Etaamb.openjustice.be
Meertalige weergave van Arrest van --
← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 119/2021 van 30 september 2021 Rolnummer 7223 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen D.36, D.37, § 2, en D.38 van het Waalse Dierenwelzijnwetboek Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit voorzitter L. Lavrysen, de rechters J.-P. Moerman, R. L(...)"
Uittreksel uit arrest nr. 119/2021 van 30 september 2021 Rolnummer 7223 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen D.36, D.37, § 2, en D.38 van het Waalse Dierenwelzijnwetboek Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit voorzitter L. Lavrysen, de rechters J.-P. Moerman, R. L(...) Extrait de l'arrêt n° 119/2021 du 30 septembre 2021 Numéro du rôle : 7223 En cause : le recours en annulation des articles D.36, D.37, § 2, et D.38 du Code wallon du Bien-être des animaux (...) La Cour constitutionnelle, composée du président L. Lavrysen, des juges J.-P. Moerman, R. Leysen(...)
GRONDWETTELIJK HOF COUR CONSTITUTIONNELLE
Uittreksel uit arrest nr. 119/2021 van 30 september 2021 Extrait de l'arrêt n° 119/2021 du 30 septembre 2021
Rolnummer 7223 Numéro du rôle : 7223
In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen D.36, D.37, § En cause : le recours en annulation des articles D.36, D.37, § 2, et
2, en D.38 van het Waalse Dierenwelzijnwetboek (decreet van het Waalse D.38 du Code wallon du Bien-être des animaux (décret de la Région
Gewest van 4 oktober 2018), ingesteld door de vzw « Les Eleveurs wallonne du 4 octobre 2018), introduit par l'ASBL « Les Eleveurs
Wallons du Cheval de Trait Belge » en Alain Prévost. Wallons du Cheval de Trait Belge » et Alain Prévost.
Het Grondwettelijk Hof, La Cour constitutionnelle,
samengesteld uit voorzitter L. Lavrysen, de rechters J.-P. Moerman, R. composée du président L. Lavrysen, des juges J.-P. Moerman, R. Leysen,
Leysen, Y. Kherbache, T. Detienne en D. Pieters, en, overeenkomstig Y. Kherbache, T. Detienne et D. Pieters, et, conformément à l'article
artikel 60bis van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het 60bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour
Grondwettelijk Hof, emeritus voorzitter F. Daoût, bijgestaan door de constitutionnelle, du président émérite F. Daoût, assistée du greffier
griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van emeritus voorzitter F. Daoût, P.-Y. Dutilleux, présidée par le président émérite F. Daoût,
wijst na beraad het volgende arrest : après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant :
I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging I. Objet du recours et procédure
Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 28 juni 2019 Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 28
ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 2 juli juin 2019 et parvenue au greffe le 2 juillet 2019, un recours en
2019, is beroep tot vernietiging ingesteld van de artikelen D.36,
D.37, § 2, en D.38 van het Waalse Dierenwelzijnwetboek (decreet van annulation des articles D.36, D.37, § 2, et D.38 du Code wallon du
het Waalse Gewest van 4 oktober 2018, bekendgemaakt in het Belgisch Bien-être des animaux (décret de la Région wallonne du 4 octobre 2018,
Staatsblad van 31 december 2018) door de vzw « Les Eleveurs Wallons du publié au Moniteur belge du 31 décembre 2018), a été introduit par
Cheval de Trait Belge », bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. A. l'ASBL « Les Eleveurs Wallons du Cheval de Trait Belge », assistée et
Grégoire, advocaat bij de balie te Luik, en Alain Prévost. représentée par Me A. Grégoire, avocat au barreau de Liège, et Alain Prévost.
(...) (...)
II. In rechte II. En droit
(...) (...)
B.1. Hoewel de verzoekende partijen de vernietiging vorderen van de B.1. Bien que les parties requérantes demandent l'annulation des
artikelen D.36, D.37, § 2, en D.38 van het Waalse articles D.36, D.37, § 2, et D.38 du Code wallon du Bien-être des
Dierenwelzijnwetboek, bepaald bij artikel 1 van het decreet van het animaux, établi par l'article 1er du décret de la Région wallonne du 4
Waalse Gewest van 4 oktober 2018 « betreffende het Waalse octobre 2018 « relatif au Code wallon du Bien-être des animaux »
Dierenwelzijnwetboek » (hierna : het decreet van 4 oktober 2018), blijkt uit de uiteenzetting van de middelen dat hun grieven uitsluitend zijn gericht tegen het verbod, ingevoerd bij artikel D.38 van dat Wetboek, om dieren die een verboden ingreep hebben ondergaan, toe te laten tot tentoonstellingen, keuringen of wedstrijden of daaraan te laten deelnemen. Het Hof beperkt zijn onderzoek derhalve tot die bepaling. B.2. De bestreden bepaling beoogt het dierenwelzijn te bevorderen door dieren die een verboden ingreep hebben ondergaan, uit te sluiten van tentoonstellingen, keuringen of wedstrijden. Tot de verboden ingrepen behoort met name het blokstaarten van paarden. Dat is een ingreep, in het bijzonder toegepast op trekpaarden, waarbij de staart van het paard wordt ingekort (caudotomie). B.3.1. Zoals het Hof reeds heeft geoordeeld bij zijn arrest nr. (ci-après : le décret du 4 octobre 2018), il ressort de l'exposé des moyens que leurs griefs sont uniquement dirigés contre l'interdiction, instaurée par l'article D.38 de ce Code, de faire participer ou d'admettre à des expositions, expertises ou concours, des animaux qui ont subi une intervention interdite. La Cour limite par conséquent son examen à cette disposition. B.2. La disposition attaquée vise à promouvoir le bien-être des animaux en excluant des expositions, expertises ou concours les animaux qui ont subi une intervention interdite. Relève notamment des interventions interdites la caudectomie des chevaux. Il s'agit d'une intervention, pratiquée en particulier sur les chevaux de trait, par laquelle la queue du cheval est écourtée. B.3.1. Comme la Cour l'a déjà jugé par son arrêt n° 154/2019 du 24
154/2019 van 24 oktober 2019 bevatte de wet van 14 augustus 1986 « octobre 2019, la loi du 14 août 1986 « relative à la protection et au
betreffende de bescherming en het welzijn der dieren » (hierna : de bien-être des animaux » (ci-après : la loi du 14 août 1986) contenait
Dierenwelzijnswet) reeds een verbod op de « volledige of gedeeltelijke déjà une interdiction d'« amputation totale ou partielle » de parties
amputatie » van lichaamsdelen van dieren, « tenzij wanneer zij in een du corps d'un animal, « sauf lorsque, dans un cas particulier, elle
bijzonder geval, op diergeneeskundige indicatie nodig is » (artikel s'avère nécessaire sur indication vétérinaire » (article 19).
19). Bij de wet van 4 mei 1995 heeft de wetgever beoogd in een ruimere Par la loi du 4 mai 1995, le législateur a voulu étendre la protection
bescherming te voorzien. De Dierenwelzijnswet verbiedt voortaan het des animaux. La loi du 14 août 1986 interdit dorénavant d'effectuer
verrichten van « ingrepen » bij een gewerveld dier, « waarbij één of sur un vertébré des « interventions » « entraînant l'amputation ou la
meerdere gevoelige delen van het lichaam worden verwijderd of lésion d'une ou plusieurs parties sensibles de son corps ». Cette
beschadigd ». Dit verbod geldt niet voor enkele soorten ingrepen, interdiction ne s'applique pas à certains types d'interventions, comme
zoals ingrepen waarvoor een « diergeneeskundige noodzaak » bestaat of les interventions « nécessaires d'un point de vue vétérinaire » ou les
ingrepen « met het oog op het nutsgebruik van het dier of op de interventions « pour l'exploitation utilitaire de l'animal ou pour
beperking van de voortplanting van de diersoort ». De Koning kan de limiter la reproduction de l'espèce ». Le Roi peut établir la liste de
lijst van de laatstgenoemde ingrepen vaststellen (artikel 17bis). ces dernières interventions (article 17bis).
B.3.2. Bij het koninklijk besluit van 17 mei 2001 heeft de Koning de B.3.2. Par arrêté royal du 17 mai 2001, le Roi a établi la liste
vermelde lijst vastgesteld. Met betrekking tot de op paarden précitée. En ce qui concerne les interventions autorisées sur les
toegestane ingrepen worden enkel het brandmerken, het vriesbranden en chevaux, seuls le marquage au fer rouge, le marquage au froid et la
de castratie vermeld. Het blokstaarten of de caudotomie wordt niet castration sont mentionnés. La caudectomie n'est pas mentionnée et
vermeld en dient derhalve als een verboden ingreep te worden doit dès lors être qualifiée d'intervention interdite, à moins qu'elle
gekwalificeerd, tenzij daarvoor een diergeneeskundige noodzaak soit nécessaire d'un point de vue vétérinaire.
bestaat. De vzw « Koninklijke Maatschappij het Belgisch Trekpaard » heeft dat L'ASBL « Société royale Le Cheval de Trait belge » a attaqué cet
besluit aangevochten bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad arrêté devant la section du contentieux administratif du Conseil
van State. Bij zijn arrest nr. 174.317 van 10 september 2007 heeft de d'Etat. Par son arrêt n° 174.317 du 10 septembre 2007, le Conseil
Raad van State dat beroep verworpen. Hij achtte het niet bewezen dat d'Etat a rejeté ce recours. Il a estimé qu'il n'était pas prouvé que
de geamputeerde staart een wezenlijk kenmerk van het « Belgisch la queue amputée constituait une caractéristique essentielle du «
Trekpaard » is (punt 3.6) en stelde met name vast « dat de in het cheval de trait belge » (point 3.6) et a notamment constaté « que les
administratief dossier voorgelegde gegevens, getoetst aan het éléments figurant dans le dossier administratif, confrontés au
wettelijk beginsel dat de integriteit van het dier een maximale principe légal suivant lequel l'intégrité de l'animal mérite une
bescherming verdient, de Raad van State niet toelaat te besluiten dat protection maximale, ne permettent pas au Conseil d'Etat de conclure
de verwerende partij geen reden had om, in het algemeen, de caudotomie que la partie défenderesse n'avait aucune raison de refuser d'une
bij paarden te weigeren; dat zelfs wanneer de adviezen die tegen het manière générale la caudotomie chez les chevaux; que même si les avis
verbod op staartamputatie pleiten van grotere waarde zouden blijken te formulés contre l'interdiction de la caudotomie paraissaient peser
zijn dan de adviezen waarop de bestreden weigering steunt, zoals door plus lourd que les avis sur lesquels se fonde le refus contesté, comme
verzoekster beweerd wordt, dan nog zou die beslissing in elk geval le prétend la requérante, cette décision ne pourrait pas pour autant
niet kennelijk onredelijk geacht kunnen worden » (punt 5.5.2). être en tout cas tenue pour manifestement déraisonnable » (point
B.3.3. Bij dezelfde wet van 4 mei 1995 heeft de wetgever in artikel 19 5.5.2). B.3.3. Par la même loi du 4 mai 1995, le législateur a prévu, à
van de Dierenwelzijnswet een ander soort verbodsmaatregelen ingevoerd l'article 19 de la loi du 14 août 1986, un autre type d'interdictions
: :
« § 1. Vanaf 1 januari 2000 is het verboden om deel te nemen aan « § 1er. A partir du 1er janvier 2000, il est interdit de participer à
tentoonstellingen, keuringen of wedstrijden met dieren waarbij een bij des expositions, expertises ou concours avec des animaux ayant subi
artikel 17bis verboden ingreep is verricht. une intervention interdite à l'article 17bis.
§ 2. Het is verboden een dier dat een bij artikel 17bis verboden § 2. Il est interdit d'admettre à une exposition, à une expertise ou à
ingreep heeft ondergaan tot een tentoonstelling, keuring of wedstrijd un concours un animal ayant subi une intervention interdite à
toe te laten. l'article 17bis.
§ 3. Het verhandelen van dieren waarbij een bij artikel 17bis verboden § 3. Il est interdit de commercialiser des animaux ayant subi une
ingreep is verricht, is verboden. intervention interdite à l'article 17bis.
§ 4. De bepalingen van de voorafgaande paragrafen zijn niet van § 4. Les dispositions des paragraphes précédents ne sont pas
toepassing indien bewijzen kunnen worden voorgelegd dat de ingreep is d'application s'il peut être prouvé que l'intervention a été effectuée
verricht voor het van kracht worden van het in artikel 17bis bedoelde avant l'entrée en vigueur de l'interdiction visée à l'article 17bis ».
verbod ». B.3.4. Vanaf 1 juli 2014 zijn de gewesten bevoegd voor het B.3.4. A partir du 1er juillet 2014, les régions sont compétentes en
dierenwelzijn (artikel 6, § 1, XI, van de bijzondere wet van 8 ce qui concerne le bien-être des animaux (article 6, § 1er, XI, de la
augustus 1980 tot hervorming der instellingen). loi spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles).
Bij het voormelde decreet van 4 oktober 2018 heeft het Waalse Gewest Par le décret du 4 octobre 2018 précité, la Région wallonne a remplacé
onder meer artikel 19, § 2, van de voormelde wet van 14 augustus 1986 vervangen door artikel D.38 van het Waalse Dierenwelzijnwetboek, dat bepaalt : « Het is verboden een dier dat een bij artikel D.36 verboden ingreep heeft ondergaan tot een tentoonstelling, keuring of wedstrijd toe te laten. In ieder geval is het verboden een paardachtige of hond die een amputatie van de staart of van de oren heeft ondergaan tot een tentoonstellingen of wedstrijd toe te laten ». Die bepaling is in werking getreden op 1 januari 2019 (artikel 28, notamment l'article 19, § 2, de la loi du 14 août 1986, précité, par l'article D.38 du Code wallon du Bien-être des animaux, qui dispose : « Il est interdit de faire participer ou d'admettre à des expositions d'animaux, des expertises ou à un concours des animaux ayant subi une intervention interdite par l'article D.36. Dans tous les cas, il est interdit de faire participer ou d'admettre à des expositions ou concours un équidé ou un chien ayant subi une amputation de la queue ou des oreilles ». Cette disposition est entrée en vigueur le 1er janvier 2019 (article
eerste lid, van het decreet van 4 oktober 2018). 28, alinéa 1er, du décret du 4 octobre 2018).
B.3.5. Uit de memorie van toelichting blijkt dat de bestreden bepaling B.3.5. Il ressort de l'exposé des motifs que la disposition attaquée a
is ingegeven door de vaststelling dat, in het bijzonder wat betreft été dictée par le constat qu'en ce qui concerne spécialement les
paardachtigen en honden, ingrepen die normaal gesproken verboden zijn équidés et les chiens, des interventions qui sont normalement
bij artikel 17bis, § 1, van de Dierenwelzijnswet, op grond van de interdites par l'article 17bis, § 1er, de la loi du 14 août 1986 sont
effectuées, sur la base de l'exception prévue pour les interventions
uitzondering voor diergeneeskundige noodzaak (artikel 17bis, § 2, 1°, nécessaires d'un point de vue vétérinaire (article 17bis, § 2, 1°, de
van dezelfde wet) op dermate grote schaal worden uitgevoerd dat sterke la même loi), à une échelle telle qu'il existe de fortes présomptions
vermoedens bestaan van misbruik van die uitzondering (Parl. St., Waals d'un recours abusif à cette exception (Doc. parl., Parlement wallon,
Parlement, 2017-2018, nr. 1150/1, p. 22). 2017-2018, n° 1150/1, p. 22).
B.3.6. Bij artikel 23 van het decreet van het Waalse Gewest van 6 mei B.3.6. Par l'article 23 du décret de la Région wallonne du 6 mai 2019
2019 « betreffende milieudelinquentie » heeft de decreetgever in « relatif à la délinquance environnementale », le législateur décrétal
artikel D.38 van het Waalse Dierenwelzijnwetboek een derde lid a introduit, dans l'article D.38 du Code wallon du Bien-être des
ingevoegd, dat luidt : animaux, un alinéa 3 qui dispose :
« In afwijking van het eerste en het tweede lid blijft de bij deze « Par dérogation aux alinéas 1er et 2, lorsqu'il peut être prouvé que
interventie betrokken paardachtige gemachtigd om deel te nemen aan een l'amputation de la queue a été pratiquée avant l'entrée en vigueur du
tentoonstelling, keuring of wedstrijd en kan hij er worden toegelaten, présent Code, l'équidé concerné par cette intervention reste autorisé
wanneer kan worden aangetoond dat de staart vóór de inwerkingtreding à participer à des expositions d'animaux, des expertises ou à un
van dit Wetboek is geamputeerd ». concours, et peut y être admis ».
Die bepaling is in werking getreden op 1 juli 2019 (artikel 30, § 2, Cette disposition est entrée en vigueur le 1er juillet 2019 (article
3°, van het decreet van 6 mei 2019). 30, § 2, 3°, du décret du 6 mai 2019).
Met die overgangsbepaling heeft de decreetgever de paardachtigen Par cette disposition transitoire, le législateur a voulu permettre
waarvan de staart is geamputeerd vóór de inwerkingtreding van het aux équidés dont la queue a été amputée avant l'entrée en vigueur de
verbod bepaald in het Waalse Dierenwelzijnwetboek willen toelaten om l'interdiction prévue par le Code wallon du bien-être animal de
deel te nemen aan tentoonstellingen, keuringen en wedstrijden : participer à des expositions, expertises et concours :
« De overwogen wijziging strekt ertoe een artikel 21ter [artikel 23 « La modification envisagée vise à insérer un article 21ter [devenu
geworden] in te voegen in hoofdstuk 2 van dat ontwerpdecreet. l'article 23] au sein du chapitre 2 de ce projet de décret.
Artikel 21ter betreft het verbod dat thans wordt beoogd in artikel L'article 21ter traite de l'interdiction actuellement visée à
D.38 van het Waalse Dierenwelzijnwetboek. Dat artikel schrijft voor dat het verboden is om dieren die een bij artikel D.36 van het Waalse Dierenwelzijnwetboek verboden ingreep hebben ondergaan, te laten deelnemen aan tentoonstellingen van dieren, keuringen of wedstrijden of die dieren daartoe toe te laten. In dat kader is het met name verboden om een paardachtige waarvan de staart is geamputeerd, te laten deelnemen aan tentoonstellingen of wedstrijden of dat dier daartoe toe te laten. Niettemin voorziet die bepaling niet, in tegenstelling tot artikel D.46, in een overgangsperiode voor de dieren die reeds de beoogde ingreep hebben ondergaan vóór de inwerkingtreding van dat verbod. Die ontstentenis van een overgangsbepaling zorgt ervoor dat de paardachtigen waarvan de staart is geamputeerd vóór de inwerkingtreding van het Waalse Dierenwelzijnwetboek niet meer kunnen deelnemen aan die tentoonstellingen, wedstrijden en keuringen, terwijl hun situatie niet meer kan evolueren. De oorspronkelijke wil van de decreetgever bestond erin de paardachtigen te beogen waarvan de staart l'article D.38 du Code wallon du bien-être animal. Cet article prescrit qu'il est interdit de faire participer ou d'admettre à des expositions d'animaux, des expertises ou à un concours des animaux ayant subi une intervention interdite par l'article D.36 du Code wallon du bien-être animal. Dans ce cadre, il est notamment interdit de faire participer ou d'admettre à des expositions ou concours un équidé ayant subi une amputation de la queue. Néanmoins, cette disposition ne prévoit pas, au contraire de l'article D.46, une période transitoire pour les animaux qui ont déjà subi l'intervention visée avant l'entrée en vigueur de ladite interdiction. Cette absence de disposition transitoire occasionne que les équidés dont la queue a été amputée avant l'entrée en vigueur du Code wallon du bien-être animal ne peuvent plus participer à ces expositions, concours, et expertises alors que leur situation n'est plus en mesure d'évoluer. La
nog niet was geamputeerd bij de inwerkingtreding van het Waalse volonté initiale du législateur était de viser les équidés dont la
Dierenwelzijnwetboek, zodat de weigering om die toe te laten tot queue n'était pas encore amputée à l'entrée en vigueur du Code wallon
tentoonstellingen, wedstrijden en keuringen die praktijken van het du bien-être animal de sorte que leur écartement des expositions,
amputeren van de staart zou kunnen ontmoedigen. In die context strekt concours et expertises puisse décourager ces pratiques de l'amputation
de invoeging van artikel 21ter ertoe die overgangsperiode in te voegen de la queue. Dans ce contexte, l'insertion de l'article 21ter vise à
in artikel D.38 van het Waalse Dierenwelzijnwetboek. De zichtbaarheid insérer cette période transitoire au sein de l'article D.38 du Code
van die vroegere praktijk zal aldus geleidelijk verdwijnen uit de wallon du bien-être animal. La visibilité de cette ancienne pratique
tentoonstellingen, wedstrijden en keuringen, samen met het verdwijnen disparaitra ainsi progressivement des expositions, concours et
van de laatste generatie van paardachtigen die een dergelijke ingreep expertises, et ce en même temps que l'extinction de la dernière
hebben ondergaan » (Parl. St., Waals Parlement, 2018-2019, nr. 1333/8, génération d'équidés ayant subi ce type d'intervention » (Doc. parl.,
p. 2). Parlement wallon, 2018-2019, n° 1333/8, p. 2).
Tijdens de bespreking in de Commissie voor Leefmilieu, Ruimtelijke Lors de la discussion en Commission de l'Environnement, de
Ordening en Openbare Werken is gepreciseerd : l'Aménagement du territoire et des Travaux publics, il a été précisé :
« Het gaat erom overgangsbepalingen te nemen voor de dieren die reeds « Il s'agit de prendre des dispositions transitoires pour les animaux
zijn geblokstaart, en die nog zouden kunnen deelnemen aan een aantal qui ont déjà eu la queue coupée, et qui pourraient encore participer à
evenementen » (Parl. St., Waals Parlement, 2018-2019, nr. 1333/9, p. une série d'évènements » (Doc. parl., Parlement wallon, 2018-2019, n°
25). 1333/9, p. 25).
In antwoord hierop heeft de Minister erop gewezen : En réponse, le ministre a indiqué :
« De dieren die een dergelijke mutilatie hebben ondergaan in de « Les animaux qui ont subi ce type de mutilations dans les années
voorbije jaren, kunnen verder hun activiteit uitoefenen, met name in précédentes continuent à pouvoir exercer leur activité, notamment dans
het bos als trekpaard. la forêt en tant que chevaux de trait.
Het is de bedoeling een einde te maken aan die praktijk, maar alle La volonté est de mettre fin à cette pratique, mais tous les animaux
dieren die die ingreep hebben ondergaan in het verleden, moeten niet qui l'ont subie par le passé ne doivent pas être victimes du nouveau
het slachtoffer zijn van het nieuwe Dierenwelzijnwetboek » (ibid.). Code du bien-être animal » (ibid.).
Het Hof houdt rekening met de gevolgen van artikel D.38, derde lid, La Cour tient compte de l'incidence de l'article D.38, alinéa 3, du
van het Waalse Dierenwelzijnwetboek, zoals het is ingevoerd bij Code wallon du Bien-être des animaux, tel qu'il a été introduit par
artikel 23 van het voormelde decreet van 6 mei 2019, daar die bepaling l'article 23 du décret du 6 mai 2019 précité, dès lors que cette
onlosmakelijk is verbonden met artikel D.38, eerste en tweede lid, van disposition est indissociablement liée à l'article D.38, alinéas 1er
hetzelfde Wetboek. et 2, du même Code.
B.4. Dankzij de vermelde overgangsregeling kan de tweede verzoekende B.4. Grâce au régime transitoire précité, la seconde partie requérante
partij weliswaar met haar vóór 1 januari 2019 geblokstaarte peut continuer à participer à des expositions, à des expertises et à
trekpaarden blijven deelnemen aan tentoonstellingen, wedstrijden en des concours, certes avec ses chevaux de trait qui ont été
keuringen. Het valt evenwel niet uit te sluiten dat sommige paarden caudectomisés avant le 1er janvier 2019. Il n'est toutefois pas à
van de verzoekende partij na die datum een caudotomie dienen te exclure que certains chevaux de la partie requérante doivent subir,
ondergaan waarvoor een diergeneeskundige noodzaak bestaat. In weerwil après cette date, une caudectomie nécessaire d'un point de vue
van wat de Waalse en de Vlaamse Regering betogen, doet de tweede vétérinaire. En dépit de ce que le Gouvernement wallon et le
verzoekende partij dus blijken van het rechtens vereiste belang. Gouvernement flamand font valoir, la seconde partie requérante
Daar de tweede verzoekende partij belang heeft bij het beroep, dient justifie donc de l'intérêt requis. Dès lors que la seconde partie requérante a intérêt au recours,
het belang van de eerste verzoekende partij niet te worden onderzocht. l'intérêt de la première partie requérante ne doit pas être examiné.
Ten aanzien van het eerste middel Quant au premier moyen
B.5. Het eerste middel is afgeleid uit de schending van de artikelen B.5. Le premier moyen est pris de la violation des articles 10, 11, 26
10, 11, 26 en 27 van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 13 et 27 de la Constitution, lus en combinaison avec l'article 13 du
van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, met
artikel 27 van de Universele Verklaring van de rechten van de mens, Traité sur le fonctionnement de l'Union européenne, avec l'article 27
met artikel 15 van het Internationaal Verdrag inzake economische, de la Déclaration universelle des droits de l'homme, avec l'article 15
du Pacte international relatif aux droits économiques, sociaux et
sociale en culturele rechten, alsook met de artikelen 17 en 22 van het culturels, ainsi qu'avec les articles 17 et 22 de la Charte des droits
Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. De verzoekende fondamentaux de l'Union européenne. Les parties requérantes font
partijen voeren in wezen aan dat de eigenaars en de houders van dieren essentiellement valoir que les propriétaires et les détenteurs
die op wettige wijze een ingreep ondergingen op dezelfde wijze worden d'animaux ayant subi une intervention légale sont traités de la même
behandeld als de eigenaars en de houders van dieren die op onwettige manière que les propriétaires et les détenteurs d'animaux ayant subi
wijze een ingreep ondergingen, zonder dat daarvoor een objectieve en une intervention illégale, sans qu'existe une justification objective
redelijke verantwoording bestaat. et raisonnable à cet égard.
B.6. Daar de Universele Verklaring van de rechten van de mens geen B.6. La Déclaration universelle des droits de l'homme n'étant pas un
normatieve tekst met bindende kracht is, kan het Hof niet toezien op texte normatif de valeur contraignante, la Cour ne peut contrôler le
de naleving van de bepalingen van die Verklaring waarvan de schending respect des dispositions de cette Déclaration dont la violation est
wordt aangevoerd. invoquée.
Voorts preciseren de verzoekende partijen niet op welke wijze de En outre, les parties requérantes n'expliquent pas en quoi la
artikelen 26 en 27 van de Grondwet en artikel 15 van het disposition attaquée violerait les articles 26 et 27 de la
Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele Constitution et l'article 15 du Pacte international relatif aux droits
rechten zouden zijn geschonden door de bestreden bepaling. Voor het économiques, sociaux et culturels. Pour le surplus, les parties
overige tonen de verzoekende partijen niet aan in welke zin de requérantes ne démontrent pas en quoi la disposition attaquée
bestreden bepaling zou vallen onder het toepassingsgebied van het entrerait dans le champ d'application du droit de l'Union.
Unierecht. Het Hof beperkt zijn onderzoek derhalve tot de bestaanbaarheid van de La Cour limite par conséquent son examen à la compatibilité de la
bestreden bepaling met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. disposition attaquée avec les articles 10 et 11 de la Constitution.
B.7.1. Bij zijn voormelde arrest nr. 154/2019 heeft het Hof reeds B.7.1. Par son arrêt n° 154/2019 précité, la Cour a déjà jugé que
geoordeeld dat artikel 3, 2°, van het decreet van het Vlaamse Gewest
van 23 maart 2018 « houdende de wijziging van artikel 3 en artikel 19 l'article 3, 2°, du décret de la Région flamande du 23 mars 2018 «
van de wet van 14 augustus 1986 betreffende de bescherming en het modifiant les articles 3 et 19 de la loi du 14 août 1986 relative à la
welzijn der dieren », dat een maatregel heeft ingevoerd die vrijwel protection et au bien-être des animaux », qui a introduit une mesure
identiek is aan de bestreden maatregel, bestaanbaar was met het quasiment identique à la mesure attaquée, était compatible avec le
beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie : principe d'égalité et de non-discrimination :
« B.5. Het beginsel van gelijkheid en niet discriminatie sluit niet « B.5. Le principe d'égalité et de non-discrimination n'exclut pas
uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de
wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et
berust en het redelijk verantwoord is. Dat beginsel verzet er zich qu'elle soit raisonnablement justifiée. Ce principe s'oppose, par
overigens tegen dat categorieën van personen, die zich ten aanzien van ailleurs, à ce que soient traitées de manière identique, sans
de betwiste maatregel in wezenlijk verschillende situaties bevinden, qu'apparaisse une justification raisonnable, des catégories de
op identieke wijze worden behandeld, zonder dat daarvoor een redelijke verantwoording bestaat. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het beginsel van gelijkheid en niet discriminatie is geschonden wanneer vaststaat dat geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. B.6. De bescherming van het dierenwelzijn is een legitiem doel van algemeen belang, waarvan het belang met name reeds tot uitdrukking is gekomen in de vaststelling, door de Europese lidstaten, van het aan personnes se trouvant dans des situations qui, au regard de la mesure critiquée, sont essentiellement différentes. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la nature des principes en cause; le principe d'égalité et de non-discrimination est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. B.6. La protection du bien-être animal est un but légitime d'intérêt
het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap gehechte général, dont l'importance a déjà été relevée, notamment lors de
Protocol nr. 33 ' betreffende de bescherming en het welzijn van dieren l'établissement, par les Etats membres européens, du Protocole n° 33 '
sur la protection et le bien-être des animaux ', annexé au Traité
' (Pb. 1997, C 340, p. 110), waarvan de inhoud grotendeels is instituant la Communauté européenne (JO 1997, C 340, p. 110), dont le
overgenomen in artikel 13 van het Verdrag betreffende de werking van contenu a été repris en grande partie dans l'article 13 du Traité sur
de Europese Unie. le fonctionnement de l'Union européenne.
B.7. De bestreden maatregel behandelt twee categorieën van houders van B.7. La mesure attaquée traite de manière égale deux catégories de
dieren op dezelfde wijze. In beide gevallen gaat het om dieren die een détenteurs d'animaux. Dans les deux cas, les animaux ont subi une
ingreep hebben ondergaan waarbij één of meer gevoelige delen van het intervention entraînant l'amputation ou la lésion d'une ou de
lichaam werden verwijderd of beschadigd. In beide gevallen werd die plusieurs parties sensibles du corps. Dans les deux cas, cette
ingreep uitgevoerd op grond van de uitzondering voor diergeneeskundige intervention a été effectuée sur la base de l'exception prévue pour
noodzaak. In het ene geval zou terecht op die uitzondering een beroep les interventions nécessaires d'un point de vue vétérinaire. Or, dans
zijn gedaan, in het andere geval zou misbruik zijn gemaakt van die un cas, cette exception aurait été invoquée à juste titre et, dans
uitzondering.
Die beide gevallen worden door de decreetgever gelijk behandeld, l'autre, elle aurait été invoquée de manière abusive.
precies omdat zij in de praktijk niet op duidelijke wijze van elkaar Ces deux cas sont traités de manière égale par le législateur
kunnen worden onderscheiden, zo blijkt uit de parlementaire décrétal, précisément parce qu'il est impossible de les distinguer
clairement dans la pratique, ainsi qu'il ressort des travaux
voorbereiding : préparatoires :
' Op tentoonstellingen, keuringen of wedstrijden blijkt een ' Lors d'expositions, d'expertises ou de concours, il s'avère qu'un
onverklaarbaar groot aantal dieren, tot 100 %, toch nog een verboden ingreep ondergaan te hebben, onder dekking van een diergeneeskundig attest. Het gaat dan voornamelijk om het blokstaarten bij paarden en het couperen van oren en staarten bij bepaalde hondenrassen. Eens de ingreep werd uitgevoerd, is het echter heel moeilijk tot onmogelijk om aan te tonen of er wel of niet een diergeneeskundige reden voor was. Er zijn dan ook sterke vermoedens dat misbruik gemaakt wordt van de uitzondering voor ingrepen om diergeneeskundige redenen. Het grote aantal dieren op tentoonstellingen, keuringen en wedstrijden dat een ingreep heeft ondergaan, geeft ook de indruk aan het publiek dat die ingreep nog altijd toegelaten is. Bovendien klagen deelnemers die de regels wel naleven regelmatig aan dat sommige keurmeesters nog steeds het meer traditionele uiterlijk van dieren die de pijnlijke ingreep ondergingen, zouden bevoordelen. Hierdoor ontstaat nombre inexplicablement élevé d'animaux, jusqu'à 100 %, ont tout de même subi une intervention interdite, sous le couvert d'une attestation vétérinaire. Il s'agit principalement de la caudectomie chez les chevaux et de l'écourtage d'oreilles et de queues chez certaines races canines. Une fois que l'intervention a été effectuée, il est toutefois très difficile, voire impossible, de prouver que cette intervention était nécessaire d'un point de vue vétérinaire. Il existe dès lors de très fortes présomptions d'un recours abusif à l'exception prévue pour les interventions nécessaires d'un point de vue vétérinaire. Le nombre élevé d'animaux participant à des expositions, à des expertises ou à des concours qui ont subi une intervention donne également au public l'impression que cette intervention est toujours autorisée. Par ailleurs, les participants qui respectent les règles se plaignent régulièrement de ce que certains certificateurs privilégieraient toujours l'apparence plus traditionnelle d'animaux qui ont subi l'intervention douloureuse. Il s'ensuit une concurrence
concurrentievervalsing ' (Parl. St., Vlaams Parlement, 2017-2018, nr. déloyale ' (Doc. parl., Parlement flamand, 2017-2018, n° 1482/1, p.
1482/1, p. 3). 3).
In het bijzonder met betrekking tot paarden preciseerde de bevoegde En ce qui concerne particulièrement les chevaux, le ministre compétent
minister in zijn toelichting voor de Commissie voor Leefmilieu, a précisé, dans son exposé devant la Commission de l'Environnement, de
Natuur, Ruimtelijke Ordening, Energie en Dierenwelzijn van het Vlaams la Nature, de l'Aménagement du territoire, de l'Energie et du
Parlement Bien-être animal du Parlement flamand que
' dat de traditie om trekpaarden te blokstaarten een routine was die ' la tradition consistant à caudectomiser les chevaux de trait était
aanvankelijk was ingegeven door het nutsgebruik van het dier. Sommigen une routine initialement dictée par l'exploitation utilitaire de
vergelijken dit met het knippen van de haren, de minister vergelijkt l'animal. Certains comparent cette intervention à la coupe de la
het eerder met het knippen van de neus, want het gaat uiteindelijk om crinière, le ministre la compare à une ablation du museau, car il
de amputatie van het staartbeen. Daardoor wordt het dier het gebruik s'agit finalement de l'amputation du coccyx. L'animal ne peut de ce
van zijn staart ontzegd voor klimaatregeling, het wegslaan van fait pas utiliser sa queue pour se rafraîchir, pour chasser les
insecten en andere functies. Daarbij komt dat het nutsargument wegvalt insectes et pour d'autres fonctions. A cela s'ajoute que l'argument
door het bestaan van alternatieven als het inbinden en de staartzak. utilitaire disparaît dès lors que des alternatives existent, comme le
Het enige wat dus overblijft, is de traditie zelf, omdat het door nouage et le protège-queue. Ne reste plus donc que l'argument de la
sommigen mooier wordt bevonden ' (Parl. St., Vlaams Parlement, tradition même, parce que certains trouvent cette apparence plus
2017-2018, nr. 1482/2, p. 4). B.8. Het principiële verbod om met dieren waarbij één of meer gevoelige delen van het lichaam werden verwijderd of beschadigd, deel te nemen aan tentoonstellingen, keuringen of wedstrijden, kan als noodzakelijk worden beschouwd om een doeltreffende bescherming van het welzijn van die dieren te verzekeren en om elk risico op fysieke of psychische mishandeling uit te sluiten. In weerwil van wat de verzoeker aanvoert, heeft de decreetgever in redelijkheid kunnen vaststellen dat het opleggen van minder verregaande maatregelen, zoals een doorgedreven controle van de diergeneeskundige attesten, niet toelaat het door hem beoogde minimumwelzijnsniveau te waarborgen. Zoals de afdeling wetgeving van de Raad van State reeds opmerkte bij het voorontwerp van decreet ' kan geredelijk worden aangenomen dat het effectieve voorhanden zijn van een diergeneeskundige noodzaak achteraf niet of slechts zeer moeilijk kan worden ontkracht en dat mede om die esthétique ' (Doc. parl., Parlement flamand, 2017-2018, n° 1482/2, p. 4). B.8. L'interdiction de principe de participer à des expositions, à des expertises ou à des concours avec des animaux dont une ou plusieurs parties sensibles du corps ont été amputées ou lésées peut être considérée comme étant nécessaire pour garantir une protection efficace du bien-être de ces animaux et pour exclure tout risque de maltraitance physique ou psychique. En dépit de ce que le requérant fait valoir, le législateur décrétal a pu raisonnablement constater que le fait d'imposer des mesures moins extrêmes, comme un contrôle renforcé des attestations vétérinaires, ne permet pas de garantir le niveau minimum de bien-être qu'il souhaitait atteindre. Comme l'a déjà observé la section de législation du Conseil d'Etat dans le cadre de l'avant-projet de décret, ' il peut raisonnablement être admis que l'existence effective d'une nécessité vétérinaire ne pourra, par après, pas, ou très difficilement, être infirmée et que,
reden het disciplinaire en strafrechtelijke optreden tegen pour cette raison aussi, l'intervention disciplinaire et pénale à
dierenartsen niet effectief is om de doelstelling te bereiken. Wanneer l'encontre de vétérinaires n'est pas efficace pour atteindre
blijkt dat dergelijke handhavingsmaatregelen in de praktijk niet l'objectif. S'il s'avère que de telles mesures ne peuvent, dans la
kunnen leiden tot het effectieve naleven, door houders en pratique, aboutir au respect effectif, par les détenteurs et par les
vétérinaires, de l'interdiction contenue dans l'article 17bis de la
dierenartsen, van het verbod vervat in artikel 17bis van de wet van 14 loi du 14 août 1986, le législateur décrétal peut estimer que d'autres
augustus 1986, kan de decreetgever van oordeel zijn dat andere
regelgevende maatregelen nodig zijn om de effectieve naleving van het mesures réglementaires sont nécessaires pour garantir le respect
verbod te bereiken ' (ibid., p. 26). effectif de l'interdiction ' (ibid., p. 26).
Daarbij wees de Raad van State ook erop ' dat de decreetgever niet Le Conseil d'Etat a ajouté que ' le législateur décrétal n'est pas
bevoegd is om regelgevend op te treden ten aanzien van de orde van compétent pour légiférer à l'égard de l'Ordre des vétérinaires ou des
dierenartsen of ten aanzien van het specifiek diergeneeskundige actes vétérinaires spécifiques pratiqués par les vétérinaires et que
optreden van dierenartsen en dat zijn bevoegdheden inzake de ses compétences en ce qui concerne le traitement pénal d'infractions à
strafrechtelijke afhandeling van overtredingen van artikel 17bis l'article 17bis sont extrêmement limitées. Un contrôle obligatoire de
uiterst beperkt zijn. Een verplichte voorafgaande controle van la part de l'autorité avant que de telles interventions soient
overheidswege vooraleer tot dergelijke ingrepen wordt overgegaan zou pratiquées non seulement représenterait une charge considérable pour
niet alleen een beduidende belasting inhouden voor de administratie, l'administration, mais serait également impossible à exécuter en ce
maar zou onmogelijk zijn voor ingrepen die in een ander gewest of in qui concerne les interventions qui ont lieu dans une autre région ou à
het buitenland plaatsvinden of voor noodzakelijk dringende ingrepen. l'étranger, ou les interventions urgentes nécessaires. Le législateur
De decreetgever vermag dan ook van oordeel te zijn dat een verbetering décrétal peut dès lors estimer qu'il n'est pas possible d'améliorer
van de handhaving niet mogelijk is, dat een sensibiliseringscampagne les contrôles, qu'une campagne de sensibilisation n'a pas de sens dans
niet zinvol is in een situatie waar de betrokkenen blijkbaar een une situation où les intéressés perçoivent manifestement une impunité
feitelijke straffeloosheid percipiëren en dat enkel bijkomende de fait et que seules des mesures complémentaires réprimant
maatregelen die inhaken op het gebruik dat wordt gemaakt van de dieren l'utilisation qui est faite d'animaux qui subissent une intervention
die een ingreep ondergaan met een (terecht of onterecht) beroep op de sous prétexte (à juste titre ou non) de la nécessité vétérinaire,
diergeneeskundige noodzaak, effectief kunnen zijn ' (ibid., pp. 26-27). peuvent être efficaces ' (ibid., pp. 26-27).
[...] [...]
B.11. Het enige middel is niet gegrond ». B.11. Le moyen unique n'est pas fondé ».
B.7.2. Om dezelfde redenen is het eerste middel niet gegrond. B.7.2. Pour les mêmes motifs, le premier moyen n'est pas fondé.
Ten aanzien van het tweede middel Quant au second moyen
B.8. Het tweede middel is afgeleid uit de schending van de artikelen B.8. Le second moyen est pris de la violation des articles 10, 11, 19,
10, 11, 19, 21 en 23 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de 21 et 23 de la Constitution, lus en combinaison avec les articles II.2
artikelen II.2 tot II.4 van het Wetboek van economisch recht, met de
artikelen 18, 26 en 27 van het Internationaal Verdrag inzake à II.4 du Code de droit économique, avec les articles 18, 26 et 27 du
Pacte international relatif aux droits civils et politiques et avec
burgerrechten en politieke rechten en met de artikelen 10, 15, 16, 20 les articles 10, 15, 16, 20 et 21 de la Charte des droits fondamentaux
en 21 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. De de l'Union européenne. Les parties requérantes font valoir que la
verzoekende partijen voeren aan dat de bestreden bepaling leidt tot disposition attaquée entraîne un recul significatif du degré de
een aanzienlijke achteruitgang van het beschermingsniveau van het protection du droit au travail et au libre choix d'une activité
recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid, van de professionnelle, de la liberté d'entreprendre et de la libre
vrijheid van ondernemen en van het vrij verkeer van goederen en circulation des marchandises et des services des propriétaires et
diensten, van de eigenaars en houders van geblokstaarte paarden. détenteurs de chevaux ayant subi une caudectomie.
B.9. Artikel 26 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en B.9. L'article 26 du Pacte international relatif aux droits civils et
politieke rechten waarborgt eveneens het beginsel van gelijkheid en politiques garantit également le principe d'égalité et de
niet-discriminatie, maar voegt niets toe aan de artikelen 10 en 11 van non-discrimination, mais il n'ajoute rien aux articles 10 et 11 de la
de Grondwet. Constitution.
De verzoekende partijen zetten niet uiteen in welke zin de bestreden Les parties requérantes n'expliquent pas en quoi la disposition
bepaling de artikelen 19 en 21 van de Grondwet, de artikelen 18 en 27 attaquée violerait les articles 19 et 21 de la Constitution, les
van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke articles 18 et 27 du Pacte international relatif aux droits civils et
rechten en « het vrije verkeer van goederen en diensten » zou politiques et « la libre circulation des marchandises et des services
schenden. ».
Daar de verzoekende partijen geen aanknopingspunt aantonen met de Dès lors que les parties requérantes ne démontrent pas l'existence
uitvoering van het Unierecht, is het middel niet ontvankelijk in d'un point de rattachement avec la mise en oeuvre du droit de l'Union,
zoverre daarin de schending van het Handvest van de grondrechten van le moyen est irrecevable en ce qu'il invoque la violation de la Charte
de Europese Unie wordt aangevoerd. des droits fondamentaux de l'Union européenne.
B.10.1. Artikel 23, derde lid, 1°, van de Grondwet bepaalt : B.10.1. L'article 23, alinéa 3, 1°, de la Constitution dispose :
« Die rechten omvatten inzonderheid : « Ces droits comprennent notamment :
1° het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het 1° le droit au travail et au libre choix d'une activité
raam van een algemeen werkgelegenheidsbeleid dat onder meer gericht is professionnelle dans le cadre d'une politique générale de l'emploi,
op het waarborgen van een zo hoog en stabiel mogelijk visant entre autres à assurer un niveau d'emploi aussi stable et élevé
werkgelegenheidspeil, het recht op billijke arbeidsvoorwaarden en een que possible, le droit à des conditions de travail et à une
billijke beloning, alsmede het recht op informatie, overleg en rémunération équitables, ainsi que le droit d'information, de
collectief onderhandelen ». consultation et de négociation collective ».
Die bepaling vermeldt het recht op arbeid en op de vrije keuze van Cette disposition inclut le droit au travail et au libre choix d'une
beroepsarbeid onder de economische, sociale en culturele rechten. activité professionnelle parmi les droits économiques, sociaux et
B.10.2. Artikel 23 van de Grondwet bevat een standstill-verplichting die eraan in de weg staat dat de bevoegde wetgever het beschermingsniveau dat wordt geboden door de van toepassing zijnde wetgeving, in aanzienlijke mate vermindert zonder dat daarvoor redenen zijn die verband houden met het algemeen belang. B.10.3. De verzoekende partijen zetten evenwel niet uiteen op welke manier een verbod, opgelegd aan de eigenaar of de houder van een paardachtige, om nog met dat dier aan tentoonstellingen, keuringen of wedstrijden deel te nemen indien het na 1 januari 2019 is geblokstaart, zijn recht op arbeid en op vrije keuze van beroepsarbeid in het gedrang zou kunnen brengen. culturels. B.10.2. L'article 23 de la Constitution contient une obligation de standstill qui interdit au législateur compétent de réduire significativement le degré de protection offert par la législation applicable sans qu'existent pour ce faire des motifs d'intérêt général. B.10.3. Les parties requérantes n'exposent toutefois pas en quoi une interdiction, imposée au propriétaire ou détenteur d'un équidé ayant subi une caudectomie après le 1er janvier 2019, d'encore participer à des expositions, expertises ou concours avec cet animal compromettrait son droit au travail et au libre choix d'une activité professionnelle.
In de mate waarin het is afgeleid van een schending van artikel 23 van En ce qu'il est pris de la violation de l'article 23 de la
de Grondwet, is het tweede middel niet gegrond. Constitution, le second moyen n'est pas fondé.
B.11.1. De artikelen II.2 tot II.4 van het Wetboek van economisch B.11.1. Les articles II.2 à II.4 du Code de droit économique disposent
recht bepalen : :
« Art. II.2. Dit Wetboek strekt ertoe de vrijheid van ondernemen en de « Art. II.2. Le présent Code vise à garantir la liberté
loyauteit van economische transacties te verzekeren, en een hoog d'entreprendre, la loyauté des transactions économiques et à assurer
niveau van bescherming van de consument te waarborgen. un niveau élevé de protection des consommateurs.
Art. II.3. Iedereen is vrij om enige economische activiteit naar keuze Art. II.3. Chacun est libre d'exercer l'activité économique de son
uit te oefenen. choix.
Art. II.4. De vrijheid van ondernemen wordt uitgeoefend met Art. II.4. La liberté d'entreprendre s'exerce dans le respect des
inachtneming van de in België van kracht zijnde internationale
verdragen, van het algemeen normatief kader van de economische unie en traités internationaux en vigueur en Belgique, du cadre normatif
de monetaire eenheid zoals vastgesteld door of krachtens de général de l'union économique et de l'unité monétaire tel qu'établi
internationale verdragen en de wet, alsmede van de wetten die de par ou en vertu des traités internationaux et de la loi, ainsi que des
openbare orde en de goede zeden betreffen en van de bepalingen van lois qui intéressent l'ordre public et les bonnes moeurs et des
dwingend recht ». dispositions impératives ».
B.11.2 Het Hof is niet bevoegd om wettelijke bepalingen te toetsen aan B.11.2. La Cour n'est pas compétente pour contrôler des dispositions
andere wettelijke bepalingen, zoals de artikelen II.2 tot II.4 van het législatives au regard de dispositions législatives, tels les articles
Wetboek van economisch recht, die geen regels zijn inzake de verdeling II.2 à II.4 du Code de droit économique, qui ne sont pas des règles
van de bevoegdheden tussen de federale overheid, de gemeenschappen en répartitrices de compétences entre l'autorité fédérale, les
de gewesten. communautés et les régions.
De wet van 28 februari 2013, die artikel II.3 van het Wetboek van La loi du 28 février 2013, qui a introduit l'article II.3 du Code de
economisch recht heeft ingevoegd, heeft het zogenaamde decreet droit économique, a abrogé le décret dit d'Allarde des 2-17 mars 1791.
d'Allarde van 2-17 maart 1791 opgeheven. Dat decreet, dat de vrijheid Ce décret, qui garantissait la liberté de commerce et d'industrie, a
van handel en nijverheid waarborgde, heeft het Hof meermaals in zijn servi régulièrement de norme de référence à la Cour dans son contrôle
toetsing aan de artikelen 10 en 11 van de Grondwet betrokken. du respect des articles 10 et 11 de la Constitution.
De vrijheid van ondernemen, bedoeld in artikel II.3 van het Wetboek La liberté d'entreprendre, visée par l'article II.3 du Code de droit
van economisch recht, moet worden uitgeoefend « met inachtneming van économique, doit s'exercer « dans le respect des traités
de in België van kracht zijnde internationale verdragen, van het internationaux en vigueur en Belgique, du cadre normatif général de
algemeen normatief kader van de economische unie en de monetaire l'union économique et de l'unité monétaire tel qu'établi par ou en
eenheid zoals vastgesteld door of krachtens de internationale vertu des traités internationaux et de la loi » (article II.4 du même
verdragen en de wet » (artikel II.4 van hetzelfde Wetboek). De Code). La liberté d'entreprendre doit par conséquent être lue en
vrijheid van ondernemen dient derhalve in samenhang te worden gelezen combinaison avec les dispositions du droit de l'Union européenne
met de toepasselijke bepalingen van het Unierecht, alsook met artikel applicables, ainsi qu'avec l'article 6, § 1er, VI, alinéa 3, de la loi
6, § 1, VI, derde lid, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles, au regard
hervorming der instellingen, waaraan het Hof, als
bevoegdheidverdelende regel, rechtstreeks vermag te toetsen. Ten duquel la Cour peut effectuer directement un contrôle, s'agissant
slotte wordt de vrijheid van ondernemen eveneens gewaarborgd door d'une règle répartitrice de compétences. Enfin, la liberté
artikel 16 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. d'entreprendre est également garantie par l'article 16 de la Charte
Het Hof is derhalve bevoegd om de bestreden bepaling te toetsen aan de des droits fondamentaux de l'Union européenne.
Par conséquent, la Cour est compétente pour contrôler la disposition
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de attaquée au regard des articles 10 et 11 de la Constitution, lus en
vrijheid van ondernemen. combinaison avec la liberté d'entreprendre.
B.11.3. De bevoegde wetgever vermag beperkingen te stellen aan de B.11.3. Le législateur compétent peut imposer des limites à la liberté
vrijheid van ondernemen. Die beperkingen zouden slechts ongrondwettig zijn indien de wetgever deze zonder noodzaak zou invoeren of indien die beperkingen gevolgen zouden hebben die onevenredig zijn met het nagestreefde doel. B.11.4. In de veronderstelling dat het verbod om deel te nemen aan tentoonstellingen, keuringen of wedstrijden dat is opgelegd aan de eigenaars en houders van paarden die na 1 januari 2019 zijn geblokstaart, een aantasting inhoudt van de vrijheid van ondernemen, dan zou die aantasting redelijk verantwoord zijn in het licht van de doelstelling van de bescherming van het dierenwelzijn. Zoals het Hof reeds heeft geoordeeld bij zijn arrest nr. 154/2019 met betrekking tot de analoge maatregel die het Vlaamse Gewest heeft genomen (B.8), heeft de Waalse decreetgever redelijkerwijze kunnen vaststellen dat het opleggen van minder verregaande maatregelen, zoals een doorgedreven controle van de dierengeneeskundige attesten, niet toelaat het door hem beoogde minimumwelzijnsniveau te waarborgen. B.12.1. In de veronderstelling dat een verschil in behandeling bestaat tussen de eigenaars en de houders van geblokstaarte paarden die zich bevinden in het Waalse Gewest en diegenen die zich bevinden in het Vlaamse Gewest, zou zulks het resultaat zijn van twee verschillende wetgevingen, genomen door twee bevoegde wetgevers. Een verschil in behandeling in aangelegenheden waar de gemeenschappen en de gewesten over eigen bevoegdheden beschikken, is het mogelijke gevolg van een onderscheiden beleid, dat is toegelaten door de autonomie die hun door of krachtens de Grondwet is toegekend. Een zodanig verschil kan op zich niet geacht worden strijdig te zijn met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Die autonomie zou geen betekenis hebben, mocht een verschil in behandeling tussen adressaten van regels die in eenzelfde d'entreprendre. Ces restrictions ne seraient inconstitutionnelles que si le législateur les introduisait sans nécessité ou si ces restrictions avaient des effets disproportionnés au but poursuivi. B.11.4. A supposer que l'interdiction de participer à des expositions, expertises ou concours imposée aux propriétaires et détenteurs de chevaux ayant subi une caudectomie après le 1er janvier 2019 constitue une atteinte à la liberté d'entreprendre, cette atteinte serait raisonnablement justifiée au regard de l'objectif de protection du bien-être animal. Comme la Cour l'a déjà jugé par son arrêt n° 154/2019 à propos de la mesure analogue adoptée par la Région flamande (B.8), le législateur décrétal wallon a pu raisonnablement constater que le fait d'imposer des mesures moins extrêmes, comme un contrôle renforcé des attestations vétérinaires, ne permet pas de garantir le niveau minimum de bien-être qu'il souhaitait atteindre. B.12.1. A supposer qu'une différence de traitement existe entre les propriétaires et détenteurs de chevaux ayant subi une caudectomie qui sont situés en Région wallonne et ceux qui sont situés en Région flamande, celle-ci serait le résultat de deux législations différentes, prises par deux législateurs compétents. Une différence de traitement dans des matières où les communautés et les régions disposent de compétences propres est la conséquence possible de politiques distinctes permises par l'autonomie qui leur est accordée
aangelegenheid in de verschillende gemeenschappen en gewesten par la Constitution ou en vertu de celle-ci. Une telle différence ne
toepasselijk zijn, als zodanig geacht worden strijdig te zijn met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. peut en soi être jugée contraire aux articles 10 et 11 de la
B.12.2. Tot slot is het Hof niet bevoegd om kennis te nemen van de Constitution. Cette autonomie serait dépourvue de signification si le
verschillen in behandeling die het gevolg zijn van verschillen tussen
de bestreden bepaling en de wetgevingen van andere lidstaten van de seul fait qu'il existe des différences de traitement entre les
Europese Unie inzake het verbod om deel te nemen aan wedstrijden met destinataires de règles s'appliquant à une même matière dans les
geblokstaarte paarden.
B.13. In zoverre het is afgeleid uit de schending van de artikelen 10 diverses communautés et régions était jugé contraire aux articles 10
en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de vrijheid van ondernemen, is het tweede middel niet gegrond. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus gewezen in het Frans, het Nederlands en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, op 30 september 2021. De griffier, De voorzitter, et 11 de la Constitution. B.12.2. Enfin, la Cour n'est pas compétente pour connaître des différences de traitement qui résultent des différences entre la disposition attaquée et les législations des autres Etats membres de l'Union européenne en matière d'interdiction de participer à des concours avec des chevaux ayant subi une caudectomie. B.13. En ce qu'il est pris de la violation des articles 10 et 11 de la Constitution, lus en combinaison avec la liberté d'entreprendre, le second moyen n'est pas fondé. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi rendu en langue française, en langue néerlandaise et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le 30 septembre 2021. Le greffier, Le président,
P.-Y. Dutilleux F. Daoût P.-Y. Dutilleux F. Daoût
^