← Terug naar "Uittreksel uit arrest nr. 70/2019 van 23 mei 2019 Rolnummer 6773 In zake : de prejudiciële
vraag betreffende artikel 11bis van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973,
gesteld door de Raad van State. Het Grondwette samengesteld uit de voorzitters
F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P(...)"
| Uittreksel uit arrest nr. 70/2019 van 23 mei 2019 Rolnummer 6773 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 11bis van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, gesteld door de Raad van State. Het Grondwette samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P(...) | Extrait de l'arrêt n° 70/2019 du 23 mai 2019 Numéro du rôle : 6773 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 11bis des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, posée par le Conseil d'Etat. La Cour constit composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman,(...) |
|---|---|
| GRONDWETTELIJK HOF | COUR CONSTITUTIONNELLE |
| Uittreksel uit arrest nr. 70/2019 van 23 mei 2019 | Extrait de l'arrêt n° 70/2019 du 23 mai 2019 |
| Rolnummer 6773 | Numéro du rôle : 6773 |
| In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 11bis van de | En cause : la question préjudicielle relative à l'article 11bis des |
| wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, gesteld | lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, posée par |
| door de Raad van State. | le Conseil d'Etat. |
| Het Grondwettelijk Hof, | La Cour constitutionnelle, |
| samengesteld uit de voorzitters F. Daoût en A. Alen, en de rechters L. | composée des présidents F. Daoût et A. Alen, et des juges L. Lavrysen, |
| Lavrysen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. Merckx-Van Goey, | J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, T. Merckx-Van Goey, P. |
| P. Nihoul, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman en M. Pâques, bijgestaan | Nihoul, T. Giet, R. Leysen, J. Moerman et M. Pâques, assistée du |
| door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter | greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président F. Daoût, |
| F. Daoût, wijst na beraad het volgende arrest : | après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : |
| I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging | I. Objet de la question préjudicielle et procédure |
| Bij arrest nr. 239.646 van 26 oktober 2017 in zake Guillaume Blomme | Par arrêt n° 239.646 du 26 octobre 2017 en cause de Guillaume Blomme |
| tegen de Belgische Staat, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof | contre l'Etat belge, dont l'expédition est parvenue au greffe de la |
| is ingekomen op 14 november 2017, heeft de Raad van State de volgende | Cour le 14 novembre 2017, le Conseil d'Etat a posé la question |
| prejudiciële vraag gesteld : | préjudicielle suivante : |
| « Schendt artikel 11bis van de gecoördineerde wetten op de Raad van | « L'article 11bis des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat |
| State de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in zoverre het enkel aan | viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution, en ce qu'il |
| de verzoeker de keuze laat om bij de Raad van State een verzoek in te | laisse au seul requérant le choix de saisir le Conseil d'Etat d'une |
| dienen tot schadevergoeding tot herstel, of om, voor de rechtbanken | demande d'indemnité réparatrice ou de mettre en cause devant les |
| van de rechterlijke orde, de burgerlijke aansprakelijkheid van de | tribunaux de l'ordre judiciaire la responsabilité civile de l'autorité |
| administratieve overheid die de handeling heeft gesteld die door de | administrative auteur de l'acte dont l'illégalité est constatée par le |
| Raad van State onwettig is bevonden, in het geding te brengen, | |
| waardoor aan die administratieve overheid de keuzemogelijkheid wordt | Conseil d'Etat, privant cette autorité administrative de la |
| ontzegd om het voordeel te genieten, in het kader van de procedure | possibilité de choisir de bénéficier, dans le cadre de la procédure |
| voor de rechtbanken van de rechterlijke orde : | devant les tribunaux de l'ordre judiciaire : |
| - van een dubbele aanleg; | - d'un double degré de juridiction; |
| - van de mogelijkheid om te betwisten dat elke onwettigheid een fout | - de la possibilité de contester que toute illégalité constitue une |
| vormt die de verplichting met zich meebrengt om de daaruit voortvloeiende schade te herstellen; | faute entraînant l'obligation de réparer le dommage qui en découle; |
| - en van de mogelijkheid om cassatieberoep in te stellen ? ». | - et de la possibilité de se pourvoir en cassation ? ». |
| (...) | (...) |
| III. In rechte | III. En droit |
| (...) | (...) |
| Ten aanzien van de in het geding zijnde bepaling | Quant à la disposition en cause |
| B.1. De vraag heeft betrekking op artikel 11bis van de wetten op de | B.1. La question porte sur l'article 11bis des lois sur le Conseil |
| Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973 (hierna : de | d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973 (ci-après : les lois |
| gecoördineerde wetten op de Raad van State), dat bepaalt : | coordonnées sur le Conseil d'Etat), qui dispose : |
| « Elke verzoekende of tussenkomende partij die de nietigverklaring van | « Toute partie requérante ou intervenante qui poursuit l'annulation |
| een akte, een reglement, of een stilzwijgend afwijzende beslissing | d'un acte, d'un règlement ou d'une décision implicite de rejet en |
| vordert met toepassing van artikel 14, § 1 of § 3, kan aan de afdeling | application de l'article 14, § 1er ou § 3, peut demander à la section |
| bestuursrechtspraak vragen om haar bij wijze van arrest een | |
| schadevergoeding tot herstel toe te kennen ten laste van de steller | du contentieux administratif de lui allouer par voie d'arrêt une |
| van de handeling indien zij een nadeel heeft geleden omwille van de | indemnité réparatrice à charge de l'auteur de l'acte si elle a subi un |
| onwettigheid van de akte, het reglement of de stilzwijgend afwijzende | préjudice du fait de l'illégalité de l'acte, du règlement ou de la |
| beslissing, met inachtneming van alle omstandigheden van openbaar en | décision implicite de rejet, en tenant compte des intérêts publics et |
| particulier belang. | privés en présence. |
| Het verzoek tot schadevergoeding wordt uiterlijk ingediend zestig | La demande d'indemnité est introduite au plus tard dans les soixante |
| dagen na de kennisgeving van het arrest waarbij de onwettigheid werd | jours qui suivent la notification de l'arrêt ayant constaté |
| vastgesteld. Er wordt een uitspraak gedaan over het verzoek tot | l'illégalité. Il est statué sur la demande d'indemnité dans les douze |
| schadevergoeding binnen de twaalf maanden na de kennisgeving van het arrest waarbij de onwettigheid werd vastgesteld. Bij toepassing van artikel 38, moet het verzoek tot schadevergoeding uiterlijk worden ingediend zestig dagen na de kennisgeving van het arrest waarbij de beroepsprocedure wordt afgesloten. Er wordt een uitspraak gedaan over het verzoek tot schadevergoeding binnen de twaalf maanden na de kennisgeving van het arrest waarbij de beroepsprocedure wordt afgesloten. De partij die het verzoek tot schadevergoeding heeft ingediend, kan geen burgerlijke aansprakelijkheidsvordering meer instellen om het herstel van hetzelfde nadeel te bekomen. Elke partij die een burgerlijke aansprakelijkheidsvordering instelt of heeft ingesteld, kan aan de afdeling bestuursrechtspraak geen vergoeding voor hetzelfde nadeel meer vragen ». B.2. De prejudiciële vraag heeft betrekking op het bestaan van vier verschillen in behandeling tussen de verzoekende partij en de tegenpartij in de procedure tot het verkrijgen van een schadevergoeding tot herstel. Ten eerste komt het aan de verzoekende of tussenkomende partij toe om de keuze te maken tussen het vorderen van een schadevergoeding tot herstel op grond van de in het geding zijnde bepaling en het vorderen van een schadevergoeding voor de burgerlijke rechter op grond van de | mois qui suivent la notification de l'arrêt ayant constaté l'illégalité. En cas d'application de l'article 38, la demande d'indemnité doit être introduite au plus tard soixante jours après la notification de l'arrêt qui clôt la procédure de recours. Il est statué sur la demande d'indemnité dans les douze mois qui suivent la notification de l'arrêt qui clôt la procédure de recours. La partie qui a introduit la demande d'indemnité ne peut plus intenter une action en responsabilité civile pour obtenir une réparation du même préjudice. Toute partie qui intente ou a intenté une action en responsabilité civile ne peut plus demander à la section du contentieux administratif une indemnité pour le même préjudice ». B.2. La question préjudicielle porte sur l'existence de quatre différences de traitement entre la partie requérante et la partie adverse dans la procédure visant à obtenir une indemnité réparatrice. Premièrement, c'est à la partie requérante qu'il appartient d'opter pour une demande d'indemnité réparatrice fondée sur la disposition en cause ou pour une action en réparation devant le juge civil fondée sur |
| artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek. De tegenpartij | les articles 1382 et 1383 du Code civil. La partie adverse doit subir |
| dient de gevolgen van die keuze, waaronder de drie volgende verschillen in behandeling, te ondergaan. Ten tweede geniet de tegenpartij bij toepassing van de in het geding zijnde bepaling niet het recht op een dubbele aanleg, terwijl zij wel in hoger beroep kan gaan indien de verzoekende of tussenkomende partij een gemeenrechtelijke schadevergoeding vordert voor de burgerlijke rechter. Ten derde kan de tegenpartij voor de Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak, niet nuttig aanvoeren dat de vastgestelde onwettigheid geen fout uitmaakt, terwijl zij dat in de gemeenrechtelijke procedure wel kan doen. Ten vierde kan de tegenpartij tegen een arrest van de Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak, geen cassatieberoep instellen, terwijl zij in de gemeenrechtelijke procedure wel over een cassatieberoep beschikt. Ten aanzien van de ontvankelijkheid | les conséquences de ce choix, dont les trois différences de traitement exposées ci-après. Deuxièmement, la partie adverse ne bénéficie pas, en cas d'application de la disposition en cause, du droit à un double degré de juridiction, alors qu'elle peut interjeter appel si la partie requérante ou intervenante intente une action en réparation de droit commun devant le juge civil. Troisièmement, la partie adverse ne peut faire valoir utilement, devant le Conseil d'Etat, section du contentieux administratif, que l'illégalité constatée ne constitue pas une faute, alors qu'elle peut le faire dans la procédure de droit commun. Quatrièmement, la partie adverse ne peut se pourvoir en cassation contre un arrêt du Conseil d'Etat, section du contentieux administratif, alors qu'elle le peut dans la procédure de droit commun. Quant à la recevabilité |
| B.3.1. Volgens de Ministerraad en volgens de tussenkomende partijen | B.3.1. Selon le Conseil des ministres et selon les parties |
| valt de prejudiciële vraag niet onder de bevoegdheid van het Hof, | intervenantes, la question préjudicielle ne relève pas de la |
| omdat de in het geding zijnde verschillen in behandeling zouden | compétence de la Cour, en ce que les différences de traitement en |
| voortvloeien uit een keuze van de Grondwetgever. | cause résulteraient d'un choix du Constituant. |
| B.3.2. Artikel 144, tweede lid, van de Grondwet, ingevoegd op 6 | B.3.2. L'article 144, alinéa 2, de la Constitution, inséré le 6 |
| januari 2014, bepaalt : | janvier 2014, dispose : |
| « De wet kan echter, volgens de door haar bepaalde nadere regels, de | « Toutefois, la loi peut, selon les modalités qu'elle détermine, |
| Raad van State of de federale administratieve rechtscolleges machtigen | habiliter le Conseil d'Etat ou les juridictions administratives |
| om te beslissen over de burgerrechtelijke gevolgen van hun beslissingen ». | fédérales à statuer sur les effets civils de leurs décisions ». |
| B.3.3. In zoverre de bevoegdheid van het Hof erdoor wordt beperkt, | B.3.3. Dans la mesure où il limite la compétence de la Cour, le choix |
| dient de keuze van de Grondwetgever beperkend te worden | du Constituant doit être interprété de manière restrictive. La Cour |
| geïnterpreteerd. Het Hof dient derhalve ten aanzien van elk van de | doit dès lors vérifier, à l'égard de chacune des différences de |
| voorgelegde verschillen in behandeling na te gaan of zij bepalingen | traitement qui lui sont soumises, si celles-ci visent des dispositions |
| beogen waarvan de Grondwetgever zich de keuzes eigen heeft gemaakt. | dont le Constituant s'est approprié les choix. |
| De Grondwetgever heeft de wetgever gemachtigd om, in afwijking van | Le Constituant a habilité le législateur à permettre au Conseil d'Etat |
| artikel 144, eerste lid, van de Grondwet, de Raad van State of de | ou aux juridictions administratives fédérales de statuer eux-mêmes sur |
| federale administratieve rechtscolleges toe te laten zelf uitspraak te | les effets civils de leurs décisions, par dérogation à l'article 144, |
| doen over de burgerrechtelijke gevolgen van hun beslissingen. | alinéa 1er, de la Constitution. |
| De wetgever die gebruik maakt van die machtiging, is niet ontslagen | Le législateur qui fait usage de cette habilitation n'est pas dispensé |
| van de verplichting om daarbij de andere grondwetsbepalingen, met | de l'obligation de respecter aussi les autres dispositions |
| inbegrip van het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie, te | constitutionnelles, y compris le principe d'égalité et de |
| eerbiedigen. | non-discrimination. |
| B.3.4. Artikel 144, tweede lid, van de Grondwet maakt geen onderscheid tussen de verzoekende partij en de tegenpartij in procedures voor de Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak. Die bepaling beperkt evenmin het recht op hoger beroep of het recht op cassatieberoep. Zij bepaalt tot slot niet welke concepten dienen te worden gehanteerd om de aansprakelijkheid van de tegenpartij te beoordelen. De voorgelegde verschillen in behandeling vinden hun grondslag in de in het geding zijnde bepaling, die de verzoekende partij de keuze biedt tussen het vorderen van een schadevergoeding tot herstel voor de Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak, en van een | B.3.4. L'article 144, alinéa 2, de la Constitution ne fait pas de distinction entre la partie requérante et la partie adverse dans des procédures devant le Conseil d'Etat, section du contentieux administratif. Cette disposition ne limite pas non plus le droit d'interjeter appel ou de se pourvoir en cassation. Enfin, elle ne détermine pas les notions qui doivent être utilisées pour apprécier la responsabilité de la partie adverse. Les différences de traitement soumises à la Cour trouvent leur fondement dans la disposition en cause, qui offre à la partie requérante le choix entre une demande d'indemnité réparatrice devant le Conseil d'Etat, section du contentieux administratif, et une |
| gemeenrechtelijke schadevergoeding voor de burgerlijke rechter. | demande en réparation de droit commun devant le juge civil. |
| Hieruit vloeit voort dat het Hof niet wordt ondervraagd over een | Il s'ensuit que la Cour n'est pas interrogée sur une disposition |
| grondwetsbepaling, noch over keuzes van de Grondwetgever die de in het | constitutionnelle, ni sur des choix du Constituant que la disposition |
| geding zijnde bepaling zou weergeven, zodat het Hof bevoegd is om de prejudiciële vraag te beantwoorden. B.4.1. Volgens de tussenkomende partijen dient de prejudiciële vraag onontvankelijk te worden verklaard, aangezien een overheid haar eigen normen niet in rechte zou mogen bestrijden. Wanneer zij ontdekt dat haar normen niet bestaanbaar zijn met hogere rechtsnormen, zou zij ze immers onverwijld dienen te wijzigen. B.4.2. In een procedure op prejudiciële vraag wordt de in het geding zijnde bepaling niet aan het Hof voorgelegd door een wetgevend of uitvoerend orgaan, maar door de verwijzende rechter. In de regel komt het de verwijzende rechter toe te oordelen of het antwoord op de prejudiciële vraag nuttig is voor het oplossen van het geschil. Alleen indien dat klaarblijkelijk niet het geval is, kan het Hof beslissen dat de vraag geen antwoord behoeft. B.4.3. De verwijzende rechter dient zich uit te spreken over een schadevergoeding tot herstel nadat hij een tuchtbeslissing heeft vernietigd. Op verzoek van de verwerende partij stelt hij een prejudiciële vraag over de bestaanbaarheid van bepaalde aspecten van de toepasselijke procedure met het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie. Die vraag is niet kennelijk zonder nut voor de beslechting van het bodemgeschil. B.5.1. De tussenkomende partijen voeren voorts aan dat de prejudiciële vraag onontvankelijk dient te worden verklaard omdat de Belgische Staat als steller van een onwettige handeling geen schadevergoeding kan vorderen ten laste van zichzelf. B.5.2. De in het geding zijnde bepaling beoogt evenwel niet een schadevergoeding tot herstel te doen toekennen aan de steller van een onwettige handeling, maar aan de verzoekende partij of aan de tussenkomende partij die de vernietiging heeft gevorderd. Ook in het geschil voor de verwijzende rechter wordt de schadevergoeding tot herstel niet gevorderd door de Belgische Staat of door één van zijn organen, maar door de persoon die het voorwerp van een vernietigde tuchtbeslissing uitmaakte. De excepties worden verworpen. Ten gronde B.6. De partij die een schadevergoeding tot herstel vordert en de tegenpartij in het kader van die vordering, zijn partijen in hetzelfde geding en zijn bijgevolg voldoende vergelijkbaar in het licht van de wetsbepaling die de toepasselijke procedure regelt. | en cause traduirait, de sorte que la Cour est compétente pour répondre à la question préjudicielle. B.4.1. Selon les parties intervenantes, la question préjudicielle doit être déclarée irrecevable, en ce qu'une autorité publique ne pourrait attaquer en droit ses propres normes. A supposer qu'elle découvre que ses normes ne sont pas compatibles avec des normes de droit supérieures, elle devrait en effet les modifier sans délai. B.4.2. Dans une procédure préjudicielle, la disposition en cause n'est pas soumise à la Cour par un organe législatif ou exécutif, mais par le juge a quo. C'est en règle à la juridiction a quo qu'il appartient d'apprécier si la réponse à la question préjudicielle est utile à la solution du litige. Ce n'est que lorsque tel n'est manifestement pas le cas que la Cour peut décider que la question n'appelle pas de réponse. B.4.3. Le juge a quo doit se prononcer sur une demande d'indemnité réparatrice après qu'il a annulé une décision disciplinaire. A la demande de la partie défenderesse, il pose une question préjudicielle sur la compatibilité de certains aspects de la procédure applicable avec le principe d'égalité et de non-discrimination. Cette question n'est pas manifestement inutile à la solution du litige soumis au juge a quo. B.5.1. En outre, les parties intervenantes font valoir que la question préjudicielle doit être déclarée irrecevable, au motif que l'Etat belge, en tant qu'auteur d'un acte illicite, ne peut introduire contre lui-même une demande en dédommagement à sa charge. B.5.2. La disposition en cause vise toutefois à ce qu'une indemnité réparatrice soit allouée non pas à l'auteur de l'acte illicite, mais bien à la partie requérante ou à la partie intervenante qui a demandé l'annulation. Dans le litige qui est soumis au juge a quo, ce n'est pas non plus l'Etat belge ou l'un de ses organes qui demande l'indemnité réparatrice, mais la personne qui a fait l'objet d'une décision disciplinaire annulée. Les exceptions sont rejetées. Quant au fond B.6. La partie qui demande une indemnité réparatrice et la partie adverse dans le cadre de cette demande sont parties à la même procédure et sont en conséquence suffisamment comparables, à la lumière de la disposition législative qui règle la procédure applicable. |
| B.7.1. Het verschil in behandeling tussen bepaalde categorieën van | B.7.1. La différence de traitement entre certaines catégories de |
| personen dat voortvloeit uit de toepassing van verschillende | personnes qui découle de l'application de règles procédurales |
| procedureregels in verschillende omstandigheden houdt op zich geen | différentes dans des circonstances différentes n'est pas |
| discriminatie in. Van discriminatie zou slechts sprake zijn indien het | discriminatoire en soi. Il ne pourrait être question de discrimination |
| verschil in behandeling dat voortvloeit uit de toepassing van die | que si la différence de traitement qui découle de l'application de ces |
| procedureregels een onevenredige beperking van de rechten van de | règles de procédure entraînait une limitation disproportionnée des |
| daarbij betrokken personen met zich zou meebrengen. | droits des personnes concernées. |
| B.7.2. De vordering tot het verkrijgen van een schadevergoeding tot | B.7.2. La demande d'indemnité réparatrice diffère à plusieurs égards |
| herstel verschilt op meerdere punten van de gemeenrechtelijke | de l'action en responsabilité de droit commun. |
| aansprakelijkheidsvordering. | |
| Een eerste verschil heeft betrekking op het toepassingsgebied : | Une première différence concerne le champ d'application : alors qu'une |
| terwijl een schadevergoeding tot herstel slechts kan worden gevorderd | indemnité réparatrice ne peut être demandée que dans le cadre d'un |
| in het kader van een beroep tot nietigverklaring tegen een akte, een | recours en annulation dirigé contre un acte, un règlement ou une |
| reglement of een stilzwijgend afwijzende beslissing met toepassing van | décision implicite de rejet en application de l'article 14, § 1er ou § |
| artikel 14, § 1 of § 3, van de gecoördineerde wetten op de Raad van | 3, des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat, une action en |
| State, kan een gemeenrechtelijke schadevergoeding ten laste van de | réparation de droit commun à charge de l'autorité publique peut être |
| overheid worden gevorderd ongeacht de grondslag van de procedure bij | intentée quel que soit le fondement de la procédure devant le Conseil |
| de Raad van State en zelfs los van enige procedure bij de Raad van | d'Etat, voire indépendamment de toute procédure devant le Conseil |
| State. | d'Etat. |
| Een tweede verschil heeft betrekking op de oorzaak van de schade : | Une deuxième différence concerne la cause du dommage : alors que, dans |
| terwijl de eiser in een gemeenrechtelijke aansprakelijkheidsvordering | une action en responsabilité de droit commun, la partie demanderesse |
| dient aan te tonen dat de schade het gevolg is van een | doit démontrer que le dommage est la conséquence d'une faute civile ou |
| burgerrechtelijke fout of nalatigheid vanwege de tegenpartij, dient de | d'une négligence de la partie adverse, le demandeur qui vise à obtenir |
| verzoeker die een schadevergoeding tot herstel vordert slechts aan te | une indemnité réparatrice doit uniquement démontrer que le dommage est |
| tonen dat de schade het gevolg is van een onwettige handeling van de | la conséquence d'un acte illicite de la partie adverse. Cette |
| tegenpartij. Dat verschil hangt samen met het derde door de | différence est liée à la troisième différence de traitement soumise |
| verwijzende rechter voorgelegde verschil in behandeling. | par le juge a quo. |
| Een derde verschil heeft betrekking op de hoedanigheid van de eisende | Une troisième différence concerne la qualité de la partie demanderesse |
| partij : terwijl de schadevergoeding tot herstel slechts kan worden | : alors que l'indemnité réparatrice ne peut être demandée que par la |
| gevorderd door de verzoekende of tussenkomende partij die de | partie requérante ou par la partie intervenante qui a demandé |
| nietigverklaring heeft gevorderd voor de Raad van State, afdeling | l'annulation devant le Conseil d'Etat, section du contentieux |
| bestuursrechtspraak, kan de gemeenrechtelijke schadevergoeding ten | administratif, l'action en réparation de droit commun à charge de |
| laste van de overheid worden gevorderd door elke schadelijder, met | l'autorité publique peut être intentée par toute personne lésée, y |
| inbegrip van de partij die voor de Raad van State in verweer is | compris la partie qui est intervenue en défense devant le Conseil |
| tussengekomen. | d'Etat. |
| Een vierde verschil heeft betrekking op de hoedanigheid van de | Une quatrième différence concerne la qualité de la partie adverse : |
| tegenpartij : terwijl een schadevergoeding tot herstel alleen kan | alors qu'une indemnité réparatrice peut uniquement être demandée à |
| worden ingesteld ten laste van de steller van de handeling, kan de gemeenrechtelijke schadevergoeding worden gevorderd tegen eenieder die door haar of zijn fout heeft bijgedragen tot de totstandkoming van de vernietigde handeling. De steller van de handeling die tot een schadevergoeding tot herstel wordt veroordeeld, kan wel op grond van het gemeenrecht een regresvordering indienen bij de burgerlijke rechter tegen elke overheid of particulier die door haar of zijn fout of nalatigheid heeft bijgedragen aan de totstandkoming van de vernietigde handeling. Een vijfde verschil heeft betrekking op de aard van de schadevergoeding : terwijl een schadevergoeding tot herstel enkel kan bestaan uit een geldsom, kan de gemeenrechtelijke schadevergoeding eveneens bestaan uit een herstel in natura. Een zesde verschil heeft betrekking op de omvang van de | charge de l'auteur de l'acte, l'action en réparation de droit commun peut être intentée à l'encontre de quiconque a contribué, par sa faute, à l'élaboration de l'acte annulé. Toutefois, l'auteur de l'acte qui est condamné à une indemnité réparatrice peut introduire, en vertu du droit commun, une action récursoire auprès du juge civil contre toute autre autorité ou tout particulier qui a contribué, par sa faute ou par sa négligence, à l'élaboration de l'acte annulé. Une cinquième différence concerne la nature de l'indemnisation : alors qu'une indemnité réparatrice peut uniquement consister en une somme d'argent, l'indemnisation de droit commun peut également consister en une réparation en nature. |
| schadevergoeding : terwijl een gemeenrechtelijke schadevergoeding de | Une sixième différence concerne l'étendue de l'indemnisation : alors |
| veroorzaakte schade integraal vergoedt, kan de schadevergoeding tot | qu'une indemnisation de droit commun répare intégralement le dommage |
| herstel lager uitvallen, doordat de Raad van State, afdeling | causé, l'indemnité réparatrice peut être inférieure, étant donné que |
| bestuursrechtspraak, bij de begroting ervan alle omstandigheden van | le Conseil d'Etat, section du contentieux administratif, fixe celle-ci |
| openbaar en particulier belang in acht neemt. | en tenant compte des intérêts publics et privés en présence. |
| Een zevende verschil heeft betrekking op de termijn : terwijl een | Une septième différence concerne le délai : alors qu'une action en |
| gemeenrechtelijke vordering tot schadevergoeding moet worden ingediend | réparation de droit commun doit être introduite dans le délai de |
| binnen de verjaringstermijn bedoeld in artikel 2262bis, § 1, tweede en | prescription visé à l'article 2262bis, § 1er, alinéas 2 et 3, du Code |
| derde lid, van het Burgerlijk Wetboek, moet een verzoek tot | |
| schadevergoeding tot herstel worden ingediend uiterlijk zestig dagen | civil, une demande d'indemnité réparatrice doit être introduite au |
| na de kennisgeving van het arrest waarbij de onwettigheid werd | plus tard soixante jours après la notification de l'arrêt constatant |
| vastgesteld. | l'illégalité. |
| Een achtste verschil heeft betrekking op de rechtsmiddelen : terwijl | Une huitième différence concerne les voies de recours : alors qu'un |
| tegen het vonnis in een gemeenrechtelijke procedure in beginsel een | appel et, ensuite, un pourvoi en cassation sont en principe ouverts |
| hoger beroep en vervolgens een cassatieberoep open staat, beschikt de | contre le jugement rendu dans une procédure de droit commun, la partie |
| in het ongelijk gestelde partij voor de Raad van State, afdeling | succombante devant le Conseil d'Etat, section du contentieux |
| bestuursrechtspraak, niet over een dergelijke mogelijkheid. Dat | administratif, ne dispose pas d'une telle possibilité. Le juge a quo |
| verschil in behandeling wordt door de verwijzende rechter aan het Hof | soumet cette différence de traitement à la Cour. |
| voorgelegd. B.7.3. Uit die verschillen blijkt dat de schadevergoeding tot herstel | B.7.3. Il ressort de ces différences que l'indemnité réparatrice est |
| anders is geconcipieerd dan de gemeenrechtelijke schadevergoeding. De | conçue autrement que l'indemnisation de droit commun. L'indemnité |
| schadevergoeding tot herstel is geen zelfstandige vordering, maar een | réparatrice n'est pas une action autonome, mais bien un accessoire du |
| accessorium van een beroep tot nietigverklaring. Zij betreft bovendien | recours en annulation. En outre, elle ne relève pas d'une |
| geen foutaansprakelijkheid op grond van privaatrechtelijke concepten, maar een objectieve overheidsaansprakelijkheid op grond van autonome concepten (Parl. St., Senaat, 2012-2013, nr. 5-2233/1, pp. 5-8). B.7.4. Aangezien een dergelijk systeem in principe is verantwoord, kan worden aanvaard dat bij een nadere vergelijking met het gemeenrechtelijke systeem verschillen in behandeling aan het licht komen, nu eens in de ene zin, dan weer in de andere, onder voorbehoud dat elk van de in het geding zijnde regels dient overeen te stemmen met de logica van het systeem waarvan die regel deel uitmaakt. B.8. Met de schadevergoeding tot herstel streefde de wetgever met name proceseconomische doelstellingen na. In de parlementaire voorbereiding | responsabilité pour faute, fondée sur des concepts de droit privé, mais bien d'une responsabilité objective des pouvoirs publics, fondée sur des concepts autonomes (Doc. Parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2233/1, pp. 5-8). B.7.4. Dès lors qu'un tel système se justifie dans son principe, il est admissible que sa comparaison trait pour trait avec le système de droit commun fasse apparaître des différences de traitement tantôt dans un sens, tantôt dans l'autre, sous la réserve que chacune des règles en cause doit être conforme à la logique du système auquel elle appartient. B.8. En prévoyant l'indemnité réparatrice, le législateur poursuivait notamment des objectifs tenant à l'économie de la procédure. A ce |
| wordt daaromtrent het volgende vermeld : | sujet, les travaux préparatoires exposent : |
| « Deze nieuwe bevoegdheid van de Raad van State laat toe dat de partij | « Cette compétence nouvelle du Conseil d'Etat permettra d'éviter à la |
| die een onwettigheid door de Raad van State heeft laten vaststellen, | |
| kan vermijden om vervolgens de zaak bij een burgerlijke rechtbank | partie qui a fait constater une inégalité par le Conseil d'Etat de |
| aanhangig te moeten maken om een vergoeding te krijgen voor het nadeel | devoir saisir ensuite une juridiction civile pour obtenir un |
| dat ze omwille van deze akte heeft geleden » (Parl. St., Senaat, | dédommagement du préjudice qu'elle aurait subi du fait de cet acte » |
| 2012-2013, nr. 5-2233/1, p. 6). | (Doc. parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2233/1, p. 6). |
| B.9. De verschillen in behandeling hebben betrekking op de door de | B.9. Les différences de traitement tiennent au type de procédure que |
| verzoekende partij gekozen procedure, te weten de schadevergoeding tot | la partie requérante choisit, à savoir l'indemnité réparatrice, |
| herstel, gevorderd voor de Raad van State, afdeling | qu'elle demande devant le Conseil d'Etat, section du contentieux |
| bestuursrechtspraak, of de gemeenrechtelijke schadevergoeding, | administratif, ou l'indemnisation de droit commun, qu'elle demande |
| gevorderd voor de burgerlijke rechter. Dat criterium van onderscheid | devant le juge civil. Ce critère de distinction est objectif. |
| is objectief. B.10.1. Het toekennen van de forumkeuze aan de verzoekende partij is | B.10.1. L'octroi de l'élection de for à la partie requérante s'inscrit |
| in lijn met de door de wetgever nagestreefde doelstelling. Indien zij | |
| kiest voor de schadevergoeding tot herstel, wordt de | dans le droit fil de l'objectif poursuivi par le législateur. Si |
| aansprakelijkheidsvordering behandeld door de rechter die de | celle-ci opte pour l'indemnité réparatrice, l'action en responsabilité |
| nietigverklaring heeft uitgesproken en die het dossier dus kent. Die | est traitée par le juge qui a prononcé l'annulation et qui connaît |
| rechter « zal er beslist minder energie in steken dan een andere | donc le dossier. Ce juge « dépensera assurément moins d'énergie qu'un |
| rechter, voor wie het dossier volledig nieuw is en aan wie de partijen | autre juge pour qui le dossier serait entièrement neuf, et à qui les |
| alles van het begin af aan moeten uitleggen » (Parl. St., Senaat, | parties devront tout expliquer ab initio » (Doc. parl., Sénat, |
| 2012-2013, nr. 5-2233/2, p. 5). | 2012-2013, n° 5-2233/2, p. 5). |
| De objectieve aansprakelijkheid van de steller van de onwettige | La responsabilité objective de l'auteur de l'acte illicite suppose |
| handeling impliceert dat niet dient te worden onderzocht of hij een | qu'il n'y a pas lieu d'examiner s'il a commis une faute au sens des |
| fout in de zin van de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk | articles 1382 et 1383 du Code civil. Ceci facilite considérablement la |
| Wetboek heeft begaan. Aldus wordt de taak van de Raad van State, | tâche du Conseil d'Etat, section du contentieux administratif. |
| afdeling bestuursrechtspraak, aanzienlijk vergemakkelijkt. | De même, l'absence d'un appel et - sauf dans l'hypothèse des conflits |
| Ook de afwezigheid van een hoger beroep en - behoudens de hypothese van de conflicten van attributie - van een cassatieberoep draagt bij aan de snelheid van de definitieve geschillenbeslechting. B.10.2. De door de verwijzende rechter voorgelegde verschillen in behandeling zijn bijgevolg pertinent in het licht van de door de wetgever nagestreefde proceseconomische doelstelling. Het Hof dient evenwel nog na te gaan of de toepasselijke procedureregels geen onevenredige beperking van de rechten van de tegenpartij met zich meebrengen. B.11.1. Dat de keuze voor de bevoegde rechter en voor de toepasselijke procedure toekomt aan de verzoekende partij, is eigen aan een | d'attribution - d'un pourvoi en cassation contribue à accélérer la solution définitive des litiges. B.10.2. En conséquence, les différences de traitement soulevées par le juge a quo sont pertinentes, eu égard à l'objectif d'économie procédurale poursuivi par le législateur. La Cour doit toutefois encore examiner si les règles procédurales applicables n'entraînent pas une restriction disproportionnée des droits de la partie adverse. B.11.1. Le fait que le choix du juge compétent et de la procédure applicable appartienne à la partie requérante est le propre d'une |
| forumkeuze. Het toekennen van een dergelijke keuze doet op zich geen | élection de for. L'octroi d'un tel choix ne porte pas en soi atteinte |
| afbreuk aan de rechten van de tegenpartij, voor zover beide mogelijke | aux droits de la partie adverse, pour autant que les deux procédures |
| procedures het beginsel van de wapengelijkheid eerbiedigen. | possibles respectent le principe de l'égalité des armes. |
| Gelet op het beginsel « electa una via », dat tot uiting komt in het | Eu égard au principe « electa una via », énoncé aux quatrième et |
| vierde en het vijfde lid van de in het geding zijnde bepaling, is de | cinquième alinéas de la disposition en cause, le choix de la partie |
| keuze van de verzoekende partij onherroepelijk, ook indien in de loop | |
| van de procedure blijkt dat zij voordeel zou hebben bij een overschakeling naar de andere procedure. | requérante est irrévocable, même s'il s'avère, au cours de la |
| Een mogelijkheid voor de tegenpartij om de vordering tot betaling van | procédure, qu'il serait avantageux pour elle de changer de procédure. |
| een schadevergoeding tot herstel te onttrekken aan de rechter bij wie | Permettre à la partie adverse de dessaisir le juge saisi de l'action |
| de vordering aanhangig is gemaakt en haar te laten behandelen door een andere rechter, zou niet aan de logica van het systeem beantwoorden. B.11.2. Voorts dient rekening te worden gehouden met de objectieve verschillen tussen particuliere procespartijen en overheden die bij dezelfde procedure zijn betrokken. Hoewel het juist is dat alle overheden die ertoe worden gebracht tegenpartij te zijn in de rechtsplegingen voor de Raad van State, niet over dezelfde middelen beschikken, met name op het vlak van personeel dat in het administratief contentieux is gespecialiseerd, kan worden aangenomen dat, in het algemeen, de overheid die de handeling aanneemt waarvan de wettigheid in het geding is gebracht, beschikt over | en indemnité réparatrice et de soumettre cette action à l'examen d'un autre juge ne répondrait pas à la logique du système. B.11.2. Il convient en outre de tenir compte des différences objectives qui existent entre les particuliers et les autorités publiques qui sont parties à la même procédure. Même s'il est exact que toutes les autorités publiques appelées à être parties adverses dans des procédures devant le Conseil d'Etat ne disposent pas des mêmes moyens, notamment en termes de personnel spécialisé dans le contentieux administratif, il peut être admis qu'en règle générale, l'autorité qui a adopté l'acte dont la légalité a été |
| menselijke en financiële middelen waarover de verzoekende partij niet | mise en cause dispose, pour organiser de manière satisfaisante la |
| noodzakelijk beschikt, om de verdediging van de wettigheid van de | défense de la légalité de l'acte attaqué et la défense contre la |
| bestreden handeling en de verdediging tegen de vordering van een | demande d'une indemnité réparatrice, de ressources humaines et |
| schadevergoeding tot herstel op bevredigende wijze te regelen. | financières suffisantes dont ne dispose pas nécessairement la partie |
| B.12.1. Artikel 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens waarborgt niet het recht op een dubbele aanleg of op een cassatieberoep. Behalve in strafzaken bestaat er bovendien geen algemeen beginsel dat een dergelijke waarborg inhoudt. Evenmin bestaat er een algemeen beginsel dat een recht op een cassatieberoep waarborgt. Wanneer de wetgever evenwel ten aanzien van bepaalde rechterlijke beslissingen voorziet in de mogelijkheid om hoger beroep of cassatieberoep in te stellen, mag hij die mogelijkheid niet zonder redelijke verantwoording ontzeggen aan rechtzoekenden die zich in een vergelijkbare situatie bevinden. B.12.2. Wat het recht op hoger beroep en het recht op een cassatieberoep betreft, bestaat binnen beide mogelijke procedures geen verschil in behandeling tussen de verzoekende partij en de tegenpartij. In de procedure voor de Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak, kan geen van beide partijen in hoger beroep gaan, terwijl zij in de | requérante. B.12.1. L'article 6 de la Convention européenne des droits de l'homme ne garantit pas le droit à un double degré de juridiction ou à un pourvoi en cassation. Sauf en matière pénale, il n'existe en outre aucun principe général énonçant une telle garantie. De même, il n'existe aucun principe général garantissant un droit de se pourvoir en cassation. Toutefois, lorsque le législateur prévoit une faculté d'appel ou de pourvoi en cassation vis-à-vis de certaines décisions judiciaires, il ne peut, sans justification raisonnable, priver de cette possibilité des justiciables qui se trouvent dans une situation comparable. B.12.2. En ce qui concerne le droit d'interjeter appel et le droit à un pourvoi en cassation, il n'existe, dans les deux procédures possibles, aucune différence de traitement entre la partie requérante et la partie adverse. Dans la procédure devant le Conseil d'Etat, section du contentieux administratif, aucune des deux parties ne peut interjeter appel, alors qu'elles disposent toutes deux de cette possibilité dans la procédure |
| gemeenrechtelijke procedure - onder voorbehoud van de financiële | de droit commun - sous réserve des seuils financiers mentionnés à |
| drempels vermeld in artikel 617 van het Gerechtelijk Wetboek - allebei over die mogelijkheid beschikken. In de procedure voor de Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak, kan - behoudens de specifieke hypothese van de conflicten van attributie - geen van beide partijen een cassatieberoep instellen, terwijl in de gemeenrechtelijke procedure voor beide partijen een cassatieberoep openstaat tegen de in laatste aanleg gewezen beslissing. B.12.3. De afwezigheid van een hoger beroep en van een ander cassatieberoep dan dat met betrekking tot de conflicten van attributie tegen arresten van de Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak, wordt verklaard door de positie van de Raad van State als hoogste administratief rechtscollege. Hoewel de partijen voor de Raad van State niet beschikken noch over hoger beroep bij een hoger rechtscollege, noch over het cassatieberoep, genieten zij wel het dubbele onderzoek door het auditoraat en door de kamer. B.13. Dat de tegenpartij in het kader van de schadevergoeding tot herstel niet op nuttige wijze kan aanvoeren dat de vastgestelde onwettigheid geen fout uitmaakt, is een gevolg van de keuze van de wetgever om niet de fout, maar de onwettigheid als oorzaak van de vergoedbare schade in aanmerking te nemen. Die keuze stemt overeen met de logica van het systeem van een objectieve aansprakelijkheid. Het nadeel dat daaruit voor de tegenpartij voortvloeit, wordt gecompenseerd doordat de Raad van State, in tegenstelling tot de burgerlijke rechter, bij het begroten van de schadevergoeding rekening houdt met « alle omstandigheden van openbaar en particulier belang ». Dergelijke omstandigheden kunnen als gevolg hebben dat een lager | l'article 617 du Code judiciaire. Dans la procédure devant le Conseil d'Etat, section du contentieux administratif, aucune des deux parties ne peut se pourvoir en cassation - sauf dans l'hypothèse spécifique des conflits d'attribution -, alors que, dans la procédure de droit commun, un pourvoi en cassation est ouvert pour les deux parties contre la décision rendue en dernier ressort. B.12.3. L'absence d'un appel et d'un pourvoi en cassation, autre que celui qui concerne les conflits d'attribution, contre des arrêts du Conseil d'Etat, section du contentieux administratif, s'explique par le fait que le Conseil d'Etat est la plus haute juridiction administrative. Bien que les parties devant le Conseil d'Etat ne disposent pas d'un appel devant une juridiction supérieure, ni du pourvoi en cassation, elles bénéficient du double examen effectué par l'auditorat et par la chambre. B.13. La circonstance que la partie adverse, dans le cadre de l'indemnité réparatrice, ne peut faire valoir utilement que l'illégalité constatée ne constitue pas une faute est une conséquence du choix du législateur de prendre en considération non pas la faute, mais bien l'illégalité en tant que cause du dommage indemnisable. Ce choix correspond à la logique du système fondé sur une responsabilité objective. Le préjudice qui en découle pour la partie adverse est compensé par le fait que le Conseil d'Etat, contrairement au juge civil, fixe l'indemnité réparatrice « en tenant compte des intérêts publics et privés en présence ». De telles circonstances peuvent donner lieu à |
| bedrag dan een integrale schadevergoeding wordt toegekend (RvSt, 8 | l'octroi d'un montant inférieur à l'indemnisation intégrale (CE, 8 |
| december 2016, nr. 236.697). De Raad van State kan onder meer rekening | décembre 2016, n° 236.697). Le Conseil d'Etat peut tenir compte, entre |
| houden met de omstandigheid dat de tegenpartij « niet over de | autres, de la circonstance que la partie adverse « ne dispose pas de |
| mogelijkheid beschikt om de volgens haar meest voordelige procedurele | la possibilité de choisir la voie procédurale qu'elle estime la plus |
| weg te kiezen, aangezien ze gebonden is door de keuze van de partij | avantageuse, puisqu'elle est liée par le choix opéré par la partie qui |
| die de vergoeding vraagt » (Parl. St., Senaat, 2012-2013, nr. | demande l'indemnité » (Doc. Parl., Sénat, 2012-2013, n° 5-2233/1, p. |
| 5-2233/1, p. 7). | 7). |
| B.14. Aangezien de door de verwijzende rechter voorgelegde verschillen | B.14. Etant donné que les différences de traitement soumises par le |
| in behandeling geen onevenredige beperking van de rechten van de | juge a quo n'entraînent pas une restriction disproportionnée des |
| tegenpartij met zich meebrengen, is de in het geding zijnde bepaling | droits de la partie adverse, la disposition en cause est compatible |
| bestaanbaar met het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie. | avec le principe d'égalité et de non-discrimination. |
| De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. | La question préjudicielle appelle une réponse négative. |
| Om die redenen, | Par ces motifs, |
| het Hof | la Cour |
| zegt voor recht : | dit pour droit : |
| Artikel 11bis van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 | L'article 11bis des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 |
| januari 1973, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet. | janvier 1973, ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution. |
| Aldus gewezen in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig artikel | Ainsi rendu en langue française et en langue néerlandaise, |
| 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, | conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur |
| op 23 mei 2019. | la Cour constitutionnelle, le 23 mai 2019. |
| De griffier, | Le greffier, |
| P.-Y. Dutilleux | P.-Y. Dutilleux |
| De voorzitter, | Le président, |
| F. Daoût | F. Daoût |