...] [...]
3° het vijfde lid, dat het zevende lid wordt, wordt vervangen als 3° l'alinéa 5, devenant l'alinéa 7, est remplacé par ce qui suit :
volgt : ' De arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek moet de ' Le médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie est
patiënt of de vertrouwenspersoon in elk geval de contactgegevens tenu, dans tous les cas, de transmettre au patient ou à la personne de
bezorgen van een centrum of een vereniging die in euthanasierecht zijn confiance les coordonnées d'un centre ou d'une association spécialisé
gespecialiseerd, alsook op vraag van de patiënt of de en matière de droit à l'euthanasie et, à la demande du patient ou de
vertrouwenspersoon, binnen vier dagen volgend op die vraag het medisch la personne de confiance, de communiquer dans les quatre jours de
dossier van de patiënt bezorgen aan de door de patiënt of door de cette demande le dossier médical du patient au médecin désigné par le
vertrouwenspersoon aangewezen arts. ' ». patient ou par la personne de confiance. ' ».
B.1.3. Ingevolge de voormelde wijzigingen, bepalen de artikelen 4 en B.1.3. Par suite des modifications précitées, les articles 4 et 14 de
14 van de wet van 28 mei 2002 voortaan : la loi du 28 mai 2002 disposent désormais :
«

Art. 4.§ 1. Elke handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde

«

Art. 4.§ 1er. Tout majeur ou mineur émancipé capable peut, pour le

minderjarige kan, voor het geval dat hij zijn wil niet meer kan uiten, cas où il ne pourrait plus manifester sa volonté, consigner par écrit,
schriftelijk in een wilsverklaring zijn wil te kennen geven dat een dans une déclaration, sa volonté qu'un médecin pratique une euthanasie
arts euthanasie toepast indien deze arts er zich van verzekerd heeft : si ce médecin constate :
- dat hij lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of - qu'il est atteint d'une affection accidentelle ou pathologique grave
ziekte veroorzaakte aandoening; et incurable;
- hij niet meer bij bewustzijn is; - qu'il est inconscient;
- en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is. - et que cette situation est irréversible selon l'état actuel de la
In de wilsverklaring kunnen één of meer meerderjarige vertrouwenspersonen in volgorde van voorkeur aangewezen worden, die de behandelende arts op de hoogte brengen van de wil van de patiënt. Elke vertrouwenspersoon vervangt zijn of haar in de wilsverklaring vermelde voorganger in geval van weigering, verhindering, onbekwaamheid of overlijden. De behandelende arts van de patiënt, de geraadpleegde arts en de leden van het verplegend team kunnen niet als vertrouwenspersoon optreden. De wilsverklaring kan op elk moment worden opgesteld. Zij moet schriftelijk worden opgemaakt ten overstaan van twee meerderjarige getuigen, van wie er minstens een geen materieel belang heeft bij het overlijden van de patiënt en moet gedateerd en ondertekend worden door degene die de verklaring aflegt, door de getuigen en, in voorkomend geval, door de vertrouwensperso(o)n(e)n. Indien de persoon die een wilsverklaring wenst op te stellen fysiek blijvend niet in staat is om een wilsverklaring op te stellen en te tekenen, kan hij een meerderjarig persoon, die geen enkel materieel belang heeft bij het overlijden van de betrokkene, aanwijzen, die zijn science. La déclaration peut désigner une ou plusieurs personnes de confiance majeures, classées par ordre de préférence, qui mettent le médecin traitant au courant de la volonté du patient. Chaque personne de confiance remplace celle qui la précède dans la déclaration en cas de refus, d'empêchement, d'incapacité ou de décès. Le médecin traitant du patient, le médecin consulté et les membres de l'équipe soignante ne peuvent pas être désignés comme personnes de confiance. La déclaration peut être faite à tout moment. Elle doit être constatée par écrit, dressée en présence de deux témoins majeurs, dont l'un au moins n'aura pas d'intérêt matériel au décès du déclarant, datée et signée par le déclarant, par les témoins et, s'il échet, par la ou les personnes de confiance. Si la personne qui souhaite faire une déclaration anticipée, est physiquement dans l'impossibilité permanente de rédiger et de signer, sa déclaration peut être actée par écrit par une personne majeure de
verzoek schriftelijk opstelt, ten overstaan van twee meerderjarige son choix qui ne peut avoir aucun intérêt matériel au décès du
getuigen, van wie er minstens een geen materieel belang heeft bij het déclarant, en présence de deux témoins majeurs, dont l'un au moins
overlijden van de patiënt. De wilsverklaring vermeldt dat de n'aura pas d'intérêt matériel au décès du déclarant. La déclaration
betrokkene niet in staat is te tekenen en waarom. De wilsverklaring doit alors préciser que le déclarant ne peut pas rédiger et signer, et
moet gedateerd en ondertekend worden door degene die het verzoek en énoncer les raisons. La déclaration doit être datée et signée par
schriftelijk opstelt, door de getuigen en, in voorkomend geval, door de vertrouwenspersoon of vertrouwenspersonen. Bij de wilsverklaring wordt een medisch getuigschrift gevoegd als bewijs dat de betrokkene fysiek blijvend niet in staat is de wilsverklaring op te stellen en te tekenen. De wilsverklaring is geldig voor onbepaalde duur. De wilsverklaring kan op elk moment aangepast of ingetrokken worden. De Koning bepaalt hoe de wilsverklaring wordt opgesteld, geregistreerd en herbevestigd of ingetrokken en via de diensten van het Rijksregister aan de betrokken artsen wordt meegedeeld. § 2. De arts die euthanasie toepast, tengevolge een wilsverklaring la personne qui a acté par écrit la déclaration, par les témoins et, s'il échet, par la ou les personnes de confiance. Une attestation médicale certifiant cette impossibilité physique permanente est jointe à la déclaration. La déclaration est valable pour une durée indéterminée. La déclaration peut être retirée ou adaptée à tout moment. Le Roi détermine les modalités relatives à la présentation, à la conservation, à la confirmation, au retrait et à la communication de la déclaration aux médecins concernés, via les services du Registre national. § 2. Un médecin qui pratique une euthanasie, à la suite d'une
zoals voorzien in § 1, pleegt geen misdrijf indien deze arts er zich déclaration anticipée, telle que prévue au § 1er, ne commet pas
van verzekerd heeft dat de patiënt : d'infraction s'il constate que le patient :
- lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte - est atteint d'une affection accidentelle ou pathologique grave et
veroorzaakte aandoening; incurable;
- hij niet meer bij bewustzijn is; - est inconscient;
- en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is; - et que cette situation est irréversible selon l'état actuel de la science;
en hij de in deze wet voorgeschreven voorwaarden en procedures heeft et qu'il respecte les conditions et procédures prescrites par la
nageleefd. présente loi.
Onverminderd de bijkomende voorwaarden die de arts aan zijn ingrijpen Sans préjudice des conditions complémentaires que le médecin
wenst te verbinden en op voorwaarde dat de enige of de in laatste désirerait mettre à son intervention et pour autant que la seule ou la
instantie aangewezen vertrouwenspersoon zich niet in één van de vier dernière personne de confiance désignée ne se trouve pas dans un des
in § 1, tweede lid, tweede zin, beoogde situaties bevindt, moet hij quatre cas visés au § 1er, alinéa 2, deuxième phrase, il doit
vooraf : préalablement :
1° een andere arts raadplegen over de onomkeerbaarheid van de medische 1° consulter un autre médecin quant à l'irréversibilité de la
toestand van de patiënt en hem op de hoogte brengen van de redenen situation médicale du patient, en l'informant des raisons de cette
voor deze raadpleging. De geraadpleegde arts neemt inzage van het consultation. Le médecin consulté prend connaissance du dossier
medisch dossier en onderzoekt de patiënt. Hij stelt een verslag op van médical et examine le patient. Il rédige un rapport de ses
zijn bevindingen. Indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon constatations. Si une personne de confiance est désignée dans la
wordt aangewezen brengt de behandelende arts deze vertrouwenspersoon déclaration de volonté, le médecin traitant met cette personne de
op de hoogte van de resultaten van deze raadpleging. confiance au courant des résultats de cette consultation.
De geraadpleegde arts moet onafhankelijk zijn ten opzichte van zowel Le médecin consulté doit être indépendant à l'égard du patient ainsi
de patiënt als de behandelende arts en bevoegd om over de aandoening qu'à l'égard du médecin traitant et être compétent quant à la
in kwestie te oordelen; pathologie concernée;
2° indien er een verplegend team is dat in regelmatig contact staat 2° s'il existe une équipe soignante en contact régulier avec le
met de patiënt, de inhoud van de wilsverklaring bespreken met het team patient, s'entretenir du contenu de la déclaration anticipée avec
of leden van dat team; l'équipe soignante ou des membres de celle-ci;
3° indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt 3° si la déclaration désigne une personne de confiance, s'entretenir
aangewezen, het verzoek van de patiënt met hem bespreken; avec elle de la volonté du patient;
4° indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt 4° si la déclaration désigne une personne de confiance, s'entretenir
aangewezen, de inhoud van de wilsverklaring bespreken met de naasten du contenu de la déclaration anticipée du patient avec les proches du
van de patiënt die door de vertrouwenspersoon zijn aangewezen. patient que la personne de confiance désigne.
De wilsverklaring en, alsook alle handelingen van de behandelende arts La déclaration anticipée ainsi que l'ensemble des démarches du médecin
en hun resultaat, met inbegrip van het verslag van de geraadpleegde traitant et leur résultat, y compris le rapport du médecin consulté,
arts, worden regelmatig opgetekend in het medisch dossier van de patiënt ». sont consignés régulièrement dans le dossier médical du patient ».
«

Art. 14.Het verzoek en de wilsverklaring bedoeld in de artikelen 3

«

Art. 14.La demande et la déclaration anticipée de volonté telles

en 4 van deze wet hebben geen dwingende waarde. que prévues aux articles 3 et 4 de la présente loi n'ont pas de valeur
Geen arts kan worden gedwongen euthanasie toe te passen. contraignante.
Geen andere persoon kan worden gedwongen mee te werken aan het Aucun médecin n'est tenu de pratiquer une euthanasie.
toepassen van euthanasie. Aucune autre personne n'est tenue de participer à une euthanasie.
Geen enkele al dan niet schriftelijke clausule mag een arts beletten Aucune clause écrite ou non écrite ne peut empêcher un médecin de
om met inachtneming van de wettelijke voorwaarden euthanasie toe te passen. pratiquer une euthanasie dans les conditions légales.
Weigert de geraadpleegde arts op grond van zijn gewetensvrijheid Si le médecin consulté refuse, sur la base de sa liberté de
euthanasie toe te passen, dan moet hij dit de patiënt of de eventuele conscience, de pratiquer une euthanasie, il est tenu d'en informer en
vertrouwenspersoon tijdig en ten laatste binnen zeven dagen na de temps utile et au plus tard dans les sept jours de la première
eerste formulering van het verzoek laten weten, waarbij hij de redenen formulation de la demande le patient ou la personne de confiance
van zijn weigering toelicht en de patiënt of de vertrouwenspersoon éventuelle en en précisant les raisons et en renvoyant le patient ou
doorverwijst naar een andere door de patiënt of door de la personne de confiance vers un autre médecin désigné par le patient
vertrouwenspersoon aangewezen arts. ou par la personne de confiance.
Weigert de geraadpleegde arts euthanasie toe te passen op een medische Si le médecin consulté refuse de pratiquer une euthanasie pour une
grond, dan dient hij dit de patiënt of de eventuele vertrouwenspersoon raison médicale, il est tenu d'en informer en temps utile le patient
tijdig te laten weten, waarbij hij de redenen van zijn weigering ou la personne de confiance éventuelle, en en précisant les raisons.
toelicht. In dat geval wordt die medische grond opgetekend in het Dans ce cas, cette raison médicale est consignée dans le dossier
medisch dossier van de patiënt. médical du patient.
De arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek moet de Le médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie est
patiënt of de vertrouwenspersoon in elk geval de contactgegevens tenu, dans tous les cas, de transmettre au patient ou à la personne de
bezorgen van een centrum of een vereniging die in euthanasierecht zijn confiance les coordonnées d'un centre ou d'une association spécialisé
gespecialiseerd, alsook op vraag van de patiënt of de en matière de droit à l'euthanasie et, à la demande du patient ou de
vertrouwenspersoon, binnen vier dagen volgend op die vraag het medisch la personne de confiance, de communiquer dans les quatre jours de
dossier van de patiënt bezorgen aan de door de patiënt of door de cette demande le dossier médical du patient au médecin désigné par le
vertrouwenspersoon aangewezen arts ». patient ou par la personne de confiance ».
Ten aanzien van de ontvankelijkheid Quant à la recevabilité
B.2. De Ministerraad voert aan dat de verzoekende partijen niet doen B.2. Le Conseil des ministres soutient que les parties requérantes ne
blijken van een belang om de vernietiging van de artikelen 2, 1°, en justifient pas d'un intérêt à demander l'annulation des articles 2,
3, 1°, van de wet van 15 maart 2020 te vorderen. 1°, et 3, 1°, de la loi du 15 mars 2020.
B.3. De Grondwet en de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het B.3. La Constitution et la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour
Grondwettelijk Hof vereisen dat elke natuurlijke persoon of constitutionnelle imposent à toute personne physique ou morale qui
rechtspersoon die een beroep tot vernietiging instelt, doet blijken introduit un recours en annulation de justifier d'un intérêt. Ne
van een belang. Van het vereiste belang doen slechts blijken de justifient de l'intérêt requis que les personnes dont la situation
personen wier situatie door de bestreden norm rechtstreeks en pourrait être affectée directement et défavorablement par la norme
ongunstig zou kunnen worden geraakt. attaquée.
B.4.1. De verzoekende partijen zijn natuurlijke personen. Drie B.4.1. Les parties requérantes sont des personnes physiques. Trois
verzoekende partijen zijn arts. Het belang van de verzoekende partijen d'entre elles sont des médecins. L'intérêt des parties requérantes à
om de vernietiging van de artikelen 2, 1°, en 3, 1°, van de wet van 15 demander l'annulation des articles 2, 1°, et 3, 1°, de la loi du 15
maart 2020 te vorderen, dient voor elk van die bepalingen afzonderlijk mars 2020 doit être examiné séparément pour chacune de ces
te worden onderzocht. dispositions.
B.4.2. Artikel 2, 1°, van de wet van 15 maart 2020 bepaalt dat de B.4.2. L'article 2, 1°, de la loi du 15 mars 2020 prévoit que la
wilsverklaring waarmee iemand op voorhand zijn wil te kennen geeft dat déclaration par laquelle une personne manifeste, de manière anticipée,
euthanasie wordt toegepast voor het geval dat hij zijn wil niet meer sa volonté qu'une euthanasie soit pratiquée pour le cas où elle ne
kan uiten, geldig is voor onbepaalde duur. pourrait plus manifester sa volonté est valable pour une durée
indéterminée.
In zoverre het mogelijk van toepassing is op leden van de naaste En ce qu'il est susceptible de s'appliquer à des membres de la famille
familie van de verzoekende partijen die een dergelijke wilsverklaring proche des parties requérantes ayant fait une telle déclaration,
hebben opgesteld, kan het voormelde artikel 2, 1°, het familiaal leven l'article 2, 1°, précité peut affecter directement et défavorablement
van de verzoekende partijen rechtstreeks en ongunstig raken, waardoor la vie familiale des parties requérantes, de sorte que celles-ci
zij doen blijken van het vereiste belang. justifient de l'intérêt requis.
B.4.3. Artikel 3, 1°, van de wet van 15 maart 2020 bepaalt dat geen B.4.3. L'article 3, 1°, de la loi du 15 mars 2020 prévoit qu'aucune
enkele al dan niet schriftelijke clausule een arts mag beletten om met clause écrite ou non écrite ne peut empêcher un médecin de pratiquer
inachtneming van de wettelijke voorwaarden euthanasie toe te passen. une euthanasie dans les conditions légales.
De verzoekende partijen tonen niet aan in welk opzicht die bepaling Les parties requérantes n'établissent pas en quoi cette disposition
hun situatie rechtstreeks en ongunstig zou kunnen raken. De pourrait affecter directement et défavorablement leur situation. Les
verzoekende partijen zijn geen zorginstellingen die, bij ontstentenis parties requérantes ne sont pas des établissements de soins qui, en
van het bestreden artikel 3, 1°, in staat zouden zijn om de artsen die l'absence de l'article 3, 1°, attaqué, seraient susceptibles
d'interdire aux médecins qui y travaillent de pratiquer des
er werken te verbieden om euthanasie toe te passen. Zij voeren evenmin euthanasies. Elles n'allèguent pas davantage qu'elles ont créé ou
aan dat zij zulk een zorginstelling hebben opgericht of zouden willen qu'elles souhaiteraient créer un tel établissement de soins.
oprichten. Het feit dat, volgens de verzoekende partijen, artikel 3, 1°, van de Le fait que, selon les parties requérantes, l'article 3, 1°, de la loi
wet van 15 maart 2020 de toegang tot euthanasie zou « vergemakkelijken du 15 mars 2020 « faciliterait » l'accès à l'euthanasie pour leurs
» voor hun naasten en de onmogelijkheid, voor hen en voor hun naasten, proches et l'impossibilité, pour elles et pour leurs proches, de
om op het gepaste ogenblik een zorginstelling te kiezen waarbinnen choisir, le moment venu, un établissement de soins au sein duquel
euthanasie niet wordt toegepast, zouden in voorkomend geval l'euthanasie n'est pas pratiquée seraient, le cas échéant, des
onrechtstreekse gevolgen zijn van het verbod dat vervat is in het conséquences indirectes de l'interdiction contenue dans ledit article
genoemde artikel 3, 1°. 3, 1°.
De verzoekende partijen doen bijgevolg niet blijken van het vereiste Les parties requérantes ne justifient dès lors pas de l'intérêt requis
belang om de vernietiging van artikel 3, 1°, van de wet van 15 maart 2020 te vorderen. à demander l'annulation de l'article 3, 1°, de la loi du 15 mars 2020.
B.4.4. Het beroep is niet ontvankelijk in zoverre het betrekking heeft B.4.4. Le recours est irrecevable en ce qu'il porte sur l'article 3,
op artikel 3, 1°, van de wet van 15 maart 2020. 1°, de la loi du 15 mars 2020.
B.5.1. De Ministerraad voert aan dat de tussenkomende partijen, in B.5.1. Le Conseil des ministres allègue que les parties intervenantes,
zoverre zij, enerzijds, een inmenging bekritiseren, niet alleen in de en ce qu'elles critiquent, d'une part, une ingérence non seulement
rechten van de personen die een zorginstelling hebben opgericht of dans les droits des personnes qui ont créé ou souhaitent créer un
wensen op te richten of die deel uitmaken van de beslissingsorganen établissement de soins ou qui font partie des organes décisionnels
van zulk een instelling, en voor wie euthanasie niet kan worden d'un tel établissement et pour lesquelles l'euthanasie est
verzoend met hun geweten, maar ook in de eigenlijke rechten van de inconciliable avec leur conscience, mais aussi dans les droits des
zorginstellingen en in zoverre zij, anderzijds, de onmogelijkheid établissements de soins proprement dits, et, d'autre part,
bekritiseren, voor de ziekenhuizen, om euthanasie te onderwerpen aan l'impossibilité pour les hôpitaux de soumettre une euthanasie à un
een strenger reglementair kader dan het wettelijke kader, nieuwe cadre réglementaire plus strict que le cadre légal, soulèvent des
middelen opwerpen die bijgevolg, niet ontvankelijk zijn. moyens nouveaux et, partant, irrecevables.
B.5.2. De grieven aangevoerd door de tussenkomende partijen kunnen B.5.2. Les griefs invoqués par les parties intervenantes ne peuvent
slechts in aanmerking worden genomen in zoverre zij aansluiten bij de être pris en considération que dans la mesure où ils correspondent aux
in het verzoekschrift geformuleerde middelen. Artikel 87, § 2, van de moyens formulés dans la requête. En effet, l'article 87, § 2, de la
bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof staat loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle,
immers niet toe, in tegenstelling tot artikel 85, dat in een memorie contrairement à l'article 85, ne permet pas que de nouveaux moyens
van tussenkomst nieuwe middelen worden geformuleerd. soient formulés dans un mémoire en intervention.
In zoverre zij, enerzijds, een inmenging bekritiseren in de eigenlijke En ce qu'elles critiquent, d'une part, une ingérence dans les droits
rechten van de zorginstellingen en, anderzijds, de onmogelijkheid, des établissements de soins proprement dits et, d'autre part,
voor de ziekenhuizen, om euthanasie te onderwerpen aan een strenger l'impossibilité pour les hôpitaux de soumettre une euthanasie à un
reglementair kader dan het wettelijke kader, voeren de tussenkomende cadre réglementaire plus strict que le cadre légal, les parties
partijen nieuwe middelen aan, die bijgevolg niet ontvankelijk zijn. intervenantes invoquent des moyens nouveaux et, partant, irrecevables.
Ten gronde Quant au fond
Wat betreft de verplichting om de patiënt of de vertrouwenspersoon te En ce qui concerne l'obligation d'orienter le patient ou la personne
oriënteren in geval van weigering om in te gaan op een de confiance en cas de refus de donner suite à une requête
euthanasieverzoek d'euthanasie
B.6. De verzoekende partijen leiden een tweede middel af uit de B.6. Les parties requérantes prennent un deuxième moyen de la
schending, door artikel 3, 3°, van de wet van 15 maart 2020, van de violation, par l'article 3, 3°, de la loi du 15 mars 2020, des
artikelen 10, 11 en 19 van de Grondwet, in samenhang gelezen met articles 10, 11 et 19 de la Constitution, lus en combinaison avec
artikel 9 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens. l'article 9 de la Convention européenne des droits de l'homme.
De verzoekende partijen voeren aan dat het bestreden artikel 3, 3°, Les parties requérantes soutiennent que l'article 3, 3°, attaqué viole
het recht op gewetensvrijheid schendt van de artsen die weigeren in te le droit à la liberté de conscience des médecins qui refusent de
gaan op een euthanasieverzoek, in zoverre het de artsen verplicht om donner suite à une requête d'euthanasie, en ce qu'il contraint ceux-ci
de patiënt of de vertrouwenspersoon door te verwijzen naar « een à renvoyer le patient ou la personne de confiance vers « un centre ou
centrum of een vereniging die in euthanasierecht zijn gespecialiseerd une association spécialisé en matière de droit à l'euthanasie ». Les
». De verzoekende partijen doen gelden dat hun grief ook geldt voor de parties requérantes font valoir que leur grief vaut également pour les
artsen die, zonder dat zij gekant zijn tegen euthanasie, oordelen dat médecins qui, sans être opposés à la pratique de l'euthanasie,
de wettelijke voorwaarden voor een euthanasie niet zijn vervuld in een considèrent que les conditions légales pour une euthanasie ne sont pas
welbepaald geval. remplies dans un cas déterminé.
B.7. Overeenkomstig artikel 14, zevende lid, van de wet van 28 mei B.7. Conformément à l'article 14, alinéa 7, de la loi du 28 mai 2002,
2002, zoals ingevoegd bij artikel 3, 3°, van de wet van 15 maart 2020, tel qu'il a été inséré par l'article 3, 3°, de la loi du 15 mars 2020,
moet een arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek, in elk le médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie doit
geval (dat wil zeggen ongeacht of de weigering is gerechtvaardigd door dans tous les cas (c'est-à-dire que le refus soit justifié par une
een gewetensbezwaar dan wel door een medische grond) aan de patiënt of objection de conscience ou par une raison médicale) transmettre au
de vertrouwenspersoon de contactgegevens bezorgen van « een centrum of patient ou à la personne de confiance les coordonnées d'« un centre ou
een vereniging die in euthanasierecht zijn gespecialiseerd ». une association spécialisé en matière de droit à l'euthanasie ».
B.8. Volgens de parlementaire voorbereiding strekt die verplichting B.8. Selon les travaux préparatoires, cette obligation vise à tenir
ertoe rekening te houden met de situatie waarin een patiënt of diens compte de la situation dans laquelle le patient ou la personne de
vertrouwenspersoon niet zelf een andere arts wil of kan aanwijzen. confiance ne veut ou ne peut pas désigner lui-même un autre médecin.
Bedoeling is de patiënt te begeleiden bij het doorlopen van de Il s'agit de guider le patient dans les démarches à effectuer dans le
procedure inzake het euthanasieverzoek, zonder afbreuk te doen aan de cadre de sa demande d'euthanasie, sans porter atteinte à la liberté de
gewetensvrijheid van de arts die weigert de euthanasie uit te voeren conscience du médecin qui refuse de pratiquer l'euthanasie (Doc.
(Parl. St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/012, p. 4). parl., Chambre, 2019-2020, DOC 55-0523/012, p. 4).
Zoals het was aangenomen in de Kamercommissie, voorzag het Telle qu'elle avait été votée en commission de la Chambre, la
wetsvoorstel dat ten grondslag ligt aan de bestreden bepaling in de proposition de loi à l'origine de la disposition attaquée prévoyait
verplichting, voor de geraadpleegde arts die weigert een euthanasie l'obligation pour le médecin consulté qui refuse de pratiquer
uit te voeren op basis van zijn gewetensvrijheid, om de patiënt of l'euthanasie sur la base de sa liberté de conscience de renvoyer le
diens vertrouwenspersoon naar een andere arts door te verwijzen. Op patient ou la personne de confiance vers un autre médecin. A
verzoek van de afdeling wetgeving van de Raad van State heeft de l'invitation de la section de législation du Conseil d'Etat, le
wetgever uiteindelijk beslist om die verplichting, die had kunnen législateur a finalement décidé de substituer à cette obligation, qui
worden beschouwd als een buitensporige aantasting van de aurait pu être considérée comme portant une atteinte excessive à la
gewetensvrijheid van de gewetensbezwaarde arts, te vervangen door een liberté de conscience du médecin objecteur, une obligation de
verplichting om de patiënt of de vertrouwenspersoon de contactgegevens transmettre au patient ou à la personne de confiance les coordonnées
te bezorgen van « een centrum of een vereniging die in euthanasierecht d'« un centre ou une association spécialisé en matière de droit à
zijn gespecialiseerd ». l'euthanasie ».
B.9. In zoverre het ertoe strekt het recht van de patiënt of bewoner B.9. En ce qu'il tend à renforcer le droit du patient ou du résident
om te kunnen verzoeken om euthanasie te versterken en, bijgevolg, de pouvoir demander une euthanasie et, partant, le droit de celui-ci «
diens recht « om te beslissen op welke wijze en op welk ogenblik zijn de décider de quelle manière et à quel moment sa vie doit prendre fin
leven moet eindigen », dat voortvloeit uit het recht op eerbiediging
van het privéleven (EHRM, 20 januari 2011, Haas t. Zwitserland, § 51; », qui découle du droit au respect de la vie privée (CEDH, 20 janvier
zie ook EHRM, 19 juli 2012, Koch t. Duitsland, § 52; 14 mei 2013, 2011, Haas c. Suisse, § 51; voy. aussi CEDH, 19 juillet 2012, Koch c.
Gross t. Zwitserland, § 59), streeft artikel 3, 3°, van de wet van 15 Allemagne, § 52; 14 mai 2013, Gross c. Suisse, § 59), l'article 3, 3°,
maart 2020 een legitiem doel na in de zin van artikel 9, lid 2, van de la loi du 15 mars 2020 poursuit un but légitime, au sens de
het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Het l'article 9, paragraphe 2, de la Convention européenne des droits de
gezondheidssysteem moet immers zodanig worden georganiseerd dat wordt
gewaarborgd dat een daadwerkelijke uitoefening van de gewetensvrijheid l'homme. Le système de santé doit en effet être organisé de manière à
van artsen de patiënten niet belet om toegang te krijgen tot de garantir que l'exercice effectif de la liberté de conscience des
diensten waarop zij krachtens de toepasselijke wetgeving recht hebben médecins n'empêche pas les patients d'accéder aux services auxquels
(EHRM, 26 mei 2011, R.R. t. Polen, § 206). ils ont droit en vertu de la législation applicable (CEDH, 26 mai
Uit het voorgaande blijkt dat de wetgever rekening heeft gehouden met 2011, R.R. c. Pologne, § 206).
de gewetensvrijheid van de betrokken artsen. De wetgever kon Il ressort de ce qui précède que le législateur a tenu compte de la
redelijkerwijs eisen, van een arts die weigert in te gaan op een liberté de conscience des médecins concernés. Le législateur peut
euthanasieverzoek, dat hij de nuttige informatie bezorgt die de raisonnablement exiger du médecin qui refuse de donner suite à une
betrokkene in staat stelt om een euthanasieverzoek in te dienen. In requête d'euthanasie qu'il transmette à la personne concernée les
tegenstelling tot hetgeen de verzoekende partijen beweren, zou het informations utiles pour introduire une demande d'euthanasie.
bezorgen van neutrale informatie over de mogelijkheden betreffende het Contrairement à ce que les parties requérantes soutiennent,
levenseinde aan de patiënt of aan diens vertrouwenspersoon in een transmettre une information neutre sur les possibilités relatives à la
dergelijke situatie, zonder hem minimaal de contactgegevens te fin de vie au patient ou à la personne de confiance dans une telle
bezorgen van een persoon of een vereniging die nuttige hulp kan situation sans lui transmettre au moins les coordonnées d'une personne
bieden, niet volstaan om het in B.8 vermelde doel van de wetgever te ou d'une association susceptibles de l'aider utilement ne suffirait
verwezenlijken. De bestreden verplichting is eveneens pertinent pas à réaliser l'objectif du législateur mentionné en B.8.
wanneer een arts om medische redenen weigert in te gaan op een L'obligation attaquée est également pertinente lorsque le médecin
euthanasieverzoek. De patiënt heeft het recht om zich tot een andere refuse de donner suite à une requête d'euthanasie pour des raisons
arts te wenden, overeenkomstig artikel 6 van de wet van 22 augustus médicales. Le patient a le droit de s'adresser à un autre médecin,
2002 « betreffende de rechten van de patiënt ». Ten slotte, ongeacht conformément à l'article 6 de la loi du 22 août 2002 « relative aux
of de weigering van de arts is ingegeven door een gewetensbezwaar of droits du patient ». Enfin, que le refus du médecin soit justifié par
door een medische grond, wordt de beoordeling van die arts geenszins une objection de conscience ou par une raison médicale, l'appréciation
ter discussie gesteld. de celui-ci n'est aucunement remise en cause.
B.10. De verplichting die de bestreden bepaling oplegt aan een arts B.10. L'obligation que la disposition attaquée met à la charge du
die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek, is beperkt en médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie est
eerbiedigt de gewetensvrijheid van de arts en diens keuze om de limitée et respecte la liberté de conscience du médecin et son choix
euthanasie niet uit te voeren, alsook de rechten van de patiënt. de ne pas pratiquer l'euthanasie, ainsi que les droits du patient.
Het tweede middel is niet gegrond. Le deuxième moyen n'est pas fondé.
Wat de onbepaalde duur van de wilsverklaring betreft En ce qui concerne la durée indéterminée de la déclaration anticipée
B.11. De verzoekende partijen leiden een derde middel af uit de B.11. Les parties requérantes prennent un troisième moyen de la
schending, door artikel 2, 1°, van de wet van 15 maart 2020, van de violation, par l'article 2, 1°, de la loi du 15 mars 2020, des
artikelen 10, 11 en 23, eerste lid, van de Grondwet, in samenhang articles 10, 11 et 23, alinéa 1er, de la Constitution, lus en
gelezen met de artikelen 2 en 14 van het Europees Verdrag voor de combinaison avec les articles 2 et 14 de la Convention européenne des
rechten van de mens. droits de l'homme.
Volgens de verzoekende partijen zal het feit dat aan de wilsverklaring Selon les parties requérantes, le fait de conférer à la déclaration
een onbeperkte geldigheidsduur wordt toegekend, tot situaties leiden anticipée une durée de validité illimitée engendrera des situations
waarin, in de loop der jaren, diegene die de verklaring heeft dans lesquelles, au fil des années, le déclarant oubliera qu'il a
opgesteld, zal vergeten dat hij ze heeft opgesteld of zijn geestelijke rédigé une telle déclaration ou perdra ses capacités mentales et ne
vermogens zal verliezen en dus niet langer in staat zal zijn om op zijn wilsverklaring terug te komen. Er zou bijgevolg een reëel risico zijn dat euthanasie wordt toegepast op personen van wie het standpunt intussen is geëvolueerd. De bestreden bepaling zou dus het recht op leven schenden, tegenover hetwelk de overheden een positieve beschermingsplicht hebben (eerste onderdeel). De verzoekende partijen doen vervolgens gelden dat de bestreden bepaling de persoon discrimineert die een bepaalde geldigheidsduur wenst toe te kennen aan zijn wilsverklaring maar die niet meer in staat is om dat te doen, ten opzichte van de persoon die een onbepaalde geldigheidsduur aan zijn wilsverklaring wenst toe te kennen (tweede onderdeel). sera donc plus en mesure de revenir sur sa déclaration. Le risque serait dès lors réel que l'euthanasie soit pratiquée sur des personnes dont la position a évolué entre-temps. La disposition attaquée violerait donc le droit à la vie, que les autorités ont l'obligation positive de protéger (première branche). Les parties requérantes font ensuite valoir que la disposition attaquée discrimine la personne qui souhaite conférer une durée de validité déterminée à sa déclaration mais qui n'est plus en mesure de le faire, par rapport à la personne qui souhaite conférer une durée de validité indéterminée à sa déclaration (seconde branche).
B.12.1. De artikelen 10 en 11 van de Grondwet verbieden elke B.12.1. Les articles 10 et 11 de la Constitution interdisent toute
discriminatie, ongeacht de oorsprong ervan. Artikel 14 van het discrimination, quelle qu'en soit l'origine. L'article 14 de la
Europees Verdrag voor de rechten van de mens bevat een soortgelijk Convention européenne des droits de l'homme contient une interdiction
discriminatieverbod, wat het genot van de in dat Verdrag erkende analogue des discriminations en ce qui concerne la jouissance des
rechten en vrijheden betreft. droits et libertés reconnus dans cette Convention.
B.12.2. Artikel 23, eerste lid, van de Grondwet bepaalt : B.12.2. L'article 23, alinéa 1er, de la Constitution dispose :
« Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden ». « Chacun a le droit de mener une vie conforme à la dignité humaine ».
B.12.3. Artikel 2 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens B.12.3. L'article 2 de la Convention européenne des droits de l'homme
bepaalt : dispose :
« 1. Het recht van eenieder op het leven wordt beschermd door de wet. « 1. Le droit de toute personne à la vie est protégé par la loi. La
Niemand mag opzettelijk van het leven worden beroofd, tenzij bij wege mort ne peut être infligée à quiconque intentionnellement, sauf en
van tenuitvoerlegging van een vonnis, dat is uitgesproken door een rechtbank, wegens een misdrijf waarop de wet de doodstraf heeft gesteld. 2. De beroving van het leven wordt niet geacht in strijd met dit artikel te zijn geschied, ingeval zij het gevolg is van geweld, dat absoluut noodzakelijk is : a) ter verdediging van wie dan ook tegen onrechtmatig geweld; b) ten einde een rechtmatige arrestatie te verrichten of het ontsnappen van iemand, die op rechtmatige wijze gevangen wordt gehouden, te voorkomen; c) ten einde, door middel van wettige maatregelen, een oproer of exécution d'une sentence capitale prononcée par un tribunal au cas où le délit est puni de cette peine par la loi. 2. La mort n'est pas considérée comme infligée en violation de cet article dans les cas où elle résulterait d'un recours à la force rendu absolument nécessaire : a) pour assurer la défense de toute personne contre la violence illégale; b) pour effectuer une arrestation régulière ou pour empêcher l'évasion d'une personne régulièrement détenue; c) pour réprimer, conformément à la loi, une émeute ou une
opstand te onderdrukken ». insurrection ».
B.13.1. In de oorspronkelijke formulering ervan, bepaalde artikel 4, § B.13.1. Dans sa rédaction initiale, l'article 4, § 1er, alinéa 6, de
1, zesde lid, van de wet van 28 mei 2002 dat « met de wilsverklaring la loi du 28 mai 2002 prévoyait que « la déclaration ne [pouvait] être
[...] alleen rekening [kon] gehouden worden indien zij minder dan vijf
jaar vóór het moment waarop betrokkene zijn wil niet meer [kon] uiten, prise en compte que si elle [avait] été établie ou confirmée moins de
[was] opgesteld of bevestigd ». cinq ans avant le début de l'impossibilité de manifester sa volonté ».
B.13.2. Artikel 121 van de wet van 5 mei 2019 « houdende diverse B.13.2. L'article 121 de la loi du 5 mai 2019 « portant des
bepalingen in strafzaken en inzake erediensten, en tot wijziging van dispositions diverses en matière pénale et en matière de cultes, et
de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie en van het Sociaal modifiant la loi du 28 mai 2002 relative à l'euthanasie et le Code
Strafwetboek » bracht de geldigheidsduur van de wilsverklaringen op pénal social » a porté la durée de validité des déclarations
tien jaar en bood diegene die de verklaring aflegde de mogelijkheid om anticipées à dix ans et a permis au déclarant de fixer lui-même la
zelf de geldigheidsduur te bepalen, op voorwaarde dat hij zijn durée de validité, à condition d'enregistrer sa déclaration. En
wilsverklaring registreerde. Bij gebrek aan een koninklijk l'absence d'un arrêté royal d'exécution, cette modification n'a pas
uitvoeringsbesluit, heeft die wijziging geen uitwerking gekregen. sorti ses effets.
B.13.3. De wetgever bepaalde uiteindelijk, bij artikel 2, 1°, van de B.13.3. Le législateur a finalement prévu, par l'article 2, 1°, de la
wet van 15 maart 2020, dat de wilsverklaring voortaan geldig zou zijn loi du 15 mars 2020, que la déclaration anticipée serait désormais
voor onbepaalde duur. valable pour une durée indéterminée.
De auteurs van het wetsvoorstel, dat ten grondslag ligt aan de Les auteures de la proposition de loi à l'origine de la disposition
bestreden bepaling, stelden : attaquée ont affirmé :
« Dit wetsvoorstel strekt tot het opheffen van de beperkte « La présente proposition de loi vise à supprimer cette durée de
geldigheidsduur van vijf jaar voor de wilsverklaring inzake validité de cinq ans pour la déclaration anticipée d'euthanasie car, à
euthanasie: aangezien iedereen die het wenst zijn/haar verklaring kan partir du moment où toute personne peut retirer ou modifier cette
intrekken of wijzigen, heeft het geen zin een dergelijke déclaration lorsqu'elle le souhaite, il est inutile d'imposer une
administratieve verplichting op te leggen. telle contrainte administrative.
Door het opleggen van die vijfjaarlijkse hernieuwing, wilden de
auteurs van de wet van 28 mei 2002 bewerkstelligen dat de Les auteurs de la loi du 28 mai 2002 ont voulu s'assurer que la
euthanasiewens van een niet bij bewustzijn zijnde persoon up-to-date volonté d'euthanasie d'une personne inconsciente fût bien d'actualité
was. Thans blijkt echter dat die verplichting angst veroorzaakt bij en imposant ce renouvellement quinquennal, mais il s'avère aujourd'hui
wie een dergelijke wilsverklaring heeft opgesteld. que cette obligation est anxiogène pour celles et ceux qui ont fait la
Sommige personen willen zelfs geen dergelijke verklaring meer démarche d'une telle déclaration anticipée.
opstellen, uit vrees dat ervan wordt uitgegaan dat ze niet langer Certaines personnes renoncent même à rédiger cette déclaration par
euthanasie wensen mocht de vervaltermijn van die verklaring (vijf crainte qu'on considère qu'elles n'ont plus cette volonté au cas où
jaar) verstreken zijn op het ogenblik dat zij zich in een medische ladite déclaration aurait dépassé l'échéance quinquennale et qu'elles
situatie bevinden die overeenstemt met de bepalingen van de se retrouvent en situation médicale correspondant aux termes de la loi
euthanasiewet » (Parl. St., Kamer, BZ 2019, DOC 55-0523/001, pp. 4-5). sur l'euthanasie » (Doc. parl., Chambre, SE 2019, DOC 55-0523/001, pp. 4-5).
Uit de parlementaire voorbereiding blijkt dat de afschaffing van de Il ressort des travaux préparatoires que la suppression de la durée de
beperkte geldigheidsduur van de wilsverklaring ertoe strekt « de vrije validité limitée de la déclaration vise à « [renforcer] le libre choix
keuze van mensen [te versterken] en die vrije keuze [te laten] des personnes et [à poser] ce libre choix comme premier par rapport
voorgaan op administratieve verplichtingen » (Parl. St., Kamer, aux contraintes administratives » (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC
2019-2020, DOC 55-0523/004, p. 4). De verplichting om de 55-0523/004, p. 4). L'obligation de renouveler tous les cinq ans la
wilsverklaring om de vijf jaar te hernieuwen, veroorzaakte problemen,
gelet op de administratieve verplichtingen die een dergelijke déclaration anticipée posait problème, eu égard aux contraintes
procedure impliceerde voor personen die vaak fysiek verzwakt waren en administratives qu'une telle démarche impliquait pour des personnes
op het risico dat de persoon die de verklaring had opgesteld zou souvent diminuées physiquement et au risque d'oubli de renouvellement
vergeten die te hernieuwen (ibid., p. 5; Parl. St., Kamer, BZ 2019, par le déclarant (ibid., p. 5; Doc. parl., Chambre, SE 2019, DOC
DOC 55-0523/001, pp. 4-5). Wanneer diegene die de wilsverklaring heeft 55-0523/001, pp. 4-5). Lorsque le déclarant oublie de renouveler sa
opgesteld, vergeet die te hernieuwen, is er onzekerheid over zijn déclaration, il y a une incertitude sur son intention et un risque que
intentie en bestaat er een risico dat die intentie uiteindelijk niet celle-ci ne soit pas respectée en définitive.
wordt gerespecteerd.
Volgens de auteurs van het wetsvoorstel dat ten grondslag ligt aan de Selon les auteures de la proposition de loi à l'origine de la
bestreden bepaling, laat de mogelijkheid, voor diegene die de disposition attaquée, la possibilité pour le déclarant de modifier ou
verklaring heeft opgesteld, om op welk ogenblik ook zijn
wilsverklaring te wijzigen of in te trekken toe de keuzevrijheid van de retirer à tout moment sa déclaration anticipée permet de préserver
eenieder veilig te stellen (Parl. St., Kamer, BZ 2019, DOC la liberté de choix de chacun (Doc. parl., Chambre, SE 2019, DOC
55-0523/001, pp. 4-5), en maakt zij het overbodig de mogelijkheid om 55-0523/001, pp. 4-5) et rend inutile le maintien de la possibilité de
aan de verklaring een beperkte geldigheidsduur toe te kennen, te conférer à la déclaration une durée de validité limitée (Doc. parl.,
behouden (Parl. St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 3). Chambre, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 3).
Er werden meerdere amendementen ingediend om diegene die de verklaring Plusieurs amendements ont été introduits en vue de permettre au
opstelt de mogelijkheid te bieden om te opteren voor een verklaring déclarant d'opter pour une déclaration dont la durée de validité est
waarvan de geldigheidsduur beperkt is. Die amendementen werden limitée. Ces amendements ont été rejetés au motif qu'une telle
verworpen om reden dat zulk een wijziging opnieuw aanleiding zou modification pourrait être à nouveau source d'insécurité juridique,
kunnen geven tot rechtsonzekerheid, terwijl « de bedoeling van de alors que « l'objectif de l'instauration de la durée de validité
invoering van de onbeperkte geldigheidsduur [...] net [is] om alle illimitée est précisément d'exclure toutes les discussions possibles
mogelijke discussies over vervallen wilsverklaringen uit te sluiten » concernant la déclaration anticipée » (ibid., pp. 3-4 et 8). « Une
(ibid., pp. 3-4 en 8). « Een wilsverklaring voor onbepaalde duur zorgt déclaration anticipée à durée indéterminée est garante de clarté; il
voor duidelijkheid. Er kan niet vergeten worden om ze te verlengen » n'est plus possible d'oublier de la prolonger » (CRI, Chambre, 5 mars
(Integraal Verslag, Kamer, 5 maart 2020, CRIV 55 PLEN 026, p. 68). Die 2020, CRIV 55 PLEN 026, p. 68). Ce rejet était aussi motivé par la
verwerping werd ook gemotiveerd door de situatie van de ernstig situation des patients gravement affaiblis, pour qui le renouvellement
verzwakte patiënten, voor wie een hernieuwing van de wilsverklaring de la déclaration anticipée resterait problématique en cas de maintien
problematisch zou blijven in geval van handhaving van een beperkte d'une durée de validité limitée (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC
geldigheidsduur (Parl. St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 7). 55-0523/013, p. 7). Comme le résume un membre de la commission
Zoals samengevat door een lid van de bevoegde commissie, is het doel
van de bestreden bepaling « het garanderen dat de wil en het recht op compétente, la disposition attaquée vise à « garantir le respect de la
zelfbeschikking van patiënten worden nageleefd, en het vermijden van volonté et du droit à l'autodétermination des patients, et [à] éviter
rechtsonzekerheid » (ibid., p. 8). l'insécurité juridique » (ibid., p. 8).
B.14. Het recht op leven, zoals gewaarborgd bij artikel 2 van het B.14. Le droit à la vie, tel qu'il est garanti à l'article 2 de la
Europees Verdrag voor de rechten van de mens, houdt voor de wetgever Convention européenne des droits de l'homme, impose au législateur de
een verplichting in om de nodige maatregelen te nemen teneinde « de prendre les mesures nécessaires pour « protéger les personnes
kwetsbare personen te beschermen, zelfs tegen handelingen waarmee zij vulnérables même contre des agissements par [lesquels] elles menacent
hun eigen leven in gevaar brengen », hetgeen met name inhoudt dat hij leur propre vie », ce qui implique notamment qu'il est tenu de veiller
erover moet waken te beletten dat « een individu een einde maakt aan à empêcher « un individu de mettre fin à ses jours si sa décision n'a
zijn leven wanneer zijn beslissing niet vrij en met volle kennis van
zaken is genomen » (EHRM, 20 januari 2011, Haas t. Zwitserland, § 54). pas été prise librement et en toute connaissance de cause » (CEDH, 20
Zulk een positieve verplichting tot het nemen van maatregelen ter
bescherming van de fysieke integriteit van kwetsbare personen heeft janvier 2011, Haas c. Suisse, § 54). Une telle obligation positive de
tot gevolg dat, wanneer de wetgever euthanasie mogelijk maakt op basis prendre des mesures visant à protéger l'intégrité physique de
van een wilsverklaring, hij een procedure moet invoeren die waarborgt personnes vulnérables a pour effet que, lorsque le législateur permet
dat een dergelijke wilsverklaring, op het ogenblik dat de euthanasie la pratique de l'euthanasie sur la base d'une déclaration anticipée,
wordt uitgevoerd, wel degelijk overeenstemt met de vrije wil van de il doit mettre en place une procédure qui garantit qu'une telle
betrokkene. B.15. In het kader van het onderzoek van het eerste onderdeel, staat déclaration anticipée correspond bien, au moment où l'euthanasie est
het aan het Hof na te gaan of, met de bestreden bepaling, de wetgever pratiquée, à la libre volonté de l'intéressé.
een regeling heeft ingevoerd die waarborgt dat, wanneer de euthanasie B.15. Dans le cadre de l'examen de la première branche, il appartient
wordt uitgevoerd, de wilsverklaring daadwerkelijk overeenstemt met de à la Cour de vérifier si, par la disposition attaquée, le législateur
vrije en actuele wil van diegene die de verklaring heeft opgesteld, a instauré un régime qui garantit que, lorsque l'euthanasie est
met inachtneming van de positieve verplichting waartoe de Staat pratiquée, la déclaration anticipée reflète effectivement la volonté
gehouden is, namelijk het recht op leven beschermen. libre et actuelle du déclarant, dans le respect de l'obligation
B.16.1. Zoals in de parlementaire voorbereiding is vermeld, « positive qui incombe à l'Etat de protéger le droit à la vie.
[vereist] de wilsverklaring inzake euthanasie [...] de inachtneming B.16.1. Ainsi qu'il a été dit dans les travaux préparatoires, « la
van een aantal vormelijke voorwaarden (getuigen, vertrouwenspersonen déclaration anticipée d'euthanasie est une démarche qui nécessite un
enzovoort) en is [zij] wettelijk goed geregeld. Het opstellen van een certain formalisme (témoins, personnes de confiance, etc.) et est bien
dergelijke verklaring is een weloverwogen demarche » (Parl. St., encadrée par la loi. Il s'agit dès lors d'une démarche bien réfléchie
Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/008, pp. 6-7). Een intrekking of » (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC 55-0523/008, pp. 6-7). Le
aanpassing van de wilsverklaring is op elk moment mogelijk (artikel 4, retrait ou l'adaptation de la déclaration anticipée est possible à
§ 1, zevende lid, van de wet van 28 mei 2002) en is relatief tout moment (article 4, § 1er, alinéa 7, de la loi du 28 mai 2002) et
eenvoudig, in elk geval in vergelijking met de formaliteiten die relativement facilement, en tout cas en comparaison avec les
voordien van toepassing waren bij een hernieuwing van de verklaring. Die mogelijkheid tot intrekking of aanpassing laat toe de keuzevrijheid van diegene die de verklaring opstelt veilig te stellen en te waarborgen dat de verklaring overeenstemt met de meest recente wil van diegene die de verklaring opstelt dat euthanasie zal worden uitgevoerd wanneer hij zijn wil niet meer zou kunnen uiten. Het toekennen van een onbepaalde geldigheidsduur aan de wilsverklaring is dus niet zonder redelijke verantwoording. B.16.2. Wat betreft het door de verzoekende partijen vermelde risico dat, in de loop der jaren, diegene die de verklaring heeft opgesteld vergeet dat hij een wilsverklaring heeft opgesteld of dat hij van mening verandert over de kwestie, dient te worden vastgesteld dat het toekennen van een beperkte geldigheidsduur aan de wilsverklaring niet het risico doet verdwijnen dat diegene die de verklaring heeft opgesteld, zijn verklaring vergeet te hernieuwen. De keuze van de wetgever om te voorkomen dat zulk een situatie zich voordoet, door het uitsluiten van de mogelijkheid om een beperkte duur toe te kennen aan formalités qui s'appliquaient auparavant en cas de renouvellement de la déclaration. Cette possibilité de retrait ou d'adaptation permet de préserver la liberté de choix du déclarant et de garantir que la déclaration reflète la volonté la plus récente du déclarant qu'une euthanasie soit pratiquée dans le cas où il ne pourrait plus manifester sa volonté. Le fait de conférer à la déclaration anticipée une durée de validité indéterminée n'est donc pas sans justification raisonnable. B.16.2. En ce qui concerne le risque, évoqué par les parties requérantes, qu'au fil des années, le déclarant oublie qu'il a rédigé une déclaration anticipée et qu'il change d'avis sur la question, il y a lieu de constater que le fait de conférer à la déclaration anticipée une durée de validité limitée ne fait pas disparaître le risque que le déclarant oublie de renouveler sa déclaration. Le choix du législateur de prévenir la survenance d'une telle situation, par l'exclusion de la
de wilsverklaring en dus een grotere nadruk te leggen op het recht op faculté de conférer une durée limitée à la déclaration, en accordant
zelfbeschikking van diegene die de verklaring opstelt, is niet donc une importance accrue au droit à l'autodétermination du
onredelijk. Voor het overige belet niets de betrokken personen om, in déclarant, n'est pas déraisonnable. Au reste, rien n'empêche les
voorkomend geval in overleg met hun naasten en de betrokken personnes concernées, le cas échéant en concertation avec leurs
beroepsbeoefenaars, regelmatig hun standpunt te heroverwegen (Parl. proches et les professionnels concernés, de réévaluer régulièrement
St., Kamer, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 4). Bovendien legt artikel leur position (Doc. parl., Chambre, 2019-2020, DOC 55-0523/013, p. 4).
4, § 2, tweede lid, 2°, 3°, en 4°, van de wet van 28 mei 2002 aan de arts de verplichting op om de inhoud van de wilsverklaring te bespreken met het verplegend team of de leden van dat team, om het verzoek van de patiënt te bespreken met de vertrouwenspersoon indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt aangewezen, en om de inhoud van de wilsverklaring te bespreken met de naasten van de patiënt die door de vertrouwenspersoon zijn aangewezen. B.17. Het eerste onderdeel van het derde middel is niet gegrond. B.18. Rekening houdend met hetgeen in B.16.2 is vermeld en zonder dat moet worden vastgesteld of de vergeleken personen zich in situaties bevinden die objectief verschillen in het licht van de bestreden maatregel, is het niet noodzakelijk het tweede onderdeel van het middel te onderzoeken. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus gewezen in het Frans, het Nederlands en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, op 17 februari 2022. De griffier, De voorzitter, Pour le surplus, l'article 4, § 2, alinéa 2, 2°, 3°, et 4°, de la loi du 28 mai 2002 fait obligation au médecin de s'entretenir du contenu de la déclaration anticipée avec l'équipe soignante ou les membres de celle-ci, de la volonté du patient avec la personne de confiance, si la déclaration en désigne une, et du contenu de la déclaration anticipée avec les proches du patient que la personne de confiance désigne. B.17. Le troisième moyen, en sa première branche, n'est pas fondé. B.18. Compte tenu de ce qui est dit en B.16.2 et sans qu'il soit besoin de déterminer si les personnes comparées se trouvent dans des situations objectivement différentes au regard de la mesure attaquée, il n'est pas nécessaire d'examiner la seconde branche du moyen. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi rendu en langue française, en langue néerlandaise et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le 17 février 2022. Le greffier, Le président,
F. Meersschaut P. Nihoul F. Meersschaut P. Nihoul
^