← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 167/2019 van 7 november 2019 Rolnummer 6984 In zake : de
prejudiciële vraag betreffende artikel 1 van de wet van 29 augustus 1988 « op de erfregeling inzake landbouwbedrijven
met het oog op het bevorderen van de cont Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters
F. Daoût en A. Alen, en de rechters T. M(...)"
| Uittreksel uit arrest nr. 167/2019 van 7 november 2019 Rolnummer 6984 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1 van de wet van 29 augustus 1988 « op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de cont Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters T. M(...) | Extrait de l'arrêt n° 167/2019 du 7 novembre 2019 Numéro du rôle : 6984 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 1 er de la loi du 29 août 1988 « relative au régime successoral des exploitations agricoles en vue d'e La Cour constitutionnelle, composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges T. Merckx-V(...) |
|---|---|
| GRONDWETTELIJK HOF | COUR CONSTITUTIONNELLE |
| Uittreksel uit arrest nr. 167/2019 van 7 november 2019 | Extrait de l'arrêt n° 167/2019 du 7 novembre 2019 |
| Rolnummer 6984 | Numéro du rôle : 6984 |
| In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 1 van de wet van | En cause : la question préjudicielle concernant l'article 1er de la |
| 29 augustus 1988 « op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het | loi du 29 août 1988 « relative au régime successoral des exploitations |
| oog op het bevorderen van de continuïteit », zoals van toepassing vóór | agricoles en vue d'en promouvoir la continuité », tel qu'il était |
| de wijziging ervan bij artikel 2 van de wet van 23 augustus 2015, | applicable avant sa modification par l'article 2 de la loi du 23 août |
| gesteld door de familierechtbank van de Rechtbank van eerste aanleg | 2015, posée par le tribunal de la famille du Tribunal de première |
| Namen, afdeling Namen. | instance de Namur, division Namur. |
| Het Grondwettelijk Hof, | La Cour constitutionnelle, |
| samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters T. | composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges T. |
| Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, J. Moerman en M. Pâques, | Merckx-Van Goey, P. Nihoul, T. Giet, J. Moerman et M. Pâques, assistée |
| bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter F. Daoût, | du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président F. Daoût, |
| wijst na beraad het volgende arrest : | après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : |
| I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging | I. Objet de la question préjudicielle et procédure |
| Bij vonnis van 10 juli 2018, waarvan de expeditie ter griffie van het | Par jugement du 10 juillet 2018, dont l'expédition est parvenue au |
| Hof is ingekomen op 12 juli 2018, heeft de familierechtbank van de | greffe de la Cour le 12 juillet 2018, le tribunal de la famille du |
| Rechtbank van eerste aanleg Namen, afdeling Namen, de volgende | Tribunal de première instance de Namur, division Namur, a posé la |
| prejudiciële vraag gesteld : | question préjudicielle suivante : |
| « Schendt artikel 1 van de wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling | « L'article 1er de la loi du 29 août 1988 relative au régime |
| inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de | successoral des exploitations agricoles en vue d'en promouvoir la |
| continuïteit, zoals het vóór de inwerkingtreding van de wet van 23 | continuité, tel qu'il existait avant l'entrée en vigueur de la loi du |
| augustus 2015 bestond, niet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, en | 23 août 2015, ne viole-t-il pas les articles 10 et 11 de la |
| zelfs andere grondwetsbepalingen, in zoverre het, terwijl het doel van | Constitution, voire d'autres dispositions constitutionnelles, en ce |
| de wetgever erin bestaat de aankoop bij voorrang, voor het geheel of | qu'alors que l'objectif du législateur est de permettre le rachat par |
| voor een deel, van de roerende en onroerende goederen die bestemd zijn | priorité, en totalité ou pour une quotité, des biens meubles et |
| voor iedere activiteit die betrekking heeft op de landbouw of op | immeubles affectés à toute activité ayant trait à l'agriculture ou à |
| plantaardige of dierlijke producten, mogelijk te maken en aldus de | des productions végétales ou animales et ainsi que de promouvoir la |
| continuïteit van het landbouwbedrijf te bevorderen door het behoud van | continuité de l'exploitation agricole en assurant le maintien de son |
| de eenheid ervan te verzekeren, die wet de facto enkel van toepassing | unité, il ne rend de facto applicable ladite loi qu'aux successions |
| maakt op de nalatenschappen die onder de activa het geheel of een deel | comprenant à l'actif tout ou partie d'une exploitation agricole ce qui |
| van een landbouwbedrijf bevatten, hetgeen inhoudt dat de erflater zelf | suppose que le de cujus était toujours lui-même exploitant agricole au |
| nog steeds landbouwer was op de dag van zijn overlijden, waardoor de | jour de son décès, excluant dès lors d'office de son champ |
| erfgenamen in de rechte lijn van elke landbouwer die met pensioen is | d'application les héritiers en ligne directe de tout exploitant |
| gegaan, bijgevolg ambtshalve van het toepassingsgebied ervan worden | |
| uitgesloten, hetgeen in feite erop neerkomt dat de toepassing ervan | agricole qui a pris sa retraite, ce qui revient en fait à conditionner |
| enkel afhankelijk wordt gemaakt van de toevallige gebeurtenis van de | son application au seul événement aléatoire de la date du décès dudit |
| datum van het overlijden van die landbouwer ? | exploitant ? |
| Is het met andere woorden, gelet op het bij die wet gestelde doel, | En d'autres termes, vu l'objectif porté par cette loi, est-il légitime |
| legitiem en grondwettig om de toepassing ervan te doen afhangen van | et constitutionnel de faire dépendre son application du maintien d'une |
| het behoud van een landbouwbedrijf ten aanzien van de erflater op de | exploitation agricole dans le chef du de cujus au jour de son décès, |
| dag van zijn overlijden, waardoor alle gevallen waarin de continuïteit | excluant ainsi d'office de son champ d'application toutes les |
| van het landbouwbedrijf, bij het leven van de erflater, wordt | hypothèses où la continuité de l'exploitation agricole est assumée, du |
| waargenomen door zijn erfgenamen in de rechte lijn, wat betreft | vivant du de cujus, par ses héritiers en ligne directe, sur les mêmes |
| dezelfde goederen als die welke vroeger door hem werden geëxploiteerd, | biens que ceux jadis exploités par lui, suite à la cessation |
| ingevolge de stopzetting van de activiteiten van die laatste, aldus | d'activités de ce dernier, ce qui a d'ailleurs été corrigé par le |
| ambtshalve van het toepassingsgebied ervan worden uitgesloten, hetgeen | |
| door de wetgever trouwens werd rechtgezet bij de wet van 23 augustus | législateur par la loi du 23 août 2015, cependant ici inapplicable ? |
| 2015, die hier evenwel niet van toepassing is ? ». | ». |
| (...) | (...) |
| III. In rechte | III. En droit |
| (...) | (...) |
| B.1.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 1 van de wet | B.1.1. La question préjudicielle porte sur l'article 1er de la loi du |
| van 29 augustus 1988 « op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met | 29 août 1988 « relative au régime successoral des exploitations |
| het oog op het bevorderen van de continuïteit » (hierna : de wet van | agricoles en vue d'en promouvoir la continuité » (ci-après : la loi du |
| 29 augustus 1988) dat, zoals het luidde vóór de wijziging ervan bij de | 29 août 1988) qui, tel qu'il était libellé avant sa modification par |
| wet van 23 augustus 2015 « tot wijziging van de wet van 29 augustus | la loi du 23 août 2015 « modifiant la loi du 29 août 1988 relative au |
| 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het | régime successoral des exploitations agricoles en vue d'en promouvoir |
| bevorderen van de continuïteit » (hierna : de wet van 23 augustus 2015), bepaalde : « Onverminderd de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek die de rechten van de langstlevende echtgenoot en van de langstlevende wettelijk samenwonende vastleggen, heeft ieder van de erfgenamen in de rechte nederdalende lijn, wanneer een nalatenschap voor het geheel of voor een deel een landbouwbedrijf bevat, het recht van overname naar schatting van de roerende en onroerende goederen die behoren tot het landbouwbedrijf. Voor de toepassing van deze wet moet onder ' landbouwbedrijf ' worden verstaan het geheel van de roerende en onroerende goederen bestemd voor iedere activiteit, grondgebonden of niet, die betrekking heeft op | la continuité » (ci-après : la loi du 23 août 2015), disposait : « Sous réserve des dispositions du Code civil qui fixent les droits du conjoint survivant et du cohabitant légal survivant, chacun des héritiers en ligne directe descendante a la faculté, lorsqu'une succession comprend pour la totalité ou pour une quotité une exploitation agricole, de reprendre, sur estimation, les biens meubles et immeubles qui constituent l'exploitation agricole. Pour l'application de la présente loi, il faut entendre par ' exploitation agricole ' l'ensemble des meubles et immeubles affectés à toute activité, liée ou non au sol, qui a trait aux grandes cultures, à l'élevage du bétail, à l'aviculture, aux cultures maraîchères, aux |
| de akkerbouw, de veeteelt, de pluimveeteelt, de groenteteelt, de | cultures fruitières, à la pisciculture, à l'apiculture, à la |
| fruitteelt, de viskwekerij, de bijenkweek, de druiventeelt, de | viticulture, à la floriculture, à la culture de plantes ornementales, |
| bloementeelt, de sierplantenteelt, de teelt van zaad- en pootgoed, de | à la culture de semences et de plants, aux pépinières ainsi qu'à la |
| boomkwekerijen evenals de produktie van kerstbomen ». | production de sapins de Noël ». |
| B.1.2. Artikel 2 van de wet van 23 augustus 2015 vult artikel 1 van de | B.1.2. L'article 2 de la loi du 23 août 2015 complète l'article 1er de |
| wet van 29 augustus 1988 aan met een derde lid, dat bepaalt : | la loi du 29 août 1988 par un alinéa 3, qui dispose : |
| « Ingeval de nalatenschap niet voor het geheel of voor een deel een | « Dans le cas où la succession ne comprend pas pour la totalité ou |
| landbouwbedrijf bevat, maar wel onroerende goederen die behoorden tot | pour une quotité une exploitation agricole, mais bien des biens |
| het landbouwbedrijf van de erflater en een van de erfgenamen in de | immeubles qui faisaient partie de l'exploitation agricole du défunt, |
| rechte nederdalende lijn thans exploitant is van deze goederen in het | et que l'un des héritiers en ligne directe descendante est à ce moment |
| kader van zijn eigen landbouwbedrijf, dan kan deze laatste eveneens | exploitant de ces biens dans le cadre de sa propre exploitation |
| naar schatting deze goederen overnemen, onverminderd de bepalingen van | agricole, ce dernier a également la faculté de reprendre ces biens sur |
| het Burgerlijk Wetboek die de rechten van de langstlevende echtgenoot | estimation, sous réserve des dispositions du Code civil qui fixent les |
| en van de langstlevende wettelijk samenwonende vastleggen ». | droits du conjoint survivant et du cohabitant légal survivant ». |
| Zoals de verwijzende rechter vaststelt, is die bepaling niet van | Ainsi que le juge a quo le constate, cette disposition n'est pas |
| toepassing op het voor hem hangende geschil, aangezien de in het | applicable au litige pendant devant lui, dès lors que les successions |
| geding zijnde nalatenschappen zijn opengevallen vóór de | en cause se sont ouvertes avant son entrée en vigueur. |
| inwerkingtreding ervan. | |
| B.2. De wet van 29 augustus 1988 « heeft tot doel de overdracht van | B.2. La loi du 29 août 1988 « vise à faciliter le transfert |
| landbouwbedrijven van de ene generatie op de andere te | d'exploitations agricoles d'une génération à l'autre », en favorisant |
| vergemakkelijken », door te bevorderen dat « het bedrijf intact [wordt | la remise de « l'exploitation intacte à la génération suivante, afin |
| overgeleverd] aan de volgende generatie, zodat de onderneming verder | que l'entreprise agricole puisse continuer à fonctionner » (Doc. |
| kan blijven werken » (Parl. St., Kamer, 1985-1986, nr. 444/5, pp. 1-2). Daartoe wordt bij de wet van 29 augustus 1988, in afwijking van het gemeen erfrecht krachtens hetwelk de verdeling van de nalatenschap in beginsel in natura geschiedt, een overnamerecht in het leven geroepen met betrekking tot de roerende en onroerende goederen die behoren tot een landbouwbedrijf ten voordele van de erfgenamen in de rechte nederdalende lijn. Wanneer verscheidene belanghebbenden het recht van overname willen uitoefenen, stelt de wet een prioritaire volgorde tussen hen vast (artikel 3). B.3.1. De verwijzende rechter interpreteert de in de in het geding | parl., Chambre, 1985-1986, n° 444/5, pp. 1-2). A cette fin, par dérogation au droit successoral commun en vertu duquel le partage de la succession se fait en principe en nature, la loi du 29 août 1988 crée un droit de reprise portant sur les biens meubles et immeubles qui constituent une exploitation agricole au bénéfice des héritiers en ligne directe descendante. Lorsque plusieurs intéressés veulent user du droit de reprise, la loi établit un ordre de priorité entre eux (article 3). |
| zijnde bepaling vervatte uitdrukking « landbouwbedrijf » als de | B.3.1. Le juge a quo interprète l'expression « exploitation agricole » |
| landbouwactiviteit die mogelijk wordt gemaakt door de roerende en | contenue dans la disposition en cause comme désignant l'activité |
| onroerende goederen die ertoe behoren. In die interpretatie beperkt | agricole rendue possible par les biens meubles et immeubles qui la |
| artikel 1 van de wet van 29 augustus 1988 de toepassing van die wet | constituent. Dans cette interprétation, l'article 1er de la loi du 29 |
| tot het geval waarin de overledene zelf nog steeds landbouwer was op | août 1988 limite l'application de celle-ci à l'hypothèse dans laquelle |
| de dag van zijn overlijden. Daaruit vloeit voort dat de wet | |
| daarentegen niet van toepassing is wanneer de overledene gepensioneerd | le défunt était lui-même toujours exploitant agricole au jour de son |
| was op de dag van zijn overlijden en het bedrijf reeds was overgenomen | décès. Il en découle que la loi n'est en revanche pas applicable |
| door een van zijn erfgenamen in de rechte nederdalende lijn. | lorsque le défunt était retraité au jour de son décès et que |
| Het Hof onderzoekt de in het geding zijnde bepaling in die | l'exploitation était déjà reprise par un de ses héritiers en ligne |
| interpretatie. | directe descendante. |
| B.3.2. In die interpretatie doet de in het geding zijnde bepaling een | La Cour examine la disposition en cause dans cette interprétation. |
| verschil in behandeling tussen de erfgenamen in de rechte nederdalende | B.3.2. Dans cette interprétation, la disposition en cause fait naître |
| lijn ontstaan, wat betreft de mogelijkheid om het overnamerecht te | une différence de traitement entre les héritiers en ligne directe |
| doen gelden met betrekking tot de goederen die tot het landbouwbedrijf | descendante, en ce qui concerne la faculté de faire valoir le droit de |
| behoren, naargelang de overledene, op de dag van zijn overlijden, het | reprise portant sur les biens constituant l'exploitation agricole, |
| landbouwbedrijf zelf nog exploiteerde of enkel nog eigenaar van de | selon qu'au jour de son décès, le défunt exploitait encore lui-même |
| door een van zijn erfgenamen in de rechte nederdalende lijn | l'exploitation agricole ou qu'il n'était plus que propriétaire des |
| geëxploiteerde goederen was. | biens exploités par un de ses héritiers descendants en ligne directe. |
| B.4.1. Het in B.3.2 uiteengezette verschil in behandeling berust op | B.4.1. La différence de traitement exposée en B.3.2 repose sur un |
| een criterium dat is afgeleid uit de situatie van de eigenaar van de | critère découlant de la situation du propriétaire des biens qui |
| goederen die tot het landbouwbedrijf behoorden op het ogenblik van | constituaient l'exploitation agricole au moment de son décès. Si le |
| zijn overlijden. Indien het overlijden zich voordoet op een ogenblik | décès survient à un moment où le propriétaire exploite lui-même |
| dat de eigenaar zelf het bedrijf exploiteert, zodat dat deel uitmaakt | l'exploitation, de sorte que celle-ci fait partie de sa succession, |
| van zijn nalatenschap, genieten zijn erfgenamen in de rechte | ses héritiers en ligne directe descendante bénéficient du droit de |
| nederdalende lijn het bij de in het geding zijnde wet ingevoerde | reprise établi par la loi en cause. En revanche, si le décès survient |
| overnamerecht. Indien het overlijden zich daarentegen voordoet op een | à un moment où le propriétaire des biens n'exploite plus lui-même |
| ogenblik dat de eigenaar van de goederen het bedrijf niet meer zelf | l'exploitation, de sorte que l'exploitation agricole en soi ne fait |
| exploiteert, zodat het landbouwbedrijf op zich geen deel uitmaakt van | |
| zijn nalatenschap, kunnen zijn erfgenamen in de rechte nederdalende | pas partie de sa succession, ses héritiers en ligne directe |
| lijn en, in het bijzonder, diegene of diegenen van hen die het bedrijf | descendante et, singulièrement, celui ou ceux d'entre eux qui ont |
| hebben overgenomen zonder eigenaar te zijn van de goederen die ertoe | repris l'exploitation sans être propriétaires des biens qui la |
| behoren, het bij de in het geding zijnde wet ingevoerde overnamerecht niet genieten. B.4.2. Hoewel een dergelijk criterium objectief is, kan het niet relevant worden geacht, gelet op het bij de wet van 29 augustus 1988 nagestreefde doel dat in B.2 in herinnering is gebracht. De noodzaak om te bevorderen dat het landbouwbedrijf intact wordt overgedragen aan de volgende generatie teneinde de continuïteit ervan te verzekeren, wordt immers evenzeer, zo niet meer aangevoeld wanneer een of meerdere erfgenamen in de rechte nederdalende lijn het bedrijf reeds hebben overgenomen vóór het overlijden van hun ouders die, gepensioneerd, eigenaar zijn gebleven van de goederen die behoren tot het bedrijf. | constituent ne peuvent bénéficier du droit de reprise établi par la loi en cause. B.4.2. Si un tel critère est objectif, il ne saurait être pertinent eu égard au but poursuivi par la loi du 29 août 1988, qui est rappelé en B.2. En effet, la nécessité de favoriser la transmission de l'exploitation agricole intacte à la génération suivante en vue d'en assurer la continuité se fait tout autant, si pas davantage, ressentir lorsqu'un ou plusieurs héritiers en ligne directe descendante ont déjà repris l'exploitation avant le décès de leurs parents et que ceux-ci, retraités, sont restés propriétaires des biens constituant l'exploitation. |
| B.5. De prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord. | B.5. La question préjudicielle appelle une réponse affirmative. |
| Artikel 1 van de wet van 29 augustus 1988, in de interpretatie volgens | L'article 1er de la loi du 29 août 1988, interprété en ce sens qu'il |
| welke het die wet enkel van toepassing maakt op de nalatenschappen die | ne rend ladite loi applicable qu'aux successions ouvertes alors que le |
| zijn opengevallen terwijl de overledene nog steeds landbouwer was op | défunt était toujours exploitant agricole au jour de son décès et |
| de dag van zijn overlijden en de nalatenschappen die goederen bevatten | qu'il exclut de son champ d'application les successions qui |
| die behoren tot een landbouwbedrijf dat niet meer door de overledene | comprennent des biens constituant une exploitation agricole qui |
| werd geëxploiteerd op de dag van zijn overlijden, maar dat op dat | n'était plus exploitée par le défunt au jour de son décès mais qui |
| ogenblik door een of meerdere van zijn erfgenamen in de rechte | l'était alors par un ou plusieurs de ses héritiers en ligne directe |
| nederdalende lijn werd geëxploiteerd, van het toepassingsgebied ervan | |
| uitsluit, is niet bestaanbaar met de artikelen 10 en 11 van de | descendante, n'est pas compatible avec les articles 10 et 11 de la |
| Grondwet. | Constitution. |
| Om die redenen, | Par ces motifs, |
| het Hof | la Cour |
| zegt voor recht : | dit pour droit : |
| Artikel 1 van de wet van 29 augustus 1988 « op de erfregeling inzake | L'article 1er de la loi du 29 août 1988 « relative au régime |
| landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit », | |
| in de interpretatie volgens welke het die wet enkel van toepassing | successoral des exploitations agricoles en vue d'en promouvoir la |
| maakt op de nalatenschappen die zijn opengevallen terwijl de | continuité », interprété en ce sens qu'il ne rend ladite loi |
| overledene nog steeds landbouwer was op de dag van zijn overlijden en | applicable qu'aux successions ouvertes alors que le défunt était |
| de nalatenschappen die goederen bevatten die behoren tot een | toujours exploitant agricole au jour de son décès et qu'il exclut de |
| landbouwbedrijf dat niet meer door de overledene werd geëxploiteerd op | son champ d'application les successions qui comprennent des biens |
| de dag van zijn overlijden, maar dat op dat ogenblik door een of | constituant une exploitation agricole qui n'était plus exploitée par |
| meerdere van zijn erfgenamen in de rechte nederdalende lijn werd | le défunt au jour de son décès mais qui l'était alors par un ou |
| geëxploiteerd, van het toepassingsgebied ervan uitsluit, schendt de | plusieurs de ses héritiers en ligne directe descendante, viole les |
| artikelen 10 en 11 van de Grondwet. | articles 10 et 11 de la Constitution. |
| Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel | Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, |
| 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, | conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur |
| op 7 november 2019. | la Cour constitutionnelle, le 7 novembre 2019. |
| De griffier, | Le greffier, |
| P.-Y. Dutilleux | P.-Y. Dutilleux |
| De voorzitter, | Le président, |
| F. Daoût | F. Daoût |